0:00:06.876,0:00:12.132 Şubat 1942'de Meksikalı[br]çiftçi Dionisio Pulido 0:00:12.132,0:00:15.962 mısır tarlasında gök gürültüsü[br]sesi duyduğunu zannetti. 0:00:15.962,0:00:19.740 Ancak ses gökten gelmiyordu. 0:00:19.740,0:00:25.440 Kaynak, gaz çıkaran ve kayaları[br]püskürten büyük ve tüten bir çatlaktı. 0:00:25.440,0:00:29.560 Bu çatlak Paricutin[br]yanardağı olarak bilinir 0:00:29.560,0:00:36.706 ve önümüzdeki 9 yıl boyunca lavı[br]ve külü 200 kilometrekareyi kaplayacak. 0:00:36.706,0:00:39.056 Ama bu yeni yanardağ nereden geldi 0:00:39.056,0:00:43.160 ve öngörülemeyen püskürmeyi ne tetikledi? 0:00:43.160,0:00:46.690 Herhangi bir volkanın[br]hikâyesi magma ile başlar. 0:00:46.690,0:00:50.820 Çoğu zaman bu erimiş kaya formu, okyanus[br]suyunun Dünya'nın mantosuna girebildiği 0:00:50.820,0:00:56.094 ve katmanın erime noktasını [br]düşürdüğü alanlarda oluşur. 0:00:56.094,0:01:00.114 Ortaya çıkan magma, üç jeolojik[br]faktörün hassas dengesi sayesinde 0:01:00.114,0:01:04.226 genellikle Dünya yüzeyinin altında kalır. 0:01:04.226,0:01:06.859 Birincisi litostatik basınçtır. 0:01:06.859,0:01:11.780 Bu, yeryüzü kabuğunun magmanın[br]altına yaptığı baskının ağırlığıdır. 0:01:11.780,0:01:16.570 Magma, ikinci faktör olan[br]magmastatik basıncı geri iter. 0:01:16.570,0:01:20.500 Bu güçler arasındaki savaş[br]üçüncü faktörü gerginleştirir: 0:01:20.500,0:01:23.696 Yer kabuğunun kayaç gücü. 0:01:23.696,0:01:26.846 Genellikle kayaç, magmayı[br]yerinde tutacak kadar 0:01:26.846,0:01:28.916 güçlü ve ağırdır. 0:01:28.916,0:01:34.701 Ancak bu dengeden kurtulduğunda[br]sonuçları patlayıcı olabilir. 0:01:34.701,0:01:37.421 Bir patlamanın en yaygın[br]nedenlerinden birisi, 0:01:37.421,0:01:40.320 magmastatik basınçtaki bir artıştır. 0:01:40.320,0:01:43.590 Magma, çoğu erimiş kayada çözünen 0:01:43.590,0:01:46.740 çeşitli elementler ve bileşikler içerir. 0:01:46.740,0:01:49.407 Yeterince yüksek konsantrasyonlarda 0:01:49.407,0:01:53.067 su veya sülfür gibi[br]bileşikler artık çözünmez, 0:01:53.067,0:01:56.887 bunun yerine yüksek basınçlı[br]gaz kabarcıkları oluşturur. 0:01:56.887,0:01:59.122 Bu kabarcıklar yüzeye ulaştığında 0:01:59.122,0:02:02.320 bir atış gücüyle birlikte patlayabilirler. 0:02:02.320,0:02:05.950 Milyonlarca kabarcık[br]aynı anda patladığında 0:02:05.950,0:02:10.200 volkanik küllerini[br]stratosfere gönderebilirler. 0:02:10.200,0:02:11.645 Ama patlamadan önce 0:02:11.645,0:02:15.495 sallanmış bir sodadaki karbondioksit[br]kabarcıkları gibi hareket ederler. 0:02:15.495,0:02:18.355 Onların varlığı magmanın[br]yoğunluğunu azaltır 0:02:18.355,0:02:23.098 ve kabuğun içinden yukarıya doğru[br]kaldırma kuvvetini arttırır. 0:02:23.098,0:02:25.251 Birçok jeolog, bu sürecin 0:02:25.251,0:02:30.011 Meksika'daki Paricutin patlamasının[br]sebebi olduğuna inanıyor. 0:02:30.011,0:02:33.518 Bu hareketli kabarcıkların[br]bilinen iki doğal nedeni vardır. 0:02:33.518,0:02:36.688 Bazen yer altında daha[br]derinlerdeki yeni magma 0:02:36.688,0:02:40.658 fazladan gazlı bileşikleri[br]karışık hale getirir. 0:02:40.658,0:02:44.806 Ancak magma soğumaya başladığında[br]kabarcıklar da şekillenebilir. 