WEBVTT

00:00:05.428 --> 00:00:06.664
Tôi da đen.

00:00:07.312 --> 00:00:10.412
Đây là cách tôi miêu tả bản thân mình
từ nhỏ tới lớn.

00:00:11.063 --> 00:00:14.749
Tôi chưa bao giờ ghét việc miêu tả
bản thân là da đen.

00:00:14.990 --> 00:00:17.618
Tôi là một đứa trẻ lớn lên hay suy nghĩ
về chủng tộc

00:00:17.618 --> 00:00:20.087
bởi vì khi bạn lớn lên cùng Chúa là 
người da trắng,

00:00:20.322 --> 00:00:23.334
bạn sẽ thắc mắc tại sao ông ấy 
trông không giống mình.

00:00:23.746 --> 00:00:25.437
Mẹ tôi là người đầu tiên

00:00:25.437 --> 00:00:28.093
định hình cách nghĩ của tôi
về chủng tộc và sự đa dạng.

00:00:28.271 --> 00:00:30.123
Cách giải thích của bà rất dễ hiểu:

00:00:30.123 --> 00:00:33.054
Có các chủng người da Đen, 
da Trắng, châu Á, vân vân

00:00:33.054 --> 00:00:35.881
và mặc dù nhìn khác nhau, chúng ta 
thật ra đều giống nhau.

00:00:35.881 --> 00:00:36.933
Chỉ vậy thôi.

NOTE Paragraph

00:00:37.758 --> 00:00:41.123
Đến năm lớp sáu, tôi phát hiện ra
da mình không phải đen

00:00:41.123 --> 00:00:43.195
thật ra tôi là da ngăm đen,

00:00:43.248 --> 00:00:45.383
tức là nằm ở giữa trong 
quang phổ màu đen.

00:00:45.653 --> 00:00:47.842
Nói một chút về cụm từ "da ngăm đen"

00:00:47.844 --> 00:00:49.207
Ngăm đen so với ai?

00:00:49.232 --> 00:00:52.837
Không ai biết cả vì nó được tạo ra
và thay đổi từ người này sang người khác.

00:00:52.837 --> 00:00:56.622
Vậy mà có một suy nghĩ rất rõ ràng
ở đa số mọi người

00:00:56.622 --> 00:00:59.950
rằng Drake da đen sáng và 
Lupita Nyong'o da đen tối.

00:01:00.278 --> 00:01:02.576
Tôi nghĩ: "Có vẻ hợp lí".

00:01:02.576 --> 00:01:05.416
Có các sắc thái da đen sáng, 
da ngăm đen, da đen tối.

00:01:05.416 --> 00:01:07.937
Hồi ở trường trung học Brooklyn 
đầy người da đen,

00:01:07.937 --> 00:01:10.707
tôi từng nghĩ rằng màu đen
không có các sắc thái kể trên

00:01:10.707 --> 00:01:14.851
vì mọi người đều chơi với nhau
và nhìn chung đều được tôn trọng,

00:01:15.058 --> 00:01:17.834
kể cả khi lâu lâu có ai nói: 
"Ê thằng đen xì".

00:01:19.014 --> 00:01:21.004
Tóm lại là, có những yếu tố khác

00:01:21.029 --> 00:01:24.733
mà bọn trẻ chúng tôi để ý hơn, 
những yếu tố đó mới phân tầng xã hội.

NOTE Paragraph

00:01:26.187 --> 00:01:29.752
Rồi tôi lên cấp ba, và tôi bắt đầu
để ý một vài thứ.

00:01:30.352 --> 00:01:32.202
Tôi nhận ra thế giới xung quanh mình

00:01:32.202 --> 00:01:35.100
có hơi chút thiên vị những người
da sáng màu hơn.

00:01:35.671 --> 00:01:39.928
Tôi nhận ra các cô gái da trắng có nhiều 
likes và comments hơn trên Instagram.

