WEBVTT

00:00:03.801 --> 00:00:08.541
Tôi tên là Canwen, và tôi
biết chơi cả dương cầm và vĩ cầm.

00:00:09.083 --> 00:00:14.691
Tôi khao khát được trở thành bác sĩ,
và tôi rất thích môn Giải tích.

00:00:15.172 --> 00:00:17.393
Bố mẹ tôi đều rất nghiêm khắc

00:00:17.393 --> 00:00:19.364
không cho phép tôi qua đêm ở đâu cả,

00:00:19.364 --> 00:00:23.703
nhưng bù lại, họ nấu
món khoái khẩu của tôi mỗi ngày.

00:00:24.258 --> 00:00:25.620
Cơm.

00:00:25.620 --> 00:00:28.795
Và tôi còn là một tay lái dở tệ nữa chứ.

00:00:28.795 --> 00:00:30.365
(Tiếng cười)

00:00:31.395 --> 00:00:33.298
Vậy giờ câu hỏi của tôi dành cho bạn là,

00:00:33.298 --> 00:00:36.038
"Mất bao lâu để bạn nhận ra
là tôi đã nói đùa?"

00:00:36.038 --> 00:00:37.723
(Tiếng cười)

00:00:38.283 --> 00:00:41.692
Có lẽ bạn đã đoán biết là hôm nay
tôi sẽ bàn về vấn đề sắc tộc

00:00:41.692 --> 00:00:44.590
và tôi sẽ bắt đầu bằng việc
gửi đến các bạn câu chuyện của tôi

00:00:44.590 --> 00:00:47.194
về việc trưởng thành
là người Mỹ gốc Á.

00:00:47.194 --> 00:00:50.070
Tôi chuyển đến Hoa Kỳ khi mới hai tuổi

00:00:50.075 --> 00:00:54.225
nên hầu như cả cuộc sống của tôi
là một sự pha trộn giữa hai nền văn hóa.

00:00:54.225 --> 00:00:56.358
Tôi ăn nui bằng đũa.

00:00:56.367 --> 00:01:00.884
Tôi nghiện món gà sốt cam, và người hùng
thời thơ ấu của tôi là Yao Ming.

00:01:01.493 --> 00:01:04.871
Nhưng với việc lớn lên tại Bắc Dakota,
Nam Dakota, và Idaho,

00:01:04.871 --> 00:01:08.045
đều là những tiểu bang
có rất ít tình trạng đa sắc tộc,

00:01:08.045 --> 00:01:12.768
rất khó để hóa giải cái gọi là 
"bản sắc ngoại lai Trung Quốc" trong tôi

00:01:12.768 --> 00:01:15.108
với bản chất Mỹ chủ đạo của tôi.

00:01:15.116 --> 00:01:18.084
Từng là người Á duy nhất
trong căn phòng,

00:01:18.084 --> 00:01:21.370
tôi đã tự ý thức được điều đầu tiên
mọi người chú ý ở tôi

00:01:21.370 --> 00:01:23.430
là việc tôi không phải người da trắng.

00:01:23.448 --> 00:01:26.051
Và là một đứa trẻ,
tôi bắt đầu nhanh chóng nhận ra

00:01:26.075 --> 00:01:28.618
rằng tôi có hai lựa chọn trước mắt.

00:01:28.618 --> 00:01:31.884
Tuân theo cái hình mẫu
mà mọi người mong ở tôi

00:01:31.884 --> 00:01:35.612
hoặc tuân theo cộng đồng
người da trắng quanh tôi.

00:01:35.612 --> 00:01:37.722
Không có lựa chọn nào khác cả.

00:01:38.134 --> 00:01:41.974
Với tôi, điều này nghĩa là tôi luôn
tự ý thức về việc mình giỏi Toán,

00:01:41.974 --> 00:01:45.110
bởi người ta sẽ chỉ cho rằng
đó là vì tôi là người châu Á

00:01:45.110 --> 00:01:47.491
chứ không phải vì tôi đã cần cù học tập.

00:01:47.491 --> 00:01:49.887
Nó nghĩa là hễ một chàng trai
mời tôi đi chơi

00:01:49.887 --> 00:01:52.263
thì đó là do anh ta mắc chứng sốt vàng

00:01:52.263 --> 00:01:54.969
chứ không phải vì
anh ta thật sự thích tôi.