0:02:44.806,0:02:50.149 Erimiş haldeki magma, çözünmüş gazların[br]ve erimiş minerallerin birer karışımıdır. 0:02:50.149,0:02:55.621 Erimiş kaya sertleştikçe bu minerallerin[br]bazıları kristallere dönüşür. 0:02:55.621,0:02:59.621 Bu işlem çözünmüş gazların çoğunu içermez, 0:02:59.621,0:03:02.912 bu da patlayıcı kabarcıklar[br]oluşturan bileşiklerin 0:03:02.912,0:03:06.362 daha yüksek bir[br]konsantrasyonu ile sonuçlanır. 0:03:06.362,0:03:10.332 Tüm patlamalar, artan magmastatik[br]basınçtan kaynaklanmaz, 0:03:10.332,0:03:15.062 bazen yukarıdaki kayanın ağırlığı[br]tehlikeli bir şekilde düşük olabilir. 0:03:15.062,0:03:20.231 Heyelanlar bir magma odasının üzerindeki[br]büyük miktarlardaki kayayı kaldırabilir, 0:03:20.231,0:03:25.201 litostatik basıncı düşürebilir[br]ve bir püskürmeyi anında tetikleyebilir. 0:03:25.201,0:03:27.831 Bu işlem “tahliye” olarak bilinir 0:03:27.831,0:03:30.822 ve 1980'de St. Helens Dağı'nın[br]ani püskürmesi dahil olmak üzere 0:03:30.822,0:03:35.544 çok sayıda patlamanın sorumlusudur. 0:03:35.544,0:03:39.114 Ancak erozyon veya eriyen[br]buzullar nedeniyle 0:03:39.114,0:03:41.762 tahliye daha uzun[br]sürede de gerçekleşebilir. 0:03:41.762,0:03:45.232 Oysa birçok jeolog, iklim değişikliğinin[br]neden olduğu buzul erimesinin 0:03:45.232,0:03:49.722 volkanik faaliyeti[br]artırabileceğinden endişe duyuyor. 0:03:49.722,0:03:54.295 Son olarak, kaya tabakası alttaki[br]magmayı tutacak kadar güçlü olmadığında 0:03:54.295,0:03:56.735 püskürmeler meydana gelebilir. 0:03:56.735,0:03:59.942 Asidik gazlar ve magmadan kaçan ısı, 0:03:59.942,0:04:04.568 sert taşı yavaş yavaş[br]yumuşak kil haline getirerek 0:04:04.568,0:04:08.448 kayayı hidrotermal alterasyon adı verilen[br]bir süreç yoluyla aşındırır. 0:04:08.448,0:04:12.088 Kaya tabakası tektonik[br]faaliyet ile de zayıflatılabilir. 0:04:12.088,0:04:16.777 Depremler, magmanın yüzeye çıkmasına[br]yol açan yarıklar oluşturabilir 0:04:16.777,0:04:19.789 ve kıtasal plakalar[br]birbirinden uzaklaştıkça 0:04:19.789,0:04:23.267 Dünya'nın yer kabuğu[br]ince bir şekilde gerilebilir. 0:04:23.267,0:04:26.217 Ne yazık ki püskürmeye neyin[br]sebep olduğunu bilmek, 0:04:26.217,0:04:28.617 onları tahmin etmeyi kolaylaştırmaz. 0:04:28.617,0:04:31.837 Bilim insanları Dünya[br]kabuğunun gücünü ve ağırlığını 0:04:31.837,0:04:33.227 kabaca belirleyebilirken 0:04:33.227,0:04:37.007 magma odalarının derinliği ve ısısı 0:04:37.007,0:04:40.387 magmastatik basınçtaki ölçüm[br]değişikliklerini çok zorlaştırır. 0:04:40.387,0:04:44.297 Fakat yanardağ uzmanları[br]bu kayalık araziyi fethetmek için 0:04:44.297,0:04:46.844 sürekli yeni teknolojiler araştırıyorlar. 0:04:46.844,0:04:48.639 Termal görüntülemedeki ilerlemeler, 0:04:48.639,0:04:52.449 bilim insanlarının, yeraltı sıcak[br]noktalarını tespit etmelerini sağlamıştır. 0:04:52.449,0:04:55.839 Spektrometreler, magmadan kaçan[br]gazları analiz edebilir. 0:04:55.839,0:05:02.103 Lazerler yükselen magmanın, volkanın şekli[br]üzerindeki etkisini tamamen izleyebilir. 0:05:02.103,0:05:06.595 Umarız bu araçlar bu uçucu volkan[br]ağızlarını ve patlamalı püskürmeleri 0:05:06.595,0:05:08.801 daha iyi anlamamıza yardımcı olacaktır.