WEBVTT

00:00:01.000 --> 00:00:03.000
Mig langar til þess að ræða við ykkur

00:00:03.000 --> 00:00:06.000
um fyrirsjáanlega rökleysu.

00:00:06.000 --> 00:00:10.000
Áhugi minn á órökrænni hegðun byrjaði

00:00:10.000 --> 00:00:13.000
fyrir mörgum árum á sjúkrahúsi.

00:00:13.000 --> 00:00:17.000
Ég brenndist mjög illa.

00:00:17.000 --> 00:00:20.000
Ef þú eyðir miklum tíma á sjúkrahúsi,

00:00:20.000 --> 00:00:23.000
þá sérðu margar tegundir af órökrænu.

00:00:23.000 --> 00:00:28.000
Sú sem angraði mig hvað mest á
brunadeildinni var aðferðin

00:00:28.000 --> 00:00:32.000
sem hjúkrunarfræðingarnir notuðu við
að fjarlægja af mér sárabindin.

00:00:33.000 --> 00:00:35.239
Þið hljótið öll að hafa
tekið af ykkur plástur,

00:00:35.239 --> 00:00:38.335
og þið hljótið að hafa velt því
fyrir ykkur hver sé besta leiðin.

00:00:38.359 --> 00:00:42.000
Rífið þið hann fljótt af -- stuttur
tími en mikill sársauki --

00:00:42.000 --> 00:00:44.000
eða tekurðu plásturinn hægt af --

00:00:44.000 --> 00:00:48.000
það tekur langan tíma, en hver
sekúnda er ekki jafn sársaukafull --

00:00:48.000 --> 00:00:51.000
hvor þessara aðferða er betri?

NOTE Paragraph

00:00:51.000 --> 00:00:55.000
Hjúkrunarfræðingarnir á deildinni
minni héldu að rétta aðferðin væri að

00:00:55.000 --> 00:00:58.000
rífa hann snöggt af, svo þau
tóku í sárabindið og kipptu,

00:00:58.000 --> 00:01:00.000
og tóku í næsta og kipptu.

00:01:00.000 --> 00:01:04.000
Þar sem um 70 prósent líkamans voru
brunnin þá tók ferlið u.þ.b. klukkutíma.

00:01:04.000 --> 00:01:07.000
Eins og þið getið ímyndað ykkur,

00:01:07.000 --> 00:01:11.000
þá hataði ég augnablikið
innilega þegar kippt var.

00:01:11.000 --> 00:01:13.000
Ég reyndi að rökræða við þær og sagði:

00:01:13.000 --> 00:01:14.000
"Getum við ekki prófað eitthvað annað?

00:01:14.000 --> 00:01:16.000
Tökum okkur aðeins lengri tíma --

00:01:16.000 --> 00:01:21.000
jafnvel tvo klukkutíma í stað eins
-- og þá verður sársaukinn minni?"

00:01:21.000 --> 00:01:23.000
Hjúkrunarfræðingarnir sögðu mér tvennt.

00:01:23.000 --> 00:01:27.000
Þau sögðu mér að þau höfðu
rétt líkan af sjúklingnum --

00:01:27.000 --> 00:01:30.334
að þær vissu hvað væri best að gera
til þess að lágmarka sársaukann --

00:01:30.358 --> 00:01:33.000
og þær sögðu mér einnig að
orðið sjúklingur þýðir ekki

00:01:33.000 --> 00:01:35.810
að hann eigi að koma með tillögur
eða skipta sér af, eða...

00:01:35.834 --> 00:01:38.000
Þetta er ekki bara í hebresku sjáið til,

00:01:38.000 --> 00:01:41.000
þetta er í öllum málum sem
ég hef kynnst hingað til.

NOTE Paragraph

00:01:41.000 --> 00:01:45.000
Sjáið til, það er ekki mikið -- það
var ekki mikið sem ég gat gert,

00:01:45.000 --> 00:01:48.000
svo þau héldu áfram fyrri iðju.

00:01:48.000 --> 00:01:50.620
Svo, um þremur árum seinna,
þegar ég yfirgaf spítalann,

00:01:50.644 --> 00:01:53.000
þá byrjaði ég í háskóla.

00:01:53.000 --> 00:01:56.000
Ein athyglisverðasta lexían sem ég lærði

00:01:56.000 --> 00:01:58.000
var að það er aðferðafræði við tilraunir

00:01:58.000 --> 00:02:02.000
sem er þannig að ef þú hefur
spurningu þá geturðu búið til

00:02:02.000 --> 00:02:06.000
almennari útgáfu af henni, og þú
getur rannsakað þá spurningu,

00:02:06.000 --> 00:02:08.239
og jafnvel lært eitthvað
um heiminn í leiðinni.

NOTE Paragraph

00:02:08.263 --> 00:02:10.000
Þetta varð það sem ég gerði.

00:02:10.000 --> 00:02:11.000
Ég var enn mjög áhugasamur

00:02:11.000 --> 00:02:13.667
um það hvernig maður tekur
sárabindi af brunasjúklingum.

