0:00:01.000,0:00:03.000
Bugün sizlere biraz

0:00:03.000,0:00:06.000
öngörülebilir mantıksızlıktan bahsetmek istiyorum.

0:00:06.000,0:00:10.000
Benim öngörülebilir mantıksızlığa ilgim

0:00:10.000,0:00:13.000
uzun yıllar önce hastanede başladı.

0:00:13.000,0:00:17.000
Kötü bir şekilde yanmıştım.

0:00:17.000,0:00:20.000
Ve hastanede uzun süre geçirince

0:00:20.000,0:00:23.000
çeşit çeşit mantıksızlık görüyorsunuz.

0:00:23.000,0:00:28.000
Yanık bölümünde canımı en çok sıkan şey

0:00:28.000,0:00:32.000
hemşirelerin sargı bezlerimi çıkarma süreciydi.

0:00:33.000,0:00:35.000
Eminim hepiniz en az bir kere yara bandı sökmüşsünüzdür,

0:00:35.000,0:00:38.000
ve bunu nasıl yapmanın daha iyi olacağını düşünmüşsünüzdür.

0:00:38.000,0:00:42.000
Birden mi çekmek lazım --kısa süreli ama keskin bir acıyla--

0:00:42.000,0:00:44.000
yoksa yavaşça mı çekmeli?

0:00:44.000,0:00:48.000
Daha uzun bir sürede, fakat her saniye daha az acıyla.

0:00:48.000,0:00:51.000
Bunlardan hangisi doğru yaklaşım?

0:00:51.000,0:00:55.000
Benim bölümümdeki hemşirelere göre doğru yol

0:00:55.000,0:00:58.000
hızlıca çekmekti, bu yüzden sıkıca tutar, çeker; tekrar tutar, çeker

0:00:58.000,0:01:00.000
tutar ve çekerlerdi.

0:01:00.000,0:01:04.000
Ve vücudumun yüzde 70'i yanık olduğundan, bu bir saat kadar sürüyordu.

0:01:04.000,0:01:07.000
Tahmin edeceğiniz üzere,

0:01:07.000,0:01:11.000
bu yüksek yoğunluktaki çekme anından nefret ediyordum.

0:01:11.000,0:01:13.000
Onlarla bunu tartışmaya çalışıp derdim ki,

0:01:13.000,0:01:14.000
"Neden farklı birşey denemiyoruz?

0:01:14.000,0:01:16.000
Neden biraz daha uzun süre harcayıp --

0:01:16.000,0:01:21.000
belki bir yerine iki saat harcayıp -- daha az yoğunlukta yapmıyoruz?

0:01:21.000,0:01:23.000
Ve hemşireler bana iki şey söylediler.

0:01:23.000,0:01:27.000
Bana hastayı doğru şekilde anladıklarını --

0:01:27.000,0:01:30.000
hastanın hissettiği acıyı olduğunca azaltmanın yolunu bildiklerini --

0:01:30.000,0:01:33.000
bir de "hasta" kelimesinin anlamının

0:01:33.000,0:01:35.000
fikir vermek ya da müdahale etmek olmadığını söylediler...

0:01:35.000,0:01:38.000
Ayrıca bu sadece İbranicede değil.

0:01:38.000,0:01:41.000
Her dilde aynı deneyimle karşılaştım.

0:01:41.000,0:01:45.000
Ve, bilmelisiniz ki, yapabileceğim fazla birşey yoktu,

0:01:45.000,0:01:48.000
ve aynı şekilde yapmaya devam ettiler.

0:01:48.000,0:01:50.000
Üç sene kadar sonra, hastaneden ayrıldığımda,

0:01:50.000,0:01:53.000
üniversitede çalışmaya başladım.

0:01:53.000,0:01:56.000
Öğrendiğim en önemli derslerden biri şuydu:

0:01:56.000,0:01:58.000
bir deney yöntemi var;

0:01:58.000,0:02:02.000
eğer bir sorunuz varsa ve bu sorunun daha soyut bir benzerini yaratabilirseniz

0:02:02.000,0:02:06.000
ve bu soyut soruyu inceleyebilirseniz,

0:02:06.000,0:02:08.000
belki dünya hakkında birşeyler öğrenebilirsiniz.

0:02:08.000,0:02:10.000
Ben de bunu yaptım.

0:02:10.000,0:02:11.000
Hala merak ediyordum,

0:02:11.000,0:02:13.000
sargı bezini yanık hastalarından nasıl çıkarmalı?

