1
00:00:06,876 --> 00:00:12,132
W lutym 1942 roku meksykański
farmer Dionisio Pulido

2
00:00:12,132 --> 00:00:15,962
usłyszał huk podobny do grzmotu 
dochodzący z jego pola kukurydzy.

3
00:00:15,962 --> 00:00:19,740
Dźwięk nie pochodził jednak z nieba.

4
00:00:19,740 --> 00:00:25,440
Jego źródłem było duże, dymiące pęknięcie,
z którego wydobywały się gaz i skały.

5
00:00:25,440 --> 00:00:29,560
Szczelina wkrótce stała się
znana jako wulkan Paricutin

6
00:00:29,560 --> 00:00:36,706
i przez kolejne 9 lat lawa i popiół 
pokryły powierzchnię ponad 200km2.

7
00:00:36,706 --> 00:00:39,056
Skąd wziął się ten nowy wulkan

8
00:00:39,056 --> 00:00:43,160
i co spowodowało 
jego niespodziewaną erupcję?

9
00:00:43,160 --> 00:00:46,690
Historia każdego wulkanu 
zaczyna się od magmy.

10
00:00:46,690 --> 00:00:50,820
Często masa stopionych skał tworzy się 
w miejscach, gdzie wody oceanu

11
00:00:50,820 --> 00:00:56,094
torują sobie drogę pod skorupą ziemską
i obniżają jej temperaturę topnienia.

12
00:00:56,094 --> 00:01:00,114
Zwykle magma zostaje
pod powierzchnią Ziemi

13
00:01:00,114 --> 00:01:04,226
dzięki utrzymywaniu równowagi 
trzech czynników geologicznych.

14
00:01:04,226 --> 00:01:06,859
Pierwszym z nich 
jest ciśnienie litostatyczne.

15
00:01:06,859 --> 00:01:11,780
To nacisk skorupy ziemskiej 
na znajdującą się pod nią magmę.

16
00:01:11,780 --> 00:01:16,570
Magma opiera się temu naciskowi, 
wywierając ciśnienie magmastatyczne.

17
00:01:16,570 --> 00:01:20,500
Walka między tym siłami powoduje 
poddawanie próbie trzeciego czynnika,

18
00:01:20,500 --> 00:01:23,696
wytrzymałości skorupy ziemskiej.

19
00:01:23,696 --> 00:01:26,846
Z reguły skorupa jest na tyle wytrzymała,

20
00:01:26,846 --> 00:01:29,069
że utrzymuje magmę pod powierzchnią.

21
00:01:29,069 --> 00:01:34,701
Kiedy jednak równowaga zostaje zaburzona,
konsekwencje mogą być bardzo gwałtowne.

22
00:01:34,701 --> 00:01:37,421
Jedną z najczęstszych
przyczyn erupcji wulkanów

23
00:01:37,421 --> 00:01:40,320
jest wzrost ciśnienia magmastatycznego.

24
00:01:40,320 --> 00:01:43,590
Magma składa się z dużej liczby 
pierwiastków i związków chemicznych,

25
00:01:43,590 --> 00:01:46,850
z których wiele ulega rozpuszczeniu 
w masie stopionych skał.

26
00:01:46,850 --> 00:01:53,067
Związki takie jak woda czy siarka
po osiągnięciu dość wysokiego ciśnienia

27
00:01:53,067 --> 00:01:56,887
nie ulegają rozpuszczeniu, tylko formują
wysokociśnieniowe bąbelki z gazem.

28
00:01:56,887 --> 00:01:59,122
Kiedy bąbelki dotrą do powierzchni,

29
00:01:59,122 --> 00:02:02,320
mogą wybuchać z siłą wystrzału.

30
00:02:02,320 --> 00:02:05,950
A kiedy miliony takich bąbelków 
eksplodują jednocześnie,

31
00:02:05,950 --> 00:02:10,200
uwolniona energia wysyła
do stratosfery smugi popiołu.

32
00:02:10,200 --> 00:02:13,887
Przed pęknięciem zachowują się
jak cząsteczki dwutlenku węgla

33
00:02:13,887 --> 00:02:15,446
we wstrząśniętej wodzie sodowej.

34
00:02:15,446 --> 00:02:23,026
Ich obecność obniża gęstość magmy
i zwiększa nacisk na skorupę od wewnątrz.

35
00:02:23,026 --> 00:02:25,948
Wielu geologów uważa, 
że właśnie taki proces miał miejsce

36
00:02:25,948 --> 00:02:29,596
w przypadku wulkanu Paricutin w Meksyku.

37
00:02:29,596 --> 00:02:33,765
Istnieją dwie znane naturalne przyczyny 
tworzenia się tych dynamicznych bąbelków.

38
00:02:33,765 --> 00:02:36,938
Czasami nowo utworzona magma

39
00:02:36,938 --> 00:02:40,357
sprowadza dodatkowe związki
gazów z głębszych warstw Ziemi.

