Mig langar til þess að ræða við ykkur um fyrirsjáanlega rökleysu. Áhugi minn á órökrænni hegðun byrjaði fyrir mörgum árum á sjúkrahúsi. Ég brenndist mjög illa. Ef þú eyðir miklum tíma á sjúkrahúsi, þá sérðu margar tegundir af órökrænu. Sú sem angraði mig hvað mest á brunadeildinni var aðferðin sem hjúkrunarfræðingarnir notuðu við að fjarlægja af mér sárabindin. Þið hljótið öll að hafa tekið af ykkur plástur, og þið hljótið að hafa velt því fyrir ykkur hver sé besta leiðin. Rífið þið hann fljótt af -- stuttur tími en mikill sársauki -- eða tekurðu plásturinn hægt af -- það tekur langan tíma, en hver sekúnda er ekki jafn sársaukafull -- hvor þessara aðferða er betri? Hjúkrunarfræðingarnir á deildinni minni héldu að rétta aðferðin væri að rífa hann snöggt af, svo þau tóku í sárabindið og kipptu, og tóku í næsta og kipptu. Þar sem um 70 prósent líkamans voru brunnin þá tók ferlið u.þ.b. klukkutíma. Eins og þið getið ímyndað ykkur, þá hataði ég augnablikið innilega þegar kippt var. Ég reyndi að rökræða við þær og sagði: "Getum við ekki prófað eitthvað annað? Tökum okkur aðeins lengri tíma -- jafnvel tvo klukkutíma í stað eins -- og þá verður sársaukinn minni?" Hjúkrunarfræðingarnir sögðu mér tvennt. Þau sögðu mér að þau höfðu rétt líkan af sjúklingnum -- að þær vissu hvað væri best að gera til þess að lágmarka sársaukann -- og þær sögðu mér einnig að orðið sjúklingur þýðir ekki að hann eigi að koma með tillögur eða skipta sér af, eða... Þetta er ekki bara í hebresku sjáið til, þetta er í öllum málum sem ég hef kynnst hingað til. Sjáið til, það er ekki mikið -- það var ekki mikið sem ég gat gert, svo þau héldu áfram fyrri iðju. Svo, um þremur árum seinna, þegar ég yfirgaf spítalann, þá byrjaði ég í háskóla. Ein athyglisverðasta lexían sem ég lærði var að það er aðferðafræði við tilraunir sem er þannig að ef þú hefur spurningu þá geturðu búið til almennari útgáfu af henni, og þú getur rannsakað þá spurningu, og jafnvel lært eitthvað um heiminn í leiðinni. Þetta varð það sem ég gerði. Ég var enn mjög áhugasamur um það hvernig maður tekur sárabindi af brunasjúklingum. Upphaflega byrjaði ég ekki með mikinn pening, svo ég fór út í verkfærabúð og keypti mér þvingu. Ég fékk fólk inn á rannsóknarstofuna og fékk það til að setja puttann þvinguna og kramdi hann bara pínulítið. (Hlátur) Og ég kramdi hann í langan og stuttan tíma, og sársaukinn jókst og minnkaði, með hléum og án - allskonar tegundir af sársauka. Eftir að ég hafði meitt fólk smávegis þá spurði ég það, hversu vont var þetta? Eða, hversu vont var þetta? Eða, ef þú þyrftir að velja á milli þessara tveggja, hvort myndirðu velja? (Hlátur) Ég hélt þessu áfram í svolítinn tíma. (Hlátur) Síðan, eins og öll verðug vísindaverkefni, þá fékk ég meira fjármagn. Ég prófaði hljóð, og raflost. Ég var jafnvel með sársaukabúning til þess að geta aukið sársaukann til muna. En við enda verkefnisins, þá komst ég að því að hjúkrunarfræðingarnir höfðu rangt fyrir sér. Hér var frábært fólk sem meinti vel, og með mikla reynslu, en samt sem áður höfðu þau rangt fyrir sér, fyrirsjáanlega, og alltaf. Það reyndist vera vegna þess að við túlkum tíma á annann hátt en magn sársauka, hefði ég upplifað minni sársauka ef við hefðum verið lengur að og með minni sársauka. Það kom í ljós að það hefði verið betra að byrja á andlitinu, sem var lang sársaukafyllst, og vinna sig svo að