0:02:13.000,0:02:16.000
İlk başlarda fazla araştırma param yoktu,

0:02:16.000,0:02:20.000
o yüzden hırdavat dükkanına gittim ve bir tane marangoz mengenesi aldım.

0:02:20.000,0:02:24.000
Ve insanları laboratuvara getirip, parmaklarını mengeneye koyardım,

0:02:24.000,0:02:26.000
sonra biraz daha sıkıştırırdım.

0:02:26.000,0:02:28.000
(Kahkaha)

0:02:28.000,0:02:31.000
Uzun süreler ve kısa süreler boyunca parmaklarını sıkıştırır,

0:02:31.000,0:02:33.000
acıyı arttırırdım ya da azaltırdım,

0:02:33.000,0:02:37.000
ara vererek ya da ara vermeden -- türlü çeşitte acı.

0:02:37.000,0:02:39.000
İnsanların canını biraz acıttıktan sonra, onlara sorardım,

0:02:39.000,0:02:41.000
Bu ne kadar acıdı? Peki ya bu ne kadar acıdı?

0:02:41.000,0:02:43.000
Ya da, eğer bu son ikisi arasından seçecek olsaydın,

0:02:43.000,0:02:45.000
hangisini seçerdin?

0:02:45.000,0:02:48.000
(Kahkaha)

0:02:48.000,0:02:51.000
Bunu bir süre yapmaya devam ettim.

0:02:51.000,0:02:53.000
(Kahkaha)

0:02:53.000,0:02:57.000
Ve, her iyi akademik proje gibi, daha fazla mali destek aldım.

0:02:57.000,0:02:59.000
Seslere, elektrik şoklarına geçtim --

0:02:59.000,0:03:04.000
hatta insanlara çok daha fazla acı hissettiren bir acı kıyafetim bile vardı.

0:03:04.000,0:03:08.000
Ama bu sürecin sonunda

0:03:08.000,0:03:11.000
hemşirelerin haksız olduğu ortaya çıktı.

0:03:11.000,0:03:14.000
Bunlar iyi niyetli harika insanlar,

0:03:14.000,0:03:16.000
ve de oldukça tecrübeliler, fakat yine de

0:03:16.000,0:03:20.000
öngörülebilir ve tahmin edilebilir bir şekilde sürekli hata yapıyorlardı.

0:03:20.000,0:03:23.000
Anlaşıldı ki, aslında zamanı,

0:03:23.000,0:03:25.000
keskinlikle aynı şekilde algılamadığımız için,

0:03:25.000,0:03:29.000
süreç daha uzun ve acı daha az keskin olsa

0:03:29.000,0:03:31.000
ben daha az acı çekebilirdim.

0:03:31.000,0:03:34.000
Anlaşıldı ki, suratımla başlamak daha iyi olurdu,

0:03:34.000,0:03:36.000
çünkü yüz daha hassas bir bölgedir, ve bacaklarıma doğru devam etmek,

0:03:36.000,0:03:39.000
böylece zaman içerisinde daha iyi hissederdim --

0:03:39.000,0:03:40.000
bu da acıyı azaltırdı.

0:03:40.000,0:03:42.000
Ayrıca acıya iyi gelebilecek başka birşey de

0:03:42.000,0:03:44.000
bazen ara vermek olurdu, böylece acıdan biraz sıyrılabilirdim.

0:03:44.000,0:03:46.000
Bunların hepsi yapılabilecek harika şeyler,

0:03:46.000,0:03:49.000
ama hemşirelerimin hiçbirinden haberi yoktu.

0:03:49.000,0:03:50.000
O noktadan itibaren düşünmeye başladım,

0:03:50.000,0:03:53.000
acaba hemşireler dünyada bu tarz hataları yapan tek insanlar mı,

0:03:53.000,0:03:56.000
yoksa bu daha genel bir durum mu?

0:03:56.000,0:03:58.000
Ortaya çıktı ki bu oldukça genel bir durum --

0:03:58.000,0:04:01.000
yaptığımız bir sürü hata var.

0:04:01.000,0:04:06.000
Size mantıksızlık ile ilgili bir örnek vermek istiyorum,

0:04:06.000,0:04:09.000
size hileden bahsedeceğim.

0:04:09.000,0:04:11.000
Hile konusunu seçtim, çünkü bu konu ilgi çekici,

0:04:11.000,0:04:13.000
diğer yandan da sanıyorum bize

0:04:13.000,0:04:16.000
içinde olduğumuz borsa durumu hakkında birşeyler anlatacak.

