၁၉၄၂ ဖေဖော်ဝါရီ မှာ
မက်စီကိုလယ်သမား Dionisio Pulido က
မိုးခြိမ်းသံကို ပြောင်းဖူးခင်းဆီက
ကြားလိုက်ရတယ်လို့ ထင်ခဲ့တယ်
ဒါပေမဲ့ အသံက ကောင်းကင်ပေါ်က
လာတာမဟုတ်ခဲ့ပါဘူး
ကျောက်ခဲတွေပြိုကျပြီး ဓာတ်ငွေ့ထွက်နေတဲ့
အက်ကွဲကြောင်းကြီးဆီကနေပဲ ဖြစ်ပါတယ်
ဒီ အပေါက်ကြီးကို Paricutin
မီးတောင်လို့သိလာကြပြီး
နောက် ၉နှစ်လောက်ထိ ချော်ရည်နဲ့ပြာတွေက
၂၀၀ စတုရန်းကီလိုမီတာလောက် ဖုံးနေခဲ့တယ်
ဒါပေမဲ့ ဒီ မီးတောင် အသစ်ကြီးက
ဘယ်က ထွက်လာတာလဲ
ပြီးတော့ ဒီလိုခန့်မှန်းရခက်တဲ့
ပေါက်ကွဲမှုမျိုးက ဘယ်လို အစပျိုးခဲ့တာလဲ
မီးတောင်တိုင်းရဲ့ ဇာတ်လမ်းက
ချော်ရည်တွေက စတင်တာပါ
ပင်လယ်ရေ သမုဒ္ဒရာမှာဖြစ်တည်တဲ့
အရည်ပျော်နိုင်တဲ့ကျောက်ခဲက
ကမ္ဘာ့မျက်နှာပြင်အလွှာတွေထဲကိုစိမ့်ဝင်ပြီး
အရည်ပျော်မှတ်ကိုလျော့ကျစေပါတယ်
ဘူမိဗေဒဆိုင်ရာ အချက် သုံးခုရဲ့
သိမ်မွေ့တဲ့ ဟန်ချက်ကြောင့််
ကျောက်ရည်ပူတွေကို ကမ္ဘာ့မျက်နှာပြင်
အောက်မှာ ပုံမှန် ဆက်ရှိနေစေတာပါ။
ပထမဆုံးတစ်ချက်ကတော့
lithostatic ဖိအား ပါ
ဒါက ကမ္ဘာ့အပေါ်ယံလွှာအလေးချိန်က
အောက်မှာရှိတဲ့ ချော်ရည်ကိုတွန်းနေခြင်း ပါ
ဒုတိယ အချက် Magmastatic ဖိအားအဖြစ်
ချော်ရည်က အပေါ်ကိုပြန်လည်တွန်းကန်ပါတယ်
ဒီ ဖိအားနှစ်ခုတိုက်ပွဲ ရဲ့တင်းမာမှုက
တတိယ အချက်ကို ဖြစ်တည်ပါတယ်
ကမ္ဘာ့ မျက်နှာပြင်
ကျောက်လွှာ မာကျောမှုပါ
အများအားဖြင့် ကျောက်လွှာတွေရဲ့
လေးလံ မာကျော နိုင်စွမ်းက
ချော်ရည်ကိုနေရာတကျရှိစေပါတယ်
ဒါပေမဲ့ ဒီဖိအားနှစ်ခု ဟန်ချက်ပျက်သွားတာနဲ့
အကျိုးဆက်တွေက ပေါက်ကွဲမှုတွေဖြစ်လာပါတယ်
မီးတောင်ပေါက်ကွဲမှုအဖြစ်အများဆုံး
အကြောင်းရင်းထဲကတစ်ခုက
magmastatic ဖိအားများလာခြင်းကြောင့်ပါ
ချော်ရည်မှာ ဒြပ်စင် ဒြပ်ပေါင်း
အမျိုးမျိုးပါဝင်ပြီး
အများစုဟာ ကျောက်ရည်ပူတွေအဖြစ်ကို
ပျော်ဝင်သွားပါတယ်
မြင့်မားတဲ့ ဒြပ်ပါဝင်မှုတွေမှာ ရေ(သို့)
ဆာလဖာလို ဒြပ်ပေါင်းတွေဟာ မပျော်ဝင်တော့ပဲ
အဲဒါအစား ဖိအားမြင့်
