1
00:00:06,876 --> 00:00:12,132
Şubat 1942'de Meksikalı
çiftçi Dionisio Pulido

2
00:00:12,132 --> 00:00:15,962
mısır tarlasında gök gürültüsü
sesi duyduğunu zannetti.

3
00:00:15,962 --> 00:00:19,740
Ancak ses gökten gelmiyordu.

4
00:00:19,740 --> 00:00:25,440
Kaynak, gaz çıkaran ve kayaları
püskürten büyük ve tüten bir çatlaktı.

5
00:00:25,440 --> 00:00:29,560
Bu çatlak Paricutin
yanardağı olarak bilinir

6
00:00:29,560 --> 00:00:36,706
ve önümüzdeki 9 yıl boyunca lavı
ve külü 200 kilometrekareyi kaplayacak.

7
00:00:36,706 --> 00:00:39,056
Ama bu yeni yanardağ nereden geldi

8
00:00:39,056 --> 00:00:43,160
ve öngörülemeyen püskürmeyi ne tetikledi?

9
00:00:43,160 --> 00:00:46,690
Herhangi bir volkanın
hikâyesi magma ile başlar.

10
00:00:46,690 --> 00:00:50,820
Çoğu zaman bu erimiş kaya formu, okyanus
suyunun Dünya'nın mantosuna girebildiği

11
00:00:50,820 --> 00:00:56,094
ve katmanın erime noktasını 
düşürdüğü alanlarda oluşur.

12
00:00:56,094 --> 00:01:00,114
Ortaya çıkan magma, üç jeolojik
faktörün hassas dengesi sayesinde

13
00:01:00,114 --> 00:01:04,226
genellikle Dünya yüzeyinin altında kalır.

14
00:01:04,226 --> 00:01:06,859
Birincisi litostatik basınçtır.

15
00:01:06,859 --> 00:01:11,780
Bu, yeryüzü kabuğunun magmanın
altına yaptığı baskının ağırlığıdır.

16
00:01:11,780 --> 00:01:16,570
Magma, ikinci faktör olan
magmastatik basıncı geri iter.

17
00:01:16,570 --> 00:01:20,500
Bu güçler arasındaki savaş
üçüncü faktörü gerginleştirir:

18
00:01:20,500 --> 00:01:23,696
Yer kabuğunun kayaç gücü.

19
00:01:23,696 --> 00:01:26,846
Genellikle kayaç, magmayı
yerinde tutacak kadar

20
00:01:26,846 --> 00:01:28,916
güçlü ve ağırdır.

21
00:01:28,916 --> 00:01:34,701
Ancak bu dengeden kurtulduğunda
sonuçları patlayıcı olabilir.

22
00:01:34,701 --> 00:01:37,421
Bir patlamanın en yaygın
nedenlerinden birisi,

23
00:01:37,421 --> 00:01:40,320
magmastatik basınçtaki bir artıştır.

24
00:01:40,320 --> 00:01:43,590
Magma, çoğu erimiş kayada çözünen

25
00:01:43,590 --> 00:01:46,740
çeşitli elementler ve bileşikler içerir.

26
00:01:46,740 --> 00:01:49,407
Yeterince yüksek konsantrasyonlarda

27
00:01:49,407 --> 00:01:53,067
su veya sülfür gibi
bileşikler artık çözünmez,

28
00:01:53,067 --> 00:01:56,887
bunun yerine yüksek basınçlı
gaz kabarcıkları oluşturur.

29
00:01:56,887 --> 00:01:59,122
Bu kabarcıklar yüzeye ulaştığında

30
00:01:59,122 --> 00:02:02,320
bir atış gücüyle birlikte patlayabilirler.

31
00:02:02,320 --> 00:02:05,950
Milyonlarca kabarcık
aynı anda patladığında

32
00:02:05,950 --> 00:02:10,200
volkanik küllerini
stratosfere gönderebilirler.

33
00:02:10,200 --> 00:02:11,645
Ama patlamadan önce

34
00:02:11,645 --> 00:02:15,495
sallanmış bir sodadaki karbondioksit
kabarcıkları gibi hareket ederler.

35
00:02:15,495 --> 00:02:18,355
Onların varlığı magmanın
yoğunluğunu azaltır

36
00:02:18,355 --> 00:02:23,098
ve kabuğun içinden yukarıya doğru
kaldırma kuvvetini arttırır.

37
00:02:23,098 --> 00:02:25,251
Birçok jeolog, bu sürecin

38
00:02:25,251 --> 00:02:30,011
Meksika'daki Paricutin patlamasının
sebebi olduğuna inanıyor.

39
00:02:30,011 --> 00:02:33,518
Bu hareketli kabarcıkların
bilinen iki doğal nedeni vardır.

40
00:02:33,518 --> 00:02:36,688
Bazen yer altında daha
derinlerdeki yeni magma

41
00:02:36,688 --> 00:02:40,658
fazladan gazlı bileşikleri
karışık hale getirir.

42
00:02:40,658 --> 00:02:44,806
Ancak magma soğumaya başladığında
kabarcıklar da şekillenebilir.

