1
00:00:06,876 --> 00:00:12,132
لە شوباتی ١٩٤٢ جوتیارێکی
مەکسیکی بەناوی دایۆمسیۆ پیولیدۆ

2
00:00:12,132 --> 00:00:15,962
لە کێڵگەی گەنمەشامیەکەیدا
هەستی بە بیستنی دەنگێک کرد.

3
00:00:15,962 --> 00:00:19,740
بەڵام ئەم دەنگە لە ئاسمانەوە نەدەهات.

4
00:00:19,740 --> 00:00:25,440
کە گرماندنی دوکەڵەکان و هاتنە دەرەوەی گازو
دەرپەڕینی بەردەکان، لە سەرچاوەیەکی گەورەوە بوو.

5
00:00:25,440 --> 00:00:29,560
ئەم قڵیش و درزانە بە بوڕکانی
پاریکوتین ناسراوە،

6
00:00:29,560 --> 00:00:36,706
لەماوەی ٩ ساڵی دواتر، گڕکانە خۆڵەمێشیەکان ئەم ناوەیان
بە ڕووبەری زیاتر لە ٢٠٠کم چوارگۆشە داپۆشی.

7
00:00:36,706 --> 00:00:39,056
بەڵام ئەم بوڕکانە نوێیە لە کوێوە هات،

8
00:00:39,056 --> 00:00:43,160
ئەمە چ تەقینەوەیەک بوو لەگەڵ
هەڵ چوونێکی بوڕکانی چاوەڕوان نەکراو ؟

9
00:00:43,160 --> 00:00:46,690
چیڕۆکی دەست پێکردنی هەر بوڕکانێک لە
بەردی تواوە دەست پێ داکات.

10
00:00:46,690 --> 00:00:50,820
زۆرجار، ئەم بەردە تواوانە لە ئاوی
زەریاکان پێکهاتوون

11
00:00:50,820 --> 00:00:56,094
کە دەتوانێت بخزێتە بەشی ناوەوەی زەوی و
تاوەکو نزمترین خاڵی توانەوەی.

12
00:00:56,094 --> 00:01:00,114
بەتایبەتی، ئەنجامی توانەوەی بەردەکان
لەسەر ڕووی زەوی دەمێنێتەوە

13
00:01:00,114 --> 00:01:04,226
بەهۆی ئەو هاوسەنگیە وردەی هەرسێ
هۆکارەکەی جیۆلۆجی.

14
00:01:04,226 --> 00:01:06,859
یەکەمیان پەستانی سەر بەرد.

15
00:01:06,859 --> 00:01:11,780
ئەمە وەزن و قورسایی توێکڵی دەرەوەی زەویە
کە پاڵی پێوە دەنێت بۆ بنەوەی ماگمە.

16
00:01:11,780 --> 00:01:16,570
لە دوەمین هۆکاردا، ماگمە بەرپەرچ دەدرێتەوە
و دەگەڕێتەوە کە پێی دەگوترێت پەستانی شلەوەبوو

17
00:01:16,570 --> 00:01:20,500
جەنگی نێوان ئەم دوو هێزە دەبێتە
هۆی پێکهێنانی هۆکاری سێیەم:

18
00:01:20,500 --> 00:01:23,696
بەرگەگرتن و هێزی بەردی 
توێکڵی دەرەوەی زەویە.

19
00:01:23,696 --> 00:01:26,846
بەگشتی، بەردەکە قورس و بەهێزە

20
00:01:26,846 --> 00:01:28,916
ئەمەش بۆ پاراستنی ماگمە لە شوێنی خۆی.

21
00:01:28,916 --> 00:01:34,701
بەڵام کاتێک ئەم هاوسەنگییە نەمێنێت،
ئەوا دەشێ زنجیرەکە بتەقێتەوە.

22
00:01:34,701 --> 00:01:37,421
یەکێک لەزۆرترین هۆکارە
باوەکانی هەڵ چوونی گڕکان

23
00:01:37,421 --> 00:01:40,320
زیاد بوونی پەستانی شلەوەبووە.

24
00:01:40,320 --> 00:01:43,590
ماگمە لە چەندین توخم و
ئاوێتەی جۆراو جۆر پێکدێت،

25
00:01:43,590 --> 00:01:46,740
زۆرێکیان لەناو بەردە تواوەکان دەتوێنەوە،

26
00:01:46,740 --> 00:01:53,067
لە خەستبوونەوەیەکی بەرزدا، پێکهاتەکانی
وەکو ئاو و گۆگرد چیتر ناتوێنەوە.