00:01:39.928 --> 00:01:43.474
Những chàng trai tôi thích chỉ theo đuổi
một số kiểu con gái nhất định.

00:01:44.169 --> 00:01:46.220
Tôi cũng nhận thấy những 
người da tối hơn

00:01:46.220 --> 00:01:49.868
không xuất hiện trên TV shows 
và phim ảnh tôi coi.

00:01:49.893 --> 00:01:50.971
Thậm chí nếu có,

00:01:50.971 --> 00:01:53.590
họ cũng chỉ vào vai những 
người dơ bẩn ở khu ổ chuột,

00:01:53.615 --> 00:01:55.206
chỉ là nhân vật phụ.

00:01:55.739 --> 00:01:58.709
Tuy nhiên, tôi nghĩ mình có thể
tránh được và thậm chí phản lại

00:01:58.709 --> 00:02:01.341
những tác động mà phân biệt 
màu da gây ra vào lúc đó

00:02:01.341 --> 00:02:04.326
bằng cách không tốn sức quan tâm nó
và sống cuộc sống của mình.

00:02:04.326 --> 00:02:05.307
Và tôi đã làm vậy.

00:02:05.307 --> 00:02:06.882
Trong thời gian ngắn, nó hiệu quả

00:02:06.882 --> 00:02:10.901
vì tôi đã thuyết phục bản thân rằng 
nếu tách mình khỏi vấn đề,

00:02:10.901 --> 00:02:11.943
tôi có thể tránh nó.

NOTE Paragraph

00:02:12.674 --> 00:02:14.527
Tất cả thay đổi khi tôi lên đại học.

00:02:14.527 --> 00:02:18.524
Bởi vì ở đây, giữa cả đám con trai 
và áp lực trong trường,

00:02:18.673 --> 00:02:22.553
tôi đã học được nhiều điều về bản thân
và nhiều hơn nữa về thế giới quanh mình.

00:02:22.663 --> 00:02:25.690
Lần đầu tiên, tôi không có 
mạng lưới an toàn

00:02:25.690 --> 00:02:28.236
gồm những người suy nghĩ
giống hệt mình.

00:02:28.236 --> 00:02:31.592
Lần đầu tiên, da ngăm đen phải được
phân biệt rõ ràng.

00:02:31.592 --> 00:02:32.847
Nó không còn ở giữa nữa.

00:02:32.847 --> 00:02:34.800
Một là bạn da trắng, hai là bạn da đen.

00:02:34.825 --> 00:02:36.344
Và tôi được coi là da đen,

00:02:36.344 --> 00:02:38.601
mọi người không nghĩ đó là một điều tốt.

00:02:39.059 --> 00:02:40.852
Tất nhiên không ai nói với tôi rằng:

00:02:40.852 --> 00:02:42.996
"Amaya, da mày đen nên nhìn xấu quá".

00:02:42.996 --> 00:02:46.328
Nhưng có khá nhiều những thứ nhỏ nhặt
chứng tỏ điều đó.

00:02:46.328 --> 00:02:47.491
Bạn biết đấy, như kiểu:

00:02:48.822 --> 00:02:51.522
"Thật ra con gái da đen không xấu.

00:02:51.522 --> 00:02:53.725
Chỉ là mình thích con gái 
da trắng hơn thôi".

00:02:54.578 --> 00:02:58.812
Chính nơi đây khiến tôi nhận ra rằng
phân biệt màu da là có thật,

00:02:58.873 --> 00:03:01.100
và mọi người không muốn nói về nó.

NOTE Paragraph

00:03:01.903 --> 00:03:04.031
Vậy phân biệt màu da là gì?

00:03:04.299 --> 00:03:06.158
Dù đây không phải một hiện tượng mới

00:03:06.158 --> 00:03:10.282
nhưng đến tận năm 1982, nó mới được
Alice Walker định nghĩa là

00:03:10.282 --> 00:03:14.894
những thành kiến hay đối xử đặc biệt với 
người cùng chủng tộc chỉ dựa vào màu da.

