WEBVTT

00:00:06.876 --> 00:00:12.132
Februara 1942. godine,
meksički farmer Dionisio Pulido

00:00:12.132 --> 00:00:15.962
pomislio je da je čuo grmljavinu
koja dolazi iz njegovog kukuruznog polja.

00:00:15.962 --> 00:00:19.740
Međutim, zvuk nije dolazio sa neba.

00:00:19.740 --> 00:00:25.440
Izvor je bila pukotina koja se dimi,
emituje gasove i izbacuje kamenje.

00:00:25.440 --> 00:00:29.560
Ova pukotina će postati poznata
kao vulkan Parikutin,

00:00:29.560 --> 00:00:36.410
a za narednih devet godina, njena lava
i pepeo pokriće preko 200 km kvadratnih.

00:00:36.706 --> 00:00:39.056
A odakle se pojavio ovaj novi vulkan,

00:00:39.056 --> 00:00:42.601
i šta je izazvalo
njegovu nepredvidivu erupciju?

NOTE Paragraph

00:00:43.160 --> 00:00:46.690
Priča bilo kog vulkana počinje sa magmom.

00:00:46.690 --> 00:00:50.820
Često se ovaj rastopljeni kamen formira
u oblastima gde je okenska voda

00:00:50.820 --> 00:00:56.094
u prilici da se progura u Zemljin omotač
i smanji tačku topljenja sloja.

00:00:56.094 --> 00:01:00.114
Rezultirajuća magma obično ostaje
ispod Zemljine površine

00:01:00.114 --> 00:01:04.226
zahvaljujući delikatnom balansu
tri geološka faktora.

00:01:04.226 --> 00:01:06.859
Prvi je litostatički pritisak.

00:01:06.859 --> 00:01:11.780
Ovo je težina Zemljine kore
koja gura magmu nadole.

00:01:11.780 --> 00:01:16.570
Magma gura nazad uz pomoć drugog faktora,
magmastatičkog pritiska.

00:01:16.570 --> 00:01:20.500
Borba između ovih sila
opterećuje treći faktor:

00:01:20.500 --> 00:01:23.696
jačinu stena Zemljine kore.

00:01:23.696 --> 00:01:26.846
Uglavnom, kamen je dovoljno jak i težak

00:01:26.846 --> 00:01:28.916
da održava magmu na mestu.

00:01:28.916 --> 00:01:34.204
Ali kad se ravnoteža poremeti,
posledice mogu biti eksplozivne.

NOTE Paragraph

00:01:34.701 --> 00:01:40.141
Jedan od najčešćih uzroka erupcije
je povećanje magmastatičkog pritiska.

00:01:40.320 --> 00:01:43.590
Magma sadrži razne elemente i jedinjenja,

00:01:43.590 --> 00:01:46.740
a mnogi od njih su rastvoreni
u istopljenom kamenu.

00:01:46.740 --> 00:01:51.546
U dovoljno visokim koncentracijama,
jedinjenja poput vode ili sumpora

00:01:51.546 --> 00:01:54.357
više se ne rastvaraju
i umesto toga formiraju

00:01:54.357 --> 00:01:56.887
mehuriće gasa pod velikim pritiskom.

00:01:56.887 --> 00:01:59.122
Kad ovi mehurići dođu do površine,

00:01:59.122 --> 00:02:02.320
mogu pući istom snagom
kao pucanj iz pištolja.

00:02:02.320 --> 00:02:05.950
A kad milioni mehurića
eksplodiraju u isto vreme,

00:02:05.950 --> 00:02:10.200
energija može da pošalje
pljuskove pepela u stratosferu.

00:02:10.200 --> 00:02:15.495
Ali pre nego što puknu, ponašaju se
kao mehurići C02 u mućkanom soku.

00:02:15.495 --> 00:02:18.507
Njihova prisutnost smanjuje gustinu magme,

00:02:18.507 --> 00:02:23.098
i povećava plivajuću silu
koja se progurava kroz koru.

00:02:23.098 --> 00:02:27.071
Mnogo geologa veruje
da se ovaj proces desio

00:02:27.071 --> 00:02:30.011
prilikom erupcije Parikutina u Meksiku.

NOTE Paragraph

00:02:30.011 --> 00:02:33.518
Postoje dva poznata prirodna uzroka
za ove plivajuće mehuriće.

00:02:33.518 --> 00:02:36.688
Ponekad, nova magma sa veće dubine

00:02:36.688 --> 00:02:40.658
donosi dodatna gasovita
jedinjenja u mešavinu.