00:02:13.691 --> 00:02:16.000
Upphaflega byrjaði ég
ekki með mikinn pening,

00:02:16.000 --> 00:02:20.000
svo ég fór út í verkfærabúð
og keypti mér þvingu.

00:02:20.000 --> 00:02:24.000
Ég fékk fólk inn á rannsóknarstofuna og
fékk það til að setja puttann þvinguna

00:02:24.000 --> 00:02:26.000
og kramdi hann bara pínulítið.

NOTE Paragraph

00:02:26.000 --> 00:02:28.000
(Hlátur)

NOTE Paragraph

00:02:28.000 --> 00:02:31.000
Og ég kramdi hann í
langan og stuttan tíma,

00:02:31.000 --> 00:02:33.000
og sársaukinn jókst og minnkaði,

00:02:33.000 --> 00:02:37.000
með hléum og án - allskonar
tegundir af sársauka.

00:02:37.000 --> 00:02:39.000
Eftir að ég hafði meitt fólk
smávegis þá spurði ég það,

00:02:39.000 --> 00:02:41.381
hversu vont var þetta? Eða,
hversu vont var þetta?

00:02:41.381 --> 00:02:43.858
Eða, ef þú þyrftir að velja
á milli þessara tveggja,

00:02:43.882 --> 00:02:45.000
hvort myndirðu velja?

NOTE Paragraph

00:02:45.000 --> 00:02:48.000
(Hlátur)

NOTE Paragraph

00:02:48.000 --> 00:02:51.000
Ég hélt þessu áfram í svolítinn tíma.

NOTE Paragraph

00:02:51.000 --> 00:02:53.000
(Hlátur)

NOTE Paragraph

00:02:53.000 --> 00:02:57.000
Síðan, eins og öll verðug vísindaverkefni,
þá fékk ég meira fjármagn.

00:02:57.000 --> 00:02:59.000
Ég prófaði hljóð, og raflost.

00:02:59.000 --> 00:03:04.000
Ég var jafnvel með sársaukabúning til
þess að geta aukið sársaukann til muna.

NOTE Paragraph

00:03:04.000 --> 00:03:08.000
En við enda verkefnisins,
þá komst ég að því

00:03:08.000 --> 00:03:11.000
að hjúkrunarfræðingarnir
höfðu rangt fyrir sér.

00:03:11.000 --> 00:03:14.000
Hér var frábært fólk sem meinti vel,

00:03:14.000 --> 00:03:16.000
og með mikla reynslu, en samt sem áður

00:03:16.000 --> 00:03:20.000
höfðu þau rangt fyrir sér,
fyrirsjáanlega, og alltaf.

00:03:20.000 --> 00:03:23.000
Það reyndist vera vegna
þess að við túlkum tíma

00:03:23.000 --> 00:03:25.000
á annann hátt en magn sársauka,

00:03:25.000 --> 00:03:29.000
hefði ég upplifað minni sársauka
ef við hefðum verið lengur að

00:03:29.000 --> 00:03:31.000
og með minni sársauka.

00:03:31.000 --> 00:03:34.000
Það kom í ljós að það hefði verið
betra að byrja á andlitinu,

00:03:34.000 --> 00:03:36.953
sem var lang sársaukafyllst, og
vinna sig svo að fótleggjunum,

00:03:36.977 --> 00:03:39.000
þannig að þetta færi batnandi --

00:03:39.000 --> 00:03:40.000
sem hefði einnig gert þetta bærilegra.

00:03:40.000 --> 00:03:42.096
Það kemur líka í ljós
að það hefði verið gott

00:03:42.096 --> 00:03:44.096
að gera hlé inn á milli til
þess að ég geti jafnað mig.

00:03:44.096 --> 00:03:46.000
Allt þetta hefði verið mjög til bóta,

00:03:46.000 --> 00:03:49.000
en hjúkrunarfræðingarnir
gátu ekki ímyndað sér það.

NOTE Paragraph

00:03:49.000 --> 00:03:50.000
Á þessum tímapunkti fór ég að hugsa,

00:03:50.000 --> 00:03:53.000
eru hjúkrunarfræðingarnir þeir
einu sem hafa rangt fyrir sér

00:03:53.000 --> 00:03:56.000
um þennan hlut, eða
er þetta almennt svona?

00:03:56.000 --> 00:03:58.000
Þetta reynist almennt vera svona --

00:03:58.000 --> 00:04:01.000
við gerum mikið af mistökum.

00:04:01.000 --> 00:04:06.000
Mig langar til þess að gefa ykkur
eitt dæmi um svona órökrænu,

00:04:06.000 --> 00:04:09.000
og mig langar að tala við ykkur um svindl.

00:04:09.000 --> 00:04:11.000
Og ástæðan fyrir því að ég valdi
svindl er að það er áhugavert,

00:04:11.000 --> 00:04:13.096
en einnig segir það okkur
eitthvað, held ég,

00:04:13.120 --> 00:04:16.000
um ástandið á hlutabréfamörkuðum.

