WEBVTT 00:00:01.000 --> 00:00:03.000 Chcę dziś mówić 00:00:03.000 --> 00:00:06.000 o przewidywalnej irracjonalności. 00:00:06.000 --> 00:00:10.000 Zainteresowałem się irracjonalnym zachowaniem 00:00:10.000 --> 00:00:13.000 wiele lat temu, kiedy trafiłem do szpitala. 00:00:13.000 --> 00:00:17.000 Byłem poważnie poparzony. 00:00:17.000 --> 00:00:20.000 Spędzając dużo czasu w szpitalu 00:00:20.000 --> 00:00:23.000 widzi się wiele irracjonalnych zachowań. 00:00:23.000 --> 00:00:28.000 Na oddziale oparzeń szczególnie niepokoił mnie 00:00:28.000 --> 00:00:32.000 sposób, w jaki pielęgniarki zdejmowały bandaże. 00:00:33.000 --> 00:00:35.000 Każdy kiedyś zdejmował opatrunek, 00:00:35.000 --> 00:00:38.000 i zastanawiał się, jak to najlepiej zrobić. 00:00:38.000 --> 00:00:42.000 Czy zedrzeć szybko: ból krótki, ale intensywny, 00:00:42.000 --> 00:00:44.000 czy zdejmować powoli: 00:00:44.000 --> 00:00:48.000 trwa dłużej, ale nie boli aż tak bardzo. 00:00:48.000 --> 00:00:51.000 Który sposób jest lepszy? NOTE Paragraph 00:00:51.000 --> 00:00:55.000 Pielęgniarki na moim oddziale uważały, że pierwszy. 00:00:55.000 --> 00:00:58.000 Chwytały więc za opatrunek i zdzierały, 00:00:58.000 --> 00:01:00.000 chwytały i zdzierały. Miałem poparzone 00:01:00.000 --> 00:01:04.000 70 procent ciała, więc trwało to prawie godzinę. 00:01:04.000 --> 00:01:07.000 Jak się domyślacie, z całego serca 00:01:07.000 --> 00:01:11.000 nienawidziłem momentu zdzierania. 00:01:11.000 --> 00:01:13.000 Przekonywałem pielęgniarki, 00:01:13.000 --> 00:01:14.000 żeby spróbowały inaczej. 00:01:14.000 --> 00:01:16.000 Zajmie im to dłużej, może dwie godziny nie jedną, 00:01:16.000 --> 00:01:21.000 ale ból będzie mniej intensywny. 00:01:21.000 --> 00:01:23.000 W odpowiedzi słyszałem dwie rzeczy: 00:01:23.000 --> 00:01:27.000 że lepiej ode mnie wiedzą, 00:01:27.000 --> 00:01:30.000 jak zmniejszać ból, a po drugie, 00:01:30.000 --> 00:01:33.000 że "być pacjentem" nie znaczy 00:01:33.000 --> 00:01:35.000 "robić uwagi" albo "wtrącać się". 00:01:35.000 --> 00:01:38.000 Skądinąd nie tylko po hebrajsku, 00:01:38.000 --> 00:01:41.000 ale w każdym znanym mi języku. NOTE Paragraph 00:01:41.000 --> 00:01:45.000 Niewiele mogłem poradzić, 00:01:45.000 --> 00:01:48.000 a pielęgniarki dalej zdzierały opatrunki. 00:01:48.000 --> 00:01:50.000 Trzy lata później, kiedy opuściłem szpital, 00:01:50.000 --> 00:01:53.000 poszedłem na studia. 00:01:53.000 --> 00:01:56.000 Najciekawszą rzeczą, jakiej się nauczyłem 00:01:56.000 --> 00:01:58.000 była metoda eksperymentalna, polegająca na tym 00:01:58.000 --> 00:02:02.000 że jeżeli ma się pytanie, można stworzyć 00:02:02.000 --> 00:02:06.000 jego abstrakcyjną replikę, zbadać ją 00:02:06.000 --> 00:02:08.000 i nauczyć się czegoś o świecie. NOTE Paragraph 00:02:08.000 --> 00:02:10.000 To też zrobiłem. Ciągle interesował mnie 00:02:10.000 --> 00:02:11.000 To też zrobiłem. Ciągle interesował mnie 00:02:11.000 --> 00:02:13.000 najlepszy sposób zdejmowania opatrunków. 