WEBVTT

00:00:06.843 --> 00:00:10.144
له‌ سه‌رده‌می یۆنانیه‌كانه‌وه‌ تاوه‌كو
سه‌ده‌ی بیسته‌م،

00:00:10.144 --> 00:00:14.244
ئه‌ریستۆتڵ، سیكمه‌ند فڕۆید،
وه‌ هه‌موو توێژه‌ره‌كانی تریش

00:00:14.244 --> 00:00:17.334
به ‌دوای هه‌مان شتدا ده‌گه‌ڕان:

00:00:17.334 --> 00:00:19.784
گوونه‌كانی مارماسی.

00:00:19.784 --> 00:00:25.916
مارماسیه‌كان، ئه‌ینگویلا ئه‌ینگویلا،
له‌ ڕووباره‌كانی ئه‌وروپادا ده‌ژین،

00:00:25.916 --> 00:00:28.896
به‌ڵام هیچ كه‌سێك نه‌یبنیوه‌
كه‌ مارماسی جووت ببن.

00:00:28.896 --> 00:00:31.256
سەڕەڕایی‌ توێژینه‌وه‌ زۆره‌كان،

00:00:31.256 --> 00:00:37.726
تا ئێسته‌ نه‌توانراوه‌ نه‌ هێلكه‌كانیان
نه‌ ئه‌ندامی زاوزێكردنیان بدۆزرێته‌وه‌.

NOTE Paragraph

00:00:37.726 --> 00:00:43.506
به‌بێ هیچ داتایه‌ك، سروشتگه‌ره‌كان 
پێشنیاری كۆمه‌ڵێك چیرۆكیان كردووه‌.

00:00:43.506 --> 00:00:48.757
ئه‌ریستۆتڵ وتویه‌تی كه‌ مارماسیه‌كان
له‌ خۆوه‌ له‌ قوڕ هاتونه‌ته‌ ده‌ره‌روه‌.

00:00:48.757 --> 00:00:53.561
پلینی ذه‌ ئێڵده‌ر له‌و باره‌یه‌وه‌ ده‌ڵێت
ئه‌وان له‌ ڕێگه‌ی خۆخشاندنن له‌ به‌رد و

00:00:53.561 --> 00:00:57.391
و دواتر هاتونه‌ته‌ ژیانه‌وه‌.

00:00:57.391 --> 00:01:02.748
وتراوه‌ كه‌ مارماسیه‌كان له‌
شله‌ی ماسی تره‌وه‌ دروست بوون،

00:01:02.748 --> 00:01:06.736
و‌ ته‌نانه‌ت له‌ جه‌سته‌ی قالۆنچه‌وه‌
هاتونه‌ته‌ ده‌ره‌وه‌.

00:01:06.736 --> 00:01:12.398
به‌ڵام ڕاستیه‌كه‌ی زۆر له‌وه‌ قورستره‌
كه‌ بیری لێ ده‌كرێته‌وه‌.

00:01:12.398 --> 00:01:15.098
و بۆ چاره‌سه‌ر كردنی ئه‌م ئاڵۆزیه‌،

00:01:15.098 --> 00:01:19.268
توێژه‌ره‌كان پێویسته‌ دووباره‌ بیر له‌
توێژینه‌وه‌کانی سه‌ده‌كانی ڕابردوو بكه‌نه‌وه‌.

NOTE Paragraph

00:01:19.268 --> 00:01:25.683
ئه‌مڕۆ، ده‌زانین كه‌ ژیانی مارماسیه‌كان
له‌ پێنج قۆناغ پێكهاتووه‌:

00:01:25.683 --> 00:01:32.893
لارڤال لێپتۆسێفێڵای، مینیسكول گلاسی ئیڵس،
ئادۆلێسێنت ئێلڤس،

00:01:32.893 --> 00:01:37.400
ئۆڵده‌ر یه‌لۆو ئیڵس، و
ئاده‌ڵت سیلڤه‌ر ئیڵس.

