1
00:00:07,034 --> 00:00:09,594
Nim nastały imperia i dynastie,

2
00:00:09,594 --> 00:00:11,764
ceramika i pismo,

3
00:00:11,764 --> 00:00:14,304
narzędzia i oręż z metalu

4
00:00:14,304 --> 00:00:16,094
- istniał ser.

5
00:00:16,094 --> 00:00:18,974
Już 8000 lat p.n.e.

6
00:00:18,974 --> 00:00:22,654
pierwsi neolityczni rolnicy żyjący
na obszarze Żyznego Półksiężyca

7
00:00:22,704 --> 00:00:25,454
dali początek serowarstwu,

8
00:00:25,454 --> 00:00:28,744
tradycji równie starej 
jak sama cywilizacja.

9
00:00:28,744 --> 00:00:33,014
Powstanie rolnictwa doprowadziło
do udomowienia owiec i kóz,

10
00:00:33,014 --> 00:00:35,680
z których starożytni rolnicy
pozyskiwali mleko.

11
00:00:35,680 --> 00:00:39,400
Pozostawione w cieple na kilka godzin,

12
00:00:39,400 --> 00:00:41,900
świeże mleko zaczynało kwaśnieć.

13
00:00:41,900 --> 00:00:44,110
Pod wpływem kwasu mlekowego

14
00:00:44,110 --> 00:00:47,580
białko ścinało się,
tworząc miękkie grudki.

15
00:00:47,580 --> 00:00:50,550
Po odkryciu tego zaskakującego zjawiska

16
00:00:50,550 --> 00:00:53,220
rolnicy zaczęli odsączać pozostałą ciecz,

17
00:00:53,220 --> 00:00:54,870
zwaną później serwatką,

18
00:00:54,870 --> 00:01:00,310
uznając "żółtawe bryłki" za jadalne.


19
00:01:01,540 --> 00:01:06,092
Grudki te, zwane twarogiem,
stały się fundamentem sera,

20
00:01:06,092 --> 00:01:10,712
który w procesie starzenia,
prasowania i dojrzewania

21
00:01:10,712 --> 00:01:14,162
przekształcał się
w rozmaite mleczne pyszności.

22
00:01:15,302 --> 00:01:19,422
Odkrycie sera dało ludom neolitu
znacznie większą szansę na przetrwanie.

23
00:01:19,722 --> 00:01:24,188
Mleko było bogate w niezbędne białko,
tłuszcze i minerały,

24
00:01:24,538 --> 00:01:27,918
zawierało jednak dużą ilość laktozy

25
00:01:27,918 --> 00:01:33,348
- cukru trudnego do strawienia
tak wtedy, jak i dziś.

26
00:01:33,368 --> 00:01:36,828
Ser miał zalety odżywcze mleka

27
00:01:36,958 --> 00:01:39,178
przy znacznie mniejszym udziale laktozy.

28
00:01:39,248 --> 00:01:42,228
Dzięki temu, że nadaje się 
do długiego składowania,

29
00:01:42,228 --> 00:01:45,288
te niezbędne składniki odżywcze 
mogły być spożywane

30
00:01:45,288 --> 00:01:48,118
w czasie klęsk nieurodzaju 
czy długich zim.

31
00:01:48,148 --> 00:01:52,868
Fragmenty ceramiki znalezione w Turcji 
i datowane na 7000 lat p.n.e.

32
00:01:52,890 --> 00:01:57,440
wciąż zawierają wyraźne ślady sera
i masła, które w nich przechowywano.

33
00:01:57,440 --> 00:01:58,850
U schyłku epoki brązu

34
00:01:58,860 --> 00:02:01,780
ser był podstawowym towarem
handlu morskiego

35
00:02:01,780 --> 00:02:04,190
na wschodzie Morza Śródziemnego.

36
00:02:04,230 --> 00:02:07,830
W gęsto zaludnionych 
miastach-państwach Mezopotamii

37
00:02:07,860 --> 00:02:11,320
ser stał się ważną częścią 
kulinariów i religii.

38
00:02:11,320 --> 00:02:13,550
Jedno z najstarszych znanych pism

39
00:02:13,560 --> 00:02:16,400
zawiera administracyjny rejestr
kontyngentów sera,

40
00:02:16,400 --> 00:02:22,205
którego bogaty asortyment mógł 
zaspokoić potrzeby całej Mezopotamii.

41
00:02:22,205 --> 00:02:27,065
Rejestry znalezione na terenie Turcji
wspominają o podpuszczce.

42
00:02:27,095 --> 00:02:31,335
Ten produkt uboczny
powstały w żołądkach pewnych ssaków

43
00:02:31,335 --> 00:02:34,480
może przyspieszyć proces ścinania.

44
00:02:35,400 --> 00:02:40,135
Substancja ta stała się 
znana na całym świecie

45
00:02:40,145 --> 00:02:44,015
i umożliwiła produkcję nowych,
twardszych gatunków sera.

