WEBVTT 00:00:06.876 --> 00:00:12.132 W lutym 1942 roku meksykański farmer Dionisio Pulido 00:00:12.132 --> 00:00:15.962 usłyszał huk podobny do grzmotu dochodzący z jego pola kukurydzy. 00:00:15.962 --> 00:00:19.740 Dźwięk nie pochodził jednak z nieba. 00:00:19.740 --> 00:00:25.440 Jego źródłem było duże, dymiące pęknięcie, z którego wydobywały się gaz i skały. 00:00:25.440 --> 00:00:29.560 Szczelina wkrótce stała się znana jako wulkan Paricutin 00:00:29.560 --> 00:00:36.706 i przez kolejne 9 lat lawa i popiół pokryły powierzchnię ponad 200km2. 00:00:36.706 --> 00:00:39.056 Skąd wziął się ten nowy wulkan 00:00:39.056 --> 00:00:43.160 i co spowodowało jego niespodziewaną erupcję? NOTE Paragraph 00:00:43.160 --> 00:00:46.690 Historia każdego wulkanu zaczyna się od magmy. 00:00:46.690 --> 00:00:50.820 Często masa stopionych skał tworzy się w miejscach, gdzie wody oceanu 00:00:50.820 --> 00:00:56.094 torują sobie drogę pod skorupą ziemską i obniżają jej temperaturę topnienia. 00:00:56.094 --> 00:01:00.114 Zwykle magma zostaje pod powierzchnią Ziemi 00:01:00.114 --> 00:01:04.226 dzięki utrzymywaniu równowagi trzech czynników geologicznych. 00:01:04.226 --> 00:01:06.859 Pierwszym z nich jest ciśnienie litostatyczne. 00:01:06.859 --> 00:01:11.780 To nacisk skorupy ziemskiej na znajdującą się pod nią magmę. 00:01:11.780 --> 00:01:16.570 Magma opiera się temu naciskowi, wywierając ciśnienie magmastatyczne. 00:01:16.570 --> 00:01:20.500 Walka między tym siłami powoduje poddawanie próbie trzeciego czynnika, 00:01:20.500 --> 00:01:23.696 wytrzymałości skorupy ziemskiej. 00:01:23.696 --> 00:01:26.846 Z reguły skorupa jest na tyle wytrzymała, 00:01:26.846 --> 00:01:29.069 że utrzymuje magmę pod powierzchnią. 00:01:29.069 --> 00:01:34.701 Kiedy jednak równowaga zostaje zaburzona, konsekwencje mogą być bardzo gwałtowne. NOTE Paragraph 00:01:34.701 --> 00:01:37.421 Jedną z najczęstszych przyczyn erupcji wulkanów 00:01:37.421 --> 00:01:40.320 jest wzrost ciśnienia magmastatycznego. 00:01:40.320 --> 00:01:43.590 Magma składa się z dużej liczby pierwiastków i związków chemicznych, 00:01:43.590 --> 00:01:46.850 z których wiele ulega rozpuszczeniu w masie stopionych skał. 00:01:46.850 --> 00:01:53.067 Związki takie jak woda czy siarka po osiągnięciu dość wysokiego ciśnienia 00:01:53.067 --> 00:01:56.887 nie ulegają rozpuszczeniu, tylko formują wysokociśnieniowe bąbelki z gazem. 00:01:56.887 --> 00:01:59.122 Kiedy bąbelki dotrą do powierzchni, 00:01:59.122 --> 00:02:02.320 mogą wybuchać z siłą wystrzału. 00:02:02.320 --> 00:02:05.950 A kiedy miliony takich bąbelków eksplodują jednocześnie, 00:02:05.950 --> 00:02:10.200 uwolniona energia wysyła do stratosfery smugi popiołu. 00:02:10.200 --> 00:02:13.887 Przed pęknięciem zachowują się jak cząsteczki dwutlenku węgla 00:02:13.887 --> 00:02:15.446 we wstrząśniętej wodzie sodowej. 00:02:15.446 --> 00:02:23.026 Ich obecność obniża gęstość magmy i zwiększa nacisk na skorupę od wewnątrz. 00:02:23.026 --> 00:02:25.948 Wielu geologów uważa, że właśnie taki proces miał miejsce 00:02:25.948 --> 00:02:29.596 w przypadku wulkanu Paricutin w Meksyku. 00:02:29.596 --> 00:02:33.765 Istnieją dwie znane naturalne przyczyny tworzenia się tych dynamicznych bąbelków. NOTE Paragraph 00:02:33.765 --> 00:02:36.938 Czasami nowo utworzona magma 00:02:36.938 --> 00:02:40.357 sprowadza dodatkowe związki gazów z głębszych warstw Ziemi. 