0:04:16.000,0:04:19.000
Benim hileye olan ilgim

0:04:19.000,0:04:21.000
Enron'un ortaya çıkışı ve aniden patlaması sırasında başladı

0:04:21.000,0:04:24.000
ve bu süreçte yaşananları değerlendirmeye başladım.

0:04:24.000,0:04:25.000
Acaba ortada sadece

0:04:25.000,0:04:28.000
bunları yapabilecek birkaç çürük elma mı var,

0:04:28.000,0:04:30.000
yoksa daha bulaşıcı bir durumdan mı bahsediyoruz,

0:04:30.000,0:04:34.000
öyle ki aslında şekilde davranabilecek bir sürü insan var?

0:04:34.000,0:04:38.000
Genelde yaptığımız gibi, basit bir deney yapmaya karar verdim.

0:04:38.000,0:04:39.000
Deneyin gidişatı şöyle:

0:04:39.000,0:04:42.000
Denek olduğunuzu düşünelim, size bir parça kağıt veriyorum

0:04:42.000,0:04:46.000
üzerinde 20 tane basit, herkesin çözebileceği matematik sorusu var,

0:04:46.000,0:04:48.000
ama size yeterince zaman vermiyorum.

0:04:48.000,0:04:50.000
Beş dakika sonunda da:

0:04:50.000,0:04:53.000
"Kağıtları bana uzatın, size her soru için bir dolar vereceğim."

0:04:53.000,0:04:57.000
İnsanlar soruları çözerdi. 4'er dolar verirdim --

0:04:57.000,0:04:59.000
insanlar ortalamada 4 soru çözüyorlardı.

0:04:59.000,0:05:02.000
Bazılarını ise hile yapmaya ayartırdım.

0:05:02.000,0:05:03.000
Onlara kağıtlari dağıtırdım.

0:05:03.000,0:05:05.000
Beş dakika bittiğinde, derdim ki,

0:05:05.000,0:05:06.000
"Lütfen kağıdı yırtıp, parçalayın.

0:05:06.000,0:05:09.000
Parçaları cebinize ya da çantanıza koyun,

0:05:09.000,0:05:12.000
ve bana kaç tane soruyu çözebildiğinizi söyleyin."

0:05:12.000,0:05:15.000
Bu sefer insanlar ortalama yedi soru çözmeye başladılar.

0:05:15.000,0:05:20.000
Yani, aralarında sadece birkaç çürük elma varmış değildi --

0:05:20.000,0:05:23.000
birkaç insan çok hile yapıyor gibi değildi--

0:05:23.000,0:05:26.000
Aksine, gördüğümüz birçok insanın birazcık hile yaptığıydı.

0:05:26.000,0:05:29.000
Ekonomik teoride,

0:05:29.000,0:05:32.000
hilekarlık çok kolay bir maliyet-kazanç karşılaştırmasıdır.

0:05:32.000,0:05:34.000
Dersiniz ki, yakalanma ihtimalim nedir?

0:05:34.000,0:05:37.000
Hile yaparak ne kadar kazanacağım?

0:05:37.000,0:05:39.000
Ve eğer yakalanırsam, cezam ne kadar ağır olacak?

0:05:39.000,0:05:41.000
Ve bu seçenekleri tartarsınız --

0:05:41.000,0:05:43.000
kolay bir maliyet-kazanç hesabı yaparsınız,

0:05:43.000,0:05:46.000
ve bu suçu işlemenin değip değmeyeceğine karar verirsiniz.

0:05:46.000,0:05:48.000
Biz de bunu sınamaya çalışıyoruz.

0:05:48.000,0:05:52.000
Bazı insanlar için ne kadar para kazanabileceklerini değiştirdik --

0:05:52.000,0:05:53.000
ne kadar para çalabileceklerini.

0:05:53.000,0:05:56.000
Bir soru için 10 sent (kuruş) ödedik, 50 sent ödedik,

0:05:56.000,0:05:59.000
bir dolar, beş dolar, on dolar.

0:05:59.000,0:06:03.000
Masadaki para arttıkça, insanların daha çok hile yapmasını beklersiniz,

0:06:03.000,0:06:06.000
ama bu aslında doğru değil.

0:06:06.000,0:06:09.000
Birçok insan küçük hilelerle, küçük miktarlarda çaldılar.

0:06:09.000,0:06:12.000
Peki yakalanma ihtimali?

