1
00:00:01,000 --> 00:00:03,000
Bugün sizlere biraz

2
00:00:03,000 --> 00:00:06,000
öngörülebilir mantıksızlıktan bahsetmek istiyorum.

3
00:00:06,000 --> 00:00:10,000
Benim öngörülebilir mantıksızlığa ilgim

4
00:00:10,000 --> 00:00:13,000
uzun yıllar önce hastanede başladı.

5
00:00:13,000 --> 00:00:17,000
Kötü bir şekilde yanmıştım.

6
00:00:17,000 --> 00:00:20,000
Ve hastanede uzun süre geçirince

7
00:00:20,000 --> 00:00:23,000
çeşit çeşit mantıksızlık görüyorsunuz.

8
00:00:23,000 --> 00:00:28,000
Yanık bölümünde canımı en çok sıkan şey

9
00:00:28,000 --> 00:00:32,000
hemşirelerin sargı bezlerimi çıkarma süreciydi.

10
00:00:33,000 --> 00:00:35,000
Eminim hepiniz en az bir kere yara bandı sökmüşsünüzdür,

11
00:00:35,000 --> 00:00:38,000
ve bunu nasıl yapmanın daha iyi olacağını düşünmüşsünüzdür.

12
00:00:38,000 --> 00:00:42,000
Birden mi çekmek lazım --kısa süreli ama keskin bir acıyla--

13
00:00:42,000 --> 00:00:44,000
yoksa yavaşça mı çekmeli?

14
00:00:44,000 --> 00:00:48,000
Daha uzun bir sürede, fakat her saniye daha az acıyla.

15
00:00:48,000 --> 00:00:51,000
Bunlardan hangisi doğru yaklaşım?

16
00:00:51,000 --> 00:00:55,000
Benim bölümümdeki hemşirelere göre doğru yol

17
00:00:55,000 --> 00:00:58,000
hızlıca çekmekti, bu yüzden sıkıca tutar, çeker; tekrar tutar, çeker

18
00:00:58,000 --> 00:01:00,000
tutar ve çekerlerdi.

19
00:01:00,000 --> 00:01:04,000
Ve vücudumun yüzde 70'i yanık olduğundan, bu bir saat kadar sürüyordu.

20
00:01:04,000 --> 00:01:07,000
Tahmin edeceğiniz üzere,

21
00:01:07,000 --> 00:01:11,000
bu yüksek yoğunluktaki çekme anından nefret ediyordum.

22
00:01:11,000 --> 00:01:13,000
Onlarla bunu tartışmaya çalışıp derdim ki,

23
00:01:13,000 --> 00:01:14,000
"Neden farklı birşey denemiyoruz?

24
00:01:14,000 --> 00:01:16,000
Neden biraz daha uzun süre harcayıp --

25
00:01:16,000 --> 00:01:21,000
belki bir yerine iki saat harcayıp -- daha az yoğunlukta yapmıyoruz?

26
00:01:21,000 --> 00:01:23,000
Ve hemşireler bana iki şey söylediler.

27
00:01:23,000 --> 00:01:27,000
Bana hastayı doğru şekilde anladıklarını --

28
00:01:27,000 --> 00:01:30,000
hastanın hissettiği acıyı olduğunca azaltmanın yolunu bildiklerini --

29
00:01:30,000 --> 00:01:33,000
bir de "hasta" kelimesinin anlamının

30
00:01:33,000 --> 00:01:35,000
fikir vermek ya da müdahale etmek olmadığını söylediler...

31
00:01:35,000 --> 00:01:38,000
Ayrıca bu sadece İbranicede değil.

32
00:01:38,000 --> 00:01:41,000
Her dilde aynı deneyimle karşılaştım.

33
00:01:41,000 --> 00:01:45,000
Ve, bilmelisiniz ki, yapabileceğim fazla birşey yoktu,

34
00:01:45,000 --> 00:01:48,000
ve aynı şekilde yapmaya devam ettiler.