43
00:02:44,806 --> 00:02:50,149
Erimiş haldeki magma, çözünmüş gazların
ve erimiş minerallerin birer karışımıdır.

44
00:02:50,149 --> 00:02:55,621
Erimiş kaya sertleştikçe bu minerallerin
bazıları kristallere dönüşür.

45
00:02:55,621 --> 00:02:59,621
Bu işlem çözünmüş gazların çoğunu içermez,

46
00:02:59,621 --> 00:03:02,912
bu da patlayıcı kabarcıklar
oluşturan bileşiklerin

47
00:03:02,912 --> 00:03:06,362
daha yüksek bir
konsantrasyonu ile sonuçlanır.

48
00:03:06,362 --> 00:03:10,332
Tüm patlamalar, artan magmastatik
basınçtan kaynaklanmaz,

49
00:03:10,332 --> 00:03:15,062
bazen yukarıdaki kayanın ağırlığı
tehlikeli bir şekilde düşük olabilir.

50
00:03:15,062 --> 00:03:20,231
Heyelanlar bir magma odasının üzerindeki
büyük miktarlardaki kayayı kaldırabilir,

51
00:03:20,231 --> 00:03:25,201
litostatik basıncı düşürebilir
ve bir püskürmeyi anında tetikleyebilir.

52
00:03:25,201 --> 00:03:27,831
Bu işlem “tahliye” olarak bilinir

53
00:03:27,831 --> 00:03:30,822
ve 1980'de St. Helens Dağı'nın
ani püskürmesi dahil olmak üzere

54
00:03:30,822 --> 00:03:35,544
çok sayıda patlamanın sorumlusudur.

55
00:03:35,544 --> 00:03:39,114
Ancak erozyon veya eriyen
buzullar nedeniyle

56
00:03:39,114 --> 00:03:41,762
tahliye daha uzun
sürede de gerçekleşebilir.

57
00:03:41,762 --> 00:03:45,232
Oysa birçok jeolog, iklim değişikliğinin
neden olduğu buzul erimesinin

58
00:03:45,232 --> 00:03:49,722
volkanik faaliyeti
artırabileceğinden endişe duyuyor.

59
00:03:49,722 --> 00:03:54,295
Son olarak, kaya tabakası alttaki
magmayı tutacak kadar güçlü olmadığında

60
00:03:54,295 --> 00:03:56,735
püskürmeler meydana gelebilir.

61
00:03:56,735 --> 00:03:59,942
Asidik gazlar ve magmadan kaçan ısı,

62
00:03:59,942 --> 00:04:04,568
sert taşı yavaş yavaş
yumuşak kil haline getirerek

63
00:04:04,568 --> 00:04:08,448
kayayı hidrotermal alterasyon adı verilen
bir süreç yoluyla aşındırır.

64
00:04:08,448 --> 00:04:12,088
Kaya tabakası tektonik
faaliyet ile de zayıflatılabilir.

65
00:04:12,088 --> 00:04:16,777
Depremler, magmanın yüzeye çıkmasına
yol açan yarıklar oluşturabilir

66
00:04:16,777 --> 00:04:19,789
ve kıtasal plakalar
birbirinden uzaklaştıkça

67
00:04:19,789 --> 00:04:23,267
Dünya'nın yer kabuğu
ince bir şekilde gerilebilir.

68
00:04:23,267 --> 00:04:26,217
Ne yazık ki püskürmeye neyin
sebep olduğunu bilmek,

69
00:04:26,217 --> 00:04:28,617
onları tahmin etmeyi kolaylaştırmaz.

70
00:04:28,617 --> 00:04:31,837
Bilim insanları Dünya
kabuğunun gücünü ve ağırlığını

71
00:04:31,837 --> 00:04:33,227
kabaca belirleyebilirken

72
00:04:33,227 --> 00:04:37,007
magma odalarının derinliği ve ısısı

73
00:04:37,007 --> 00:04:40,387
magmastatik basınçtaki ölçüm
değişikliklerini çok zorlaştırır.

74
00:04:40,387 --> 00:04:44,297
Fakat yanardağ uzmanları
bu kayalık araziyi fethetmek için

75
00:04:44,297 --> 00:04:46,844
sürekli yeni teknolojiler araştırıyorlar.

76
00:04:46,844 --> 00:04:48,639
Termal görüntülemedeki ilerlemeler,

77
00:04:48,639 --> 00:04:52,449
bilim insanlarının, yeraltı sıcak
noktalarını tespit etmelerini sağlamıştır.

78
00:04:52,449 --> 00:04:55,839
Spektrometreler, magmadan kaçan
gazları analiz edebilir.

79
00:04:55,839 --> 00:05:02,103
Lazerler yükselen magmanın, volkanın şekli
üzerindeki etkisini tamamen izleyebilir.

80
00:05:02,103 --> 00:05:06,595
Umarız bu araçlar bu uçucu volkan
ağızlarını ve patlamalı püskürmeleri

81
00:05:06,595 --> 00:05:08,801
daha iyi anlamamıza yardımcı olacaktır.