fótleggjunum, þannig að þetta færi batnandi -- sem hefði einnig gert þetta bærilegra. Það kemur líka í ljós að það hefði verið gott að gera hlé inn á milli til þess að ég geti jafnað mig. Allt þetta hefði verið mjög til bóta, en hjúkrunarfræðingarnir gátu ekki ímyndað sér það. Á þessum tímapunkti fór ég að hugsa, eru hjúkrunarfræðingarnir þeir einu sem hafa rangt fyrir sér um þennan hlut, eða er þetta almennt svona? Þetta reynist almennt vera svona -- við gerum mikið af mistökum. Mig langar til þess að gefa ykkur eitt dæmi um svona órökrænu, og mig langar að tala við ykkur um svindl. Og ástæðan fyrir því að ég valdi svindl er að það er áhugavert, en einnig segir það okkur eitthvað, held ég, um ástandið á hlutabréfamörkuðum. Ég fékk fyrst áhuga á svindli þegar Enron kom til umfjöllunar og hrundi svo allt í einu, og ég fór að velta því fyrir mér hvað væri að gerast hérna. Er þetta dæmi um nokkur skemmd epli sem voru fær um að valda þessu hruni, eða erum við að tala um landlægt ástand, þar sem mikið af fólki er fært um að haga sér á þennann hátt? Eins og vanalega, þá ákvað ég að gera smá tilraun. Og svona var hún. Ef þú værir í tilrauninni þá myndi ég láta þig hafa blaðsnefil með 20 einföldum stærðfræðidæmum sem allir geta leyst, en ég myndi ekki gefa þér nægan tíma. Að fimm mínútum liðnum myndi ég segja: "Réttu mér blaðið og ég skal borga þér einn dollara fyrir hverja spurningu." Fólk gerði þetta. Ég borgaði fjóra dollara fyrir vinnuna þeirra - fólk leysti að meðaltali fjögur vandamál. Ég reyndi að fá annað fólk til þess að svindla. Ég myndi rétta þeim blaðið. Þegar fimm mínútur væru liðnar þá myndi ég segja: "Vinsamlega tætið blaðið. Setjið miðana í vasann eða bakpokann, og segið mér hvað þið svöruðuð mörgum spurningum rétt." Fólk leysti núna að meðaltali sjö spurningar. Það var ekki eins og það voru nokkur skemmd epli - fáir sem svindluðu mikið. Heldur sáum við mikið af fólki sem svindlaði lítið. Nú, samkvæmt kenningum hagfræðinnar, þá er svindl einföld kostnaðargreining. Maður spyr: "Hverjar eru líkurnar á því að vera gripinn? Hversu mikið get ég hagnast af svindlinu? Og hver er refsingin ef ég verð gripinn?" Svo vegur maður valkostina - maður framkvæmir einfalda kostnaðargreiningu og ákveður sig svo hvort að glæpurinn borgar sig eða ekki. Svo við reyndum að prófa þetta. Fyrir suma þá breyttum við því hversu mikið þau gátu svindlað - hversu miklum peningum þau gætu stolið. Við borguðum þeim 10 sent fyrir hverja spurningu, 50 sent, dollara, fimm dollara, 10 dollara á hverja rétta spurningu. Maður myndi búast við því að þegar það væru meiri peningar í spilinu, að fólk myndi svindla meira, en það reyndist ekki vera raunin. Það voru margir sem svindluðu með því að stela bara litlu. Hvað með líkindin á því að verða gripinn? Sumir tættu aðeins hluta af blaðinu, og þ.a.l. mikið af sönnunargögnum. Sumir tættu megnið af blaðinu. Sumir tættu alltsaman, fóru út úr herberginu, og borguðu sjálfum sér úr skál sem hafði yfir 100 dollara í. Maður myndi ætla að þegar líkindin á því að verða gripinn myndi lækka, þá myndi fólk svindla meira, en enn og aftur, þá var það ekki raunin. Aftur var mikið af fólki sem svindlaði, en aðeins lítið, og þau voru ónæm fyrir þessum efnahagslegu hvötum. Svo við sögðum: "Ef fólk er ekki næmt fyrir þessum útskýringum rökrænu hagfræðikenningarinnar, fyrir þessum kröftum, hvað gæti