00:02:40.357 --> 00:02:44.798 Ale bąbelki mogą też powstawać, kiedy magma zaczyna stygnąć. 00:02:44.798 --> 00:02:50.266 W stanie ciekłym magma stanowi miks rozpuszczonych gazów i płynnych minerałów. 00:02:50.266 --> 00:02:55.329 Wraz z twardnieniem stopionej skały część minerałów się krystalizuje. 00:02:55.329 --> 00:02:59.331 Ten proces nie obejmuje wielu rozpuszczonych gazów, 00:02:59.331 --> 00:03:02.855 powodując wyższą koncentrację związków, 00:03:02.855 --> 00:03:06.422 które formują wybuchowe bąbelki. 00:03:06.422 --> 00:03:10.452 Nie wszystkie erupcje są wynikiem narastającego ciśnienia magmastatycznego. NOTE Paragraph 00:03:10.452 --> 00:03:15.152 Zdarza się, że ciężar skały zalegającej powyżej staje się niebezpiecznie niski. 00:03:15.152 --> 00:03:20.117 Osuwiska mogą zbierać ogromne ilości skały z wierzchu komory magmowej, 00:03:20.117 --> 00:03:25.293 obniżając ciśnienie litostatyczne i wywołując natychmiastową erupcję. 00:03:25.293 --> 00:03:30.871 Ten proces znany jako "wyładowanie" jest odpowiedzialny za liczne wybuchy, 00:03:30.871 --> 00:03:35.492 w tym za niespodziewaną eksplozję wulkanu Mount St. Helens w 1980 roku. 00:03:35.492 --> 00:03:39.195 Ale wyładowanie może być też efektem długotrwałego procesu, 00:03:39.195 --> 00:03:41.864 spowodowanego erozją czy topniejącymi lodowcami. 00:03:41.864 --> 00:03:46.762 Wielu geologów obawia się, że topniejące w wyniku zmian klimatycznych lodowce, 00:03:46.762 --> 00:03:49.847 mogą zwiększyć aktywność wulkaniczną. 00:03:49.847 --> 00:03:52.882 Co więcej, erupcje mogą wystąpić nawet wtedy, gdy warstwa skał NOTE Paragraph 00:03:52.882 --> 00:03:56.682 nie jest już tak mocna, żeby powstrzymać zalegającą pod powierzchnią magmę. 00:03:56.682 --> 00:04:00.105 Kwaśne gazy i ciepło uciekające z magmy 00:04:00.105 --> 00:04:04.962 mogą powodować korozję skał poprzez zmiany hydrotermalne, 00:04:04.962 --> 00:04:08.212 stopniowo przeobrażające twardy kamień w miękką glinę. 00:04:08.212 --> 00:04:11.878 Warstwę skalną może również osłabiać aktywność tektoniczna. 00:04:11.878 --> 00:04:16.578 Trzęsienia ziemi mogą tworzyć pęknięcia torujące magmie drogę na powierzchnię 00:04:16.578 --> 00:04:21.067 i rozciągające skorupę ziemską w miarę rozsuwania się 00:04:21.067 --> 00:04:23.089 płyt kontynentalnych. 00:04:23.089 --> 00:04:28.157 Niestety wiedza o przyczynach erupcji nie oznacza, że łatwo je przewidzieć. NOTE Paragraph 00:04:28.157 --> 00:04:33.013 Chociaż naukowcy mogą w przybliżeniu oszacować siłę i ciężar skorupy ziemskiej, 00:04:33.013 --> 00:04:37.177 głębokość i ciepło komór magmowych znacznie utrudniają zmierzenie 00:04:37.177 --> 00:04:40.512 zmian zachodzących w ciśnieniu magmastatycznym. 00:04:40.512 --> 00:04:44.522 Wulkanolodzy wciąż testują nowe technologie, 00:04:44.522 --> 00:04:46.782 które pozwoliłyby zgłębić ten skalisty obszar. 00:04:46.782 --> 00:04:52.072 Rozwój termowizji umożliwił naukowcom wykrywanie podziemnych miejsc aktywności. 00:04:52.072 --> 00:04:55.872 Spektrometry potrafią analizować gazy wydobywające się z magmy. 00:04:55.872 --> 00:05:01.917 Lasery mogą z dużą precyzją śledzić wpływ podnoszącej się magmy na kształt wulkanu. 00:05:01.917 --> 00:05:06.559 Oby te urządzenia pomogły nam lepiej zrozumieć nieodgadnione kratery 00:05:06.559 --> 00:05:09.879 i ich nieprzewidywalne wybuchy.