00:02:40.658 --> 00:02:44.806
Međutim mehurići mogu da se formiraju
kada magma počne da se hladi.

00:02:44.806 --> 00:02:50.149
U rastopljenom stanju, magma je mešavina
rastvorenih gasova i istopljenih minerala.

00:02:50.149 --> 00:02:55.621
Kako se rastopljeni kamen stvrdnjava,
neki od minerala se učvršćuju u kristale.

00:02:55.621 --> 00:02:59.621
Ovaj proces ne uključuje
mnoge od rastvorenih gasova,

00:02:59.621 --> 00:03:02.912
i onda nastaju jedinjenja
visoke koncentracije

00:03:02.912 --> 00:03:06.362
koja formiraju eksplozivne mehuriće.

NOTE Paragraph

00:03:06.362 --> 00:03:10.332
Ne dešavaju se sve erupcije
zbog porasta magmastatičkog pritiska,

00:03:10.332 --> 00:03:15.062
ponekad težina kamena koji je iznad
može postati opasno niska.

00:03:15.062 --> 00:03:20.231
Klizišta mogu da uklone ogromne količine
stena sa vrha magmatske komore,

00:03:20.231 --> 00:03:25.201
spuštajući litostatički pritisak
i time odmah izazivaju erupciju.

00:03:25.201 --> 00:03:27.921
Ovaj proces je poznat kao rasterećivanje

00:03:27.921 --> 00:03:30.822
i odgovoran je za brojne erupcije,

00:03:30.822 --> 00:03:35.544
uključujući i iznenadnu ekploziju
vulkana Sveta Helena 1980. godine.

00:03:35.544 --> 00:03:39.114
Međutim, rasterećivanje može da se desi
i tokom dužeg vremenskog perioda

00:03:39.114 --> 00:03:41.762
usled erozije ili topljenja glečera.

00:03:41.762 --> 00:03:45.232
U stvari, mnogi geolozi su zabrinuti
da topljenje lednika

00:03:45.232 --> 00:03:49.722
izazvano klimatskim promenama
može da poveća vulkansku aktivnost.

NOTE Paragraph

00:03:49.722 --> 00:03:54.585
Na kraju, erupcije mogu da se dese
kada sloj kamena nije više dovoljno jak

00:03:54.585 --> 00:03:56.735
da drži magmu ispod.

00:03:56.735 --> 00:04:00.082
Kiseli gasovi i toplota
koji ističu iz magme

00:04:00.082 --> 00:04:04.658
mogu da nagrizu stene tokom procesa
koji se zove hidrotermalna izmena,

00:04:04.658 --> 00:04:08.448
postepeno pretvarajući
tvrdi kamen u meku glinu.

00:04:08.448 --> 00:04:12.088
Sloj stena može biti oslabljen
tektonskim aktivnostima.

00:04:12.088 --> 00:04:15.346
Zemljotresi mogu da stvore pukotine
koje omogućavaju magmi

00:04:15.346 --> 00:04:19.789
da pobegne do površine,
a Zemljina kora može da se rasteže

00:04:19.789 --> 00:04:23.267
dok se kontinentalne ploče
pomeraju jedna od druge.

NOTE Paragraph

00:04:23.267 --> 00:04:26.217
Nažalost, iako se zna šta izaziva erupcije

00:04:26.217 --> 00:04:28.617
nije ih lako predvideti.

00:04:28.617 --> 00:04:33.217
Dok naučnici mogu otprilike da utvrde
jačinu i težinu Zemljine kore,

00:04:33.227 --> 00:04:35.887
dubina i toplota magmatskih komora

00:04:35.887 --> 00:04:40.387
otežava merenje promena
magmastatičkog pritiska.

00:04:40.387 --> 00:04:44.297
Vulkanolozi neprekidno istražuju
nove tehnologije

00:04:44.297 --> 00:04:46.844
kako bi pobedili ovaj stenoviti teren.

00:04:46.844 --> 00:04:49.869
Napreci u termičkom snimanju
omogućili su naučnicima

00:04:49.869 --> 00:04:52.409
da detektuju podzemna žarišta.

00:04:52.409 --> 00:04:55.839
Spektrometri mogu da analiziraju
gasove koji izlaze iz magme.

00:04:55.839 --> 00:05:02.103
A laseri mogu precizno da prate uticaj
rastuće magme na oblik vulkana.

00:05:02.103 --> 00:05:06.875
Nadamo se da će nam ovi alati pomoći
da bolje razumemo ove isparljive otvore

00:05:06.875 --> 00:05:09.231
i njihove eksplozivne erupcije.