þá verið á seiði?" Og okkur grunaði að það gætu verið tveir kraftar að verki. Annarsvegar viljum við geta horft framan í okkur í spegli og verið ánægð með okkur, svo við viljum ekki vera að stela. Hinsvegar þá getum við svindlað bara pínu lítið og samt liðið vel með okkur. Það sem gæti verið að gerast er að og samt liðið vel með okkur. Það sem gæti verið að gerast er að það er ákveðinn þröskuldur sem við viljum ekki stíga yfir, en við getum samt svindlað á litlum skala, svo lengi sem það skaðar ekki sjálfsmyndina. Við köllum þetta hliðrunarbreytu persónunnar. Nú, hvernig fer maður að því að prófa hliðrunarbreytu persónunnar? Við spurðum fyrst hvað væri hægt að gera til að minnka hliðrunarbilið? Svo við fengum fólk inn á rannsóknarstofu og sögðum: "Við höfum tvö verkefni fyrir ykkur í dag. Fyrst báðum við fólk um að rifja upp nöfn 10 bóka sem þeir lásu í grunnskóla, eða að rifja upp Boðorðin Tíu, og svo freistuðum við þeirra til að svindla. Það kom í ljós að fólkið sem reyndi að rifja upp Boðorðin Tíu - og í okkar hópi var enginn sem gat munað þau öll - en þeir sem reyndu að telja upp Boðorðin Tíu, þegar þeir fengu tækifæri til að svindla, þá svindluðu þau alls ekkert. Það var ekki það að trúaðra fólkið - þeir sem mundu flest Boðorðanna - svindluðu minna, og minna trúaða fólkið - þeir sem mundu næstum ekkert Boðorðanna - svindluðu meira. Þegar fólk reyndi að rifja upp Boðorðin Tíu þá hættu þau að svindla. Þegar fólk reyndi að rifja upp Boðorðin Tíu þá hættu þau að svindla. Staðreyndin er sú, jafnvel þótt við létum yfirlýsta guðleysingja sverja við Biblíuna og gáfum þeim færi á að svindla, þá svindluðu þeir ekki neitt. Boðorðin Tíu er eitthvað sem er erfitt að innleiða inn í menntakerfið, svo við sögðum: "Afhverju fáum við ekki fólk til að undirrita heiðursyfirlýsingu?" Við fengum fólk til þess að skrifa undir yfirlýsinguna: "Ég skil að þessi stutta könnun fellur undir siðareglur MIT." Svo tættu þau tættu þau blaðið. Enginn svindlaði. Og þetta er sérstaklega áhugavert, því að MIT hefur engar siðareglur. (Hlátur) Þetta var allt til þess að minnka hliðrunarbilið. En hvað með að auka hliðrunarbilið? Í fyrstu tilrauninni þá gekk ég um MIT og setti kippur af kóladrykk í ísskápana - þetta voru sameiginlegir ísskápar fyrir nema. Svo kom ég aftur til þess að mæla það sem er tæknilega kallað helmingunartími kóladrykks - hversu lengi endist hann í ísskápnum? Eins og við má búast þá endist hann ekki lengi. Fólk tekur hann. Á móti, þá tók ég disk með sex eins-dollara seðlum og ég skildi þá eftir í sömu ísskápum. Aldrei hvarf neinn seðill. Þetta er samt ekki góð félagsvísinda tilraun, og til þess að bæta hana þá gerði ég sömu tilraun og ég lýsti hér áðan. Þriðjungur fólksins sem tók við blaðinu, skilaði því aftur til okkar. Þriðjungur fólksins sem tók við því tætti það, það kom til okkar og sagði: "Herra Rannsakandi, ég leysti X vandamál. Láttu mig hafa X dollara." Þriðjungur fólksins, þegar það hafði hafði rifið niður pappírinn, þá kom það til okkar og sagði: "Hr. Rannsakandi, ég leysti X vandamál. Gefðu mér X merki." Við borguðum þeim ekki í dollurum. Við borguðum í einhverju öðru. Þau tóku merkið og gengu nokkur skref til hliðar, og skiptu því fyrir dollara. Hugsaðu um eftirfarandi dæmi. Hversu illa myndi þér líða með að stela blýanti úr vinnunni, samanborið við það hvernig þér liði við að taka 10 sent úr