ဂတ်စ်ပူဖောင်းလေးတွေဖြစ်လာပါတယ်
အဲဒီပူဖောင်းတွေကမ္ဘာ့မျက်နှာပြင်ဆီ
ရောက်လာတဲ့အခါ
သေနတ်ဖောက်သလို ပြင်းအားနဲ့
ပေါက်ကွဲနိုင်ပါတယ်
သန်းများစွာရှိတဲ့ပူဖောင်းတွေ
တပြိုင်တည်းပေါက်ကွဲတဲ့အခါ
သူ့ရဲ့ပြင်းအားက ကမ္ဘာ့လေထုဒုတိယအလွှာထိ
ပြာမှုန့်ထုကြီးကို ပို့ပေးနိုင်ပါတယ်
ဒါပေမဲ့ သူတို့မပေါက်ကွဲခင် လှုပ်ခါထားတဲ့
ဆိုဒါထဲက CO2 ပူဖောင်းတွေလိုလုပ်ဆောင်ပါတယ်
သူတို့ရဲ့တည်ရှိမှုက ချော်ရည်ရဲ့
သိပ်သည်းဆကိုလျော့ကျပြီး
ဖော့ဂုဏ်သတ္တိအားများလာတာကြောင့်
အပေါ်ယံအလွှာကို တွန်းနေသလိုဖြစ်စေပါတယ်
မက်ဆီကို က Paricutin မီးတောင်ပေါက်မှုက
ဒီဖြစ်စဉ်ကြောင့်လို့ ဘူမိဗေဒပညာရှင်တွေ
ယုံကြည်ကြပါတယ်
ဖော့ဂုဏ်ရှိပူဖောင်းတွေမှာ
လူသိများတဲ့ သဘာဝဖြစ်စဉ် ၂ခုရှိပါတယ်
တစ်ခါတစ်လေ မြေအောက်
ပိုနက်တဲ့နေရာက ချော်ရည်အသစ်တွေဟာ
အငွေ့ပါတဲ့ အပိုဆောင်းဒြပ်ပေါင်းတွေကို
နဂိုချော်ရည်ထဲသို့ယူဆောင်လာပါတယ်
ဒါပေမဲ့ ချော်ရည်တွေစတင်အေးခဲလာရင်လည်း
ပူဖောင်းလေးတွေ ဖြစ်ပေါ်လာနိုင်ပါတယ်
သူ့အရည်ပျော်မှတ် မှာတော့ ချော်ရည်ဟာ
ဓာတ်ငွေ့တွေ ပျော်နေတဲ့သတ္တုတွေ အရောတခုပါ
ကျောက်ရည်ပူတွေ မာလာရင် သတ္တုဒြပ်ရော
တချို့က သလင်းကျောက်ပုံ အခဲဖြစ်လာကြတယ်
ဒီဖြစ်စဉ်မှာ ပေါက်ကွဲမှုပူဖောင်းတွေ
ဖြစ်စေတဲ့
ဒြပ်ပေါင်းတွေရဲ့ ပြင်းအားမြင့်စေတဲ့
ပျော်ဝင်ဓာတ်ငွေ့တွေ မပါဝင်ပါဘူး
ပေါက်ကွဲမှုတိုင်းက magmastatic ဖိအား
မြင့်လာခြင်းကြောင့် မဟုတ်ပါဘူး
တစ်ခါတစ်ရံ အပေါ်ကကျောက်ခဲတွေက
အန္တရာယ်ရှိလောက်အောင် နိမ့်ကျလာပါတယ်
တောင်ပြိုကျတာ ကချော်ရည်အကန့် အပေါ်က
ကျောက်ခဲထုအများကြီးကို ဖယ်ထုတ်ပေးနိုင်တယ်
ဒါက lithostatic ဖိအားကိုလျော့ကျစေပြီး
ပေါက်ကွဲမှုတစ်ခု ချက်ချင်းဖြစ်ပေါ်စေပါတယ်
ဒီလို ဖြစ်စဉ်ကို Unloading လို့ခေါ်ပြီး
၁၉၈၀ က Mount St.Helens ရဲ့
ရုတ်တရက်ပေါက်ကွဲမှုလိုမျိုး
ပေါက်ကွဲမှုအများစုရဲ့ အဓိက အချက်ဖြစ်ပါတယ်
မြေတိုက်စားခံရမှုတွေနဲ့ ရေခဲပြင်
