1
00:00:01,000 --> 00:00:03,000
Mig langar til þess að ræða við ykkur

2
00:00:03,000 --> 00:00:06,000
um fyrirsjáanlega rökleysu.

3
00:00:06,000 --> 00:00:10,000
Áhugi minn á órökrænni hegðun byrjaði

4
00:00:10,000 --> 00:00:13,000
fyrir mörgum árum á sjúkrahúsi.

5
00:00:13,000 --> 00:00:17,000
Ég brenndist mjög illa.

6
00:00:17,000 --> 00:00:20,000
Ef þú eyðir miklum tíma á sjúkrahúsi,

7
00:00:20,000 --> 00:00:23,000
þá sérðu margar tegundir af órökrænu.

8
00:00:23,000 --> 00:00:28,000
Sú sem angraði mig hvað mest á
brunadeildinni var aðferðin

9
00:00:28,000 --> 00:00:32,000
sem hjúkrunarfræðingarnir notuðu við
að fjarlægja af mér sárabindin.

10
00:00:33,000 --> 00:00:35,239
Þið hljótið öll að hafa
tekið af ykkur plástur,

11
00:00:35,239 --> 00:00:38,335
og þið hljótið að hafa velt því
fyrir ykkur hver sé besta leiðin.

12
00:00:38,359 --> 00:00:42,000
Rífið þið hann fljótt af -- stuttur
tími en mikill sársauki --

13
00:00:42,000 --> 00:00:44,000
eða tekurðu plásturinn hægt af --

14
00:00:44,000 --> 00:00:48,000
það tekur langan tíma, en hver
sekúnda er ekki jafn sársaukafull --

15
00:00:48,000 --> 00:00:51,000
hvor þessara aðferða er betri?

16
00:00:51,000 --> 00:00:55,000
Hjúkrunarfræðingarnir á deildinni
minni héldu að rétta aðferðin væri að

17
00:00:55,000 --> 00:00:58,000
rífa hann snöggt af, svo þau
tóku í sárabindið og kipptu,

18
00:00:58,000 --> 00:01:00,000
og tóku í næsta og kipptu.

19
00:01:00,000 --> 00:01:04,000
Þar sem um 70 prósent líkamans voru
brunnin þá tók ferlið u.þ.b. klukkutíma.

20
00:01:04,000 --> 00:01:07,000
Eins og þið getið ímyndað ykkur,

21
00:01:07,000 --> 00:01:11,000
þá hataði ég augnablikið
innilega þegar kippt var.

22
00:01:11,000 --> 00:01:13,000
Ég reyndi að rökræða við þær og sagði:

23
00:01:13,000 --> 00:01:14,000
"Getum við ekki prófað eitthvað annað?

24
00:01:14,000 --> 00:01:16,000
Tökum okkur aðeins lengri tíma --

25
00:01:16,000 --> 00:01:21,000
jafnvel tvo klukkutíma í stað eins
-- og þá verður sársaukinn minni?"

26
00:01:21,000 --> 00:01:23,000
Hjúkrunarfræðingarnir sögðu mér tvennt.

27
00:01:23,000 --> 00:01:27,000
Þau sögðu mér að þau höfðu
rétt líkan af sjúklingnum --

28
00:01:27,000 --> 00:01:30,334
að þær vissu hvað væri best að gera
til þess að lágmarka sársaukann --

29
00:01:30,358 --> 00:01:33,000
og þær sögðu mér einnig að
orðið sjúklingur þýðir ekki

30
00:01:33,000 --> 00:01:35,810
að hann eigi að koma með tillögur
eða skipta sér af, eða...

31
00:01:35,834 --> 00:01:38,000
Þetta er ekki bara í hebresku sjáið til,

32
00:01:38,000 --> 00:01:41,000
þetta er í öllum málum sem
ég hef kynnst hingað til.

33
00:01:41,000 --> 00:01:45,000
Sjáið til, það er ekki mikið -- það
var ekki mikið sem ég gat gert,

34
00:01:45,000 --> 00:01:48,000
svo þau héldu áfram fyrri iðju.

35
00:01:48,000 --> 00:01:50,620
Svo, um þremur árum seinna,
þegar ég yfirgaf spítalann,

36
00:01:50,644 --> 00:01:53,000
þá byrjaði ég í háskóla.

37
00:01:53,000 --> 00:01:56,000
Ein athyglisverðasta lexían sem ég lærði

38
00:01:56,000 --> 00:01:58,000
var að það er aðferðafræði við tilraunir

39
00:01:58,000 --> 00:02:02,000
sem er þannig að ef þú hefur
spurningu þá geturðu búið til

40
00:02:02,000 --> 00:02:06,000
almennari útgáfu af henni, og þú
getur rannsakað þá spurningu,

41
00:02:06,000 --> 00:02:08,239
og jafnvel lært eitthvað
um heiminn í leiðinni.

42
00:02:08,263 --> 00:02:10,000
Þetta varð það sem ég gerði.

43
00:02:10,000 --> 00:02:11,000
Ég var enn mjög áhugasamur

44
00:02:11,000 --> 00:02:13,667
um það hvernig maður tekur
sárabindi af brunasjúklingum.