00:02:13.000 --> 00:02:16.000 Początkowo brakowało mi pieniędzy, 00:02:16.000 --> 00:02:20.000 więc kupiłem imadło. 00:02:20.000 --> 00:02:24.000 W laboratorium wsadzałem ochotnikom palce w imadło 00:02:24.000 --> 00:02:26.000 i zgniatałem trochę. NOTE Paragraph 00:02:26.000 --> 00:02:28.000 (Śmiech) NOTE Paragraph 00:02:28.000 --> 00:02:31.000 Zaciskałem dłuższej lub krócej, 00:02:31.000 --> 00:02:33.000 ból narastał lub malał, 00:02:33.000 --> 00:02:37.000 z przerwami lub bez - różne wersje bólu. 00:02:37.000 --> 00:02:39.000 Na koniec pytałem 00:02:39.000 --> 00:02:41.000 jak bardzo bolało. 00:02:41.000 --> 00:02:43.000 Gdyby musieli wybierać między dwoma ostatnimi, 00:02:43.000 --> 00:02:45.000 który rodzaj bólu by wybrali? NOTE Paragraph 00:02:45.000 --> 00:02:48.000 (Śmiech) NOTE Paragraph 00:02:48.000 --> 00:02:51.000 Trwało to przez jakiś czas. NOTE Paragraph 00:02:51.000 --> 00:02:53.000 (Śmiech) NOTE Paragraph 00:02:53.000 --> 00:02:57.000 Jak na dobry projekt przystało, dostałem fundusze. 00:02:57.000 --> 00:02:59.000 Wprowadziłem dźwięki, elektrowstrząsy, 00:02:59.000 --> 00:03:04.000 nawet specjalny kombinezon, potęgujący ból. NOTE Paragraph 00:03:04.000 --> 00:03:08.000 Moje badania udowodniły, 00:03:08.000 --> 00:03:11.000 że pielęgniarki były w błędzie. 00:03:11.000 --> 00:03:14.000 Cudowne osoby, które pomimo dobrych intencji 00:03:14.000 --> 00:03:16.000 i dużego doświadczenia, 00:03:16.000 --> 00:03:20.000 myliły się, w sposób łatwy do przewidzenia. 00:03:20.000 --> 00:03:23.000 Okazuje się, że czasu trwania bólu 00:03:23.000 --> 00:03:25.000 nie rejestrujemy tak samo jak intensywności. 00:03:25.000 --> 00:03:29.000 Mniej bym cierpiał, gdyby zdejmowanie bandaży 00:03:29.000 --> 00:03:31.000 trwało dłużej, ale ból był mniej intensywny. 00:03:31.000 --> 00:03:34.000 Powinno też zacząć od twarzy, 00:03:34.000 --> 00:03:36.000 najbardziej bolesnej, i posuwać ku nogom. 00:03:36.000 --> 00:03:39.000 Miałbym poczucie, że jest coraz lepiej 00:03:39.000 --> 00:03:40.000 i ból by się zmniejszył. 00:03:40.000 --> 00:03:42.000 Pomogłyby też przerwy w zdejmowaniu, 00:03:42.000 --> 00:03:44.000 żebym mógł odpocząć od bólu. 00:03:44.000 --> 00:03:46.000 O wszystkich tych rzeczach 00:03:46.000 --> 00:03:49.000 pielęgniarki nie miały zielonego pojęcia. NOTE Paragraph 00:03:49.000 --> 00:03:50.000 Zacząłem się zastanawiać, 00:03:50.000 --> 00:03:53.000 czy mylna decyzja pielęgniarek to wyjątek, 00:03:53.000 --> 00:03:56.000 czy przykład powszechnego zachowania. 00:03:56.000 --> 00:03:58.000 Okazuje się, że to drugie; 00:03:58.000 --> 00:04:01.000 popełniamy mnóstwo błędów. 00:04:01.000 --> 00:04:06.000 Oto przykład irracjonalnego zachowania: 00:04:06.000 --> 00:04:09.000 oszustwo. 