0:00:06.876,0:00:12.132
W lutym 1942 roku meksykański[br]farmer Dionisio Pulido

0:00:12.132,0:00:15.962
usłyszał huk podobny do grzmotu [br]dochodzący z jego pola kukurydzy.

0:00:15.962,0:00:19.740
Dźwięk nie pochodził jednak z nieba.

0:00:19.740,0:00:25.440
Jego źródłem było duże, dymiące pęknięcie,[br]z którego wydobywały się gaz i skały.

0:00:25.440,0:00:29.560
Szczelina wkrótce stała się[br]znana jako wulkan Paricutin

0:00:29.560,0:00:36.706
i przez kolejne 9 lat lawa i popiół [br]pokryły powierzchnię ponad 200km2.

0:00:36.706,0:00:39.056
Skąd wziął się ten nowy wulkan

0:00:39.056,0:00:43.160
i co spowodowało [br]jego niespodziewaną erupcję?

0:00:43.160,0:00:46.690
Historia każdego wulkanu [br]zaczyna się od magmy.

0:00:46.690,0:00:50.820
Często masa stopionych skał tworzy się [br]w miejscach, gdzie wody oceanu

0:00:50.820,0:00:56.094
torują sobie drogę pod skorupą ziemską[br]i obniżają jej temperaturę topnienia.

0:00:56.094,0:01:00.114
Zwykle magma zostaje[br]pod powierzchnią Ziemi

0:01:00.114,0:01:04.226
dzięki utrzymywaniu równowagi [br]trzech czynników geologicznych.

0:01:04.226,0:01:06.859
Pierwszym z nich [br]jest ciśnienie litostatyczne.

0:01:06.859,0:01:11.780
To nacisk skorupy ziemskiej [br]na znajdującą się pod nią magmę.

0:01:11.780,0:01:16.570
Magma opiera się temu naciskowi, [br]wywierając ciśnienie magmastatyczne.

0:01:16.570,0:01:20.500
Walka między tym siłami powoduje [br]poddawanie próbie trzeciego czynnika,

0:01:20.500,0:01:23.696
wytrzymałości skorupy ziemskiej.

0:01:23.696,0:01:26.846
Z reguły skorupa jest na tyle wytrzymała,

0:01:26.846,0:01:29.069
że utrzymuje magmę pod powierzchnią.

0:01:29.069,0:01:34.701
Kiedy jednak równowaga zostaje zaburzona,[br]konsekwencje mogą być bardzo gwałtowne.

0:01:34.701,0:01:37.421
Jedną z najczęstszych[br]przyczyn erupcji wulkanów

0:01:37.421,0:01:40.320
jest wzrost ciśnienia magmastatycznego.

0:01:40.320,0:01:43.590
Magma składa się z dużej liczby [br]pierwiastków i związków chemicznych,

0:01:43.590,0:01:46.850
z których wiele ulega rozpuszczeniu [br]w masie stopionych skał.

0:01:46.850,0:01:53.067
Związki takie jak woda czy siarka[br]po osiągnięciu dość wysokiego ciśnienia

0:01:53.067,0:01:56.887
nie ulegają rozpuszczeniu, tylko formują[br]wysokociśnieniowe bąbelki z gazem.

0:01:56.887,0:01:59.122
Kiedy bąbelki dotrą do powierzchni,

0:01:59.122,0:02:02.320
mogą wybuchać z siłą wystrzału.

0:02:02.320,0:02:05.950
A kiedy miliony takich bąbelków [br]eksplodują jednocześnie,

0:02:05.950,0:02:10.200
uwolniona energia wysyła[br]do stratosfery smugi popiołu.

0:02:10.200,0:02:13.887
Przed pęknięciem zachowują się[br]jak cząsteczki dwutlenku węgla

0:02:13.887,0:02:15.446
we wstrząśniętej wodzie sodowej.

0:02:15.446,0:02:23.026
Ich obecność obniża gęstość magmy[br]i zwiększa nacisk na skorupę od wewnątrz.

0:02:23.026,0:02:25.948
Wielu geologów uważa, [br]że właśnie taki proces miał miejsce

0:02:25.948,0:02:29.596
w przypadku wulkanu Paricutin w Meksyku.

0:02:29.596,0:02:33.765
Istnieją dwie znane naturalne przyczyny [br]tworzenia się tych dynamicznych bąbelków.

0:02:33.765,0:02:36.938
Czasami nowo utworzona magma

0:02:36.938,0:02:40.357
sprowadza dodatkowe związki[br]gazów z głębszych warstw Ziemi.