00:01:37.400 --> 00:01:41.320
جیاوازیه‌كی زۆر هه‌یه‌
له‌ نێوان ئه‌م قۆناغانه‌دا.

00:01:41.320 --> 00:01:45.200
تۆ ده‌بێت ئه‌وه‌ له ‌بیر بكه‌یت كه‌
ئه‌مانه‌ ئاژه‌ڵێكی جیاواز بن.

00:01:45.200 --> 00:01:49.770
ئه‌وه‌ هه‌مان شته‌ كه‌ سروشتزانه‌ 
ئه‌وروپیه‌کان بیریان لێ كردبووه‌.

NOTE Paragraph

00:01:49.770 --> 00:01:54.184
توێژه‌ران ئاگاداری قۆناغی
لێپتۆسێفێلا و گلاس ئیڵس بوون،

00:01:54.184 --> 00:01:58.284
به‌ڵام هیچ كه‌س گریمانی ئه‌وه‌ی نه‌كرد
كه‌ ئه‌مانه‌ به‌ستراون به‌ ئێڵڤێر ئیڵس وه یه‌ڵۆو ئیڵس

00:01:58.284 --> 00:02:01.144
وه به‌ سه‌دان كیلۆمه‌تر له ‌ژێره‌وه‌ی
ڕووی ئاوه‌كاندا ده‌ژین.

00:02:01.144 --> 00:02:06.854
شته‌ گرنكه‌كان زیاتر ئاڵۆزده‌بن، 
ئةندامي زاوزێیان تا ته‌مه‌نێك گه‌شه‌ ناكات.

00:02:06.854 --> 00:02:09.814
و ته‌واوی ته‌مه‌نیان له‌
ڕووباره‌كانی ئه‌وروپادا

00:02:09.814 --> 00:02:12.754
به ‌ته‌واوی له‌ ته‌مه‌نی
هه‌رزه‌كاریدایه‌.

00:02:12.754 --> 00:02:17.879
بۆیه‌ كه‌ی و له‌ كوێ مارماسیه‌كان
وه‌چه‌ ده‌خه‌نه‌وه‌؟

NOTE Paragraph

00:02:17.879 --> 00:02:23.085
جگه‌ له‌ ناوه‌كه‌ی، ژیانی مارماسیه‌كان
له‌ سه‌ره‌تادا

00:02:23.085 --> 00:02:26.605
له‌ ناو ئاوی سوێردا له‌
بێرمودا تریاگڵ ده‌بێت.

00:02:26.605 --> 00:02:29.305
له‌ گرنكترین قۆناغه‌كانی هه‌موو ساڵێكی
گه‌رده‌لولاوی

00:02:29.305 --> 00:02:32.415
به‌ هه‌زاره‌ها مارماسی
سێ ملیمی

00:02:32.415 --> 00:02:34.945
دێنه‌ ده‌ره‌وه‌ له‌
ڕووباری سارگاسۆ.

00:02:34.945 --> 00:02:39.440
لێره‌وه‌، به‌ دوای یه‌كدا ڕێده‌گرنه‌به‌ر
به‌ره‌وه‌ باكووری ئه‌مریكا و كیشوه‌ری -

00:02:39.440 --> 00:02:41.520
ئه‌وروپا كه‌ زۆر نزیكتر بووه‌

00:02:41.520 --> 00:02:46.231
كاتێك مارماسیه‌كان ئه‌م ڕێگه‌یه‌یان
دروست كرووه‌ له‌ 40 ملیۆن ساڵ له‌مه‌‌وبه‌ر.

00:02:46.231 --> 00:02:52.329
دوای سێ سه‌د رۆژ، ئه‌نگویلا ئه‌نگویلا
ئۆقیانوسه‌كان ده‌بڕن

00:02:52.329 --> 00:02:56.521
به‌ درێژای 6،500 كیلۆمه‌تر
به‌ره‌وه‌ كه‌ناراوه‌كانی ئه‌وروپا

00:02:56.521 --> 00:03:00.669
كه‌ دوور و درێژترین 
كۆچ ده‌كه‌ن.