00:04:09.000 --> 00:04:11.000 Wybrałem oszustwo, bo jest interesujące, 00:04:11.000 --> 00:04:13.000 a także mówi nam coś 00:04:13.000 --> 00:04:16.000 o sytuacji na rynku papierów wartościowych. 00:04:16.000 --> 00:04:19.000 Zainteresowałem się oszustwem 00:04:19.000 --> 00:04:21.000 po skandalicznym bankructwie Enronu. 00:04:21.000 --> 00:04:24.000 Zastanawiałem się, co tam zaszło. 00:04:24.000 --> 00:04:25.000 Czy chodziło o kilka czarnych owiec, 00:04:25.000 --> 00:04:28.000 Czy chodziło o kilka czarnych owiec, 00:04:28.000 --> 00:04:30.000 czy powodu trzeba upatrywać 00:04:30.000 --> 00:04:34.000 w powszechnej skłonności do oszustwa? NOTE Paragraph 00:04:34.000 --> 00:04:38.000 Postanowiłem przeprowadzić prosty eksperyment. 00:04:38.000 --> 00:04:39.000 Każdy dostawał na kartce 00:04:39.000 --> 00:04:42.000 Każdy dostawał na kartce 00:04:42.000 --> 00:04:46.000 20 bardzo prostych zadań z matematyki, 00:04:46.000 --> 00:04:48.000 i za mało czasu na ich rozwiązanie. 00:04:48.000 --> 00:04:50.000 Po 5 minutach prosiłem o zwrot kartek 00:04:50.000 --> 00:04:53.000 i płaciłem dolara od rozwiązanego zadania. 00:04:53.000 --> 00:04:57.000 Płaciłem zwykle 4 dolary. 00:04:57.000 --> 00:04:59.000 Średnio każdy rozwiązywał 4 zadania. 00:04:59.000 --> 00:05:02.000 Inną grupę kusiłem do oszustwa. 00:05:02.000 --> 00:05:03.000 Dostawali kartkę z zadaniami. 00:05:03.000 --> 00:05:05.000 Po pięciu minutach prosiłem, 00:05:05.000 --> 00:05:06.000 aby podarli i zabrali kartkę, 00:05:06.000 --> 00:05:09.000 aby podarli i zabrali kartkę, 00:05:09.000 --> 00:05:12.000 mówiąc mi, ile mieli poprawnych odpowiedzi. 00:05:12.000 --> 00:05:15.000 Teraz "rozwiązywano" średnio po 7 zadań. 00:05:15.000 --> 00:05:20.000 To nie było kilka czarnych owiec, 00:05:20.000 --> 00:05:23.000 oszukujących na dużą skalę. 00:05:23.000 --> 00:05:26.000 Zamiast tego wiele osób oszukiwało po trochu. NOTE Paragraph 00:05:26.000 --> 00:05:29.000 W kontekście nauk ekonomicznych 00:05:29.000 --> 00:05:32.000 oszustwo to prosta analiza kosztów i korzyści. 00:05:32.000 --> 00:05:34.000 Na ile procent mnie złapią? 00:05:34.000 --> 00:05:37.000 Ile mogę zyskać na oszustwie? 00:05:37.000 --> 00:05:39.000 Jaka kara wchodzi w grę w razie przyłapania? 00:05:39.000 --> 00:05:41.000 Rozważasz za i przeciw, 00:05:41.000 --> 00:05:43.000 jak w prostej analizie kosztów i korzyści 00:05:43.000 --> 00:05:46.000 i decydujesz, czy warto popełnić przestępstwo. 00:05:46.000 --> 00:05:48.000 Próbowalimy to zbadać. 00:05:48.000 --> 00:05:52.000 Różne grupy mogły podkradać różne kwoty. 00:05:52.000 --> 00:05:53.000 Płaciliśmy 10 centów za odpowiedź, 50 centów, 00:05:53.000 --> 00:05:56.000 Płaciliśmy 10 centów za odpowiedź, 50 centów, 00:05:56.000 --> 00:05:59.000 dolara, 5, 10 dolarów od poprawnej odpowiedzi. NOTE Paragraph 00:05:59.000 --> 00:06:03.000 Można by sądzić, że ze wzrostem stawki, 00:06:03.000 --> 00:06:06.000 ludzie będą oszukiwać więcej, ale nie. 00:06:06.000 --> 00:06:09.000 Wiele osób podkradało niewielkie kwoty. 