27
00:01:53,067 --> 00:01:56,887
لەجیاتی ئەمە شێوەی بڵقی گاز
بە پەستانێکی زۆر بەرز دەردەچێت.

28
00:01:56,887 --> 00:01:59,122
کاتێک ئەم بڵقانە دەگەنە سەرەوە،

29
00:01:59,122 --> 00:02:02,320
دەکرێ بتەقن بە مەودای
هێزی تەقینی تفەنگێک.

30
00:02:02,320 --> 00:02:05,950
کاتێک بە ملیۆنان بڵق بە شێوەی زنجیرە
یەک لەدوای یەک دەتەقن،

31
00:02:05,950 --> 00:02:10,200
ئەوا ئەم وزەیە دەتوانێت خۆڵەمێشی
بە کۆمەڵ بۆ ناو بەرگە هەوا بنێرێت.

32
00:02:10,200 --> 00:02:15,665
بەڵام پێش تەقینەوە، وەک بڵقی دوانەئۆکسیدی
کاربۆن لە بیکاربۆناتی سۆدەدا کاردەکەن.

33
00:02:15,665 --> 00:02:18,355
بوونیان چڕی ماگمە کەم دەکاتەوە،

34
00:02:18,355 --> 00:02:23,098
و بەرزبوونەوەی پاڵ هێزی شلە بەرەو
سەرەوەی توێکڵی دەرەوە پاڵی پێوە دەنێت.

35
00:02:23,098 --> 00:02:28,191
زۆرێک لە زەویناسەکان پێیان وایە ئەم قۆناغە
لە پشتەوەی هەڵ چوونی

36
00:02:28,191 --> 00:02:30,011
گڕکانەکانی پاریکوتین
لە مەکسیک بووە.

37
00:02:30,011 --> 00:02:33,518
دوو هۆکاری سروشتی هەیە
بۆ هاتنە دەرەوەو سەرکەوتنی ئەو بڵقانە.

38
00:02:33,518 --> 00:02:36,688
هەندێکجار، ماگمەی نوێ لە قوڵایی
زەویەوە دروست دەبێت

39
00:02:36,688 --> 00:02:40,658
ئاویتەی گازی زیاتر
بۆ ناو تێکەلەکە دەهێنێت.

40
00:02:40,658 --> 00:02:44,806
بەڵام بڵقەکانیش دەکرێ پێک بهێندرێن کاتێک
ماگمە بەرەو سەردابوونەوە دەچێت.

41
00:02:44,806 --> 00:02:50,149
لەم دۆخی توانەوەیەدا، ماگمە تێکەڵەی
گازی تواوە و کانزای تواوەیە

42
00:02:50,149 --> 00:02:55,621
ئەم بەردە تواوە، هەندێ لەم کانزایانە رەق
دەکات و پاشان یەک دەگرن و دەبنە کریستاڵ.

43
00:02:55,621 --> 00:02:59,621
ئەم کردارە زۆرێک لە گازە
تواوەکان پێکیان ناگرێتەوە.

44
00:02:59,621 --> 00:03:02,912
ئەنجامی خەست بوونەوەیەکی بەزری ئاوێتەکانە

45
00:03:02,912 --> 00:03:06,362
ئەم پێکهاتەیش دەبێتە هۆی
تەقینەوەی بڵقەکان.

46
00:03:06,362 --> 00:03:10,332
هەموو هەڵ چوونە گڕکانیەکان نابێتە هۆی
بەرز بوونەوەی پەستانی شلەوەبوو--

47
00:03:10,332 --> 00:03:15,062
هەندێکجار لەسەرەوە کێشی بەردەکە
مەترسی کەم دەکاتەوە.

48
00:03:15,062 --> 00:03:20,231
هەرەسی زەوی دەتوانێت بڕێکی زۆری
ئەو بەردانە لەسەر بەردی شلەوەبووەکان لاببات

49
00:03:20,231 --> 00:03:25,201
هاتنە خوارەوەی پەستانی سەر بەردەکان
و هەروەها تەقینەوەی بوڕکانەکان.

50
00:03:25,201 --> 00:03:27,921
ئەم کردارە بە "هەڵڕشتن" ناسراوە

51
00:03:27,921 --> 00:03:30,822
و بەرپرسیارە لە ژمارەیەکی
زۆری هەڵ چوونە گڕکانیەکان،

52
00:03:30,822 --> 00:03:35,544
کە تەقینەوە لەناکاوەکەی چیای بوڕکانی
ماونت سیت هێڵێنس بوو لەساڵی ١٩٨٠.