35
00:01:48,000 --> 00:01:50,000
Üç sene kadar sonra, hastaneden ayrıldığımda,

36
00:01:50,000 --> 00:01:53,000
üniversitede çalışmaya başladım.

37
00:01:53,000 --> 00:01:56,000
Öğrendiğim en önemli derslerden biri şuydu:

38
00:01:56,000 --> 00:01:58,000
bir deney yöntemi var;

39
00:01:58,000 --> 00:02:02,000
eğer bir sorunuz varsa ve bu sorunun daha soyut bir benzerini yaratabilirseniz

40
00:02:02,000 --> 00:02:06,000
ve bu soyut soruyu inceleyebilirseniz,

41
00:02:06,000 --> 00:02:08,000
belki dünya hakkında birşeyler öğrenebilirsiniz.

42
00:02:08,000 --> 00:02:10,000
Ben de bunu yaptım.

43
00:02:10,000 --> 00:02:11,000
Hala merak ediyordum,

44
00:02:11,000 --> 00:02:13,000
sargı bezini yanık hastalarından nasıl çıkarmalı?

45
00:02:13,000 --> 00:02:16,000
İlk başlarda fazla araştırma param yoktu,

46
00:02:16,000 --> 00:02:20,000
o yüzden hırdavat dükkanına gittim ve bir tane marangoz mengenesi aldım.

47
00:02:20,000 --> 00:02:24,000
Ve insanları laboratuvara getirip, parmaklarını mengeneye koyardım,

48
00:02:24,000 --> 00:02:26,000
sonra biraz daha sıkıştırırdım.

49
00:02:26,000 --> 00:02:28,000
(Kahkaha)

50
00:02:28,000 --> 00:02:31,000
Uzun süreler ve kısa süreler boyunca parmaklarını sıkıştırır,

51
00:02:31,000 --> 00:02:33,000
acıyı arttırırdım ya da azaltırdım,

52
00:02:33,000 --> 00:02:37,000
ara vererek ya da ara vermeden -- türlü çeşitte acı.

53
00:02:37,000 --> 00:02:39,000
İnsanların canını biraz acıttıktan sonra, onlara sorardım,

54
00:02:39,000 --> 00:02:41,000
Bu ne kadar acıdı? Peki ya bu ne kadar acıdı?

55
00:02:41,000 --> 00:02:43,000
Ya da, eğer bu son ikisi arasından seçecek olsaydın,

56
00:02:43,000 --> 00:02:45,000
hangisini seçerdin?

57
00:02:45,000 --> 00:02:48,000
(Kahkaha)

58
00:02:48,000 --> 00:02:51,000
Bunu bir süre yapmaya devam ettim.

59
00:02:51,000 --> 00:02:53,000
(Kahkaha)

60
00:02:53,000 --> 00:02:57,000
Ve, her iyi akademik proje gibi, daha fazla mali destek aldım.

61
00:02:57,000 --> 00:02:59,000
Seslere, elektrik şoklarına geçtim --

62
00:02:59,000 --> 00:03:04,000
hatta insanlara çok daha fazla acı hissettiren bir acı kıyafetim bile vardı.

63
00:03:04,000 --> 00:03:08,000
Ama bu sürecin sonunda

64
00:03:08,000 --> 00:03:11,000
hemşirelerin haksız olduğu ortaya çıktı.

65
00:03:11,000 --> 00:03:14,000
Bunlar iyi niyetli harika insanlar,

66
00:03:14,000 --> 00:03:16,000
ve de oldukça tecrübeliler, fakat yine de

67
00:03:16,000 --> 00:03:20,000
öngörülebilir ve tahmin edilebilir bir şekilde sürekli hata yapıyorlardı.

68
00:03:20,000 --> 00:03:23,000
Anlaşıldı ki, aslında zamanı,

69
00:03:23,000 --> 00:03:25,000
keskinlikle aynı şekilde algılamadığımız için,

70
00:03:25,000 --> 00:03:29,000
süreç daha uzun ve acı daha az keskin olsa

71
00:03:29,000 --> 00:03:31,000
ben daha az acı çekebilirdim.