45
00:02:13,691 --> 00:02:16,000
Upphaflega byrjaði ég
ekki með mikinn pening,

46
00:02:16,000 --> 00:02:20,000
svo ég fór út í verkfærabúð
og keypti mér þvingu.

47
00:02:20,000 --> 00:02:24,000
Ég fékk fólk inn á rannsóknarstofuna og
fékk það til að setja puttann þvinguna

48
00:02:24,000 --> 00:02:26,000
og kramdi hann bara pínulítið.

49
00:02:26,000 --> 00:02:28,000
(Hlátur)

50
00:02:28,000 --> 00:02:31,000
Og ég kramdi hann í
langan og stuttan tíma,

51
00:02:31,000 --> 00:02:33,000
og sársaukinn jókst og minnkaði,

52
00:02:33,000 --> 00:02:37,000
með hléum og án - allskonar
tegundir af sársauka.

53
00:02:37,000 --> 00:02:39,000
Eftir að ég hafði meitt fólk
smávegis þá spurði ég það,

54
00:02:39,000 --> 00:02:41,381
hversu vont var þetta? Eða,
hversu vont var þetta?

55
00:02:41,381 --> 00:02:43,858
Eða, ef þú þyrftir að velja
á milli þessara tveggja,

56
00:02:43,882 --> 00:02:45,000
hvort myndirðu velja?

57
00:02:45,000 --> 00:02:48,000
(Hlátur)

58
00:02:48,000 --> 00:02:51,000
Ég hélt þessu áfram í svolítinn tíma.

59
00:02:51,000 --> 00:02:53,000
(Hlátur)

60
00:02:53,000 --> 00:02:57,000
Síðan, eins og öll verðug vísindaverkefni,
þá fékk ég meira fjármagn.

61
00:02:57,000 --> 00:02:59,000
Ég prófaði hljóð, og raflost.

62
00:02:59,000 --> 00:03:04,000
Ég var jafnvel með sársaukabúning til
þess að geta aukið sársaukann til muna.

63
00:03:04,000 --> 00:03:08,000
En við enda verkefnisins,
þá komst ég að því

64
00:03:08,000 --> 00:03:11,000
að hjúkrunarfræðingarnir
höfðu rangt fyrir sér.

65
00:03:11,000 --> 00:03:14,000
Hér var frábært fólk sem meinti vel,

66
00:03:14,000 --> 00:03:16,000
og með mikla reynslu, en samt sem áður

67
00:03:16,000 --> 00:03:20,000
höfðu þau rangt fyrir sér,
fyrirsjáanlega, og alltaf.

68
00:03:20,000 --> 00:03:23,000
Það reyndist vera vegna
þess að við túlkum tíma

69
00:03:23,000 --> 00:03:25,000
á annann hátt en magn sársauka,

70
00:03:25,000 --> 00:03:29,000
hefði ég upplifað minni sársauka
ef við hefðum verið lengur að

71
00:03:29,000 --> 00:03:31,000
og með minni sársauka.

72
00:03:31,000 --> 00:03:34,000
Það kom í ljós að það hefði verið
betra að byrja á andlitinu,

73
00:03:34,000 --> 00:03:36,953
sem var lang sársaukafyllst, og
vinna sig svo að fótleggjunum,

74
00:03:36,977 --> 00:03:39,000
þannig að þetta færi batnandi --

75
00:03:39,000 --> 00:03:40,000
sem hefði einnig gert þetta bærilegra.

76
00:03:40,000 --> 00:03:42,096
Það kemur líka í ljós
að það hefði verið gott

77
00:03:42,096 --> 00:03:44,096
að gera hlé inn á milli til
þess að ég geti jafnað mig.

78
00:03:44,096 --> 00:03:46,000
Allt þetta hefði verið mjög til bóta,

79
00:03:46,000 --> 00:03:49,000
en hjúkrunarfræðingarnir
gátu ekki ímyndað sér það.

80
00:03:49,000 --> 00:03:50,000
Á þessum tímapunkti fór ég að hugsa,

81
00:03:50,000 --> 00:03:53,000
eru hjúkrunarfræðingarnir þeir
einu sem hafa rangt fyrir sér

82
00:03:53,000 --> 00:03:56,000
um þennan hlut, eða
er þetta almennt svona?

83
00:03:56,000 --> 00:03:58,000
Þetta reynist almennt vera svona --

84
00:03:58,000 --> 00:04:01,000
við gerum mikið af mistökum.

85
00:04:01,000 --> 00:04:06,000
Mig langar til þess að gefa ykkur
eitt dæmi um svona órökrænu,

86
00:04:06,000 --> 00:04:09,000
og mig langar að tala við ykkur um svindl.

87
00:04:09,000 --> 00:04:11,000
Og ástæðan fyrir því að ég valdi
svindl er að það er áhugavert,

88
00:04:11,000 --> 00:04:13,096
en einnig segir það okkur
eitthvað, held ég,

89
00:04:13,120 --> 00:04:16,000
um ástandið á hlutabréfamörkuðum.