00:01:55.565 --> 00:01:57.876
Nó nghĩa là, trong thời gian khá lâu,

00:01:57.876 --> 00:02:01.248
danh tính của tôi đã hình thành
trên một thực tế là tôi khác biệt.

00:02:01.248 --> 00:02:05.295
Và tôi nghĩ việc tôi là người châu Á
là điều đặc biệt duy nhất về tôi.

00:02:06.153 --> 00:02:09.399
Những ảnh hưởng này càng nổi trội hơn
ở nơi mà tôi sinh sống.

00:02:09.399 --> 00:02:10.584
Chớ hiểu nhầm ý tôi.

00:02:10.584 --> 00:02:13.738
Chỉ một tỉ lệ nhỏ số người
là phân biệt chủng tộc,

00:02:13.738 --> 00:02:15.891
hoặc thậm chí
là ngầm phân biệt chủng tộc,

00:02:15.891 --> 00:02:19.848
nhưng đại đa số thì có chút ngô nghê.

00:02:20.155 --> 00:02:23.179
Tôi biết có lẽ giờ bạn đang nghĩ rằng,
"Vậy thì có gì khác?"

00:02:23.179 --> 00:02:25.234
Được rồi, đây là một ví dụ.

00:02:25.241 --> 00:02:29.303
Không phân biệt chủng tộc sẽ đại loại kiểu
"Tao da trắng, còn mày thì không."

00:02:29.860 --> 00:02:31.576
Phân biệt chủng tộc thì kiểu

00:02:31.576 --> 00:02:35.416
"Tao da trắng, mày thì không,
và đó là lý do tao hơn mày."

00:02:36.492 --> 00:02:38.882
Còn người không biết gì thì kiểu như

00:02:38.882 --> 00:02:42.901
"Tao da trắng, mày thì không,
và tao chả biết phải làm gì với điều đó."

00:02:42.901 --> 00:02:45.032
Giờ thì tôi chắc mẩm

00:02:45.032 --> 00:02:48.527
là tuy có hơi ngô nghê,
nhưng họ vẫn là những người tốt bụng

00:02:48.527 --> 00:02:49.894
và có thiện chí.

00:02:49.894 --> 00:02:54.772
Nhưng họ lại đặt những câu hỏi
mà gây rất nhiều phiền phức về sau.

00:02:54.782 --> 00:02:56.849
Đây là một vài ví dụ.

00:02:57.470 --> 00:03:01.777
"Mày là người Hoa à, ôi Chúa ơi, tao có
một anh bạn người Hoa, mày biết ảnh chứ?"

00:03:01.777 --> 00:03:04.042
(Tiếng cười)

00:03:05.153 --> 00:03:06.373
"Không.

00:03:06.373 --> 00:03:07.918
Tao không biết anh ta.

00:03:08.401 --> 00:03:11.966
Vì trái với sự kì vọng
phi thực tế của mày,

00:03:11.966 --> 00:03:16.782
tao không thể biết hết từng người một
trong số 1.35 tỉ người Trung Quốc

00:03:16.782 --> 00:03:18.612
đang sống trên Trái Đất này."

00:03:18.612 --> 00:03:19.743
(Tiếng cười)

00:03:20.023 --> 00:03:21.808
Người ta cũng hay hỏi rằng

00:03:21.808 --> 00:03:23.582
"Tên của mày từ đâu mà có vậy?"

00:03:23.582 --> 00:03:26.305
và tôi thật sự không biết
phải trả lời thế nào luôn,

00:03:26.305 --> 00:03:28.353
nên tôi thường dựa theo sự thật.

00:03:28.353 --> 00:03:30.193
"Bố mẹ tao đặt tên đó cho tao.

00:03:30.193 --> 00:03:32.377
Vậy tên mày từ đâu mà có?"

00:03:32.377 --> 00:03:33.597
(Tiếng cười)

00:03:35.153 --> 00:03:36.997
Thậm chí tôi còn chưa kể tới

00:03:36.997 --> 00:03:41.645
không biết bao nhiêu lần người ta
nhầm tôi với một người châu Á khác.

00:03:42.011 --> 00:03:44.392
Có lần ai đó đến chỗ tôi và bảo

00:03:44.392 --> 00:03:46.469
"Angie, tao cực thích bức vẽ của mày!"

00:03:46.469 --> 00:03:48.086
Và tôi cảm thấy cực kì bối rối,

00:03:48.086 --> 00:03:50.509
nên tôi chỉ biết cảm ơn họ
và lảng đi chỗ khác.

