1
00:00:06,876 --> 00:00:12,132
Februara 1942. godine,
meksički farmer Dionisio Pulido

2
00:00:12,132 --> 00:00:15,962
pomislio je da je čuo grmljavinu
koja dolazi iz njegovog kukuruznog polja.

3
00:00:15,962 --> 00:00:19,740
Međutim, zvuk nije dolazio sa neba.

4
00:00:19,740 --> 00:00:25,440
Izvor je bila pukotina koja se dimi,
emituje gasove i izbacuje kamenje.

5
00:00:25,440 --> 00:00:29,560
Ova pukotina će postati poznata
kao vulkan Parikutin,

6
00:00:29,560 --> 00:00:36,410
a za narednih devet godina, njena lava
i pepeo pokriće preko 200 km kvadratnih.

7
00:00:36,706 --> 00:00:39,056
A odakle se pojavio ovaj novi vulkan,

8
00:00:39,056 --> 00:00:42,601
i šta je izazvalo
njegovu nepredvidivu erupciju?

9
00:00:43,160 --> 00:00:46,690
Priča bilo kog vulkana počinje sa magmom.

10
00:00:46,690 --> 00:00:50,820
Često se ovaj rastopljeni kamen formira
u oblastima gde je okenska voda

11
00:00:50,820 --> 00:00:56,094
u prilici da se progura u Zemljin omotač
i smanji tačku topljenja sloja.

12
00:00:56,094 --> 00:01:00,114
Rezultirajuća magma obično ostaje
ispod Zemljine površine

13
00:01:00,114 --> 00:01:04,226
zahvaljujući delikatnom balansu
tri geološka faktora.

14
00:01:04,226 --> 00:01:06,859
Prvi je litostatički pritisak.

15
00:01:06,859 --> 00:01:11,780
Ovo je težina Zemljine kore
koja gura magmu nadole.

16
00:01:11,780 --> 00:01:16,570
Magma gura nazad uz pomoć drugog faktora,
magmastatičkog pritiska.

17
00:01:16,570 --> 00:01:20,500
Borba između ovih sila
opterećuje treći faktor:

18
00:01:20,500 --> 00:01:23,696
jačinu stena Zemljine kore.

19
00:01:23,696 --> 00:01:26,846
Uglavnom, kamen je dovoljno jak i težak

20
00:01:26,846 --> 00:01:28,916
da održava magmu na mestu.

21
00:01:28,916 --> 00:01:34,204
Ali kad se ravnoteža poremeti,
posledice mogu biti eksplozivne.

22
00:01:34,701 --> 00:01:40,141
Jedan od najčešćih uzroka erupcije
je povećanje magmastatičkog pritiska.

23
00:01:40,320 --> 00:01:43,590
Magma sadrži razne elemente i jedinjenja,

24
00:01:43,590 --> 00:01:46,740
a mnogi od njih su rastvoreni
u istopljenom kamenu.

25
00:01:46,740 --> 00:01:51,546
U dovoljno visokim koncentracijama,
jedinjenja poput vode ili sumpora

26
00:01:51,546 --> 00:01:54,357
više se ne rastvaraju
i umesto toga formiraju

27
00:01:54,357 --> 00:01:56,887
mehuriće gasa pod velikim pritiskom.

28
00:01:56,887 --> 00:01:59,122
Kad ovi mehurići dođu do površine,

29
00:01:59,122 --> 00:02:02,320
mogu pući istom snagom
kao pucanj iz pištolja.

30
00:02:02,320 --> 00:02:05,950
A kad milioni mehurića
eksplodiraju u isto vreme,

31
00:02:05,950 --> 00:02:10,200
energija može da pošalje
pljuskove pepela u stratosferu.

32
00:02:10,200 --> 00:02:15,495
Ali pre nego što puknu, ponašaju se
kao mehurići C02 u mućkanom soku.

33
00:02:15,495 --> 00:02:18,507
Njihova prisutnost smanjuje gustinu magme,

34
00:02:18,507 --> 00:02:23,098
i povećava plivajuću silu
koja se progurava kroz koru.

35
00:02:23,098 --> 00:02:27,071
Mnogo geologa veruje
da se ovaj proces desio

36
00:02:27,071 --> 00:02:30,011
prilikom erupcije Parikutina u Meksiku.

37
00:02:30,011 --> 00:02:33,518
Postoje dva poznata prirodna uzroka
za ove plivajuće mehuriće.

38
00:02:33,518 --> 00:02:36,688
Ponekad, nova magma sa veće dubine

39
00:02:36,688 --> 00:02:40,658
donosi dodatna gasovita
jedinjenja u mešavinu.