00:04:16.000 --> 00:04:19.000
Ég fékk fyrst áhuga á svindli þegar

00:04:19.000 --> 00:04:21.000
Enron kom til umfjöllunar
og hrundi svo allt í einu,

00:04:21.000 --> 00:04:24.000
og ég fór að velta því fyrir
mér hvað væri að gerast hérna.

00:04:24.000 --> 00:04:25.000
Er þetta dæmi um

00:04:25.000 --> 00:04:28.000
nokkur skemmd epli sem voru
fær um að valda þessu hruni,

00:04:28.000 --> 00:04:30.000
eða erum við að tala um landlægt ástand,

00:04:30.000 --> 00:04:34.000
þar sem mikið af fólki er fært
um að haga sér á þennann hátt?

NOTE Paragraph

00:04:34.000 --> 00:04:38.000
Eins og vanalega, þá ákvað
ég að gera smá tilraun.

00:04:38.000 --> 00:04:39.000
Og svona var hún.

00:04:39.000 --> 00:04:42.000
Ef þú værir í tilrauninni þá myndi
ég láta þig hafa blaðsnefil

00:04:42.000 --> 00:04:46.000
með 20 einföldum stærðfræðidæmum
sem allir geta leyst,

00:04:46.000 --> 00:04:48.000
en ég myndi ekki gefa þér nægan tíma.

00:04:48.000 --> 00:04:50.000
Að fimm mínútum liðnum myndi ég segja:

00:04:50.000 --> 00:04:53.620
"Réttu mér blaðið og ég skal borga þér
einn dollara fyrir hverja spurningu."

00:04:53.644 --> 00:04:57.000
Fólk gerði þetta. Ég borgaði fjóra
dollara fyrir vinnuna þeirra -

00:04:57.000 --> 00:04:59.000
fólk leysti að meðaltali fjögur vandamál.

00:04:59.000 --> 00:05:02.000
Ég reyndi að fá annað
fólk til þess að svindla.

00:05:02.000 --> 00:05:03.000
Ég myndi rétta þeim blaðið.

00:05:03.000 --> 00:05:05.334
Þegar fimm mínútur væru
liðnar þá myndi ég segja:

00:05:05.334 --> 00:05:06.334
"Vinsamlega tætið blaðið.

00:05:06.334 --> 00:05:09.000
Setjið miðana í vasann eða bakpokann,

00:05:09.000 --> 00:05:12.000
og segið mér hvað þið svöruðuð
mörgum spurningum rétt."

00:05:12.000 --> 00:05:15.000
Fólk leysti núna að
meðaltali sjö spurningar.

00:05:15.000 --> 00:05:20.000
Það var ekki eins og það
voru nokkur skemmd epli -

00:05:20.000 --> 00:05:23.000
fáir sem svindluðu mikið.

00:05:23.000 --> 00:05:26.000
Heldur sáum við mikið af
fólki sem svindlaði lítið.

NOTE Paragraph

00:05:26.000 --> 00:05:29.000
Nú, samkvæmt kenningum hagfræðinnar,

00:05:29.000 --> 00:05:32.000
þá er svindl einföld kostnaðargreining.

00:05:32.000 --> 00:05:34.667
Maður spyr: "Hverjar eru
líkurnar á því að vera gripinn?

00:05:34.691 --> 00:05:37.000
Hversu mikið get ég hagnast af svindlinu?

00:05:37.000 --> 00:05:39.000
Og hver er refsingin ef ég verð gripinn?"

00:05:39.000 --> 00:05:41.000
Svo vegur maður valkostina -

00:05:41.000 --> 00:05:43.096
maður framkvæmir einfalda
kostnaðargreiningu

00:05:43.120 --> 00:05:46.000
og ákveður sig svo hvort að
glæpurinn borgar sig eða ekki.

00:05:46.000 --> 00:05:48.000
Svo við reyndum að prófa þetta.

00:05:48.000 --> 00:05:52.000
Fyrir suma þá breyttum við því
hversu mikið þau gátu svindlað -

00:05:52.000 --> 00:05:53.000
hversu miklum peningum

00:05:53.000 --> 00:05:56.000
þau gætu stolið. Við borguðum þeim 10
sent fyrir hverja spurningu, 50 sent,

00:05:56.000 --> 00:05:59.000
dollara, fimm dollara, 10 dollara
á hverja rétta spurningu.

NOTE Paragraph

00:05:59.000 --> 00:06:03.000
Maður myndi búast við því að þegar
það væru meiri peningar í spilinu,

00:06:03.000 --> 00:06:06.000
að fólk myndi svindla meira,
en það reyndist ekki vera raunin.

00:06:06.000 --> 00:06:09.000
Það voru margir sem svindluðu
með því að stela bara litlu.

00:06:09.000 --> 00:06:12.000
Hvað með líkindin á því að verða gripinn?