46
00:02:44,175 --> 00:02:48,035
Mimo iż wśród niektórych kultur
ten typ nabiału się nie przyjął,

47
00:02:48,035 --> 00:02:52,975
wiele innych pokochało ser
i wzbogaciło go o lokalne wariacje.

48
00:02:54,125 --> 00:02:56,775
Mongołowie używali mleka jaków


49
00:02:56,775 --> 00:03:00,415
do produkcji twardego,
suszonego w słońcu sera byaslag.

50
00:03:00,415 --> 00:03:03,872
Egipcjanie wytwarzali 
twarożek z koziego mleka,

51
00:03:03,872 --> 00:03:07,372
wyciskając serwatkę trzcinowymi matami.

52
00:03:07,372 --> 00:03:11,833
W Azji południowej mleko ścinano 
różnymi kwasami spożywczymi,

53
00:03:11,833 --> 00:03:14,643
takimi jak sok z cytryny, ocet czy jogurt,

54
00:03:14,663 --> 00:03:16,073
po czym wieszano je,

55
00:03:16,073 --> 00:03:18,183
by po wyschnięciu zmieniły się w paneer.

56
00:03:18,183 --> 00:03:22,063
Ten delikatny ser można było
dodawać do curry i sosów

57
00:03:22,083 --> 00:03:26,003
lub po prostu smażyć
jako szybkie wegetariańskie danie.

58
00:03:26,003 --> 00:03:29,923
Grecy wytwarzali ser typu feta
moczony w solance,

59
00:03:29,923 --> 00:03:34,403
wraz z twardszą odmianą podobną
do współczesnego pecorino romano.

60
00:03:34,403 --> 00:03:37,303
Ser ten produkowany był na Sycylii

61
00:03:37,323 --> 00:03:39,788
i wykorzystywany w kuchni
śródziemnomorskiej.

62
00:03:41,278 --> 00:03:45,238
W czasach panowania Rzymu
"suchy ser" czyli "caseus aridus"

63
00:03:45,238 --> 00:03:47,297
stał się podstawowym posiłkiem

64
00:03:47,297 --> 00:03:49,627
dla blisko 500 000 żołnierzy

65
00:03:49,627 --> 00:03:53,187
strzegących rozległych terenów imperium.

66
00:03:53,187 --> 00:03:56,237
Gdy cesarstwo zachodniorzymskie upadło,

67
00:03:56,237 --> 00:03:58,308
produkcja sera dalej ewoluowała

68
00:03:58,308 --> 00:04:02,018
w majątkach ziemskich rozproszonych
po całej średniowiecznej Europie.

69
00:04:02,018 --> 00:04:06,238
W setkach benedyktyńskich klasztorów

70
00:04:06,238 --> 00:04:10,612
mnisi eksperymentowali
z przeróżnymi rodzajami mleka,

71
00:04:10,612 --> 00:04:13,702
sposobami produkcji sera
i procesami starzenia,

72
00:04:13,702 --> 00:04:16,862
którym zawdzięczamy wiele gatunków sera.

73
00:04:16,862 --> 00:04:20,862
Parmezan, roquefort, munster,
sery szwajcarskie,

74
00:04:20,862 --> 00:04:25,255
wszystkie były udoskonalane
przez duchownych serowarów.

75
00:04:25,885 --> 00:04:29,745
W Alpach Szwajcarskich serowarstwo
odniosło szczególny sukces,

76
00:04:29,935 --> 00:04:32,785
produkując niezliczoną ilość serów
z mleka krowiego.

77
00:04:32,785 --> 00:04:34,737
Pod koniec XIV wieku

78
00:04:34,737 --> 00:04:39,517
ser alpejski z Gruyere w Szwajcarii
stał się tak dochodowy,

79
00:04:39,517 --> 00:04:43,137
że sąsiadujący kanton zaatakował Gruyere,

80
00:04:43,137 --> 00:04:46,347
by przejąć kontrolę nad kwitnącym handlem.

81
00:04:46,347 --> 00:04:49,307
Ser utrzymywał popularność
przez cały renesans,

82
00:04:49,307 --> 00:04:54,327
rewolucja przemysłowa zaś przeniosła 
jego produkcję z klasztorów do fabryk.

83
00:04:54,327 --> 00:04:59,407
Dziś na świecie produkuje się mniej więcej
22 miliardy kg sera rocznie,

84
00:04:59,407 --> 00:05:02,177
rozprowadzanego
i spożywanego na całym globie.

85
00:05:02,177 --> 00:05:05,057
10 000 lat po jego wynalezieniu

86
00:05:05,057 --> 00:05:10,577
rolnicy wciąż podążają śladem
swych neolitycznych przodków,

87
00:05:10,577 --> 00:05:14,447
produkując jeden z najstarszych
przysmaków ludzkości.