00:03:50.509 --> 00:03:51.539
(Tiếng cười)

00:03:52.199 --> 00:03:54.556
Nhưng, trong tất cả các câu hỏi,

00:03:54.556 --> 00:03:58.090
câu tôi ưa thích vẫn là cái câu kinh điển,
"Mày từ đâu tới?",

00:03:58.090 --> 00:04:00.497
vì tôi đã từng sống ở vài nơi,

00:04:00.497 --> 00:04:03.344
nên đây là cách mà
cuộc hội thoại thường tiến triển,

00:04:04.040 --> 00:04:05.424
"Mày từ đâu tới vậy?"

00:04:05.424 --> 00:04:07.331
"À, tao đến từ Boise, Idaho."

00:04:08.100 --> 00:04:11.634
"Tao biết rồi, nhưng mà
thật sự thì mày từ đâu tới?

00:04:12.090 --> 00:04:14.903
"Ý tao là, tao từng sống
ở Nam Dakota một thời gian."

00:04:15.324 --> 00:04:17.157
"Rồi còn trước đó nữa thì sao?"

00:04:17.282 --> 00:04:19.846
"Ý tao là, tao đã sống tại Bắc Dakota."

00:04:20.122 --> 00:04:22.632
"Được rồi, tao sẽ đi thẳng vào vấn đề,

00:04:22.632 --> 00:04:24.603
tao nghĩ những gì
tao đang cần hỏi là,

00:04:24.603 --> 00:04:27.067
mày có từng sống
ở nơi nào xa rất xa ở đây,

00:04:27.067 --> 00:04:29.518
mà ở đó người ta nói chuyện
hơi khác chút không?

00:04:30.087 --> 00:04:34.138
"Ồ, tao biết nơi mày đang nói tới rồi,
đúng là có thiệt, tao từng sống ở Texas."

00:04:34.138 --> 00:04:36.182
(Tiếng cười)

00:04:37.899 --> 00:04:41.037
Sau đó thường là
họ sẽ bỏ cuộc và tự băn khoăn

00:04:41.037 --> 00:04:44.683
tại sao tôi không phải một người Á
ngầu như Jeremy Lin hay Jackie Chan

00:04:44.683 --> 00:04:48.099
hoặc họ bỏ qua những câu trêu đùa vô bổ
và đi thẳng vào cái họ cần,

00:04:48.099 --> 00:04:49.923
"Gia đình mày đến từ đâu?"

00:04:49.935 --> 00:04:54.752
Nên, chỉ một câu "để tao nói mày biết"
đáp lại sẽ là phương án an toàn nhất.

00:04:54.922 --> 00:04:57.426
Nhưng, những cuộc tương tác này
thú vị bao nhiêu,

00:04:57.426 --> 00:05:00.462
nhiều lần chúng khiến tôi muốn
chối bỏ văn hóa của chính mình

00:05:00.462 --> 00:05:03.242
vì tôi nghĩ điều đó
sẽ giúp tôi hòa hợp hơn.

00:05:03.668 --> 00:05:07.618
Tôi tự cách ly bản thân khỏi
cái mẫu người châu Á càng nhiều càng tốt

00:05:07.618 --> 00:05:09.527
bằng cách tự hạ thấp chủng tộc của mình

00:05:09.527 --> 00:05:11.647
và giả vờ như mình ghét cay môn Toán.

00:05:12.107 --> 00:05:14.807
Và điều tệ hại nhất là,
nó đã có hiệu quả.

00:05:16.121 --> 00:05:20.304
Tôi càng chối bỏ danh tính Trung Quốc
của mình thì tôi càng nổi tiếng hơn

00:05:20.900 --> 00:05:24.364
Bạn bè thích tôi hơn,
vì tôi giống họ nhiều hơn.

00:05:25.143 --> 00:05:29.286
Tôi trở nên tự tin hơn,
vì tôi biết mình giống họ nhiều hơn.

00:05:31.269 --> 00:05:33.686
Nhưng tôi càng trở nên "Mỹ hóa" hơn,

00:05:33.686 --> 00:05:36.252
tôi cũng bắt đầu mất đi
những đặc trưng của mình,

00:05:36.252 --> 00:05:38.738
phần bản thân mà tôi
không bao giờ lấy lại được,

00:05:38.738 --> 00:05:40.925
và dù cho tôi có cố đến mấy để giả vờ

00:05:40.925 --> 00:05:43.818
rằng tôi cũng giống như
bao bạn học người Mỹ khác,

00:05:44.113 --> 00:05:45.903
tôi vẫn không giống họ.