NOTE Paragraph

00:03:00.669 --> 00:03:05.599
به‌ڵام ئه‌و كاته‌ی ده‌گه‌نه‌ شوێنی خۆیان
45 سانتیم له‌ جه‌سته‌یان زیادی كردووه‌.

00:03:05.599 --> 00:03:09.982
و‌ گۆڕاون بۆ سێمی تڕانس پارێنت
گڵاس ئیڵس.

00:03:09.982 --> 00:03:12.412
ئه‌وه‌ ته‌نها گۆڕانكاریه‌كی جه‌سته‌ی نییه.

00:03:12.412 --> 00:03:16.162
ئه‌گه‌ر زۆرینه‌ی ماسی مه‌راین
بچوونایه‌ته‌ كه‌نارئاوه‌ سوێره‌كان،

00:03:16.162 --> 00:03:21.180
ئه‌وه‌ خانه‌كانیان ده‌ئاوسا له‌ ناو 
ئاوه‌كه‌دا و دەتەقینەوە و دەمردن‌.

00:03:21.180 --> 00:03:23.562
به‌ڵام كاتێك گلاس ئیڵسه‌كان
ده‌گه‌نه‌ كه‌ناره‌كان

00:03:23.562 --> 00:03:26.440
ئه‌وه‌ گورچیله‌كانیان
خوێیه‌كی زۆر هەڵگرتووە

00:03:26.440 --> 00:03:29.190
و دەتوانن ڕێژه‌ی خوێ
له‌ خوێندا هاوسەنگ بکەن.

00:03:29.190 --> 00:03:34.469
كۆمه‌ڵێك له‌م ماسیانه‌ی ئاوی سازگار
كۆچ ده‌كه‌ن به‌ره‌و ڕووبار و ده‌ریاچه‌كان.

00:03:34.469 --> 00:03:39.893
هه‌ندێك كات كه‌ڵه‌كه‌ ده‌كه‌ن تاوه‌كو له‌
به‌ربه‌سته‌كان و ئاژه‌ڵه‌ دڕنده‌كان پارێزراو بن.

NOTE Paragraph

00:03:39.893 --> 00:03:44.620
ئه‌وانه‌ی كه‌ ئه‌م كارانه‌ ئه‌نجام ده‌ده‌ن
ده‌گۆڕێن بۆ ئێڵڤێرس.

00:03:44.620 --> 00:03:47.430
له‌ كۆتایدا كه‌ ده‌گه‌نه‌ شوێنی
ڕاوكردنیان،

00:03:47.430 --> 00:03:51.430
ئێڵڤێرس ده‌ست ده‌كه‌ن به‌ خواردنی
هه‌موو شتێك کە دەچێتە ناو ده‌میان.

00:03:51.430 --> 00:03:55.030
ئه‌م جۆره‌یان كه‌ هه‌مووشتێك ده‌خۆن
ده‌گۆڕێن و شتی تایبه‌ت ده‌خۆن،

00:03:55.030 --> 00:03:59.863
و‌ دوای ده‌یه‌ها ڕۆژ ده‌گۆڕێن بۆ
یه‌لۆو ئیڵسی گه‌وره‌تر.

00:03:59.863 --> 00:04:04.388
له‌م قۆناغه‌دا، ئه‌وان گه‌شه‌ ده‌سێنن بۆ
80 سانتیم،

00:04:04.388 --> 00:04:07.898
و‌ له‌ كۆتایدا ئه‌ندامی زاوزێ كردنیان
گه‌شه ‌ده‌سێنێت.

NOTE Paragraph

00:04:07.898 --> 00:04:13.481
به‌ڵام كۆتا قۆناغی ژیانی مارماسی
و نهێنی زاوزێ كردنیان

00:04:13.481 --> 00:04:15.701
هه‌ر به‌ ئاڵۆزی ماوه‌ته‌وه‌.