00:03:15.274 --> 00:03:17.936
Từ khóa ở đây là "cùng chủng tộc"

00:03:17.936 --> 00:03:21.426
nghĩa là nó khác một tí so với
phân biệt chủng tộc.

00:03:21.506 --> 00:03:22.674
Giống như thế này:

00:03:22.772 --> 00:03:26.131
Nếu Mỹ là một cái cây, và rễ của nó
là phân biệt chủng tộc

00:03:26.131 --> 00:03:27.785
thì phân biệt màu da sẽ là cái lá

00:03:27.785 --> 00:03:30.145
trên cành cây mang tên Chủ nghĩa châu Âu.

00:03:31.139 --> 00:03:35.268
Đây là bởi vì khi người châu Âu 
đến gặp người châu Phi,

00:03:35.361 --> 00:03:37.453
họ tin rằng chủng tộc của họ tốt hơn.

00:03:37.693 --> 00:03:40.657
Và cái ý tưởng da màu sáng thì tốt hơn
da màu tối -

00:03:40.657 --> 00:03:42.739
bởi vì trắng tốt hơn đen -

00:03:42.739 --> 00:03:44.232
không bao giờ biến mất cả.

00:03:44.674 --> 00:03:45.796
Điều này là xấu

00:03:45.928 --> 00:03:49.714
vì nó có nghĩa là những người
da đen sẫm hơn

00:03:49.714 --> 00:03:53.571
không chỉ đối diện với phân biệt chủng tộc
từ người da trắng và da không đen

00:03:53.571 --> 00:03:57.265
mà còn phải đối diện với sự đối xử
khắc nghiệt từ những người da đen khác

00:03:57.265 --> 00:03:59.564
chỉ vì da họ đen hơn một cái
túi giấy màu nâu.

NOTE Paragraph

00:03:59.979 --> 00:04:02.725
Có rất nhiều lí do khiến 
hiện tượng này gây nhức nhối.

00:04:02.725 --> 00:04:05.496
Nhưng vì thời gian có hạn, tôi sẽ
chỉ nói vài điều.

00:04:06.076 --> 00:04:10.083
Phân biệt màu da tạo ra khuôn mẫu
về một người da đen chấp nhận được.

00:04:10.083 --> 00:04:12.339
Nó tạo ra một hình mẫu da đen,

00:04:13.061 --> 00:04:17.069
và phân biệt màu da khiến những người
da đen xung đột với nhau,

00:04:17.282 --> 00:04:19.217
cũng là thứ người da trắng muốn.

00:04:19.592 --> 00:04:23.560
Vậy nên hãy hiểu những người da đen sáng
không có tội vì phân biệt màu da.

00:04:23.585 --> 00:04:25.687
Họ không thể thay đổi cách họ sinh ra.

00:04:25.796 --> 00:04:28.867
Tuy nhiên, đặc ân da đen sáng có tồn tại

00:04:29.093 --> 00:04:31.940
vì đi cùng với những khái niệm, khuôn mẫu

00:04:31.965 --> 00:04:34.939
về một người da đen chấp nhận được

00:04:34.964 --> 00:04:36.533
là những khái niệm, khuôn mẫu

00:04:36.558 --> 00:04:39.788
về những người không thuộc danh sách
mơ ước đó khi làm người da đen.

00:04:40.339 --> 00:04:44.728
Những khuôn mẫu này là: ít học thức, 
dơ bẩn hơn, xấu xí hơn

00:04:44.729 --> 00:04:48.163
và, trên tất cả, ít đúng đắn hơn những
người da đen sáng.

00:04:48.163 --> 00:04:50.998
Điều này được thấy ở 
mọi nơi mọi thời điểm.

00:04:50.998 --> 00:04:52.365
Nó có ở show thời trung cổ

00:04:52.365 --> 00:04:55.125
nơi đàn ông da trắng ăn mặc như
những người da đen

00:04:55.125 --> 00:04:58.176
và tỏ ra ngu ngốc
để giễu cợt người da đen.