00:06:09.000 --> 00:06:12.000 Co z prawdopodobieństwem wpadki? 00:06:12.000 --> 00:06:14.000 Niektórzy darli połowę kartki, 00:06:14.000 --> 00:06:15.000 tak żeby został jakiś dowód. 00:06:15.000 --> 00:06:17.000 Niektórzy darli całą kartkę. 00:06:17.000 --> 00:06:20.000 Inni darli całą kartkę i w pokoju obok sami brali 00:06:20.000 --> 00:06:23.000 wypłatę z misy zawierającej ponad 100 dolarów. 00:06:23.000 --> 00:06:26.000 Można sądzić, że im mniejsze ryzyko przyłapania, 00:06:26.000 --> 00:06:29.000 tym więcej oszustów, ale znowu tak się nie stało. 00:06:29.000 --> 00:06:32.000 Wiele osób oszukiwało w małym stopniu, 00:06:32.000 --> 00:06:35.000 nie zwracając uwagi na korzyści ekonomiczne. NOTE Paragraph 00:06:35.000 --> 00:06:36.000 Zastanawialiśmy się, co nimi kieruje, 00:06:36.000 --> 00:06:41.000 Zastanawialiśmy się, co nimi kieruje, 00:06:41.000 --> 00:06:44.000 skoro nie racjonalne siły ekonomii? 00:06:44.000 --> 00:06:47.000 Pomyśleliśmy, że być może działają tu dwie siły. 00:06:47.000 --> 00:06:49.000 Z jednej strony, lubimy mieć o sobie dobre zdanie, 00:06:49.000 --> 00:06:52.000 więc nie chcemy oszukiwać. 00:06:52.000 --> 00:06:54.000 Z drugiej strony, możemy oszukać trochę 00:06:54.000 --> 00:06:56.000 i nadal mieć dobre samopoczucie. 00:06:56.000 --> 00:06:57.000 Nie możemy przkroczyć pewnej granicy 00:06:57.000 --> 00:06:59.000 Nie możemy przekroczyć pewnej granicy, 00:06:59.000 --> 00:07:03.000 ale możemy odnosić korzyści z małych oszustw, 00:07:03.000 --> 00:07:06.000 o ile nie wpływa to na naszą samoocenę. 00:07:06.000 --> 00:07:09.000 Nazywamy to współczynnikiem samoobłudy. NOTE Paragraph 00:07:10.000 --> 00:07:14.000 Jak przetestować współczynnik samoobłudy? 00:07:14.000 --> 00:07:18.000 Najpierw chcieliśmy go zmniejszyć. 00:07:18.000 --> 00:07:20.000 Uczestnikom mówiliśmy, 00:07:20.000 --> 00:07:22.000 że mamy dla nich dwa zadania. 00:07:22.000 --> 00:07:23.000 Połowa miała przypomnieć sobie 10 szkolnych lektur, 00:07:23.000 --> 00:07:25.000 Połowa miała przypomnieć sobie 10 szkolnych lektur, 00:07:25.000 --> 00:07:28.000 a druga połowa dekalog, 00:07:28.000 --> 00:07:30.000 po czym kusiliśmy ich do oszustw. 00:07:30.000 --> 00:07:33.000 W grupie wymieniającej przykazania 00:07:33.000 --> 00:07:35.000 nikt nie pamiętał wszystkich dziesięciu, 00:07:36.000 --> 00:07:40.000 ale ci, którzy usiłowali 00:07:40.000 --> 00:07:43.000 nie próbowali potem oszukiwać. 00:07:43.000 --> 00:07:45.000 Nie chodzi o to, że ci bardziej religijni, 00:07:45.000 --> 00:07:46.000 pamiętający przykazania, oszukiwali mniej, 00:07:46.000 --> 00:07:48.000 pamiętający przykazania, oszukiwali mniej, 00:07:48.000 --> 00:07:49.000 a ci, co nie pamiętali - więcej. 00:07:49.000 --> 00:07:51.000 a ci, co nie pamiętali - więcej. 