90
00:04:16,000 --> 00:04:19,000
Ég fékk fyrst áhuga á svindli þegar

91
00:04:19,000 --> 00:04:21,000
Enron kom til umfjöllunar
og hrundi svo allt í einu,

92
00:04:21,000 --> 00:04:24,000
og ég fór að velta því fyrir
mér hvað væri að gerast hérna.

93
00:04:24,000 --> 00:04:25,000
Er þetta dæmi um

94
00:04:25,000 --> 00:04:28,000
nokkur skemmd epli sem voru
fær um að valda þessu hruni,

95
00:04:28,000 --> 00:04:30,000
eða erum við að tala um landlægt ástand,

96
00:04:30,000 --> 00:04:34,000
þar sem mikið af fólki er fært
um að haga sér á þennann hátt?

97
00:04:34,000 --> 00:04:38,000
Eins og vanalega, þá ákvað
ég að gera smá tilraun.

98
00:04:38,000 --> 00:04:39,000
Og svona var hún.

99
00:04:39,000 --> 00:04:42,000
Ef þú værir í tilrauninni þá myndi
ég láta þig hafa blaðsnefil

100
00:04:42,000 --> 00:04:46,000
með 20 einföldum stærðfræðidæmum
sem allir geta leyst,

101
00:04:46,000 --> 00:04:48,000
en ég myndi ekki gefa þér nægan tíma.

102
00:04:48,000 --> 00:04:50,000
Að fimm mínútum liðnum myndi ég segja:

103
00:04:50,000 --> 00:04:53,620
"Réttu mér blaðið og ég skal borga þér
einn dollara fyrir hverja spurningu."

104
00:04:53,644 --> 00:04:57,000
Fólk gerði þetta. Ég borgaði fjóra
dollara fyrir vinnuna þeirra -

105
00:04:57,000 --> 00:04:59,000
fólk leysti að meðaltali fjögur vandamál.

106
00:04:59,000 --> 00:05:02,000
Ég reyndi að fá annað
fólk til þess að svindla.

107
00:05:02,000 --> 00:05:03,000
Ég myndi rétta þeim blaðið.

108
00:05:03,000 --> 00:05:05,334
Þegar fimm mínútur væru
liðnar þá myndi ég segja:

109
00:05:05,334 --> 00:05:06,334
"Vinsamlega tætið blaðið.

110
00:05:06,334 --> 00:05:09,000
Setjið miðana í vasann eða bakpokann,

111
00:05:09,000 --> 00:05:12,000
og segið mér hvað þið svöruðuð
mörgum spurningum rétt."

112
00:05:12,000 --> 00:05:15,000
Fólk leysti núna að
meðaltali sjö spurningar.

113
00:05:15,000 --> 00:05:20,000
Það var ekki eins og það
voru nokkur skemmd epli -

114
00:05:20,000 --> 00:05:23,000
fáir sem svindluðu mikið.

115
00:05:23,000 --> 00:05:26,000
Heldur sáum við mikið af
fólki sem svindlaði lítið.

116
00:05:26,000 --> 00:05:29,000
Nú, samkvæmt kenningum hagfræðinnar,

117
00:05:29,000 --> 00:05:32,000
þá er svindl einföld kostnaðargreining.

118
00:05:32,000 --> 00:05:34,667
Maður spyr: "Hverjar eru
líkurnar á því að vera gripinn?

119
00:05:34,691 --> 00:05:37,000
Hversu mikið get ég hagnast af svindlinu?

120
00:05:37,000 --> 00:05:39,000
Og hver er refsingin ef ég verð gripinn?"

121
00:05:39,000 --> 00:05:41,000
Svo vegur maður valkostina -

122
00:05:41,000 --> 00:05:43,096
maður framkvæmir einfalda
kostnaðargreiningu

123
00:05:43,120 --> 00:05:46,000
og ákveður sig svo hvort að
glæpurinn borgar sig eða ekki.

124
00:05:46,000 --> 00:05:48,000
Svo við reyndum að prófa þetta.

125
00:05:48,000 --> 00:05:52,000
Fyrir suma þá breyttum við því
hversu mikið þau gátu svindlað -

126
00:05:52,000 --> 00:05:53,000
hversu miklum peningum

127
00:05:53,000 --> 00:05:56,000
þau gætu stolið. Við borguðum þeim 10
sent fyrir hverja spurningu, 50 sent,

128
00:05:56,000 --> 00:05:59,000
dollara, fimm dollara, 10 dollara
á hverja rétta spurningu.

129
00:05:59,000 --> 00:06:03,000
Maður myndi búast við því að þegar
það væru meiri peningar í spilinu,

130
00:06:03,000 --> 00:06:06,000
að fólk myndi svindla meira,
en það reyndist ekki vera raunin.

131
00:06:06,000 --> 00:06:09,000
Það voru margir sem svindluðu
með því að stela bara litlu.

132
00:06:09,000 --> 00:06:12,000
Hvað með líkindin á því að verða gripinn?

133
00:06:12,000 --> 00:06:14,000
Sumir tættu aðeins hluta af blaðinu,

134
00:06:14,000 --> 00:06:15,000
og þ.a.l. mikið af sönnunargögnum.