00:04:58.176 --> 00:05:00.387
Nó vẫn xuất hiện trên TV thời nay

00:05:00.387 --> 00:05:03.415
nơi những nhân vật da đen được người viết 
kịch dùng như công cụ

00:05:03.440 --> 00:05:05.145
để đối lập với nhân vật da trắng,

00:05:05.292 --> 00:05:09.350
để nhân vật da trắng hơn trông có vẻ dễ 
bị tổn thương và yếu đuối.

00:05:09.698 --> 00:05:12.146
Ví dụ, Penny Proud đến từ gia đình Proud

00:05:12.146 --> 00:05:13.955
và bạn thân nhất của cô, Dijonay Jones

00:05:13.955 --> 00:05:17.096
cùng với tám anh chị em và một người khác
mà tên hơi khó phát âm.

00:05:17.096 --> 00:05:19.627
Hoặc là Pam và Gina từ Fox show Martin.

00:05:20.337 --> 00:05:22.817
Nó cũng có ở những tác phẩm văn học
được đánh giá cao

00:05:22.817 --> 00:05:25.250
như "The Bluest Eye" của Toni Morrison.

00:05:25.250 --> 00:05:27.257
Trong đó nhân vật chính, Pecola Breedlove,

00:05:27.257 --> 00:05:29.377
được nhắc đi nhắc lại rằng

00:05:29.377 --> 00:05:32.023
bởi vì cô da đen nên cô không đẹp.

00:05:32.023 --> 00:05:33.281
Và điều đó làm thâm tâm cô

00:05:33.281 --> 00:05:35.517
ghét những người da đen sáng.

NOTE Paragraph

00:05:36.017 --> 00:05:38.288
Lí do chuyện này có vấn đề

00:05:38.430 --> 00:05:42.168
là vì người da đen hơn sẽ bỏ 
rất nhiều nỗ lực

00:05:42.295 --> 00:05:43.727
trở thành hình mẫu da đen sáng

00:05:44.073 --> 00:05:46.461
để được nhận những đặc ân
đi kèm với nó.

00:05:47.334 --> 00:05:50.177
Đó là lí do người Caribbean 
tẩy trắng da của họ.

00:05:50.565 --> 00:05:52.695
Đây là lí do các bà mẹ hay nói
với con mình:

00:05:52.695 --> 00:05:55.400
"Đừng ra ngoài nhiều quá không
là đen da đó".

00:05:55.647 --> 00:05:59.029
Đây cũng là lí do những đàn ông,
và cả phụ nữ da đen

00:05:59.320 --> 00:06:03.269
cố tìm người da trắng nhất có thể để 
kết hôn và sinh con

00:06:03.269 --> 00:06:05.992
vì họ không muốn con mình cũng da đen.

00:06:07.601 --> 00:06:11.706
Việc này làm thấm dần sự ghét bản thân
và khiến những người da đen ghét nhau.

00:06:12.399 --> 00:06:13.883
Một việc nữa cần phải hiểu

00:06:13.883 --> 00:06:16.055
những người da đen ghét nhau

00:06:16.131 --> 00:06:17.649
không phải là hiện tượng mới.

00:06:17.649 --> 00:06:20.883
Người da trắng dùng nó để phân chia và
thống trị các nô lệ da đen.

00:06:20.883 --> 00:06:23.101
Người da trắng vẫn làm
việc đó với cùng lí do.

00:06:23.101 --> 00:06:25.180
Khi bạn khiến những người da đen ghét nhau

00:06:25.180 --> 00:06:29.420
bởi vì một thứ rất tự nhiên và 
sinh học như là màu da,

00:06:29.753 --> 00:06:31.801
thì sẽ ít có khả năng họ sẽ hợp sức lại,

00:06:31.801 --> 00:06:34.660
nghĩa là bạn không cần tốn sức 
để duy trì quyền lực.