00:04:15.701 --> 00:04:21.850
له‌ ساڵی 1896، توێژه‌ران به
به‌ لێپتۆسێڤێلایان وتوه‌ لارڤاڵ ئیڵس،

00:04:21.850 --> 00:04:26.089
و‌ بۆیان ده‌ركه‌وتوه‌ ئه‌وان له‌ شوێنێك‌
له‌ ئه‌تلانتیكەوە بۆ ئه‌وروپاوه‌ هاتوون.

00:04:26.089 --> 00:04:29.239
هه‌رچۆنێك بێت، بۆ دۆزینه‌وه‌ی
ئاڵۆزی زاوزێ كردنیان،

00:04:29.239 --> 00:04:32.839
كه‌سێك ده‌بووایه‌ كارێكی باوه‌ڕ پێنه‌كراو
ئه‌نجام بدات

00:04:32.839 --> 00:04:36.759
بۆ لارڤێی كه‌ زیاتر نه‌بێت لی 30 سانتیم.

00:04:36.759 --> 00:04:39.095
ئه‌و كه‌سه‌یش 
جۆنس سمیدت بوو.

00:04:39.095 --> 00:04:42.699
بۆ 18 ساڵی دواتر،
ئه‌م ده‌ریازانه‌ دانیماركیه‌

00:04:42.699 --> 00:04:45.339
ده‌بوایه‌ كه‌ناراوه‌كانی
چوار كیشوه‌ر بگه‌ڕایه‌،

00:04:45.339 --> 00:04:49.269
و‌ ڕاوی لێپتۆ سێفیلای
بكردایه‌.

00:04:49.269 --> 00:04:53.770
له‌ كۆتایدا، له‌ ساڵی 1921،
لارڤێیه‌كی بچووكی دۆزییه‌وه‌،

00:04:53.770 --> 00:04:58.010
له‌ كه‌ناراوه‌كانی باكووری
ده‌ریای سارگاسۆ.

NOTE Paragraph

00:04:58.010 --> 00:05:00.950
جگه‌ له‌و زانیاریانه‌ی
له‌و گه‌شته‌دا ده‌ستیان كه‌وت،

00:05:00.950 --> 00:05:04.340
زاناكان هێشتا جوت بوونی
مارماسیه‌كانیان نه‌بینیوه‌،

00:05:04.340 --> 00:05:06.893
یان ته‌نانه‌ت
هێلكه‌یه‌كیشیان نه‌دۆزیوه‌توه‌.

00:05:06.893 --> 00:05:09.843
تیۆره‌كان ئه‌وه‌یان ده‌رخستووه‌
كه‌ مارماسییه‌كان زیاد ده‌كه‌ن

00:05:09.843 --> 00:05:12.913
له‌ناو سه‌رمایه‌كی توند دا،
له‌ڕێگه‌ی پیتێنی ده‌ره‌كیه‌وه‌ زیاد ده‌كه‌ن

00:05:12.913 --> 00:05:17.368
كه‌ نێره‌كانیش سپێرم ده‌كه‌ن
به‌سه‌ر هێلكه‌كانیاندا.

00:05:17.368 --> 00:05:21.588
به‌ڵام ته‌وژم و به‌گژدا چوونه‌وه‌ی
ده‌ریای سارگاسۆن

00:05:21.588 --> 00:05:24.798
وایكردووه‌ كه‌ ئه‌م پاڵپشتی کردنی
تیۆره‌ قورس بێت.

00:05:24.798 --> 00:05:27.468
توێژه‌ران نازانن له ‌كوێ بگه‌ڕێن،

00:05:27.468 --> 00:05:29.918
له‌و كاته‌وه‌ی كه‌ به‌ سه‌ركه‌وتووی
شوێنین زانین

00:05:29.918 --> 00:05:32.588
له‌ كاتی گه‌ڕانه‌وه‌یان له‌ كۆچ كردنه‌كه‌.

00:05:32.588 --> 00:05:34.998
تاوه‌كو ئه‌م ڕووبه‌ڕوبونه‌وه‌یه‌ ڕوو بدات،

00:05:34.998 --> 00:05:40.502
نهێنی ئه‌م مارماسییانه‌ به‌رده‌وام ده‌بێت
تاوه‌كو له‌وناو ده‌چن.