135
00:06:15,000 --> 00:06:17,000
Sumir tættu megnið af blaðinu.

136
00:06:17,000 --> 00:06:20,000
Sumir tættu alltsaman,
fóru út úr herberginu,

137
00:06:20,000 --> 00:06:23,000
og borguðu sjálfum sér úr skál
sem hafði yfir 100 dollara í.

138
00:06:23,000 --> 00:06:26,000
Maður myndi ætla að þegar líkindin á
því að verða gripinn myndi lækka,

139
00:06:26,000 --> 00:06:29,286
þá myndi fólk svindla meira, en enn
og aftur, þá var það ekki raunin.

140
00:06:29,310 --> 00:06:32,000
Aftur var mikið af fólki sem
svindlaði, en aðeins lítið,

141
00:06:32,000 --> 00:06:35,143
og þau voru ónæm fyrir þessum
efnahagslegu hvötum. Svo við sögðum:

142
00:06:35,167 --> 00:06:36,000
"Ef fólk er ekki

143
00:06:36,000 --> 00:06:41,000
næmt fyrir þessum útskýringum rökrænu
hagfræðikenningarinnar, fyrir þessum kröftum,

144
00:06:41,000 --> 00:06:44,000
hvað gæti þá verið á seiði?"

145
00:06:44,000 --> 00:06:47,000
Og okkur grunaði að það gætu
verið tveir kraftar að verki.

146
00:06:47,000 --> 00:06:49,000
Annarsvegar viljum við geta
horft framan í okkur í spegli

147
00:06:49,000 --> 00:06:52,000
og verið ánægð með okkur, svo
við viljum ekki vera að stela.

148
00:06:52,000 --> 00:06:54,000
Hinsvegar þá getum við
svindlað bara pínu lítið

149
00:06:54,000 --> 00:06:56,000
og samt liðið vel með okkur. Það
sem gæti verið að gerast er að

150
00:06:56,000 --> 00:06:57,000
og samt liðið vel með okkur. Það
sem gæti verið að gerast er að

151
00:06:57,000 --> 00:06:59,000
það er ákveðinn þröskuldur sem við viljum

152
00:06:59,000 --> 00:07:03,000
ekki stíga yfir, en við getum
samt svindlað á litlum skala,

153
00:07:03,000 --> 00:07:06,000
svo lengi sem það skaðar
ekki sjálfsmyndina.

154
00:07:06,000 --> 00:07:09,000
Við köllum þetta
hliðrunarbreytu persónunnar.

155
00:07:10,000 --> 00:07:14,000
Nú, hvernig fer maður að því að
prófa hliðrunarbreytu persónunnar?

156
00:07:14,000 --> 00:07:18,000
Við spurðum fyrst hvað væri hægt að
gera til að minnka hliðrunarbilið?

157
00:07:18,000 --> 00:07:20,000
Svo við fengum fólk inn á
rannsóknarstofu og sögðum:

158
00:07:20,000 --> 00:07:22,000
"Við höfum tvö verkefni fyrir ykkur í dag.

159
00:07:22,000 --> 00:07:23,000
Fyrst báðum við fólk

160
00:07:23,000 --> 00:07:25,667
um að rifja upp nöfn 10 bóka
sem þeir lásu í grunnskóla,

161
00:07:25,691 --> 00:07:28,000
eða að rifja upp Boðorðin Tíu,

162
00:07:28,000 --> 00:07:30,000
og svo freistuðum við
þeirra til að svindla.

163
00:07:30,000 --> 00:07:33,000
Það kom í ljós að fólkið sem
reyndi að rifja upp Boðorðin Tíu -

164
00:07:33,000 --> 00:07:35,381
og í okkar hópi var enginn
sem gat munað þau öll -

165
00:07:36,000 --> 00:07:40,000
en þeir sem reyndu að
telja upp Boðorðin Tíu,

166
00:07:40,000 --> 00:07:43,000
þegar þeir fengu tækifæri til að
svindla, þá svindluðu þau alls ekkert.

167
00:07:43,000 --> 00:07:45,000
Það var ekki það að trúaðra fólkið -

168
00:07:45,000 --> 00:07:46,000
þeir sem mundu flest Boðorðanna -

169
00:07:46,000 --> 00:07:48,000
svindluðu minna, og minna trúaða fólkið -

170
00:07:48,000 --> 00:07:49,000
þeir sem mundu næstum ekkert Boðorðanna -

171
00:07:49,000 --> 00:07:51,000
svindluðu meira.

172
00:07:51,000 --> 00:07:55,000
Þegar fólk reyndi að rifja upp
Boðorðin Tíu þá hættu þau að svindla.

173
00:07:55,000 --> 00:07:56,000
Þegar fólk reyndi að rifja upp
Boðorðin Tíu þá hættu þau að svindla.

174
00:07:56,000 --> 00:07:58,429
Staðreyndin er sú, jafnvel
þótt við létum yfirlýsta

175
00:07:58,453 --> 00:08:02,000
guðleysingja sverja við Biblíuna
og gáfum þeim færi á að svindla,

176
00:08:02,000 --> 00:08:04,000
þá svindluðu þeir ekki neitt.