0:06:12.000,0:06:14.000
Bazı insanlar kağıdın sadece yarısını parçaladı,

0:06:14.000,0:06:15.000
böylece bir miktar delil vardı.

0:06:15.000,0:06:17.000
Bazı insanlar bütün kağıdı parçaladı.

0:06:17.000,0:06:20.000
Bazı insanlar bütün kağıdı parçalayıp, sınıftan çıkıp,

0:06:20.000,0:06:23.000
kendi ücretlerinii içinde 100 dolardan fazla para olan kaseden ödediler.

0:06:23.000,0:06:26.000
Beklentiniz, yakalanma ihtimali azaldıkça,

0:06:26.000,0:06:29.000
insanların daha çok hile yapmasıysa, bu gene yanlış.

0:06:29.000,0:06:32.000
Yine, birçok insan az bir miktarda hile yaptı

0:06:32.000,0:06:35.000
ve bu ekonomik teşviklere karşı duyarsızlardı.

0:06:35.000,0:06:36.000
Biz de dedik ki "Eğer insanlar

0:06:36.000,0:06:41.000
ekonomik teori açıklamalarına, bu etkilere duyarsız değillerse,

0:06:41.000,0:06:44.000
acaba burada ne oluyor?"

0:06:44.000,0:06:47.000
belki de buradaki olayı iki etki oluşturdu diye düşündük.

0:06:47.000,0:06:49.000
Bir yanda, hepimiz aynaya bakıp

0:06:49.000,0:06:52.000
kendimiz hakkında iyi hissedebilmek istiyoruz, dolayısıyla hile yapmak istemiyoruz.

0:06:52.000,0:06:54.000
Öbür tarafta, azıcık hile de yapabiliriz,

0:06:54.000,0:06:56.000
ve yine de kendimiz hakkında iyi hissedebiliriz.

0:06:56.000,0:06:57.000
Yani, belki burada olan

0:06:57.000,0:06:59.000
aşamayacağımız bir hile sınırı var,

0:06:59.000,0:07:03.000
ama gene de az oranda hile yapmaktan faydalanabiliriz,

0:07:03.000,0:07:06.000
kendimiz hakkındaki düşüncelerimizi etkilemediği sürece.

0:07:06.000,0:07:09.000
Buna kişisel belirsizlik katsayısı diyoruz.

0:07:10.000,0:07:14.000
Peki, kişisel belirsizlik katsayısını nasıl ölçersiniz?

0:07:14.000,0:07:18.000
İlk önce dedik ki, bu katsayıyı nasıl azaltabiliriz?

0:07:18.000,0:07:20.000
İnsanları laboratuvara getirdik ve dedik ki,

0:07:20.000,0:07:22.000
"Sizin için iki görevimiz var bugün."

0:07:22.000,0:07:23.000
Önce insanların yarısına

0:07:23.000,0:07:25.000
lisede okudukları 10 kitabı hatırlamalarını söyledik,

0:07:25.000,0:07:28.000
ya da On Emiri hatırlamalarını söyledik,

0:07:28.000,0:07:30.000
ve sonra onları hile yapmaya teşvik ettik.

0:07:30.000,0:07:33.000
Gördük ki On Emiri hatırlamaya çalışan insanlar --

0:07:33.000,0:07:35.000
ve kimse On Emirin hepsini hatırlayamadı --

0:07:36.000,0:07:40.000
ama o On Emiri hatırlmaya çalışan insanlar

0:07:40.000,0:07:43.000
kopya çekme imkanı verildiğinde, kesinlikle kopya çekmediler.

0:07:43.000,0:07:45.000
Daha dindar insanlar --

0:07:45.000,0:07:46.000
On Emirin daha çoğunu hatırlayanlar -- daha az hile yapmış değillerdi

0:07:46.000,0:07:48.000
ve daha az dindar insanlar --

0:07:48.000,0:07:49.000
On Emirin neredeyse hiçbirini hatırlayamayanlar --

0:07:49.000,0:07:51.000
daha çok hile yapmış değildi.

0:07:51.000,0:07:55.000
On Emiri hatırlamaya çalışmayı düşündükleri anda, insanlar

0:07:55.000,0:07:56.000
hile yapmayı bıraktı.

0:07:56.000,0:07:58.000
Hatta, kendilerini ateist ilan edenlere bile

0:07:58.000,0:08:02.000
İncil'in üzerine yemin ettirdiğimizde ve kopya çekme imkanı verdiğimizde,

0:08:02.000,0:08:04.000
hiç kopya çekmediler.