00:06:12.000 --> 00:06:14.000
Sumir tættu aðeins hluta af blaðinu,

00:06:14.000 --> 00:06:15.000
og þ.a.l. mikið af sönnunargögnum.

00:06:15.000 --> 00:06:17.000
Sumir tættu megnið af blaðinu.

00:06:17.000 --> 00:06:20.000
Sumir tættu alltsaman,
fóru út úr herberginu,

00:06:20.000 --> 00:06:23.000
og borguðu sjálfum sér úr skál
sem hafði yfir 100 dollara í.

00:06:23.000 --> 00:06:26.000
Maður myndi ætla að þegar líkindin á
því að verða gripinn myndi lækka,

00:06:26.000 --> 00:06:29.286
þá myndi fólk svindla meira, en enn
og aftur, þá var það ekki raunin.

00:06:29.310 --> 00:06:32.000
Aftur var mikið af fólki sem
svindlaði, en aðeins lítið,

00:06:32.000 --> 00:06:35.143
og þau voru ónæm fyrir þessum
efnahagslegu hvötum. Svo við sögðum:

NOTE Paragraph

00:06:35.167 --> 00:06:36.000
"Ef fólk er ekki

00:06:36.000 --> 00:06:41.000
næmt fyrir þessum útskýringum rökrænu
hagfræðikenningarinnar, fyrir þessum kröftum,

00:06:41.000 --> 00:06:44.000
hvað gæti þá verið á seiði?"

00:06:44.000 --> 00:06:47.000
Og okkur grunaði að það gætu
verið tveir kraftar að verki.

00:06:47.000 --> 00:06:49.000
Annarsvegar viljum við geta
horft framan í okkur í spegli

00:06:49.000 --> 00:06:52.000
og verið ánægð með okkur, svo
við viljum ekki vera að stela.

00:06:52.000 --> 00:06:54.000
Hinsvegar þá getum við
svindlað bara pínu lítið

00:06:54.000 --> 00:06:56.000
og samt liðið vel með okkur. Það
sem gæti verið að gerast er að

00:06:56.000 --> 00:06:57.000
og samt liðið vel með okkur. Það
sem gæti verið að gerast er að

00:06:57.000 --> 00:06:59.000
það er ákveðinn þröskuldur sem við viljum

00:06:59.000 --> 00:07:03.000
ekki stíga yfir, en við getum
samt svindlað á litlum skala,

00:07:03.000 --> 00:07:06.000
svo lengi sem það skaðar
ekki sjálfsmyndina.

00:07:06.000 --> 00:07:09.000
Við köllum þetta
hliðrunarbreytu persónunnar.

NOTE Paragraph

00:07:10.000 --> 00:07:14.000
Nú, hvernig fer maður að því að
prófa hliðrunarbreytu persónunnar?

00:07:14.000 --> 00:07:18.000
Við spurðum fyrst hvað væri hægt að
gera til að minnka hliðrunarbilið?

00:07:18.000 --> 00:07:20.000
Svo við fengum fólk inn á
rannsóknarstofu og sögðum:

00:07:20.000 --> 00:07:22.000
"Við höfum tvö verkefni fyrir ykkur í dag.

00:07:22.000 --> 00:07:23.000
Fyrst báðum við fólk

00:07:23.000 --> 00:07:25.667
um að rifja upp nöfn 10 bóka
sem þeir lásu í grunnskóla,

00:07:25.691 --> 00:07:28.000
eða að rifja upp Boðorðin Tíu,

00:07:28.000 --> 00:07:30.000
og svo freistuðum við
þeirra til að svindla.

00:07:30.000 --> 00:07:33.000
Það kom í ljós að fólkið sem
reyndi að rifja upp Boðorðin Tíu -

00:07:33.000 --> 00:07:35.381
og í okkar hópi var enginn
sem gat munað þau öll -

00:07:36.000 --> 00:07:40.000
en þeir sem reyndu að
telja upp Boðorðin Tíu,

00:07:40.000 --> 00:07:43.000
þegar þeir fengu tækifæri til að
svindla, þá svindluðu þau alls ekkert.

00:07:43.000 --> 00:07:45.000
Það var ekki það að trúaðra fólkið -

00:07:45.000 --> 00:07:46.000
þeir sem mundu flest Boðorðanna -

00:07:46.000 --> 00:07:48.000
svindluðu minna, og minna trúaða fólkið -

00:07:48.000 --> 00:07:49.000
þeir sem mundu næstum ekkert Boðorðanna -

00:07:49.000 --> 00:07:51.000
svindluðu meira.

00:07:51.000 --> 00:07:55.000
Þegar fólk reyndi að rifja upp
Boðorðin Tíu þá hættu þau að svindla.

00:07:55.000 --> 00:07:56.000
Þegar fólk reyndi að rifja upp
Boðorðin Tíu þá hættu þau að svindla.

00:07:56.000 --> 00:07:58.429
Staðreyndin er sú, jafnvel
þótt við létum yfirlýsta

00:07:58.453 --> 00:08:02.000
guðleysingja sverja við Biblíuna
og gáfum þeim færi á að svindla,

00:08:02.000 --> 00:08:04.000
þá svindluðu þeir ekki neitt.