40
00:02:40,357 --> 00:02:44,798
Ale bąbelki mogą też powstawać,
kiedy magma zaczyna stygnąć.

41
00:02:44,798 --> 00:02:50,266
W stanie ciekłym magma stanowi miks 
rozpuszczonych gazów i płynnych minerałów.

42
00:02:50,266 --> 00:02:55,329
Wraz z twardnieniem stopionej skały
część minerałów się krystalizuje.

43
00:02:55,329 --> 00:02:59,331
Ten proces nie obejmuje 
wielu rozpuszczonych gazów,

44
00:02:59,331 --> 00:03:02,855
powodując wyższą koncentrację związków,

45
00:03:02,855 --> 00:03:06,422
które formują wybuchowe bąbelki.

46
00:03:06,422 --> 00:03:10,452
Nie wszystkie erupcje są wynikiem 
narastającego ciśnienia magmastatycznego.

47
00:03:10,452 --> 00:03:15,152
Zdarza się, że ciężar skały zalegającej
powyżej staje się niebezpiecznie niski.

48
00:03:15,152 --> 00:03:20,117
Osuwiska mogą zbierać ogromne
ilości skały z wierzchu komory magmowej,

49
00:03:20,117 --> 00:03:25,293
obniżając ciśnienie litostatyczne
i wywołując natychmiastową erupcję.

50
00:03:25,293 --> 00:03:30,871
Ten proces znany jako "wyładowanie"
jest odpowiedzialny za liczne wybuchy,

51
00:03:30,871 --> 00:03:35,492
w tym za niespodziewaną eksplozję
wulkanu Mount St. Helens w 1980 roku.

52
00:03:35,492 --> 00:03:39,195
Ale wyładowanie może być też
efektem długotrwałego procesu,

53
00:03:39,195 --> 00:03:41,864
spowodowanego erozją 
czy topniejącymi lodowcami.

54
00:03:41,864 --> 00:03:46,762
Wielu geologów obawia się, że topniejące
w wyniku zmian klimatycznych lodowce,

55
00:03:46,762 --> 00:03:49,847
mogą zwiększyć aktywność wulkaniczną.

56
00:03:49,847 --> 00:03:52,882
Co więcej, erupcje mogą wystąpić 
nawet wtedy, gdy warstwa skał

57
00:03:52,882 --> 00:03:56,682
nie jest już tak mocna, żeby powstrzymać
zalegającą pod powierzchnią magmę.

58
00:03:56,682 --> 00:04:00,105
Kwaśne gazy i ciepło uciekające z magmy

59
00:04:00,105 --> 00:04:04,962
mogą powodować korozję skał
poprzez zmiany hydrotermalne,

60
00:04:04,962 --> 00:04:08,212
stopniowo przeobrażające
twardy kamień w miękką glinę.

61
00:04:08,212 --> 00:04:11,878
Warstwę skalną może również
osłabiać aktywność tektoniczna.

62
00:04:11,878 --> 00:04:16,578
Trzęsienia ziemi mogą tworzyć pęknięcia
torujące magmie drogę na powierzchnię

63
00:04:16,578 --> 00:04:21,067
i rozciągające skorupę ziemską 
w miarę rozsuwania się

64
00:04:21,067 --> 00:04:23,089
płyt kontynentalnych.

65
00:04:23,089 --> 00:04:28,157
Niestety wiedza o przyczynach erupcji
nie oznacza, że łatwo je przewidzieć.

66
00:04:28,157 --> 00:04:33,013
Chociaż naukowcy mogą w przybliżeniu
oszacować siłę i ciężar skorupy ziemskiej,

67
00:04:33,013 --> 00:04:37,177
głębokość i ciepło komór magmowych
znacznie utrudniają zmierzenie

68
00:04:37,177 --> 00:04:40,512
zmian zachodzących
w ciśnieniu magmastatycznym.

69
00:04:40,512 --> 00:04:44,522
Wulkanolodzy wciąż
testują nowe technologie,

70
00:04:44,522 --> 00:04:46,782
które pozwoliłyby zgłębić 
ten skalisty obszar.

71
00:04:46,782 --> 00:04:52,072
Rozwój termowizji umożliwił naukowcom
wykrywanie podziemnych miejsc aktywności.

72
00:04:52,072 --> 00:04:55,872
Spektrometry potrafią analizować
gazy wydobywające się z magmy.

73
00:04:55,872 --> 00:05:01,917
Lasery mogą z dużą precyzją śledzić wpływ 
podnoszącej się magmy na kształt wulkanu.

74
00:05:01,917 --> 00:05:06,559
Oby te urządzenia pomogły nam
lepiej zrozumieć nieodgadnione kratery

75
00:05:06,559 --> 00:05:09,879
i ich nieprzewidywalne wybuchy.