00:07:51.000 --> 00:07:55.000 W chwili, gdy zaczęli przypominać sobie dekalog, 00:07:55.000 --> 00:07:56.000 przestawali oszukiwać. 00:07:56.000 --> 00:07:58.000 Nawet zdeklarowani ateiści, 00:07:58.000 --> 00:08:02.000 kuszeni po przysięganiu na biblię, 00:08:02.000 --> 00:08:04.000 nie oszukiwali. 00:08:06.000 --> 00:08:08.000 Trudno byłoby wprowadzić dekalog 00:08:08.000 --> 00:08:10.000 do systemu edukacyjnego, więc postanowiliśmy 00:08:10.000 --> 00:08:12.000 dawać ludziom do podpisu kodeks honorowy. 00:08:12.000 --> 00:08:14.000 Każdy podpisywał, że rozumie, 00:08:14.000 --> 00:08:18.000 iż badanych obowiązuje kodeks honorowy MIT. 00:08:18.000 --> 00:08:21.000 Potem darli swoje kartki. Nikt nie oszukiwał. 00:08:21.000 --> 00:08:22.000 Co ciekawe, MIT nie ma kodeksu honorowego. 00:08:22.000 --> 00:08:24.000 Co ciekawe, MIT nie ma kodeksu honorowego. 00:08:24.000 --> 00:08:29.000 (Śmiech) NOTE Paragraph 00:08:29.000 --> 00:08:33.000 Tak obniżaliśmy współczynnik samoobłudy. 00:08:33.000 --> 00:08:36.000 A co, gdyby go podwyższyć? 00:08:36.000 --> 00:08:38.000 Podczas pierwszego eksperymentu 00:08:38.000 --> 00:08:41.000 wkładałem sześciopaki coli 00:08:41.000 --> 00:08:43.000 do wspólnych lodówek studentów MIT. 00:08:43.000 --> 00:08:46.000 Później mierzyłem, jak to technicznie nazywamy, 00:08:46.000 --> 00:08:50.000 czas połowicznego zaniku coli; ile przetrwała w lodówkach. 00:08:50.000 --> 00:08:53.000 Jak było do przewidzenia - dosyć krótko. 00:08:53.000 --> 00:08:57.000 Dla porównania, w tych samych lodówkach 00:08:57.000 --> 00:09:00.000 zostawiałem tacki z 6 jednodolarówkami. 00:09:00.000 --> 00:09:01.000 Żaden banknot nie zniknął. To nie najlepsza metoda, NOTE Paragraph 00:09:01.000 --> 00:09:04.000 Żaden banknot nie zniknął. To nie najlepsza metoda, 00:09:04.000 --> 00:09:07.000 więc znowu przeprowadziłem eksperyment 00:09:07.000 --> 00:09:09.000 z kartkami i zadaniami. 00:09:09.000 --> 00:09:12.000 Jedna trzecia osób oddawała nam kartki, 00:09:12.000 --> 00:09:15.000 jedna trzecia darła je i mówiła, 00:09:15.000 --> 00:09:16.000 jedna trzecia darła je i mówiła, 00:09:16.000 --> 00:09:19.000 że rozwiązała x problemów i prosi o x dolarów. 00:09:19.000 --> 00:09:22.000 Ostatnia grupa po podarciu kartek, 00:09:22.000 --> 00:09:24.000 przychodziła i mówiła, 00:09:24.000 --> 00:09:30.000 że rozwiązała x problemów i prosi o x żetonów. 00:09:30.000 --> 00:09:33.000 Nie płaciliśmy im w dolarach, ale w żetonach. 00:09:33.000 --> 00:09:36.000 Potem szli z żetonami na bok 00:09:36.000 --> 00:09:38.000 i wymieniali je na dolary. NOTE Paragraph 00:09:38.000 --> 00:09:40.000 Zastanówmy się. 00:09:40.000 --> 00:09:43.000 Czy czulibyśmy się gorzej, zabierając z pracy ołówek, 00:09:43.000 --> 00:09:45.000 czy zabierając 00:09:45.000 --> 00:09:47.000 10 centów z pudełka z drobniakami? 00:09:47.000 --> 00:09:50.000 To zupełnie różne odczucia. 