00:05:46.387 --> 00:05:50.398
Vì đối với những người
sống tại những nơi tôi từng sống,

00:05:50.398 --> 00:05:54.372
da trắng là quy chuẩn, và với tôi,
da trắng cũng trở thành một quy chuẩn.

00:05:55.119 --> 00:05:58.745
Vào sinh nhật thứ 14 của mình,
tôi được tặng bộ trò chơi The Sims 3.

00:05:58.745 --> 00:06:02.588
Nó cho phép bạn tạo nhân vật của mình
và điều khiển cuộc sống của họ.

00:06:02.601 --> 00:06:06.463
Bản thân tôi năm 14 tuổi đã tạo nên
một gia đình nhỏ chủ đạo và hoàn hảo,

00:06:06.473 --> 00:06:10.093
được hoàn thiện với một căn biệt thự lớn
cùng một hồ bơi khủng.

00:06:10.903 --> 00:06:13.414
Tôi đâm đầu vào chơi trò đó
trong gần ba tháng,

00:06:13.414 --> 00:06:15.942
sau đó bỏ nó đi và không bao giờ
đá động tới nó nữa,

00:06:15.942 --> 00:06:17.387
cho tới vài tuần trước,

00:06:17.387 --> 00:06:19.611
khi mà tôi bỗng nhận ra một điều.

00:06:20.240 --> 00:06:22.943
Cái gia đình mà tôi đã tạo ra
đều là người da trắng.

00:06:23.970 --> 00:06:26.970
Nhân vật mà tôi đã
tự thiết kế cho mình, cũng da trắng.

00:06:28.053 --> 00:06:30.319
Mọi nhân vật mà tôi tạo ra
đều là da trắng.

00:06:30.836 --> 00:06:32.741
Và điều tệ hại nhất là,

00:06:32.757 --> 00:06:35.747
đây không phải là một quyết định
có ý thức mà tôi đã đưa ra.

00:06:36.276 --> 00:06:38.154
Chưa bao giờ tôi tự nghĩ rằng

00:06:38.163 --> 00:06:41.453
tôi hoàn toàn có thể
tạo ra những nhân vật giống mình.

00:06:42.218 --> 00:06:45.618
Không cần phải suy nghĩ, da trắng
cũng đã trở thành quy chuẩn của tôi.

00:06:48.006 --> 00:06:49.140
Sự thật là,

00:06:49.140 --> 00:06:53.424
người Mỹ gốc Á giữ một vai trò lạ đời
trong cái xã hội Mỹ hỗn tạp về sắc tộc.

00:06:54.090 --> 00:06:56.526
Chúng tôi là dân thiểu số kiểu mẫu.

00:06:57.121 --> 00:07:01.252
Xã hội lấy thành công của chúng tôi để
đặt vào thế đối đầu với các tộc người khác

00:07:01.252 --> 00:07:04.632
với cái lý lẽ là
nạn phân biệt chủng tộc không tồn tại.

00:07:05.624 --> 00:07:08.691
Nhưng điều đó có ý nghĩa gì
với chúng tôi, người Mỹ gốc Á?

00:07:09.750 --> 00:07:12.826
Nó nghĩa là chúng tôi không mấy gì
đủ giống để được chấp nhận,

00:07:12.826 --> 00:07:15.132
nhưng cũng không khác biệt
đến mức bị hắt hủi.

00:07:15.132 --> 00:07:17.192
Chúng tôi mãi kẹt trong
vùng xám mập mờ

00:07:17.192 --> 00:07:19.739
và xã hội chẳng biết
phải làm gì với chúng tôi.

00:07:20.398 --> 00:07:23.038
Vậy nên họ nhóm chúng tôi lại
theo màu da.

00:07:23.576 --> 00:07:26.007
Họ bảo chúng tôi phải
chối bỏ bản sắc của mình

00:07:26.017 --> 00:07:27.900
để có thể hòa mình vào đám đông.

00:07:28.193 --> 00:07:30.568
Họ bảo rằng
bản chất ngoại quốc của chúng tôi

00:07:30.568 --> 00:07:33.483
là đặc điểm duy nhất
để phân biệt chúng tôi.