klinkkrukkunni? Það er tilfinnanlegur munur á milli þessara hluta. Ef bætt yrði við skrefi þannig að þú fengir ekki peninginn strax með því að fá platpeninga skipta einhverju máli? Okkar viðfangsefni svindlaði tvöfalt meira. Ég skal segja ykkur hvað ég held um þetta og hlutabréfamarkaðinn eftur smá stund. En þetta leysti samt ekki vandamálið sem ég hafi með Enron ennþá, því að í Enron er einnig félagslegur þáttur. Fólk sér hvernig aðrir hegða sér. Í raun, þá sjáum við þetta daglega í fréttunum, við sjáum dæmi um fólk að svindla. Hvaða áhrif hefur það á okkur? Svo við framkvæmdum aðra tilraun. Við fengum stóran hóp nema til að taka þátt í tilrauninni, og við borguðum fyrirfram. Allir fengu umslag sem innihélt pening fyrir alla tilraunina, og við sögðum þeim að í endann, þá biðjum við þau um að skila peningunum sem þeir unnu sér ekki inn, eruð þið með? Það sama gerðist. þegar við gáfum þeim færi á að svindla, þau svindluðuð. Þau svindluðu bara lítið, en samt alveg eins. En í þessari tilraun þá réðum við einnig leikara sem nema. Þessi leikari stóð upp eftir 30 sekúndur og sagði: "Ég hef leyst allt saman. Hvað geri ég nú?" Og rannsakendurnir sögðu: "Ef þú hefur leyst all, þá geturðu farið." Það var það. Verkinu var lokið. Svo núna erum við með nema - sem var að leika - sem var hluti af hópnum. Enginn vissi að hann var að leika. Og þau svindluðu klárlega á mjög, mjög alvarlegan hátt. Hvað gerðist fyrir hitt fólkið í hópnum? Myndu þau svindla meira eða myndu þau svindla minna? Þetta er það sem gerðist. Niðurstaðan reyndist sú að það skiptir máli í hvernig bol þeir voru í. Svona stóðum við að þessu. Við framkvæmdum tilraunina í Carnegie Mellon og Pittsburgh. Og í Pittsburgh eru tveir stórir háskólar, Carnegie Mellon og Háskólinn í Pittsburgh. Allir þeir sem sátu í tilrauninni voru nemar í Carnegie Mellon. Þegar leikarinn sem stóð upp var nemi í Carnegie Mellon - hann var í raun og veru nemi í Carnegie Mellon - en hann var hluti af þeirra hóp, þá fjölgaði svindlum. En þegar leikarinn var í bol frá Háskólanum í Pittsburgh þá fækkaði svindlum. (Hlátur) Nú, þetta er mikilvægt, því mundu, þegar nemandinn stóð upp, þá var öllum gert það ljóst að þau gætu komist upp með að svindla, því rannsakandinn sagði: "Þú hefur lokið öllu. Þú getur farið," og þau fóru með peningana. Þannig að þetta snérist ekki um líkindin á því að vera gripinn aftur. Þetta snérist um hversu eðlilegt er að svindla. Ef einhver úr okkar hóp svindlar og við sjáum þá svindla, þá finnst okkur það eðlilegra sem hópi að haga okkur svoleiðis. En ef það er einhver úr einhverjum öðrum hópi, þessum skelfilega hópi - ég meina, ekki skelfilegur þannig - en einhver sem við viljum ekki kenna okkur við, frá öðrum háskóla, eða öðrum hóp, allt í einu þá fer siðferðisvitund hópsins upp - svolítið eins og tilraunin með Boðorðin Tíu - og fólk svindlar jafnvel minna. Hvað höfum við svo lært af þessu um svindl? Við höfum lært það að mikið af fólki getur svindlað. Þau svindla bara lítið. Þegar við minnum fólk á siðferðið þeirra, þá svindlar það minna. Þegar við aukum fjarlægðina á milli svindlsins og raunverulegra peninga, til dæmis, þá svindlar fólk meira. Og þegar við sjáum fólk svindla í kringum okkur, sérstaklega þegar það er hluti af hópnum okkar, þá eykst svindlið. Nú, ef við hugsum um þetta með tilliti til hlutabréfamarkaðarins, hugsaðu um afleiðingarnar. Hvað