177
00:08:06,000 --> 00:08:08,000
Boðorðin Tíu er eitthvað sem er erfitt að

178
00:08:08,000 --> 00:08:10,000
innleiða inn í menntakerfið,
svo við sögðum:

179
00:08:10,000 --> 00:08:12,000
"Afhverju fáum við ekki fólk til
að undirrita heiðursyfirlýsingu?"

180
00:08:12,000 --> 00:08:14,620
Við fengum fólk til þess að
skrifa undir yfirlýsinguna:

181
00:08:14,644 --> 00:08:18,000
"Ég skil að þessi stutta könnun
fellur undir siðareglur MIT."

182
00:08:18,000 --> 00:08:21,000
Svo tættu þau tættu þau blaðið.
Enginn svindlaði.

183
00:08:21,000 --> 00:08:22,000
Og þetta er sérstaklega áhugavert,

184
00:08:22,000 --> 00:08:24,000
því að MIT hefur engar siðareglur.

185
00:08:24,000 --> 00:08:29,000
(Hlátur)

186
00:08:29,000 --> 00:08:33,000
Þetta var allt til þess
að minnka hliðrunarbilið.

187
00:08:33,000 --> 00:08:36,000
En hvað með að auka hliðrunarbilið?

188
00:08:36,000 --> 00:08:38,000
Í fyrstu tilrauninni þá gekk ég um MIT

189
00:08:38,000 --> 00:08:41,000
og setti kippur af kóladrykk í ísskápana -

190
00:08:41,000 --> 00:08:43,143
þetta voru sameiginlegir
ísskápar fyrir nema.

191
00:08:43,143 --> 00:08:46,143
Svo kom ég aftur til þess að
mæla það sem er tæknilega kallað

192
00:08:46,143 --> 00:08:50,000
helmingunartími kóladrykks - hversu
lengi endist hann í ísskápnum?

193
00:08:50,000 --> 00:08:53,048
Eins og við má búast þá endist
hann ekki lengi. Fólk tekur hann.

194
00:08:53,072 --> 00:08:57,000
Á móti, þá tók ég disk með
sex eins-dollara seðlum

195
00:08:57,000 --> 00:09:00,000
og ég skildi þá eftir í sömu ísskápum.

196
00:09:00,000 --> 00:09:01,000
Aldrei hvarf neinn seðill.

197
00:09:01,000 --> 00:09:04,000
Þetta er samt ekki góð
félagsvísinda tilraun,

198
00:09:04,000 --> 00:09:07,000
og til þess að bæta hana
þá gerði ég sömu tilraun

199
00:09:07,000 --> 00:09:09,000
og ég lýsti hér áðan.

200
00:09:09,000 --> 00:09:12,286
Þriðjungur fólksins sem tók við
blaðinu, skilaði því aftur til okkar.

201
00:09:12,310 --> 00:09:15,000
Þriðjungur fólksins sem
tók við því tætti það,

202
00:09:15,000 --> 00:09:16,000
það kom til okkar og sagði:

203
00:09:16,000 --> 00:09:19,239
"Herra Rannsakandi, ég leysti X vandamál.
Láttu mig hafa X dollara."

204
00:09:19,239 --> 00:09:22,335
Þriðjungur fólksins, þegar það
hafði hafði rifið niður pappírinn,

205
00:09:22,359 --> 00:09:24,000
þá kom það til okkar og sagði:

206
00:09:24,000 --> 00:09:30,000
"Hr. Rannsakandi, ég leysti X vandamál.
Gefðu mér X merki."

207
00:09:30,000 --> 00:09:33,096
Við borguðum þeim ekki í dollurum.
Við borguðum í einhverju öðru.

208
00:09:33,120 --> 00:09:36,000
Þau tóku merkið og gengu
nokkur skref til hliðar,

209
00:09:36,000 --> 00:09:38,000
og skiptu því fyrir dollara.

210
00:09:38,000 --> 00:09:40,000
Hugsaðu um eftirfarandi dæmi.

211
00:09:40,000 --> 00:09:43,000
Hversu illa myndi þér líða með
að stela blýanti úr vinnunni,

212
00:09:43,000 --> 00:09:45,000
samanborið við það hvernig þér liði

213
00:09:45,000 --> 00:09:47,000
við að taka 10 sent úr klinkkrukkunni?

214
00:09:47,000 --> 00:09:50,000
Það er tilfinnanlegur munur
á milli þessara hluta.

215
00:09:50,000 --> 00:09:53,048
Ef bætt yrði við skrefi þannig að
þú fengir ekki peninginn strax

216
00:09:53,072 --> 00:09:56,000
með því að fá platpeninga
skipta einhverju máli?

217
00:09:56,000 --> 00:09:58,048
Okkar viðfangsefni
svindlaði tvöfalt meira.

218
00:09:58,072 --> 00:10:00,000
Ég skal segja ykkur hvað ég held

219
00:10:00,000 --> 00:10:02,286
um þetta og hlutabréfamarkaðinn
eftur smá stund.