00:06:34.909 --> 00:06:38.346
Hiện tượng này có thể thấy rõ nhất trong
phim của Spike Lee "School Daze"

00:06:38.346 --> 00:06:41.049
một phân cảnh nổi bật của phim 
có chứa nhạc nền

00:06:41.049 --> 00:06:45.005
và những người phụ nữ da đen sáng
và da đen tối chửi vào mặt nhau:

00:06:45.030 --> 00:06:47.406
thằng da đen, đầu đất, hoang tưởng.

00:06:48.306 --> 00:06:53.150
Người da trắng dùng cái này như một
cái cớ cho việc phân biệt chủng tộc.

00:06:54.803 --> 00:06:57.137
Bằng cách cho người da đen sáng
đặc ân riêng biệt

00:06:57.162 --> 00:06:59.172
và giúp họ vươn cao trong cuộc sống,

00:06:59.319 --> 00:07:02.834
người da trắng có thể dựa vào
hình mẫu này và nói với tất cả mọi người:

00:07:02.834 --> 00:07:04.962
"Hệ thống này không phải 
lí do bạn thất bại.

00:07:04.962 --> 00:07:06.089
Nhìn những người này đi

00:07:06.089 --> 00:07:08.728
Họ đang thành công. Bạn thất bại là do bạn

00:07:08.728 --> 00:07:10.519
Những hình mẫu da đen sáng này...

00:07:11.527 --> 00:07:12.964
đang thành công."

NOTE Paragraph

00:07:13.801 --> 00:07:15.171
Phần điên rồ nhất là...

00:07:15.580 --> 00:07:18.911
đây không phải là hiện tượng chỉ
xuất hiện ở cộng đồng da đen.

00:07:19.106 --> 00:07:22.676
Những cộng đồng như châu Á, 
Nam Á và La-tinh

00:07:22.676 --> 00:07:24.367
cũng trải qua những thứ tương tự.

00:07:24.684 --> 00:07:27.695
Phân biệt màu da ở các cộng đồng này
xuất hiện dưới nhiều dạng.

00:07:27.914 --> 00:07:29.866
Một quảng cáo bột giặt Trung Quốc

00:07:29.866 --> 00:07:32.657
đã cho một người da đen vào 
trong máy giặt

00:07:32.666 --> 00:07:35.908
và biến anh ta thành một người
da trắng hơn, Trung Quốc hơn

00:07:36.300 --> 00:07:38.220
hoặc là người Phi-líp-pin 
được bảo rằng

00:07:38.220 --> 00:07:40.549
họ ở dưới đáy của châu Á

00:07:40.549 --> 00:07:42.174
vì họ da đen.

00:07:42.698 --> 00:07:45.231
Ở Bollywood đã xảy ra phản đối
những năm gần đây

00:07:45.231 --> 00:07:48.986
vì phim Bollywood dùng quá ít màu da

00:07:48.986 --> 00:07:51.828
để đại diện cho cả dân tộc Ấn Độ.

00:07:52.177 --> 00:07:53.177
Kết quả là,

00:07:53.177 --> 00:07:56.902
nhiều người đã hành động đối phó
để chống lại ý niệm độc hại này,

00:07:56.902 --> 00:08:00.324
như Nandita Das và chiến dịch 
"Tại sao da đen lại đẹp" của cô ấy.

00:08:00.719 --> 00:08:05.250
Các ngôi sao ở La-tinh như Amara La Negra 
bị phản ứng dữ dội

00:08:05.250 --> 00:08:08.704
vì cố gắng phá vỡ khuôn mẫu của một
ngôi sao La-tinh đang nổi là thế nào,

00:08:08.828 --> 00:08:11.955
cô đã chăm sóc rất kĩ lưỡng
làn da và mái tóc mình,

00:08:12.380 --> 00:08:16.749
bị buộc tội vì da đen và thậm chí
còn không được coi như người La-tinh.