53
00:03:35,544 --> 00:03:39,114
بەڵام ئەم کرداری هەڵڕشتنە دەکرێت
بۆ ماوەیەکی درێژ ڕووبدات

54
00:03:39,114 --> 00:03:41,762
بەهۆی داڕوشاندن و ڕاماڵین
یاخود توانەوەی سەهۆڵەکان.

55
00:03:41,762 --> 00:03:45,232
لەڕاستیدا، زۆرێک لە زەویناسەکان لەسەر
توانەوەی سەهۆڵەکان نیگەرانن

56
00:03:45,232 --> 00:03:49,722
بەهۆی گۆڕانی کەش وهەواوە دەکرێ ببێتە هۆی
بەرز بونەوەی چالاکی گڕکانەکان

57
00:03:49,722 --> 00:03:54,295
لەکۆتاییدا، گڕکانەکان دەکرێ ڕووبدەن کاتێک توێژ و
چینی بەردەکان هێزیان نامێنێت و کەم دەبێتەوە

58
00:03:54,295 --> 00:03:56,735
بۆ گەڕانەوە و وەستانی بەردی تواوەی ژێرەوە.

59
00:03:56,735 --> 00:03:59,942
گازە ترشەکان و گەرمی
لە ماگمە ڕزگاریان دەبێت

60
00:03:59,942 --> 00:04:04,568
دەتوانێت لەمیانەی کرداری بەرەو دوا هاتنی 
ئاوی گەرم بەردەکان دابخورێنێت.

61
00:04:04,568 --> 00:04:08,448
وردە وردە بەردە رەقەکە
دەگۆڕێت بۆ قوڕی ساز ونەرم.

62
00:04:08,448 --> 00:04:12,088
توێژی بەردەکە دەکرێ لاواز ببێت بەهۆی
چالاکیەکانی گۆڕانی توێکی زەوی.

63
00:04:12,088 --> 00:04:16,777
بومەلەرزەکان دەتوانن درز و قڵیش دروست بکەن و
ڕێگە بە ڕزگاربونی بەردە تواوەکان دەدەن بۆ سەرەوە،

64
00:04:16,777 --> 00:04:19,789
و توێکڵی دەرەوەی زەوی دەکرێ
فراوان و تەنک ببێت

65
00:04:19,789 --> 00:04:23,267
وەک چینێکی نیشتو لە یەکتر جیادەبنەوە.

66
00:04:23,267 --> 00:04:26,507
بەداخەوە، زانین دەربارەی ئەوەی
چ شتێک دەبێتە هۆی هەڵچوونە گڕکانیەکان

67
00:04:26,507 --> 00:04:28,617
وا ناکات کە پێشبینی کردنیان ئاسان بێت.

68
00:04:28,617 --> 00:04:31,837
لە کاتێکدا زاناکان بەنزیکەیی
ئاستی کێش و هێزی

69
00:04:31,837 --> 00:04:33,737
توێکڵی دەرەوەی
زەویان دیاری کردووە،

70
00:04:33,737 --> 00:04:37,007
قوڵی و گەرمی بەردە شلەوەبووەکان
و نیشتەنیەکان پێوانەکان دەگۆڕن

71
00:04:37,007 --> 00:04:40,387
ئەمەش لە پەستانی بەردە
شلەوەبوەکان زۆر قورس دەبێت.

72
00:04:40,387 --> 00:04:44,297
زانا گڕکان ناسەکان بە بەردەوامی بەدوای
زانستی زانیاری نوێدا دەگەڕێن

73
00:04:44,297 --> 00:04:46,844
بۆ شکاندن و کپ کردنی ناوچە بەردەڵانیەکان.

74
00:04:46,844 --> 00:04:49,749
گەشەسەندن لە درک کردنی
گەرمی ڕێگە بە زانایان دەدات

75
00:04:49,749 --> 00:04:52,409
تاوەکو توێژینەوە لە ناوچە
گەرمەکانی ژێر زەوی بکەن.

76
00:04:52,409 --> 00:04:55,839
زاناکان دەتوانن توێژینەوە لەسەر ئەو
گازانە بکەن کە بوار دەداتە ماگمە بێنە دەرەوە

77
00:04:55,839 --> 00:05:02,103
و تیشکە لەیزەرەکان دەتوانن بەوردی کاریگەری
بەرزبونەوەی ماگما لەسەر شێوەی بوڕکانەکان دیاری بکات.

78
00:05:02,103 --> 00:05:06,595
خۆشبەختانە، ئەم ئامێرانە یارمەتیمان دەدەن
تا زیاتر لەو هەڵچوونانە تێبگەین

79
00:05:06,595 --> 00:05:08,801
و هەروەها تەقینەوەی
هەڵچوونە بوڕکانیەکانیش.