0:08:06.000,0:08:08.000
Öyle ki, On Emiri eğitim düzenine koymak

0:08:08.000,0:08:10.000
çok zor birşey, o yüzden dedik ki,

0:08:10.000,0:08:12.000
"Neden insanlara bir onur yasası imzalatmıyoruz?"

0:08:12.000,0:08:14.000
Bizde insanlara şunu imzalattık;

0:08:14.000,0:08:18.000
"MIT onur yasasının bu kısa araştırmada geçerli olduğunun farkındayım."

0:08:18.000,0:08:21.000
Sonra bu kağıdı parçaladılar. Kesinlikle kopya çeken olmadı.

0:08:21.000,0:08:22.000
Ve bu özellikle ilginç bir durum,

0:08:22.000,0:08:24.000
çünkü MIT'nin bir onur yasası yok.

0:08:24.000,0:08:29.000
(Kahkaha)

0:08:29.000,0:08:33.000
Yani. bütün bunlar bu belirsizlik katsayısını azaltmak içindi.

0:08:33.000,0:08:36.000
Peki ya belirsizlik katsayısını arttırmak?

0:08:36.000,0:08:38.000
İlk deney -- MIT'yi gezdim

0:08:38.000,0:08:41.000
ve buzdolaplarına 6'lık kola kutuları koydum --

0:08:41.000,0:08:43.000
bunlar üniversite öğrencileri için ortak buzdolaplarıydı.

0:08:43.000,0:08:46.000
Ve, bizim teknik olarak kolanın yarı ömrü dediğimiz

0:08:46.000,0:08:50.000
olguyu -- buzdolabında ne kadar durabiliyor? -- ölçmek adına geri geldim.

0:08:50.000,0:08:53.000
Bekleneceği gibi, çok uzun süre durmuyor. İnsanlar kolaları alıyorlar.

0:08:53.000,0:08:57.000
Bunun tersine, içinde altı tane bir dolar olan tabağı alıp,

0:08:57.000,0:09:00.000
aynı buzdolaplarına koydum.

0:09:00.000,0:09:01.000
Hiçbiri kaybolmadı.

0:09:01.000,0:09:04.000
Tabi ki, bu iyi bir toplumsal bilim deneyi değil,

0:09:04.000,0:09:07.000
o yüzden bunu daha iyi yapabilmek için aynı deneyi

0:09:07.000,0:09:09.000
sizlere daha önceden anlattığım gibi yaptım.

0:09:09.000,0:09:12.000
İnsanların 3'te 1'ine kağıtları verdik ve bunlar bize geri verildi.

0:09:12.000,0:09:15.000
3'te 1'ine kağıtları verdik ve onlar bu kağıtları parçaladılar,

0:09:15.000,0:09:16.000
bize gelip dediler ki,

0:09:16.000,0:09:19.000
"Deneyci Bey, ben X tane soru çözdüm. Bana X dolar verin."

0:09:19.000,0:09:22.000
3'te 1'i kağıdı parçaladıktan sonra

0:09:22.000,0:09:24.000
bize gelip dediler ki,

0:09:24.000,0:09:30.000
"Deneyci Bey, ben X tane soru çözdüm. Bana X tane jeton verin."

0:09:30.000,0:09:33.000
Onları dolarla ödemedik. Başka birşeyle ödedik.

0:09:33.000,0:09:36.000
Ve bu başka birşeyi alıp, yana doğru 4 metre yürüyüp,

0:09:36.000,0:09:38.000
dolara bozdurdular.

0:09:38.000,0:09:40.000
Şimdi şu mantık hakkında bir düşünün.

0:09:40.000,0:09:43.000
Bir kalemi iş yerinden alıp, eve götürmek hakkında ne kadar kötü hissedersiniz,

0:09:43.000,0:09:45.000
peki eğer bunu önemsiz bir para kutusundan 10 kuruş

0:09:45.000,0:09:47.000
almakla karşılaştırırsanız?

0:09:47.000,0:09:50.000
Bu iki şey çok farklı geliyor insana.

0:09:50.000,0:09:53.000
Bir kaç saniye de olsa para fikrinden uzaklaşıp

0:09:53.000,0:09:56.000
ödemenin jetonla yapılması bir farklılık yaratır mıydı?

0:09:56.000,0:09:58.000
Deneklerimiz iki kat daha fazla hile yaptılar.