00:08:06.000 --> 00:08:08.000
Boðorðin Tíu er eitthvað sem er erfitt að

00:08:08.000 --> 00:08:10.000
innleiða inn í menntakerfið,
svo við sögðum:

00:08:10.000 --> 00:08:12.000
"Afhverju fáum við ekki fólk til
að undirrita heiðursyfirlýsingu?"

00:08:12.000 --> 00:08:14.620
Við fengum fólk til þess að
skrifa undir yfirlýsinguna:

00:08:14.644 --> 00:08:18.000
"Ég skil að þessi stutta könnun
fellur undir siðareglur MIT."

00:08:18.000 --> 00:08:21.000
Svo tættu þau tættu þau blaðið.
Enginn svindlaði.

00:08:21.000 --> 00:08:22.000
Og þetta er sérstaklega áhugavert,

00:08:22.000 --> 00:08:24.000
því að MIT hefur engar siðareglur.

00:08:24.000 --> 00:08:29.000
(Hlátur)

NOTE Paragraph

00:08:29.000 --> 00:08:33.000
Þetta var allt til þess
að minnka hliðrunarbilið.

00:08:33.000 --> 00:08:36.000
En hvað með að auka hliðrunarbilið?

00:08:36.000 --> 00:08:38.000
Í fyrstu tilrauninni þá gekk ég um MIT

00:08:38.000 --> 00:08:41.000
og setti kippur af kóladrykk í ísskápana -

00:08:41.000 --> 00:08:43.143
þetta voru sameiginlegir
ísskápar fyrir nema.

00:08:43.143 --> 00:08:46.143
Svo kom ég aftur til þess að
mæla það sem er tæknilega kallað

00:08:46.143 --> 00:08:50.000
helmingunartími kóladrykks - hversu
lengi endist hann í ísskápnum?

00:08:50.000 --> 00:08:53.048
Eins og við má búast þá endist
hann ekki lengi. Fólk tekur hann.

00:08:53.072 --> 00:08:57.000
Á móti, þá tók ég disk með
sex eins-dollara seðlum

00:08:57.000 --> 00:09:00.000
og ég skildi þá eftir í sömu ísskápum.

00:09:00.000 --> 00:09:01.000
Aldrei hvarf neinn seðill.

NOTE Paragraph

00:09:01.000 --> 00:09:04.000
Þetta er samt ekki góð
félagsvísinda tilraun,

00:09:04.000 --> 00:09:07.000
og til þess að bæta hana
þá gerði ég sömu tilraun

00:09:07.000 --> 00:09:09.000
og ég lýsti hér áðan.

00:09:09.000 --> 00:09:12.286
Þriðjungur fólksins sem tók við
blaðinu, skilaði því aftur til okkar.

00:09:12.310 --> 00:09:15.000
Þriðjungur fólksins sem
tók við því tætti það,

00:09:15.000 --> 00:09:16.000
það kom til okkar og sagði:

00:09:16.000 --> 00:09:19.239
"Herra Rannsakandi, ég leysti X vandamál.
Láttu mig hafa X dollara."

00:09:19.239 --> 00:09:22.335
Þriðjungur fólksins, þegar það
hafði hafði rifið niður pappírinn,

00:09:22.359 --> 00:09:24.000
þá kom það til okkar og sagði:

00:09:24.000 --> 00:09:30.000
"Hr. Rannsakandi, ég leysti X vandamál.
Gefðu mér X merki."

00:09:30.000 --> 00:09:33.096
Við borguðum þeim ekki í dollurum.
Við borguðum í einhverju öðru.

00:09:33.120 --> 00:09:36.000
Þau tóku merkið og gengu
nokkur skref til hliðar,

00:09:36.000 --> 00:09:38.000
og skiptu því fyrir dollara.

NOTE Paragraph

00:09:38.000 --> 00:09:40.000
Hugsaðu um eftirfarandi dæmi.

00:09:40.000 --> 00:09:43.000
Hversu illa myndi þér líða með
að stela blýanti úr vinnunni,

00:09:43.000 --> 00:09:45.000
samanborið við það hvernig þér liði

00:09:45.000 --> 00:09:47.000
við að taka 10 sent úr klinkkrukkunni?

00:09:47.000 --> 00:09:50.000
Það er tilfinnanlegur munur
á milli þessara hluta.

00:09:50.000 --> 00:09:53.048
Ef bætt yrði við skrefi þannig að
þú fengir ekki peninginn strax

00:09:53.072 --> 00:09:56.000
með því að fá platpeninga
skipta einhverju máli?

00:09:56.000 --> 00:09:58.048
Okkar viðfangsefni
svindlaði tvöfalt meira.

00:09:58.072 --> 00:10:00.000
Ég skal segja ykkur hvað ég held

00:10:00.000 --> 00:10:02.286
um þetta og hlutabréfamarkaðinn
eftur smá stund.