00:09:50.000 --> 00:09:53.000 Czy to, że płaciliśmy najpierw w żetonach 00:09:53.000 --> 00:09:56.000 miało jakiś wpływ? 00:09:56.000 --> 00:09:58.000 Oszustwa wzrosły dwukrotnie. 00:09:58.000 --> 00:10:00.000 Zaraz powiem, co myślę o tym 00:10:00.000 --> 00:10:02.000 i o rynku papierów wartościowych. 00:10:03.000 --> 00:10:07.000 Wyniki nie tłumaczyły problemu Enronu, 00:10:07.000 --> 00:10:10.000 bo tam występował również czynnik społeczny. 00:10:10.000 --> 00:10:11.000 Codziennie w wiadomościach 00:10:11.000 --> 00:10:13.000 Codziennie w wiadomościach 00:10:13.000 --> 00:10:15.000 słyszymy o oszustwach. 00:10:15.000 --> 00:10:18.000 Jaki to ma na nas wpływ? NOTE Paragraph 00:10:18.000 --> 00:10:19.000 Do kolejnego eksperymentu zaprosiliśmy dużą grupę studentów, 00:10:19.000 --> 00:10:22.000 Do kolejnego eksperymentu zaprosiliśmy dużą grupę studentów, 00:10:22.000 --> 00:10:23.000 opłaconych z góry. Wszyscy dostali koperty z wypłatami. 00:10:23.000 --> 00:10:26.000 opłaconych z góry. Wszyscy dostali koperty z wypłatami. 00:10:26.000 --> 00:10:28.000 Pod koniec eksperymentu prosiliśmy 00:10:28.000 --> 00:10:32.000 o oddanie sumy, której nie zarobili. 00:10:32.000 --> 00:10:33.000 Podobny rezultat. 00:10:33.000 --> 00:10:35.000 Mając okazję do oszustwa, ludzie z niej korzystają. 00:10:35.000 --> 00:10:38.000 Oszukują niewielkim stopniu, ale jednak. 00:10:38.000 --> 00:10:41.000 Do tego eksperymentu wynajęliśmy też aktora. 00:10:41.000 --> 00:10:45.000 Po 30 sekundach aktor wstawał i mówił: 00:10:45.000 --> 00:10:48.000 "Rozwiązałem wszystko. Co teraz?" 00:10:48.000 --> 00:10:52.000 Badający odpowiadał, że może iść do domu. 00:10:52.000 --> 00:10:53.000 Tyle. Koniec zadania. 00:10:53.000 --> 00:10:57.000 Czyli teraz mieliśmy studenta-aktora, 00:10:57.000 --> 00:10:59.000 jako członka grupy. 00:10:59.000 --> 00:11:01.000 Nikt nie wiedział, że to aktor. 00:11:01.000 --> 00:11:05.000 Aktor oszukiwał bardzo wyraźnie. 00:11:05.000 --> 00:11:08.000 Jak zachowają się inne osoby w grupie? 00:11:08.000 --> 00:11:11.000 Będą oszukiwać mniej czy więcej? NOTE Paragraph 00:11:11.000 --> 00:11:13.000 Oto co się stało. 00:11:13.000 --> 00:11:17.000 Wszystko zależało od bluzy aktora. 00:11:17.000 --> 00:11:19.000 Muszę tu coś dodać. 00:11:19.000 --> 00:11:22.000 Działaliśmy w Carnegie Mellon i Pittsburghu. 00:11:22.000 --> 00:11:24.000 Pittsburgh ma dwa duże uniwersytety: 00:11:24.000 --> 00:11:27.000 Carnegie Mellon i Uniwersytet Pittsburski. 00:11:27.000 --> 00:11:29.000 Uczestnicy eksperymentu 00:11:29.000 --> 00:11:31.000 byli studentami Carnegie Mellon. 00:11:31.000 --> 00:11:35.000 Kiedy aktor miał bluzę Carnegie Mellon, 00:11:35.000 --> 00:11:37.000 skądinąd własną, 00:11:37.000 --> 00:11:41.000 grupa oszukiwała więcej. 