0:09:58.000,0:10:00.000
Size bu konu ve borsa hakkında

0:10:00.000,0:10:02.000
ne düşündüğümü bir dakika sonra açıklayacağım.

0:10:03.000,0:10:07.000
Ama bu Enron'la olan büyük problemimi çözmedi,

0:10:07.000,0:10:10.000
çünkü Enron'da sosyal öğeler de söz konusu.

0:10:10.000,0:10:11.000
Herkes diğerlerinin nasıl davrandığını görüyor.

0:10:11.000,0:10:13.000
Aslında her gün haberlerde dolandırıcılara

0:10:13.000,0:10:15.000
dair örnekler görüyoruz.

0:10:15.000,0:10:18.000
Bu bizde neye sebep oluyor?

0:10:18.000,0:10:19.000
Böylece başka bir deney daha yaptık.

0:10:19.000,0:10:22.000
Büyük bir öğrenci grubunu deneye aldık,

0:10:22.000,0:10:23.000
ödemelerini de önceden yaptık.

0:10:23.000,0:10:26.000
Herkes deney öncesinde parasını bir zarf içinde aldı

0:10:26.000,0:10:28.000
ve onlardan deney sırasında kazanamadıkları parayı

0:10:28.000,0:10:32.000
iade etmelerini istedik. Tamam mı?

0:10:32.000,0:10:33.000
Aynı şey yaşandı.

0:10:33.000,0:10:35.000
İnsanlara hile yapmaları için fırsat verdiğimizde, hile yaptılar.

0:10:35.000,0:10:38.000
Küçük küçük de olsa her zaman hile yaptılar.

0:10:38.000,0:10:41.000
Ama bu deneyde bir de rol yapan bir öğrenciyi işe aldık.

0:10:41.000,0:10:45.000
Bu aktör öğrenci, 30 saniye sonra ayağa kalkıp

0:10:45.000,0:10:48.000
"Ben herşeyi çözdüm! Şimdi ne yapacağım?" diye sordu.

0:10:48.000,0:10:52.000
Ve deneyci, "Herşeyi bitirdiysen, gidebilirsin" dedi.

0:10:52.000,0:10:53.000
Bu kadar. Görevin tamamlandı.

0:10:53.000,0:10:57.000
Şimdi, bir öğrencimiz var, --rol yapan bir öğrenci--

0:10:57.000,0:10:59.000
grubun bir parçası.

0:10:59.000,0:11:01.000
Onun bir oyuncu olduğunu kimse bilmiyordu.

0:11:01.000,0:11:05.000
Ve açıkça çok çok ciddi bir şekilde yine hile yaptılar.

0:11:05.000,0:11:08.000
Grupta kalan diğer öğrencilere ne oldu?

0:11:08.000,0:11:11.000
Daha mı az yoksa daha mı çok hile yaptılar?

0:11:11.000,0:11:13.000
Olan şuydu;

0:11:13.000,0:11:17.000
Hile miktarları giydikleri sweatshirt'lerine bağlı değişkenlik gösterdi.

0:11:17.000,0:11:19.000
Şöyle ki, bu deneyi

0:11:19.000,0:11:22.000
Carnegie Mellon ve Pittsburgh'da yaptık.

0:11:22.000,0:11:24.000
Ve Pittsburgh'da iki büyük üniversite var.

0:11:24.000,0:11:27.000
Carnegie Mellon ve Pittsburgh üniversiteleri.

0:11:27.000,0:11:29.000
Deneydeki deneklerin hepsi Carnegie Mellon

0:11:29.000,0:11:31.000
öğrencileriydiler.

0:11:31.000,0:11:35.000
Aktör öğrenci ayağa kalktığında ki o da Carnegie Mellon

0:11:35.000,0:11:37.000
öğrencisiydi, gerçekten de öyleydi--

0:11:37.000,0:11:41.000
onların grubundan birisi olduğu için hile arttı.

0:11:41.000,0:11:45.000
Ama üstünde Pittsburgh üniversitesinin sweatshirt'ü

0:11:45.000,0:11:47.000
olduğunda hile azaldı.

0:11:47.000,0:11:50.000
(Kahkaha)

0:11:50.000,0:11:53.000
Şimdi, bu önemli, anımsayın,

0:11:53.000,0:11:55.000
öğrenci ayağa kalktığı an,

0:11:55.000,0:11:58.000
öğrenciler hile yapsalar da yakalanmayacaklarını açıkça anladılar.