00:10:03.000 --> 00:10:07.000
En þetta leysti samt ekki vandamálið
sem ég hafi með Enron ennþá,

00:10:07.000 --> 00:10:10.000
því að í Enron er einnig
félagslegur þáttur.

00:10:10.000 --> 00:10:11.000
Fólk sér hvernig aðrir hegða sér.

00:10:11.000 --> 00:10:13.239
Í raun, þá sjáum við þetta
daglega í fréttunum,

00:10:13.263 --> 00:10:15.000
við sjáum dæmi um fólk að svindla.

00:10:15.000 --> 00:10:18.000
Hvaða áhrif hefur það á okkur?

NOTE Paragraph

00:10:18.000 --> 00:10:19.000
Svo við framkvæmdum aðra tilraun.

00:10:19.000 --> 00:10:22.000
Við fengum stóran hóp nema til
að taka þátt í tilrauninni,

00:10:22.000 --> 00:10:23.000
og við borguðum fyrirfram.

00:10:23.000 --> 00:10:26.000
Allir fengu umslag sem innihélt
pening fyrir alla tilraunina,

00:10:26.000 --> 00:10:28.334
og við sögðum þeim að í
endann, þá biðjum við þau

00:10:28.358 --> 00:10:32.000
um að skila peningunum sem þeir
unnu sér ekki inn, eruð þið með?

00:10:32.000 --> 00:10:33.000
Það sama gerðist.

00:10:33.000 --> 00:10:35.620
þegar við gáfum þeim færi á
að svindla, þau svindluðuð.

00:10:35.644 --> 00:10:38.000
Þau svindluðu bara lítið,
en samt alveg eins.

00:10:38.000 --> 00:10:41.000
En í þessari tilraun þá réðum
við einnig leikara sem nema.

00:10:41.000 --> 00:10:45.000
Þessi leikari stóð upp eftir
30 sekúndur og sagði:

00:10:45.000 --> 00:10:48.000
"Ég hef leyst allt saman.
Hvað geri ég nú?"

00:10:48.000 --> 00:10:52.000
Og rannsakendurnir sögðu: "Ef þú
hefur leyst all, þá geturðu farið."

00:10:52.000 --> 00:10:53.000
Það var það. Verkinu var lokið.

00:10:53.000 --> 00:10:57.000
Svo núna erum við með
nema - sem var að leika -

00:10:57.000 --> 00:10:59.000
sem var hluti af hópnum.

00:10:59.000 --> 00:11:01.000
Enginn vissi að hann var að leika.

00:11:01.000 --> 00:11:05.000
Og þau svindluðu klárlega á
mjög, mjög alvarlegan hátt.

00:11:05.000 --> 00:11:08.000
Hvað gerðist fyrir hitt fólkið í hópnum?

00:11:08.000 --> 00:11:11.000
Myndu þau svindla meira eða
myndu þau svindla minna?

NOTE Paragraph

00:11:11.000 --> 00:11:13.000
Þetta er það sem gerðist.

00:11:13.000 --> 00:11:17.000
Niðurstaðan reyndist sú að það skiptir
máli í hvernig bol þeir voru í.

00:11:17.000 --> 00:11:19.000
Svona stóðum við að þessu.

00:11:19.000 --> 00:11:22.000
Við framkvæmdum tilraunina í
Carnegie Mellon og Pittsburgh.

00:11:22.000 --> 00:11:24.000
Og í Pittsburgh eru tveir stórir háskólar,

00:11:24.000 --> 00:11:27.000
Carnegie Mellon og Háskólinn í Pittsburgh.

00:11:27.000 --> 00:11:29.000
Allir þeir sem sátu í tilrauninni

00:11:29.000 --> 00:11:31.000
voru nemar í Carnegie Mellon.

00:11:31.000 --> 00:11:35.000
Þegar leikarinn sem stóð upp
var nemi í Carnegie Mellon -

00:11:35.000 --> 00:11:37.286
hann var í raun og veru
nemi í Carnegie Mellon -

00:11:37.310 --> 00:11:41.000
en hann var hluti af þeirra
hóp, þá fjölgaði svindlum.

00:11:41.000 --> 00:11:45.000
En þegar leikarinn var í bol
frá Háskólanum í Pittsburgh

00:11:45.000 --> 00:11:47.000
þá fækkaði svindlum.

NOTE Paragraph

00:11:47.000 --> 00:11:50.000
(Hlátur)

NOTE Paragraph

00:11:50.000 --> 00:11:53.000
Nú, þetta er mikilvægt, því mundu,

00:11:53.000 --> 00:11:55.000
þegar nemandinn stóð upp,

00:11:55.000 --> 00:11:58.143
þá var öllum gert það ljóst að þau
gætu komist upp með að svindla,

00:11:58.167 --> 00:12:00.000
því rannsakandinn sagði:

00:12:00.000 --> 00:12:02.000
"Þú hefur lokið öllu. Þú getur
farið," og þau fóru með peningana.