220
00:10:03,000 --> 00:10:07,000
En þetta leysti samt ekki vandamálið
sem ég hafi með Enron ennþá,

221
00:10:07,000 --> 00:10:10,000
því að í Enron er einnig
félagslegur þáttur.

222
00:10:10,000 --> 00:10:11,000
Fólk sér hvernig aðrir hegða sér.

223
00:10:11,000 --> 00:10:13,239
Í raun, þá sjáum við þetta
daglega í fréttunum,

224
00:10:13,263 --> 00:10:15,000
við sjáum dæmi um fólk að svindla.

225
00:10:15,000 --> 00:10:18,000
Hvaða áhrif hefur það á okkur?

226
00:10:18,000 --> 00:10:19,000
Svo við framkvæmdum aðra tilraun.

227
00:10:19,000 --> 00:10:22,000
Við fengum stóran hóp nema til
að taka þátt í tilrauninni,

228
00:10:22,000 --> 00:10:23,000
og við borguðum fyrirfram.

229
00:10:23,000 --> 00:10:26,000
Allir fengu umslag sem innihélt
pening fyrir alla tilraunina,

230
00:10:26,000 --> 00:10:28,334
og við sögðum þeim að í
endann, þá biðjum við þau

231
00:10:28,358 --> 00:10:32,000
um að skila peningunum sem þeir
unnu sér ekki inn, eruð þið með?

232
00:10:32,000 --> 00:10:33,000
Það sama gerðist.

233
00:10:33,000 --> 00:10:35,620
þegar við gáfum þeim færi á
að svindla, þau svindluðuð.

234
00:10:35,644 --> 00:10:38,000
Þau svindluðu bara lítið,
en samt alveg eins.

235
00:10:38,000 --> 00:10:41,000
En í þessari tilraun þá réðum
við einnig leikara sem nema.

236
00:10:41,000 --> 00:10:45,000
Þessi leikari stóð upp eftir
30 sekúndur og sagði:

237
00:10:45,000 --> 00:10:48,000
"Ég hef leyst allt saman.
Hvað geri ég nú?"

238
00:10:48,000 --> 00:10:52,000
Og rannsakendurnir sögðu: "Ef þú
hefur leyst all, þá geturðu farið."

239
00:10:52,000 --> 00:10:53,000
Það var það. Verkinu var lokið.

240
00:10:53,000 --> 00:10:57,000
Svo núna erum við með
nema - sem var að leika -

241
00:10:57,000 --> 00:10:59,000
sem var hluti af hópnum.

242
00:10:59,000 --> 00:11:01,000
Enginn vissi að hann var að leika.

243
00:11:01,000 --> 00:11:05,000
Og þau svindluðu klárlega á
mjög, mjög alvarlegan hátt.

244
00:11:05,000 --> 00:11:08,000
Hvað gerðist fyrir hitt fólkið í hópnum?

245
00:11:08,000 --> 00:11:11,000
Myndu þau svindla meira eða
myndu þau svindla minna?

246
00:11:11,000 --> 00:11:13,000
Þetta er það sem gerðist.

247
00:11:13,000 --> 00:11:17,000
Niðurstaðan reyndist sú að það skiptir
máli í hvernig bol þeir voru í.

248
00:11:17,000 --> 00:11:19,000
Svona stóðum við að þessu.

249
00:11:19,000 --> 00:11:22,000
Við framkvæmdum tilraunina í
Carnegie Mellon og Pittsburgh.

250
00:11:22,000 --> 00:11:24,000
Og í Pittsburgh eru tveir stórir háskólar,

251
00:11:24,000 --> 00:11:27,000
Carnegie Mellon og Háskólinn í Pittsburgh.

252
00:11:27,000 --> 00:11:29,000
Allir þeir sem sátu í tilrauninni

253
00:11:29,000 --> 00:11:31,000
voru nemar í Carnegie Mellon.

254
00:11:31,000 --> 00:11:35,000
Þegar leikarinn sem stóð upp
var nemi í Carnegie Mellon -

255
00:11:35,000 --> 00:11:37,286
hann var í raun og veru
nemi í Carnegie Mellon -

256
00:11:37,310 --> 00:11:41,000
en hann var hluti af þeirra
hóp, þá fjölgaði svindlum.

257
00:11:41,000 --> 00:11:45,000
En þegar leikarinn var í bol
frá Háskólanum í Pittsburgh

258
00:11:45,000 --> 00:11:47,000
þá fækkaði svindlum.

259
00:11:47,000 --> 00:11:50,000
(Hlátur)

260
00:11:50,000 --> 00:11:53,000
Nú, þetta er mikilvægt, því mundu,

261
00:11:53,000 --> 00:11:55,000
þegar nemandinn stóð upp,

262
00:11:55,000 --> 00:11:58,143
þá var öllum gert það ljóst að þau
gætu komist upp með að svindla,

263
00:11:58,167 --> 00:12:00,000
því rannsakandinn sagði:

264
00:12:00,000 --> 00:12:02,000
"Þú hefur lokið öllu. Þú getur
farið," og þau fóru með peningana.

265
00:12:02,000 --> 00:12:05,286
Þannig að þetta snérist ekki um
líkindin á því að vera gripinn aftur.