40
00:02:40,658 --> 00:02:44,806
Međutim mehurići mogu da se formiraju
kada magma počne da se hladi.

41
00:02:44,806 --> 00:02:50,149
U rastopljenom stanju, magma je mešavina
rastvorenih gasova i istopljenih minerala.

42
00:02:50,149 --> 00:02:55,621
Kako se rastopljeni kamen stvrdnjava,
neki od minerala se učvršćuju u kristale.

43
00:02:55,621 --> 00:02:59,621
Ovaj proces ne uključuje
mnoge od rastvorenih gasova,

44
00:02:59,621 --> 00:03:02,912
i onda nastaju jedinjenja
visoke koncentracije

45
00:03:02,912 --> 00:03:06,362
koja formiraju eksplozivne mehuriće.

46
00:03:06,362 --> 00:03:10,332
Ne dešavaju se sve erupcije
zbog porasta magmastatičkog pritiska,

47
00:03:10,332 --> 00:03:15,062
ponekad težina kamena koji je iznad
može postati opasno niska.

48
00:03:15,062 --> 00:03:20,231
Klizišta mogu da uklone ogromne količine
stena sa vrha magmatske komore,

49
00:03:20,231 --> 00:03:25,201
spuštajući litostatički pritisak
i time odmah izazivaju erupciju.

50
00:03:25,201 --> 00:03:27,921
Ovaj proces je poznat kao rasterećivanje

51
00:03:27,921 --> 00:03:30,822
i odgovoran je za brojne erupcije,

52
00:03:30,822 --> 00:03:35,544
uključujući i iznenadnu ekploziju
vulkana Sveta Helena 1980. godine.

53
00:03:35,544 --> 00:03:39,114
Međutim, rasterećivanje može da se desi
i tokom dužeg vremenskog perioda

54
00:03:39,114 --> 00:03:41,762
usled erozije ili topljenja glečera.

55
00:03:41,762 --> 00:03:45,232
U stvari, mnogi geolozi su zabrinuti
da topljenje lednika

56
00:03:45,232 --> 00:03:49,722
izazvano klimatskim promenama
može da poveća vulkansku aktivnost.

57
00:03:49,722 --> 00:03:54,585
Na kraju, erupcije mogu da se dese
kada sloj kamena nije više dovoljno jak

58
00:03:54,585 --> 00:03:56,735
da drži magmu ispod.

59
00:03:56,735 --> 00:04:00,082
Kiseli gasovi i toplota
koji ističu iz magme

60
00:04:00,082 --> 00:04:04,658
mogu da nagrizu stene tokom procesa
koji se zove hidrotermalna izmena,

61
00:04:04,658 --> 00:04:08,448
postepeno pretvarajući
tvrdi kamen u meku glinu.

62
00:04:08,448 --> 00:04:12,088
Sloj stena može biti oslabljen
tektonskim aktivnostima.

63
00:04:12,088 --> 00:04:15,346
Zemljotresi mogu da stvore pukotine
koje omogućavaju magmi

64
00:04:15,346 --> 00:04:19,789
da pobegne do površine,
a Zemljina kora može da se rasteže

65
00:04:19,789 --> 00:04:23,267
dok se kontinentalne ploče
pomeraju jedna od druge.

66
00:04:23,267 --> 00:04:26,217
Nažalost, iako se zna šta izaziva erupcije

67
00:04:26,217 --> 00:04:28,617
nije ih lako predvideti.

68
00:04:28,617 --> 00:04:33,217
Dok naučnici mogu otprilike da utvrde
jačinu i težinu Zemljine kore,

69
00:04:33,227 --> 00:04:35,887
dubina i toplota magmatskih komora

70
00:04:35,887 --> 00:04:40,387
otežava merenje promena
magmastatičkog pritiska.

71
00:04:40,387 --> 00:04:44,297
Vulkanolozi neprekidno istražuju
nove tehnologije

72
00:04:44,297 --> 00:04:46,844
kako bi pobedili ovaj stenoviti teren.

73
00:04:46,844 --> 00:04:49,869
Napreci u termičkom snimanju
omogućili su naučnicima

74
00:04:49,869 --> 00:04:52,409
da detektuju podzemna žarišta.

75
00:04:52,409 --> 00:04:55,839
Spektrometri mogu da analiziraju
gasove koji izlaze iz magme.

76
00:04:55,839 --> 00:05:02,103
A laseri mogu precizno da prate uticaj
rastuće magme na oblik vulkana.

77
00:05:02,103 --> 00:05:06,875
Nadamo se da će nam ovi alati pomoći
da bolje razumemo ove isparljive otvore

78
00:05:06,875 --> 00:05:09,231
i njihove eksplozivne erupcije.