0:11:58.000,0:12:00.000
çünkü deneyi yöneten

0:12:00.000,0:12:02.000
"Herşeyi bitirdin. Evine git" dedi, ve parayı alıp gitti.

0:12:02.000,0:12:05.000
Yani bu defa yakalanma ihtimaline dair pek birşey yoktu.

0:12:05.000,0:12:08.000
Bu hile yapmanın normları ile ilgiliydi.

0:12:08.000,0:12:11.000
Bizim içimizden birisi hile yapıyorsa, bizde onu görüyorsak,

0:12:11.000,0:12:15.000
grup olarak bu şekilde davranmanın daha uygun olduğunu hissediyoruz.

0:12:15.000,0:12:17.000
Ama başka gruptan birisiyse, bu kötü insanlar--

0:12:17.000,0:12:19.000
Demek istediğim, bu konuda kötü değil--

0:12:19.000,0:12:21.000
ama kendimizi bağdaştırmak istemediğimiz

0:12:21.000,0:12:23.000
başka bir grup veya başka bir üniversiteden birisi

0:12:23.000,0:12:26.000
hile yapmışsa, aniden kişilerdeki dürüstlük farkındalığı

0:12:26.000,0:12:28.000
-bir parça da On Emir'de olduğu gibi--hemen yükseliyor.

0:12:28.000,0:12:32.000
ve hatta daha da az hile yapıyorlar.

0:12:32.000,0:12:36.000
Yani bu konudan hile yapmakla ilgili ne öğrenmiş olduk?

0:12:36.000,0:12:39.000
Pek çok insanın hile yapabileceğini öğrendik.

0:12:39.000,0:12:42.000
Küçük küçük hileler yapıyorlar.

0:12:42.000,0:12:46.000
Kişilere ahlaki değerler anımsatıldığında, daha az hile yapıyorlar.

0:12:46.000,0:12:49.000
Hile yapma fikrinden uzaklaşınca,

0:12:49.000,0:12:53.000
örneğin para objesinden uzaklaşınca, insanlar daha çok hile yapıyor.

0:12:53.000,0:12:55.000
Ve çevremizde hile yapanları gördüğümüzde,

0:12:55.000,0:12:59.000
özellikle bizim grubumuzun bir parçasıysalar, hilekarlık artıyor.

0:12:59.000,0:13:02.000
Peki şimdi konuya borsa açısından bakalım,

0:13:02.000,0:13:03.000
ne yaşandığını düşünün.

0:13:03.000,0:13:06.000
Kişilere büyük paralar ödeyip, gerçeği olduğundan

0:13:06.000,0:13:08.000
birazcık farklı görmelerini sağlayacak

0:13:08.000,0:13:11.000
bir durum yarattığınızda ne olur?

0:13:11.000,0:13:14.000
Bu şekilde farklı görmeyi başaramazlar mı?

0:13:14.000,0:13:15.000
Elbette başarırlar.

0:13:15.000,0:13:16.000
Peki ya daha farklı şeyler yaparsanız,

0:13:16.000,0:13:18.000
yani parayı konudan uzaklaştırırsanız?

0:13:18.000,0:13:21.000
Onlara hisse, hisse opsiyonları, yan ürünler,

0:13:21.000,0:13:22.000
veya mortgagelanmış güvence adını verirseniz?

0:13:22.000,0:13:25.000
Daha uzak şeyler için olay bu olabilir mi,

0:13:25.000,0:13:27.000
bu bir saniyelik jeton bile değil,

0:13:27.000,0:13:29.000
çok uzun sürelerdir, paradan pek çok basamakla uzaklaştırılmış

0:13:29.000,0:13:33.000
bu olaylarda--kişiler daha da çok hile yapmaya yöneliyor olabilir mi?

0:13:33.000,0:13:35.000
Ve sosyal çevremizde böyle davranan insanları

0:13:35.000,0:13:38.000
başka insanlar gördüğünde ne oluyor?

0:13:38.000,0:13:42.000
Ben stok markette tüm bu güçlerin olabilecek

0:13:42.000,0:13:44.000
en kötü haliyle görev aldığını düşünüyorum.

0:13:44.000,0:13:47.000
Davranış ekonomisi hakkında size daha da

0:13:47.000,0:13:50.000
genel bir şey söylemek istiyorum.

0:13:50.000,0:13:54.000
hayatımızda pek çok sezgimiz var

0:13:54.000,0:13:57.000
ve asıl olay bu sezgisel tahminlerimizin çoğunun hatalı olmasıdır.