266
00:12:05,310 --> 00:12:08,000
Þetta snérist um hversu
eðlilegt er að svindla.

267
00:12:08,000 --> 00:12:11,000
Ef einhver úr okkar hóp svindlar
og við sjáum þá svindla,

268
00:12:11,000 --> 00:12:15,000
þá finnst okkur það eðlilegra sem
hópi að haga okkur svoleiðis.

269
00:12:15,000 --> 00:12:17,000
En ef það er einhver úr einhverjum
öðrum hópi, þessum skelfilega hópi -

270
00:12:17,000 --> 00:12:19,000
ég meina, ekki skelfilegur þannig -

271
00:12:19,000 --> 00:12:21,239
en einhver sem við viljum
ekki kenna okkur við,

272
00:12:21,263 --> 00:12:23,000
frá öðrum háskóla, eða öðrum hóp,

273
00:12:23,000 --> 00:12:26,000
allt í einu þá fer
siðferðisvitund hópsins upp -

274
00:12:26,000 --> 00:12:28,143
svolítið eins og tilraunin
með Boðorðin Tíu -

275
00:12:28,167 --> 00:12:32,000
og fólk svindlar jafnvel minna.

276
00:12:32,000 --> 00:12:36,000
Hvað höfum við svo lært
af þessu um svindl?

277
00:12:36,000 --> 00:12:39,000
Við höfum lært það að mikið
af fólki getur svindlað.

278
00:12:39,000 --> 00:12:42,000
Þau svindla bara lítið.

279
00:12:42,000 --> 00:12:46,000
Þegar við minnum fólk á siðferðið
þeirra, þá svindlar það minna.

280
00:12:46,000 --> 00:12:49,000
Þegar við aukum fjarlægðina
á milli svindlsins

281
00:12:49,000 --> 00:12:53,000
og raunverulegra peninga, til
dæmis, þá svindlar fólk meira.

282
00:12:53,000 --> 00:12:55,286
Og þegar við sjáum fólk
svindla í kringum okkur,

283
00:12:55,310 --> 00:12:59,000
sérstaklega þegar það er hluti af
hópnum okkar, þá eykst svindlið.

284
00:12:59,000 --> 00:13:02,096
Nú, ef við hugsum um þetta með
tilliti til hlutabréfamarkaðarins,

285
00:13:02,096 --> 00:13:03,096
hugsaðu um afleiðingarnar.

286
00:13:03,096 --> 00:13:06,000
Hvað gerist í þeirri stöðu
þegar þú býrð eitthvað til

287
00:13:06,000 --> 00:13:08,000
þar sem fólki er greitt mikið fé

288
00:13:08,000 --> 00:13:11,000
til þess að sjá raunveruleikann
í bjöguðu ljósi?

289
00:13:11,000 --> 00:13:14,000
Myndu þau ekki geta séð þetta svona?

290
00:13:14,000 --> 00:13:15,000
Auðvitað myndu þau það.

291
00:13:15,000 --> 00:13:16,000
Hvað gerst þegar þú gerir eitthvað eins
og að gera hluti fjarlægari peningum?

292
00:13:16,000 --> 00:13:18,000
Hvað gerst þegar þú gerir eitthvað eins
og að gera hluti fjarlægari peningum?

293
00:13:18,000 --> 00:13:21,477
Þú kallar það hlutabréf, eða kaup-/sölu
réttur, afleiður eða húsnæðisbréf.

294
00:13:21,477 --> 00:13:22,477
Þú kallar það hlutabréf, eða kaup-/sölu
réttur, afleiður eða húsnæðisbréf.

295
00:13:22,477 --> 00:13:25,000
Gæti það verið með fjarlægari hluti,

296
00:13:25,000 --> 00:13:27,000
sem er ekki platpeningur í 1 sekúndu,

297
00:13:27,000 --> 00:13:29,000
eitthvað sem er mun fjarlægara peningum,

298
00:13:29,000 --> 00:13:33,000
í mun lengri tíma - gæti það verið
að fólk svindli jafnvel ennþá meira?

299
00:13:33,000 --> 00:13:35,000
Og hvaða áhrif hefur það á félagslega
umhverfið að fólk sjái aðra haga sér svona?

300
00:13:35,000 --> 00:13:38,000
Og hvaða áhrif hefur það á félagslega
umhverfið að fólk sjái aðra haga sér svona?

301
00:13:38,000 --> 00:13:42,000
Ég held að allir þessir kraftar virki á
mjög vonda vegu á hlutabréfamarkaðnum.

302
00:13:42,000 --> 00:13:44,000
Ég held að allir þessir kraftar virki á
mjög vonda vegu á hlutabréfamarkaðnum.

303
00:13:44,000 --> 00:13:47,286
En almennt talað, þá vil ég segja
ykkur svolítið um atferlishagfræði.

304
00:13:47,286 --> 00:13:50,572
En almennt talað, þá vil ég segja
ykkur svolítið um atferlishagfræði.

305
00:13:50,596 --> 00:13:54,000
Við höfum ýmiskonar innsæi í lífum okkar,

306
00:13:54,000 --> 00:13:57,000
og málið er að mikið af
þessum innsæjum eru röng.