00:11:41.000 --> 00:11:45.000 Ale kiedy wkładał bluzę Uniwesytetu Pittsburskiego, 00:11:45.000 --> 00:11:47.000 oszustwa malały. NOTE Paragraph 00:11:47.000 --> 00:11:50.000 (Śmiech) NOTE Paragraph 00:11:50.000 --> 00:11:53.000 To ważne, bo pamiętajmy, 00:11:53.000 --> 00:11:55.000 że kiedy aktor wstawał, 00:11:55.000 --> 00:11:58.000 wszyscy widzieli, że można oszukiwać, 00:11:58.000 --> 00:12:00.000 bo eksperymentator pozwalał mu 00:12:00.000 --> 00:12:02.000 iść do domu z pieniędzmi. 00:12:02.000 --> 00:12:05.000 Nie tyle chodziło tu o ryzyko wpadki, 00:12:05.000 --> 00:12:08.000 co o normy regulujące oszustwo. 00:12:08.000 --> 00:12:11.000 Jeżeli oszukuje ktoś z naszego grona, 00:12:11.000 --> 00:12:15.000 oszustwo wydaje się do przyjęcia. 00:12:15.000 --> 00:12:17.000 Jeżeli natomiast 00:12:17.000 --> 00:12:19.000 oszukuje ktoś z innej grupy, 00:12:19.000 --> 00:12:21.000 z którą nie chcemy się utożsamiać, 00:12:21.000 --> 00:12:23.000 np. z innego uniwersytetu, klanu, 00:12:23.000 --> 00:12:26.000 wzrasta nagle poczucie uczciwości, 00:12:26.000 --> 00:12:28.000 podobnie jak w eksperymencie z dekalogiem. 00:12:28.000 --> 00:12:32.000 i ludzie oszukują mniej niż zwykle. NOTE Paragraph 00:12:32.000 --> 00:12:36.000 Czego więc dowiedzieliśmy się o oszustwie? 00:12:36.000 --> 00:12:39.000 Wielu ludzi potrafi oszukiwać. 00:12:39.000 --> 00:12:42.000 Oszukują w niewielkim stopniu. 00:12:42.000 --> 00:12:46.000 Po refleksji nad moralnością, oszukują mniej. 00:12:46.000 --> 00:12:49.000 Im większy dystans od obiektu oszustwa, 00:12:49.000 --> 00:12:53.000 na przykład pieniędzy, tym oszukują więcej. 00:12:53.000 --> 00:12:55.000 Będąc świadkiem oszustwa, 00:12:55.000 --> 00:12:59.000 zwłaszcza we własnej grupie, oszukują więcej. 00:12:59.000 --> 00:13:02.000 Weźmy teraz rynek papierów wartościowych. 00:13:02.000 --> 00:13:03.000 Zauważmy, co się dzieje w chwili, 00:13:03.000 --> 00:13:06.000 Zauważmy, co się dzieje w chwili, 00:13:06.000 --> 00:13:08.000 gdy komuś dużo płacą 00:13:08.000 --> 00:13:11.000 za zniekształcone postrzeganie rzeczywistości? 00:13:11.000 --> 00:13:14.000 Czy będzie w stanie tak patrzeć? 00:13:14.000 --> 00:13:15.000 Jasne, że tak. 00:13:15.000 --> 00:13:16.000 A jeśli zwiększymy jeszcze dystans do pieniędzy? 00:13:16.000 --> 00:13:18.000 A jeśli zwiększymy jeszcze dystans do pieniędzy? 00:13:18.000 --> 00:13:21.000 Wprowadzimy akcje, opcje, pochodne 00:13:21.000 --> 00:13:22.000 zastawy hipoteczne. 00:13:22.000 --> 00:13:25.000 Jeśli okaże się, 00:13:25.000 --> 00:13:27.000 że to już nawet nie żetony, 00:13:27.000 --> 00:13:29.000 ale coś zupełnie oderwanego od pieniędzy 00:13:29.000 --> 00:13:33.000 i to od dawna - czy wtedy oszukiwanoby więcej? 00:13:33.000 --> 00:13:35.000 Jak wpływa na społeczność to, 00:13:35.000 --> 00:13:38.000 że widzi, jak inni oszukują? 00:13:38.000 --> 00:13:42.000 Uważam, że to wszystko źle wpływa 00:13:42.000 --> 00:13:44.000 na rynek papierów wartościowych. NOTE Paragraph 00:13:44.000 --> 00:13:47.000 Chcę coś dodać na temat 00:13:47.000 --> 00:13:50.000 ekonomii behawioralnej. 