gerist í þeirri stöðu þegar þú býrð eitthvað til þar sem fólki er greitt mikið fé til þess að sjá raunveruleikann í bjöguðu ljósi? Myndu þau ekki geta séð þetta svona? Auðvitað myndu þau það. Hvað gerst þegar þú gerir eitthvað eins og að gera hluti fjarlægari peningum? Hvað gerst þegar þú gerir eitthvað eins og að gera hluti fjarlægari peningum? Þú kallar það hlutabréf, eða kaup-/sölu réttur, afleiður eða húsnæðisbréf. Þú kallar það hlutabréf, eða kaup-/sölu réttur, afleiður eða húsnæðisbréf. Gæti það verið með fjarlægari hluti, sem er ekki platpeningur í 1 sekúndu, eitthvað sem er mun fjarlægara peningum, í mun lengri tíma - gæti það verið að fólk svindli jafnvel ennþá meira? Og hvaða áhrif hefur það á félagslega umhverfið að fólk sjái aðra haga sér svona? Og hvaða áhrif hefur það á félagslega umhverfið að fólk sjái aðra haga sér svona? Ég held að allir þessir kraftar virki á mjög vonda vegu á hlutabréfamarkaðnum. Ég held að allir þessir kraftar virki á mjög vonda vegu á hlutabréfamarkaðnum. En almennt talað, þá vil ég segja ykkur svolítið um atferlishagfræði. En almennt talað, þá vil ég segja ykkur svolítið um atferlishagfræði. Við höfum ýmiskonar innsæi í lífum okkar, og málið er að mikið af þessum innsæjum eru röng. Spurningin er, ætlum við að prófa innsæin? Við getum hugsað um hvernig við getum prófað þessi innsæi í einkalífum okkar, í störfum okkar. og sértaklega þegar um er að ræða löggjöfina, þegar við hugsum um hluti eins og Ekkert Barn Skilið Eftir, þegar þú hannar nýja hlutabréfamarkaði, þegar þú býrð til annarskonar reglur - sköttun, heilsugæsla og svo framvegis. Og erfiðleikarnir við að prófa innsæi okkar var stærsta lexían sem ég lærði þegar ég fór aftur til hjúkrunarfræðinganna til að spjalla. Svo ég fór aftur til þeirra til þess að segja þeim frá því hvað ég hefði lært um að fjarlægja sárabindi. Og ég lærði tvennt áhugavert. Eitt var að uppáhalds hjúkkan mín, Ettie, sagði mér að ég hefði ekki pælt í sársaukanum hennar. Hún sagði: "Auðvitað, þú veist, þetta var þér mjög erfitt. En hugsaðu um mig sem hjúkrunarfræðing, að fjarlægja sárabindin af einhverjum sem mér líkaði við, og ég þurfti að endurtaka það oft yfir langan tíma. Að framkalla svona kvalir var eitthvað sem var ekki gott fyrir mig heldur." Og hún sagði, kannski það væri ástæðan fyrir því að þetta var henni svona erfitt. En þetta var reyndar áhugaverðara en það, því hún sagði: "Ég efaðist um innsæi þitt. Ég hélt að ég hafði rétt fyrir mér." "Ég efaðist um innsæi þitt. Ég hélt að ég hafði rétt fyrir mér." Ef þú hugsar svo um innsæi þitt, það er erfitt að ímynda sér að það sé ekki rétt. Og hún sagði, miðað við það að mér findist innsæi mitt vera rétt - hélt hún að innsæi sitt væri rétt - það var erfitt fyrir hana að framkvæma svo erfiða tilraun til þess að komast að því hvort hún hefði rangt fyrir sér. En í raun, þá er þetta staðan sem við erum öll alltaf í. Við höfum mjög sterkt innsæi með fullt af svona hlutum - um eiginleika okkar, um hvernig hagkerfi virka, hvernig laun kennarar ættu að hafa. En ef við byrjum ekki á því að láta reyna á innsæið, þá munum við ekki bæta okkur. Og hugsið ykkur bara hversu betra líf mitt hefði getað verið ef hjúkrunarfræðingarnir hefðu prófað innsæið þeirra, og hvernig allt hefði getað verið betra ef við myndum framkvæma kerfisbundnar tilraunir á innsæjum okkar. Þakka ykkur, kærlega.