0:02:40.357,0:02:44.798
Ale bąbelki mogą też powstawać,[br]kiedy magma zaczyna stygnąć.

0:02:44.798,0:02:50.266
W stanie ciekłym magma stanowi miks [br]rozpuszczonych gazów i płynnych minerałów.

0:02:50.266,0:02:55.329
Wraz z twardnieniem stopionej skały[br]część minerałów się krystalizuje.

0:02:55.329,0:02:59.331
Ten proces nie obejmuje [br]wielu rozpuszczonych gazów,

0:02:59.331,0:03:02.855
powodując wyższą koncentrację związków,

0:03:02.855,0:03:06.422
które formują wybuchowe bąbelki.

0:03:06.422,0:03:10.452
Nie wszystkie erupcje są wynikiem [br]narastającego ciśnienia magmastatycznego.

0:03:10.452,0:03:15.152
Zdarza się, że ciężar skały zalegającej[br]powyżej staje się niebezpiecznie niski.

0:03:15.152,0:03:20.117
Osuwiska mogą zbierać ogromne[br]ilości skały z wierzchu komory magmowej,

0:03:20.117,0:03:25.293
obniżając ciśnienie litostatyczne[br]i wywołując natychmiastową erupcję.

0:03:25.293,0:03:30.871
Ten proces znany jako "wyładowanie"[br]jest odpowiedzialny za liczne wybuchy,

0:03:30.871,0:03:35.492
w tym za niespodziewaną eksplozję[br]wulkanu Mount St. Helens w 1980 roku.

0:03:35.492,0:03:39.195
Ale wyładowanie może być też[br]efektem długotrwałego procesu,

0:03:39.195,0:03:41.864
spowodowanego erozją [br]czy topniejącymi lodowcami.

0:03:41.864,0:03:46.762
Wielu geologów obawia się, że topniejące[br]w wyniku zmian klimatycznych lodowce,

0:03:46.762,0:03:49.847
mogą zwiększyć aktywność wulkaniczną.

0:03:49.847,0:03:52.882
Co więcej, erupcje mogą wystąpić [br]nawet wtedy, gdy warstwa skał

0:03:52.882,0:03:56.682
nie jest już tak mocna, żeby powstrzymać[br]zalegającą pod powierzchnią magmę.

0:03:56.682,0:04:00.105
Kwaśne gazy i ciepło uciekające z magmy

0:04:00.105,0:04:04.962
mogą powodować korozję skał[br]poprzez zmiany hydrotermalne,

0:04:04.962,0:04:08.212
stopniowo przeobrażające[br]twardy kamień w miękką glinę.

0:04:08.212,0:04:11.878
Warstwę skalną może również[br]osłabiać aktywność tektoniczna.

0:04:11.878,0:04:16.578
Trzęsienia ziemi mogą tworzyć pęknięcia[br]torujące magmie drogę na powierzchnię

0:04:16.578,0:04:21.067
i rozciągające skorupę ziemską [br]w miarę rozsuwania się

0:04:21.067,0:04:23.089
płyt kontynentalnych.

0:04:23.089,0:04:28.157
Niestety wiedza o przyczynach erupcji[br]nie oznacza, że łatwo je przewidzieć.

0:04:28.157,0:04:33.013
Chociaż naukowcy mogą w przybliżeniu[br]oszacować siłę i ciężar skorupy ziemskiej,

0:04:33.013,0:04:37.177
głębokość i ciepło komór magmowych[br]znacznie utrudniają zmierzenie

0:04:37.177,0:04:40.512
zmian zachodzących[br]w ciśnieniu magmastatycznym.

0:04:40.512,0:04:44.522
Wulkanolodzy wciąż[br]testują nowe technologie,

0:04:44.522,0:04:46.782
które pozwoliłyby zgłębić [br]ten skalisty obszar.

0:04:46.782,0:04:52.072
Rozwój termowizji umożliwił naukowcom[br]wykrywanie podziemnych miejsc aktywności.

0:04:52.072,0:04:55.872
Spektrometry potrafią analizować[br]gazy wydobywające się z magmy.

0:04:55.872,0:05:01.917
Lasery mogą z dużą precyzją śledzić wpływ [br]podnoszącej się magmy na kształt wulkanu.

0:05:01.917,0:05:06.559
Oby te urządzenia pomogły nam[br]lepiej zrozumieć nieodgadnione kratery

0:05:06.559,0:05:09.879
i ich nieprzewidywalne wybuchy.