00:12:02.000 --> 00:12:05.286
Þannig að þetta snérist ekki um
líkindin á því að vera gripinn aftur.

00:12:05.310 --> 00:12:08.000
Þetta snérist um hversu
eðlilegt er að svindla.

00:12:08.000 --> 00:12:11.000
Ef einhver úr okkar hóp svindlar
og við sjáum þá svindla,

00:12:11.000 --> 00:12:15.000
þá finnst okkur það eðlilegra sem
hópi að haga okkur svoleiðis.

00:12:15.000 --> 00:12:17.000
En ef það er einhver úr einhverjum
öðrum hópi, þessum skelfilega hópi -

00:12:17.000 --> 00:12:19.000
ég meina, ekki skelfilegur þannig -

00:12:19.000 --> 00:12:21.239
en einhver sem við viljum
ekki kenna okkur við,

00:12:21.263 --> 00:12:23.000
frá öðrum háskóla, eða öðrum hóp,

00:12:23.000 --> 00:12:26.000
allt í einu þá fer
siðferðisvitund hópsins upp -

00:12:26.000 --> 00:12:28.143
svolítið eins og tilraunin
með Boðorðin Tíu -

00:12:28.167 --> 00:12:32.000
og fólk svindlar jafnvel minna.

NOTE Paragraph

00:12:32.000 --> 00:12:36.000
Hvað höfum við svo lært
af þessu um svindl?

00:12:36.000 --> 00:12:39.000
Við höfum lært það að mikið
af fólki getur svindlað.

00:12:39.000 --> 00:12:42.000
Þau svindla bara lítið.

00:12:42.000 --> 00:12:46.000
Þegar við minnum fólk á siðferðið
þeirra, þá svindlar það minna.

00:12:46.000 --> 00:12:49.000
Þegar við aukum fjarlægðina
á milli svindlsins

00:12:49.000 --> 00:12:53.000
og raunverulegra peninga, til
dæmis, þá svindlar fólk meira.

00:12:53.000 --> 00:12:55.286
Og þegar við sjáum fólk
svindla í kringum okkur,

00:12:55.310 --> 00:12:59.000
sérstaklega þegar það er hluti af
hópnum okkar, þá eykst svindlið.

00:12:59.000 --> 00:13:02.096
Nú, ef við hugsum um þetta með
tilliti til hlutabréfamarkaðarins,

00:13:02.096 --> 00:13:03.096
hugsaðu um afleiðingarnar.

00:13:03.096 --> 00:13:06.000
Hvað gerist í þeirri stöðu
þegar þú býrð eitthvað til

00:13:06.000 --> 00:13:08.000
þar sem fólki er greitt mikið fé

00:13:08.000 --> 00:13:11.000
til þess að sjá raunveruleikann
í bjöguðu ljósi?

00:13:11.000 --> 00:13:14.000
Myndu þau ekki geta séð þetta svona?

00:13:14.000 --> 00:13:15.000
Auðvitað myndu þau það.

00:13:15.000 --> 00:13:16.000
Hvað gerst þegar þú gerir eitthvað eins
og að gera hluti fjarlægari peningum?

00:13:16.000 --> 00:13:18.000
Hvað gerst þegar þú gerir eitthvað eins
og að gera hluti fjarlægari peningum?

00:13:18.000 --> 00:13:21.477
Þú kallar það hlutabréf, eða kaup-/sölu
réttur, afleiður eða húsnæðisbréf.

00:13:21.477 --> 00:13:22.477
Þú kallar það hlutabréf, eða kaup-/sölu
réttur, afleiður eða húsnæðisbréf.

00:13:22.477 --> 00:13:25.000
Gæti það verið með fjarlægari hluti,

00:13:25.000 --> 00:13:27.000
sem er ekki platpeningur í 1 sekúndu,

00:13:27.000 --> 00:13:29.000
eitthvað sem er mun fjarlægara peningum,

00:13:29.000 --> 00:13:33.000
í mun lengri tíma - gæti það verið
að fólk svindli jafnvel ennþá meira?

00:13:33.000 --> 00:13:35.000
Og hvaða áhrif hefur það á félagslega
umhverfið að fólk sjái aðra haga sér svona?

00:13:35.000 --> 00:13:38.000
Og hvaða áhrif hefur það á félagslega
umhverfið að fólk sjái aðra haga sér svona?

00:13:38.000 --> 00:13:42.000
Ég held að allir þessir kraftar virki á
mjög vonda vegu á hlutabréfamarkaðnum.

00:13:42.000 --> 00:13:44.000
Ég held að allir þessir kraftar virki á
mjög vonda vegu á hlutabréfamarkaðnum.

NOTE Paragraph

00:13:44.000 --> 00:13:47.286
En almennt talað, þá vil ég segja
ykkur svolítið um atferlishagfræði.

00:13:47.286 --> 00:13:50.572
En almennt talað, þá vil ég segja
ykkur svolítið um atferlishagfræði.