307
00:13:57,000 --> 00:14:00,000
Spurningin er, ætlum við að prófa innsæin?

308
00:14:00,000 --> 00:14:02,000
Við getum hugsað um hvernig
við getum prófað þessi innsæi

309
00:14:02,000 --> 00:14:04,000
í einkalífum okkar, í störfum okkar.

310
00:14:04,000 --> 00:14:07,000
og sértaklega þegar um
er að ræða löggjöfina,

311
00:14:07,000 --> 00:14:10,000
þegar við hugsum um hluti eins
og Ekkert Barn Skilið Eftir,

312
00:14:10,000 --> 00:14:13,715
þegar þú hannar nýja hlutabréfamarkaði,
þegar þú býrð til annarskonar reglur -

313
00:14:13,739 --> 00:14:16,000
sköttun, heilsugæsla og svo framvegis.

314
00:14:16,000 --> 00:14:18,048
Og erfiðleikarnir við
að prófa innsæi okkar

315
00:14:18,072 --> 00:14:20,000
var stærsta lexían sem ég lærði

316
00:14:20,000 --> 00:14:22,000
þegar ég fór aftur til
hjúkrunarfræðinganna til að spjalla.

317
00:14:22,000 --> 00:14:24,000
Svo ég fór aftur til þeirra til þess að

318
00:14:24,000 --> 00:14:27,048
segja þeim frá því hvað ég hefði
lært um að fjarlægja sárabindi.

319
00:14:27,072 --> 00:14:29,000
Og ég lærði tvennt áhugavert.

320
00:14:29,000 --> 00:14:31,000
Eitt var að uppáhalds hjúkkan mín, Ettie,

321
00:14:31,000 --> 00:14:35,000
sagði mér að ég hefði ekki
pælt í sársaukanum hennar.

322
00:14:35,000 --> 00:14:37,000
Hún sagði: "Auðvitað, þú veist,
þetta var þér mjög erfitt.

323
00:14:37,000 --> 00:14:39,000
En hugsaðu um mig sem hjúkrunarfræðing,

324
00:14:39,000 --> 00:14:41,000
að fjarlægja sárabindin af
einhverjum sem mér líkaði við,

325
00:14:41,000 --> 00:14:44,000
og ég þurfti að endurtaka
það oft yfir langan tíma.

326
00:14:44,000 --> 00:14:47,572
Að framkalla svona kvalir var eitthvað
sem var ekki gott fyrir mig heldur."

327
00:14:47,596 --> 00:14:52,000
Og hún sagði, kannski það væri ástæðan
fyrir því að þetta var henni svona erfitt.

328
00:14:52,000 --> 00:14:55,000
En þetta var reyndar áhugaverðara
en það, því hún sagði:

329
00:14:55,000 --> 00:15:00,000
"Ég efaðist um innsæi þitt. Ég
hélt að ég hafði rétt fyrir mér."

330
00:15:00,000 --> 00:15:01,000
"Ég efaðist um innsæi þitt. Ég
hélt að ég hafði rétt fyrir mér."

331
00:15:01,000 --> 00:15:03,000
Ef þú hugsar svo um innsæi þitt,

332
00:15:03,000 --> 00:15:07,000
það er erfitt að ímynda
sér að það sé ekki rétt.

333
00:15:07,000 --> 00:15:10,143
Og hún sagði, miðað við það að mér
findist innsæi mitt vera rétt -

334
00:15:10,167 --> 00:15:12,000
hélt hún að innsæi sitt væri rétt -

335
00:15:12,000 --> 00:15:17,000
það var erfitt fyrir hana að framkvæma svo
erfiða tilraun til þess að komast að því

336
00:15:17,000 --> 00:15:19,000
hvort hún hefði rangt fyrir sér.

337
00:15:19,000 --> 00:15:23,000
En í raun, þá er þetta staðan
sem við erum öll alltaf í.

338
00:15:23,000 --> 00:15:26,000
Við höfum mjög sterkt innsæi
með fullt af svona hlutum -

339
00:15:26,000 --> 00:15:29,000
um eiginleika okkar, um
hvernig hagkerfi virka,

340
00:15:29,000 --> 00:15:31,000
hvernig laun kennarar ættu að hafa.

341
00:15:31,000 --> 00:15:34,000
En ef við byrjum ekki á því
að láta reyna á innsæið,

342
00:15:34,000 --> 00:15:36,000
þá munum við ekki bæta okkur.

343
00:15:36,000 --> 00:15:38,000
Og hugsið ykkur bara hversu betra
líf mitt hefði getað verið

344
00:15:38,000 --> 00:15:40,477
ef hjúkrunarfræðingarnir
hefðu prófað innsæið þeirra,

345
00:15:40,477 --> 00:15:41,477
og hvernig allt hefði getað verið betra

346
00:15:41,477 --> 00:15:46,000
ef við myndum framkvæma kerfisbundnar
tilraunir á innsæjum okkar.

347
00:15:46,000 --> 00:15:48,000
Þakka ykkur, kærlega.