အရည်ပျော်မှုတွေကြောင့်
unloading ဖြစ်စဉ်က ကြာမြင့်တတ်ပါတယ်
တကယ်တော့ ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှုကြောင့်
ရေခဲပြင်အရည်ပျော်ခြင်းက
မီးတောင်ရဲ့ဖြစ်စဉ်တွေကိုများလာနိုင်သဖြင့်
ဘူမိဗေဒပညာရှင်တွေကစိုးရိမ်ကြပါတယ်
နောက်ဆုံး...အောက်ကချော်ရည်ကိုထိန်းထားဖို့
ကျောက်လွှာတွေ မမာကျောသောကြောင့်လည်း
မီးတောင်ပေါက်ကွဲမှုတွေက ဖြစ်လာနိုင်ပါတယ်
ချော်ရည်မှထွက်လာတဲ့
အက်စစ်အငွေ့တွေနဲ့ အပူတွေက
hydrothermal alteration ဖြစ်စဉ်ကိုဖြတ်ပြီး
ကျောက်ခဲတွေကို ပျက်စီးစေပြီး
တဖြည်းဖြည်း မာကျောတဲ့ကျောက်ကို
ပျော့ပျောင်းတဲ့ရွံ့ အဖြစ်ပြောင်းလဲစေပါတယ်
ကျောက်လွှာတွေက ကမ္ဘာ့မြေလွှာ
လှုပ်ရှားမှုကြောင့် အားနည်းလာပါတယ်
ငလျင်တွေက အက်ကွဲရာတွေ ဖန်တီးနိုင်ပြီး
မျက်နှာပြင်ပေါ် ချော်ရည်ပူတွေထွက်လာစေပါတယ်
ပြီးတော့ ကမ္ဘာ့မျက်နှာပြင်လွှာကိုလည်း
ပါးလွှာအောင်ဆွဲဆန့်ပြီး
တိုက်ကြီးများရဲ့မြေကျောက်လွှာကို
တစ်ခုနဲ့တစ်ခု ဝေးကွာစေပါတယ်
ကံမကောင်းစွာနဲ့ ပေါက်ကွဲမှုဖြစ်စေတဲ့
အရာတွေကိုသိထားခြင်းက
သူတို့ကို ခန့်မှန်းလွယ်အောင်
မပြုလုပ်ထားပါဘူး
သိပ္ပံပညာရှင်တွေက ကမ္ဘာ့မျက်နှာပြင်
လွှာရဲ့အလေးချိန်နဲ့ခံနိုင်အားကို
အကြမ်းဖျင်း သတ်မှတ်နိုင်ပေမဲ့
ချော်ရည်အကန့်ရဲ့ အနက် နဲ့ အပူတွေက
magmastatic ဖိအားအတွင်း
တိုင်းတာဖို့ အလွန်ခက်ခဲပါတယ်
ဒါပေမဲ့ မီးတောင်ပညာရှင်တွေက
ဒီကျောက်တောင်ကြီးကိုအနိုင်ရဖို့အတွက်
နည်းပညာအသစ်ကို ရှာတွေခဲ့ပါတယ်
အပူခံအာရုံစနစ်များတိုးတက်လာမှုက
သိပ္ပံပညာရှင်တွေကို
မြေအောက်လွှာ ထူးခြားဖြစ်စဉ်တွေကို
စစ်ဆေးခွင့် ရစေတယ်။
Spectrometers က ထွက်လာတဲ့ချော်ရည်ထဲက
ဓာတ်ငွေ့ကို လေ့လာဆန်းစစ်နိုင်ပါတယ်
လေဆာတွေက မီးတောင်ပုံစံအတိုင်း မြင့်
လာတဲ့ချော်ရည်ကို တိကျစွာခြေရာခံနိုင်တယ်
ဒီကိရိယာတွေက ပေါက်ကွဲမှုတွေ
အကြောင်းကိုကျွန်တော်တို့ ပိုနားလည်အောင်
ကူညီပေးမယ်လို့မျှော်လင့်ပါတယ်