00:13:50.596 --> 00:13:54.000
Við höfum ýmiskonar innsæi í lífum okkar,

00:13:54.000 --> 00:13:57.000
og málið er að mikið af
þessum innsæjum eru röng.

00:13:57.000 --> 00:14:00.000
Spurningin er, ætlum við að prófa innsæin?

00:14:00.000 --> 00:14:02.000
Við getum hugsað um hvernig
við getum prófað þessi innsæi

00:14:02.000 --> 00:14:04.000
í einkalífum okkar, í störfum okkar.

00:14:04.000 --> 00:14:07.000
og sértaklega þegar um
er að ræða löggjöfina,

00:14:07.000 --> 00:14:10.000
þegar við hugsum um hluti eins
og Ekkert Barn Skilið Eftir,

00:14:10.000 --> 00:14:13.715
þegar þú hannar nýja hlutabréfamarkaði,
þegar þú býrð til annarskonar reglur -

00:14:13.739 --> 00:14:16.000
sköttun, heilsugæsla og svo framvegis.

00:14:16.000 --> 00:14:18.048
Og erfiðleikarnir við
að prófa innsæi okkar

00:14:18.072 --> 00:14:20.000
var stærsta lexían sem ég lærði

00:14:20.000 --> 00:14:22.000
þegar ég fór aftur til
hjúkrunarfræðinganna til að spjalla.

NOTE Paragraph

00:14:22.000 --> 00:14:24.000
Svo ég fór aftur til þeirra til þess að

00:14:24.000 --> 00:14:27.048
segja þeim frá því hvað ég hefði
lært um að fjarlægja sárabindi.

00:14:27.072 --> 00:14:29.000
Og ég lærði tvennt áhugavert.

00:14:29.000 --> 00:14:31.000
Eitt var að uppáhalds hjúkkan mín, Ettie,

00:14:31.000 --> 00:14:35.000
sagði mér að ég hefði ekki
pælt í sársaukanum hennar.

00:14:35.000 --> 00:14:37.000
Hún sagði: "Auðvitað, þú veist,
þetta var þér mjög erfitt.

00:14:37.000 --> 00:14:39.000
En hugsaðu um mig sem hjúkrunarfræðing,

00:14:39.000 --> 00:14:41.000
að fjarlægja sárabindin af
einhverjum sem mér líkaði við,

00:14:41.000 --> 00:14:44.000
og ég þurfti að endurtaka
það oft yfir langan tíma.

00:14:44.000 --> 00:14:47.572
Að framkalla svona kvalir var eitthvað
sem var ekki gott fyrir mig heldur."

00:14:47.596 --> 00:14:52.000
Og hún sagði, kannski það væri ástæðan
fyrir því að þetta var henni svona erfitt.

00:14:52.000 --> 00:14:55.000
En þetta var reyndar áhugaverðara
en það, því hún sagði:

00:14:55.000 --> 00:15:00.000
"Ég efaðist um innsæi þitt. Ég
hélt að ég hafði rétt fyrir mér."

00:15:00.000 --> 00:15:01.000
"Ég efaðist um innsæi þitt. Ég
hélt að ég hafði rétt fyrir mér."

00:15:01.000 --> 00:15:03.000
Ef þú hugsar svo um innsæi þitt,

00:15:03.000 --> 00:15:07.000
það er erfitt að ímynda
sér að það sé ekki rétt.

00:15:07.000 --> 00:15:10.143
Og hún sagði, miðað við það að mér
findist innsæi mitt vera rétt -

00:15:10.167 --> 00:15:12.000
hélt hún að innsæi sitt væri rétt -

00:15:12.000 --> 00:15:17.000
það var erfitt fyrir hana að framkvæma svo
erfiða tilraun til þess að komast að því

00:15:17.000 --> 00:15:19.000
hvort hún hefði rangt fyrir sér.

NOTE Paragraph

00:15:19.000 --> 00:15:23.000
En í raun, þá er þetta staðan
sem við erum öll alltaf í.

00:15:23.000 --> 00:15:26.000
Við höfum mjög sterkt innsæi
með fullt af svona hlutum -

00:15:26.000 --> 00:15:29.000
um eiginleika okkar, um
hvernig hagkerfi virka,

00:15:29.000 --> 00:15:31.000
hvernig laun kennarar ættu að hafa.

00:15:31.000 --> 00:15:34.000
En ef við byrjum ekki á því
að láta reyna á innsæið,

00:15:34.000 --> 00:15:36.000
þá munum við ekki bæta okkur.

00:15:36.000 --> 00:15:38.000
Og hugsið ykkur bara hversu betra
líf mitt hefði getað verið

00:15:38.000 --> 00:15:40.477
ef hjúkrunarfræðingarnir
hefðu prófað innsæið þeirra,

00:15:40.477 --> 00:15:41.477
og hvernig allt hefði getað verið betra

00:15:41.477 --> 00:15:46.000
ef við myndum framkvæma kerfisbundnar
tilraunir á innsæjum okkar.

NOTE Paragraph

00:15:46.000 --> 00:15:48.000
Þakka ykkur, kærlega.