00:13:50.000 --> 00:13:54.000 W życiu kierujemy się przeczuciami, 00:13:54.000 --> 00:13:57.000 które często okazują się błędne. 00:13:57.000 --> 00:14:00.000 Czy zechcemy wystawiać je na próbę? 00:14:00.000 --> 00:14:02.000 Zastanówmy się, jak je badać 00:14:02.000 --> 00:14:04.000 w życiu prywatnym, zawodowym, 00:14:04.000 --> 00:14:07.000 a zwłaszcza w polityce, 00:14:07.000 --> 00:14:10.000 przy projektach typu No Child Left Behind, 00:14:10.000 --> 00:14:13.000 przy tworzeniu nowych giełd, regulacji 00:14:13.000 --> 00:14:16.000 systemów podatkowych, służby zdrowia itd. 00:14:16.000 --> 00:14:18.000 Trudno jest badać przeczucia, 00:14:18.000 --> 00:14:20.000 czego doświadczyłem 00:14:20.000 --> 00:14:22.000 odwiedzając moje pielęgniarki. NOTE Paragraph 00:14:22.000 --> 00:14:24.000 Wróciłem powiedzieć im, 00:14:24.000 --> 00:14:27.000 czego nauczyłem się o zdejmowaniu bandaży. 00:14:27.000 --> 00:14:29.000 Dowiedziałem się dwóch ważnych rzeczy. 00:14:29.000 --> 00:14:31.000 Po pierwsze Ettie, moja ulubiona pielęgniarka, 00:14:31.000 --> 00:14:35.000 powiedziała, że nie wziąłem pod uwagę jej bólu. 00:14:35.000 --> 00:14:37.000 "Jasne, że cię bolało, 00:14:37.000 --> 00:14:39.000 ale pomyśl o mnie. 00:14:39.000 --> 00:14:41.000 Zmieniam bandaże komuś, kogo lubię 00:14:41.000 --> 00:14:44.000 w kółko, przez wiele tygodni. 00:14:44.000 --> 00:14:47.000 Przedłużanie tortur nie było też dobre dla mnie.” 00:14:47.000 --> 00:14:52.000 Czyli częściowo robiła to dla siebie. 00:14:52.000 --> 00:14:55.000 Co ważniejsze, dodała: 00:14:55.000 --> 00:15:00.000 "Twoje argumenty mnie nie przekonywały. 00:15:00.000 --> 00:15:01.000 Uważałam, że mam rację." 00:15:01.000 --> 00:15:03.000 Myśląc o własnej intuicji, 00:15:03.000 --> 00:15:07.000 trudno nam uwierzyć, że możemy się mylić. 00:15:07.000 --> 00:15:10.000 Dodała też, że ponieważ wierzyła 00:15:10.000 --> 00:15:12.000 że ma rację, 00:15:12.000 --> 00:15:17.000 ciężko jej było zgodzić się na trudny eksperyment, 00:15:17.000 --> 00:15:19.000 aby sprawdzić, czy się myli. NOTE Paragraph 00:15:19.000 --> 00:15:23.000 Wszyscy doświadczamy tego co dzień. 00:15:23.000 --> 00:15:26.000 Mocno wierzymy naszym przeczuciom 00:15:26.000 --> 00:15:29.000 w sprawach własnych zdolności, działania gospodarki, 00:15:29.000 --> 00:15:31.000 płac dla nauczycieli. 00:15:31.000 --> 00:15:34.000 Jeżeli nie zaczniemy wystawiać ich na próbę, 00:15:34.000 --> 00:15:36.000 nie ruszymy z miejsca. 00:15:36.000 --> 00:15:38.000 O ile lżejsze miałbym życie, 00:15:38.000 --> 00:15:40.000 gdyby pielęgniarki poddały próbie swoje przeczucia, 00:15:40.000 --> 00:15:41.000 i o ile lepszy będzie świat, 00:15:41.000 --> 00:15:46.000 jeśli zaczniemy systematycznie testować intuicje. NOTE Paragraph 00:15:46.000 --> 00:15:48.000 Dziękuję.