WEBVTT

00:00:07.073 --> 00:00:10.883
Dil bilgisinde zaman, dillerin, zaman 
dilimlerini açıkça isimlendirmeden

00:00:10.883 --> 00:00:12.734
zamandan bahsetme biçimidir,

00:00:12.734 --> 00:00:17.014
bunun yerine olayın ne zaman olduğunu 
belirtecek şekilde fiiller değiştirilir.

00:00:17.014 --> 00:00:20.484
Peki, İngilizce gibi bir dilde
kaç farklı zaman vardır?

00:00:20.484 --> 00:00:22.685
İlk bakışta cevap açık görünüyor:

00:00:22.685 --> 00:00:23.584
Geçmiş zaman,

00:00:23.584 --> 00:00:24.385
şimdiki zaman

00:00:24.385 --> 00:00:25.805
ve gelecek zaman.

00:00:25.805 --> 00:00:28.365
Ancak dil bilgisel açı
denilen şey sayesinde,

00:00:28.365 --> 00:00:32.034
o zaman dilimlerinin her biri
aslında daha fazla bölünür.

00:00:32.034 --> 00:00:34.144
Dört tür açı var.

00:00:34.144 --> 00:00:36.555
Sürekli ya da devam eden açıda,

00:00:36.555 --> 00:00:39.885
eylemler bahsedilen zamanda
hâlâ gerçekleşmektedir.

00:00:39.885 --> 00:00:43.905
Bitmiş açı tamamlanmış eylemleri tanımlar.

00:00:43.905 --> 00:00:46.437
Bitmiş devam eden açı ise

00:00:46.437 --> 00:00:49.967
devam eden bir eylemin tamamlanmış
kısmını tanımlayan bir birleşimdir.

00:00:49.967 --> 00:00:52.446
Ve son olarak bir de basit açı vardır,

00:00:52.446 --> 00:00:55.945
bu geçmiş zaman, şimdiki zaman ve 
gelecek zamanın temel biçimidir.

00:00:55.945 --> 00:00:59.936
Burada eylemin devam etmekte olduğu
belirtilmez ya da eylem çok açık değildir.

00:00:59.936 --> 00:01:03.696
Bütün bunların anlaşılması biraz zor
olabilir, bu yüzden bir örnek verelim:

00:01:03.696 --> 00:01:06.827
Diyelim ki arkadaşlarınız size
gizemli bir deniz yaratığına dair

00:01:06.827 --> 00:01:10.237
kanıt toplamak için gizli bir deniz
yolculuğuna gittiklerini söylediler.

00:01:10.237 --> 00:01:13.547
Zaman burada geçmişte bahsedilen
olayın genel çerçevesini oluşturuyor,

00:01:13.547 --> 00:01:15.616
ancak bunun içerisinde birçok seçenek var.

00:01:15.626 --> 00:01:18.908
Arkadaşların, teknelerine bir yaratığın 
saldırdığını söyleyebilirler,

00:01:18.908 --> 00:01:20.937
bu basit geçmiş zamandır, en genel açıdır,

00:01:20.937 --> 00:01:23.287
olaya dair başka hiçbir açıklama getirmez.

00:01:23.287 --> 00:01:25.577
Olay olduğunda onlar uyuyorlarsa

00:01:25.577 --> 00:01:28.809
o noktada seyir hâlinde 
devam etmekte olan bir süreç vardır.

00:01:28.809 --> 00:01:32.387
Ayrıca Nantucket'dan denize açılmış 
olduklarını söyleyebilirler ve böylece

00:01:32.387 --> 00:01:35.898
olayın daha da öncesinde tamamlanmış 
olan bir eylemden bahsetmiş olurlar.

00:01:35.898 --> 00:01:38.478
Bu, geçmişte belirli bir zamandan 
önce tamamlanmıştır

00:01:38.478 --> 00:01:41.808
ya da olayın öncesinde üç haftadır 
denizde yolculuk ediyor olduklarını

00:01:41.808 --> 00:01:45.439
söyleyebilirler ve bu ise o noktaya 
kadar devam etmekte olan bir şey olur.

00:01:45.519 --> 00:01:49.268
Şimdi, onlar size bugün hâlâ o yaratığı 
bulmaya çalıştıklarını söylediklerinde

00:01:49.268 --> 00:01:51.730
bu onların basitçe 
şimdiki zaman aktivitesidir.

00:01:51.730 --> 00:01:55.708
Belki bundan bahsettikleri sırada sonraki
yolculukları için hazırlık yapıyorlar.

00:01:55.708 --> 00:02:00.158
Bunun için özel bir deniz altı yaptılar,
bu da tamamlanmış bir eser.

00:02:00.158 --> 00:02:04.803
Artı, eğer bu yaratığı muhtemelen görmüş
olabilecek kişileri araştırmaktalarsa

00:02:04.803 --> 00:02:08.267
bu bir süredir yaptıkları ve şu an hâlâ 
yapmakta oldukları bir şeydir,

00:02:08.267 --> 00:02:12.069
bu da bir süredir devam etmekte olan ve
bir kısmı da tamamlanmış bir eylem olur.