0:13:57.000,0:14:00.000
Soru şu, bu tahmin ve sezgilerimizi test edecek miyiz?

0:14:00.000,0:14:02.000
Bu sezgilerimizi özel hayatımızda,

0:14:02.000,0:14:04.000
iş hayatımızda özellikle olay prensiplere dayandığında,

0:14:04.000,0:14:07.000
Hiçbir Çocuk Geride Kalmadı gibi şeyleri düşündüğümüzde,

0:14:07.000,0:14:10.000
yeni bir stok market yarattığınızda,

0:14:10.000,0:14:13.000
ve yeni bir prensip oluşturduğunuzda--

0:14:13.000,0:14:16.000
vergilerde, sağlık sisteminde vs nasıl test edeceğinizi düşünebilirsiniz.

0:14:16.000,0:14:18.000
Sezgilerimizi test etmekteki zorluk

0:14:18.000,0:14:20.000
öğrendiğim en büyük dersti;

0:14:20.000,0:14:22.000
hemşirelere geri döndüm,

0:14:22.000,0:14:24.000
yani onlarla konuşmak için geri gittim.

0:14:24.000,0:14:27.000
ve onlara bandajları çıkarma konusunda bulduklarımı anlattım

0:14:27.000,0:14:29.000
Ve çok ilginç iki şey öğrendim;

0:14:29.000,0:14:31.000
Birisi Ettie, en sevdiğim hemşiremdi.

0:14:31.000,0:14:35.000
bana kendisinin çektiği acıyı göz ardı ettiğimi söyledi.

0:14:35.000,0:14:37.000
"Elbette, senin için çok acı vericiydi", dedi.

0:14:37.000,0:14:39.000
"Ama beni bir hemşire olarak düşün,

0:14:39.000,0:14:41.000
Sevdiğim, hoşlandığım birinden bandajları çıkarıyorum.

0:14:41.000,0:14:44.000
ve uzun bir süre boyunca da bunu yapmak zorunda kalıyorum.

0:14:44.000,0:14:47.000
Bu kadar çok işkence yaratmak benim için de iyi birşey değildi."

0:14:47.000,0:14:52.000
Ve belki bir parça zorlandığı için böyle davranmıştı, öyle söyledi.

0:14:52.000,0:14:55.000
Ama aslında olay bundan da ilginçti,

0:14:55.000,0:15:00.000
"Senin sezginin doğru olduğunu düşünmüyordum", dedi.

0:15:00.000,0:15:01.000
"Benim sezgimin doğru olduğunu düşünüyordum".

0:15:01.000,0:15:03.000
Yani bütün sezgilerinizi düşününce

0:15:03.000,0:15:07.000
kendi sezginizin yanlış olduğuna inanmak oldukça zor.

0:15:07.000,0:15:10.000
"Gerçekten de ben kendi sezgimin doğru olduğunu düşünüyordum," dedi.

0:15:10.000,0:15:12.000
kendi sezgisinin doğru olduğunu düşünüyordu,

0:15:12.000,0:15:17.000
ve hatalı olup olmadığını anlamak için dahi zor bir

0:15:17.000,0:15:19.000
deneye katılmayı kabul etmek onun için yine zordu.

0:15:19.000,0:15:23.000
Gerçekte, hepimizin her an içinde olduğu durum budur.

0:15:23.000,0:15:26.000
Her tür şey hakkında çok güçlü sezgilerimiz var,

0:15:26.000,0:15:29.000
kendi yeteneklerimize, ekonominin nasıl işlediğine,

0:15:29.000,0:15:31.000
okul öğretmenlerine nasıl maaş verileceğine dair.

0:15:31.000,0:15:34.000
Ama bu sezgilerimizi test etmeye başlamazsak

0:15:34.000,0:15:36.000
daha iyi olmamızin imkanı yok.

0:15:36.000,0:15:38.000
Sadece şunu düşünün, hemşireler sezgilerini kontrol etmeye

0:15:38.000,0:15:40.000
niyetli olsalardı, hayatım çok daha iyi olabilirdi,

0:15:40.000,0:15:41.000
ve eğer kendi sezgilerimiz üzerinde

0:15:41.000,0:15:46.000
daha fazla sistematik deneyler yapmaya başlasak herşey nasıl daha iyi olabilir.

0:15:46.000,0:15:48.000
Çok teşekkür ediyorum.