00:08:17.845 --> 00:08:20.633
Bởi vì đây là chuyện
ảnh hưởng rất nhiều người,

00:08:20.633 --> 00:08:23.436
bạn sẽ nghĩ rằng mọi người sẽ 
lên tiếng về nó.

00:08:23.436 --> 00:08:27.364
Đúng vậy, có rất nhiều người 
đang quan tâm đến phân biệt màu da.

00:08:27.364 --> 00:08:30.509
Tuy nhiên, lí do nó không lớn

00:08:30.509 --> 00:08:33.533
như nó có thể là vì mọi người 
nghĩ rằng điều đó là tự nhiên.

00:08:33.533 --> 00:08:35.822
Họ chưa tiếp xúc với thứ gì khác.

00:08:35.822 --> 00:08:37.427
Đó là cách họ lớn lên.

00:08:37.427 --> 00:08:40.583
Kể cả khi bạn lớn lên như tôi, 
trong một căn nhà mà

00:08:40.631 --> 00:08:41.696
bạn được dạy rằng

00:08:41.696 --> 00:08:44.168
da đen của bạn là đẹp,
da nâu của bạn là đẹp,

00:08:44.168 --> 00:08:47.738
màu da đen của bạn rất tuyệt
và tóc bạn cũng vậy,

00:08:47.738 --> 00:08:49.719
nhưng khi bước ra khỏi nhà,

00:08:49.744 --> 00:08:52.530
bạn sẽ cảm thấy tất cả hiệu ứng 
của phân biệt màu da.

00:08:52.555 --> 00:08:53.773
Chấm hết.

NOTE Paragraph

00:08:54.444 --> 00:08:56.616
Vậy lí do tôi kể bạn việc này là gì?

00:08:56.904 --> 00:08:58.968
Tôi tin vào một câu nói nổi tiếng:

00:08:58.983 --> 00:09:02.264
"Bước đầu tiên để giải quyết vấn đề là 
thừa nhận rằng bạn có vấn đề."

00:09:02.398 --> 00:09:05.246
Và đúng, có rất nhiều vấn đề ngoài kia...
Trump chẳng hạn.

00:09:05.421 --> 00:09:09.775
Tuy nhiên, lí do chúng được giải quyết là
vì có những người ngoài kia

00:09:09.775 --> 00:09:12.177
đang làm việc không mệt mỏi
để khiến dân chúng

00:09:12.177 --> 00:09:15.326
hiểu rằng có vấn đề cần phải giải quyết.

00:09:15.517 --> 00:09:16.987
Đây là vấn đề.

00:09:17.123 --> 00:09:19.539
Tôi không có giải pháp cụ thể cho
phân biệt màu da

00:09:19.539 --> 00:09:23.546
vì tôi chỉ là một cô gái, và chỉ có
kinh nghiệm của bản thân mình.

00:09:23.571 --> 00:09:25.758
Tuy nhiên, tôi muốn nhấn mạnh một điều.

00:09:26.173 --> 00:09:28.713
Một khi Mỹ và cả thế giới thật sự

00:09:28.993 --> 00:09:31.573
nhận ra rằng phân biệt màu da
là không tự nhiên,

00:09:31.573 --> 00:09:34.928
nó đã ăn sâu vào tiềm thức của
rất nhiều thế hệ

00:09:34.933 --> 00:09:36.356
rằng da trắng hơn là tốt hơn,

00:09:36.400 --> 00:09:39.413
chỉ khi đó chúng ta mới có thể bắt đầu
quá trình "khử màu".

00:09:39.696 --> 00:09:43.208
Chúng ta cần đá văng thứ này ra lề đường
và để nó lại trong quá khứ

00:09:43.208 --> 00:09:47.041
bởi vì, liệu ta có muốn sống
trong thế giới như thế này không?

00:09:47.041 --> 00:09:48.084
Xin cảm ơn.

00:09:48.084 --> 00:09:51.084
(Vỗ tay)