00:02:12.069 --> 00:02:14.202
Peki, bir sonraki yolculuk
neler getirecek?

00:02:14.202 --> 00:02:18.138
Bu yolculuk henüz gerçekleşmedi,
çünkü bir sonraki hafta yola çıkacaklar,

00:02:18.138 --> 00:02:19.596
basit gelecek zaman.

00:02:19.596 --> 00:02:22.730
Arkadaşların bulunması zor
yaratığı arıyor olacaklar,

00:02:22.730 --> 00:02:25.899
bu bir süre daha devam edecek olan bir iş.

00:02:25.899 --> 00:02:30.357
Sana denizaltının bir ay içerisinde daha 
önce ulaşılmamış derinliklere ulaşmış

00:02:30.357 --> 00:02:32.129
olacağını söylerlerse bu, gelecekte

00:02:32.129 --> 00:02:35.299
belirli bir noktada başarmış
olacakları, ki o sırada gelecekte

00:02:35.299 --> 00:02:39.159
bir süredir devam ediyor olan bir zamanda
üç haftadır yolculuk ediyor olacaklar,

00:02:39.159 --> 00:02:41.789
bir şeyle ilgili olumlu
kendinden emin bir öngörü olur.

00:02:41.789 --> 00:02:44.379
Bütün bu farklı zamanları
kavramanın anahtarı şudur:

00:02:44.379 --> 00:02:47.631
Her bir cümle belirli bir anda yer alıyor,

00:02:47.631 --> 00:02:50.900
ister geçmişte, ister şimdi,
ister gelecekte olsun.

00:02:50.900 --> 00:02:54.159
Açıların önemi ise bunlar
size o belirli anda

00:02:54.159 --> 00:02:56.369
eylemin durumunun
ne olduğundan bahsediyorlar.

00:02:56.369 --> 00:03:00.059
Bize, İngilizcede toplamda
on iki olasılık veriyorlar.

00:03:00.059 --> 00:03:01.940
Peki ya diğer diller?

00:03:01.940 --> 00:03:03.219
Fransızca,

00:03:03.219 --> 00:03:04.080
Şawili

00:03:04.080 --> 00:03:07.229
ve Rusça gibi bazıları, İngilizceye
benzer bir yaklaşıma sahiptir.

00:03:07.229 --> 00:03:09.981
Diğerleri, zamanı farklı bir şekilde 
tanımlar ve böler.

00:03:09.981 --> 00:03:12.979
Bazılarının birkaç zamanı vardır,

00:03:12.979 --> 00:03:16.730
zamanı sadece geçmiş ve geçmiş olmayan
şeklinde ayıran Japonca gibi

00:03:16.730 --> 00:03:18.652
ya da sadece gelecek ve gelecek olmayan

00:03:18.652 --> 00:03:21.742
diye ayıran Buli ve Tukang Basi gibi

00:03:21.742 --> 00:03:26.192
ve hiç dil bilgisel zamanı olmayan 
Mandarin Çincesi gibi.

00:03:26.192 --> 00:03:31.622
Diğer taraftan Yagwa gibi diller 
geçmiş zamanı farklı derecelere ayırır,

00:03:31.622 --> 00:03:35.602
bir şeyin saatler, haftalar veya yıllar 
önce mi gerçekleştiği gibi.

00:03:35.602 --> 00:03:39.592
Başka dillerde ise zamanlar 
olayların ivediliğini,

00:03:39.592 --> 00:03:40.706
gerekliliğini

00:03:40.706 --> 00:03:43.232
veya olasılığını yansıtan
kiplerle iç içe geçmiştir.

00:03:43.232 --> 00:03:45.966
Bu çeviriyi zorlaştırır, ancak 
imkansız hale getirmez.

00:03:45.966 --> 00:03:50.215
Çoğu dilde konuşmacılar belirli zamanlar 
olmaksızın aynı düşünceyi ifade edebilir:

00:03:50.215 --> 00:03:53.767
Would ve did gibi yardımcı fiillerle

00:03:53.767 --> 00:03:55.876
ya da bahsettikleri zamanı belirterek.

00:03:55.876 --> 00:03:58.085
Dilden dile değişkenlik 
gösteren bu yapılar

00:03:58.085 --> 00:04:01.992
aynı basit gerçeği tanımlamanın
farklı biçimleri midir?

00:04:01.992 --> 00:04:06.136
Çeşitlilik gösteren bu yapılar,
dünyaya farklı bakış açılarını,

00:04:06.136 --> 00:04:08.337
hatta zaman kavramının
kendisini mi yansıtır?

00:04:08.337 --> 00:04:12.086
Eğer öyleyse zaman kavramını ifade 
etmenin başka hangi yolları olabilir?