00:07:33.740 --> 00:07:36.544
Họ tước đi danh tính thật
của chúng tôi từng cái một,

00:07:36.544 --> 00:07:39.304
cho đến khi chúng tôi thành
người ngoại nửa nạc nửa mỡ,

00:07:39.304 --> 00:07:41.807
là người Mỹ nhưng không ra người Mỹ,

00:07:42.339 --> 00:07:43.466
có cá tính,

00:07:43.466 --> 00:07:47.306
nhưng chỉ khi không có
người bản xứ nước tôi ở quanh.

00:07:49.653 --> 00:07:54.046
Tôi ước tôi đã luôn có được dũng khí
để lên tiếng về những vấn đề này.

00:07:55.091 --> 00:07:58.222
Nhưng xuất thân từ một nền văn hóa
luôn né tránh việc đương đầu,

00:07:58.239 --> 00:08:01.072
và một nền văn hóa khác
bị chi phối bởi chủng tộc,

00:08:01.072 --> 00:08:04.199
làm sao tôi vượt qua được sức ép
để giữ sự hòa hợp,

00:08:04.199 --> 00:08:06.669
trong khi vẫn được là chính mình?

00:08:07.334 --> 00:08:11.347
Và dù cực ghét phải thú nhận điều này,
tôi thường không lên tiếng gì cả,

00:08:11.347 --> 00:08:13.079
vì nếu tôi làm vậy,

00:08:13.079 --> 00:08:16.673
có nguy cơ tôi sẽ
bị cho là quá nhạy cảm,

00:08:16.673 --> 00:08:18.926
hoặc là quá dễ bị xúc phạm,

00:08:18.926 --> 00:08:21.533
hoặc là điều đó hoàn toàn không đáng.

00:08:22.713 --> 00:08:26.130
Nhưng tôi vẫn nói rõ, liệu người ta
có sẵn lòng thú nhận điều đó?

00:08:26.130 --> 00:08:28.999
Vâng, những vấn đề về chủng tộc
luôn gây tranh cãi.

00:08:29.337 --> 00:08:33.207
Nhưng đó chính là lý do
chúng ta cần thiết phải nói về chúng.

00:08:35.132 --> 00:08:36.530
Tôi mới bước sang tuổi 18

00:08:36.530 --> 00:08:39.660
và còn vô vàn những điều
mà tôi chưa biết hết về thế giới.

00:08:39.660 --> 00:08:42.052
Nhưng những gì tôi biết
là rất khó để thừa nhận

00:08:42.052 --> 00:08:43.985
rằng bạn có thể là
một phần của vấn đề,

00:08:43.985 --> 00:08:46.873
và tất cả chúng ta đều có thể
là một phần của vấn đề.

00:08:46.873 --> 00:08:49.403
Nên, thay vì hướng dẫn
cho bạn từng bước một

00:08:49.403 --> 00:08:52.653
về cách để không có thái độ
phân biệt chủng tộc với người Á.

00:08:52.660 --> 00:08:56.267
Tôi sẽ để bạn quyết định những gì
rút ra được từ bài diễn thuyết này.

00:08:56.770 --> 00:08:58.460
Những gì tôi có thể làm,

00:08:58.460 --> 00:09:00.440
là chia sẻ câu chuyện của mình.

00:09:01.990 --> 00:09:05.021
Tên tôi là Canwen,
tôi yêu thích màu tím.

00:09:05.021 --> 00:09:08.133
Tôi chơi dương cầm,
nhưng vĩ cầm thì không nhiều lắm.

00:09:08.607 --> 00:09:11.582
Tôi có hai người bố mẹ
cực kỳ ủng hộ tôi và luôn cần cù,

00:09:11.582 --> 00:09:14.392
cùng một đứa em trai 10 tuổi
rất tuyệt vời.

00:09:15.390 --> 00:09:17.382
Tôi yêu môn Giải tích hơn cả mọi thứ,

00:09:17.390 --> 00:09:20.734
ghét cay đắng món cơm,
và là một tay lái kinh khủng.

00:09:20.734 --> 00:09:25.098
Nhưng trên hết,
tôi tự hào về chính mình.

00:09:25.660 --> 00:09:27.120
Một chút nét Mỹ,

00:09:27.120 --> 00:09:28.723
một chút nét Trung Quốc,

00:09:28.723 --> 00:09:30.522
và vô vàn những nét của cả hai.

00:09:30.522 --> 00:09:31.698
Cảm ơn.

00:09:31.698 --> 00:09:34.682
(Vỗ tay)