72
00:03:31,000 --> 00:03:34,000
Anlaşıldı ki, suratımla başlamak daha iyi olurdu,

73
00:03:34,000 --> 00:03:36,000
çünkü yüz daha hassas bir bölgedir, ve bacaklarıma doğru devam etmek,

74
00:03:36,000 --> 00:03:39,000
böylece zaman içerisinde daha iyi hissederdim --

75
00:03:39,000 --> 00:03:40,000
bu da acıyı azaltırdı.

76
00:03:40,000 --> 00:03:42,000
Ayrıca acıya iyi gelebilecek başka birşey de

77
00:03:42,000 --> 00:03:44,000
bazen ara vermek olurdu, böylece acıdan biraz sıyrılabilirdim.

78
00:03:44,000 --> 00:03:46,000
Bunların hepsi yapılabilecek harika şeyler,

79
00:03:46,000 --> 00:03:49,000
ama hemşirelerimin hiçbirinden haberi yoktu.

80
00:03:49,000 --> 00:03:50,000
O noktadan itibaren düşünmeye başladım,

81
00:03:50,000 --> 00:03:53,000
acaba hemşireler dünyada bu tarz hataları yapan tek insanlar mı,

82
00:03:53,000 --> 00:03:56,000
yoksa bu daha genel bir durum mu?

83
00:03:56,000 --> 00:03:58,000
Ortaya çıktı ki bu oldukça genel bir durum --

84
00:03:58,000 --> 00:04:01,000
yaptığımız bir sürü hata var.

85
00:04:01,000 --> 00:04:06,000
Size mantıksızlık ile ilgili bir örnek vermek istiyorum,

86
00:04:06,000 --> 00:04:09,000
size hileden bahsedeceğim.

87
00:04:09,000 --> 00:04:11,000
Hile konusunu seçtim, çünkü bu konu ilgi çekici,

88
00:04:11,000 --> 00:04:13,000
diğer yandan da sanıyorum bize

89
00:04:13,000 --> 00:04:16,000
içinde olduğumuz borsa durumu hakkında birşeyler anlatacak.

90
00:04:16,000 --> 00:04:19,000
Benim hileye olan ilgim

91
00:04:19,000 --> 00:04:21,000
Enron'un ortaya çıkışı ve aniden patlaması sırasında başladı

92
00:04:21,000 --> 00:04:24,000
ve bu süreçte yaşananları değerlendirmeye başladım.

93
00:04:24,000 --> 00:04:25,000
Acaba ortada sadece

94
00:04:25,000 --> 00:04:28,000
bunları yapabilecek birkaç çürük elma mı var,

95
00:04:28,000 --> 00:04:30,000
yoksa daha bulaşıcı bir durumdan mı bahsediyoruz,

96
00:04:30,000 --> 00:04:34,000
öyle ki aslında şekilde davranabilecek bir sürü insan var?

97
00:04:34,000 --> 00:04:38,000
Genelde yaptığımız gibi, basit bir deney yapmaya karar verdim.

98
00:04:38,000 --> 00:04:39,000
Deneyin gidişatı şöyle:

99
00:04:39,000 --> 00:04:42,000
Denek olduğunuzu düşünelim, size bir parça kağıt veriyorum

100
00:04:42,000 --> 00:04:46,000
üzerinde 20 tane basit, herkesin çözebileceği matematik sorusu var,

101
00:04:46,000 --> 00:04:48,000
ama size yeterince zaman vermiyorum.

102
00:04:48,000 --> 00:04:50,000
Beş dakika sonunda da:

103
00:04:50,000 --> 00:04:53,000
"Kağıtları bana uzatın, size her soru için bir dolar vereceğim."

104
00:04:53,000 --> 00:04:57,000
İnsanlar soruları çözerdi. 4'er dolar verirdim --

105
00:04:57,000 --> 00:04:59,000
insanlar ortalamada 4 soru çözüyorlardı.

106
00:04:59,000 --> 00:05:02,000
Bazılarını ise hile yapmaya ayartırdım.

107
00:05:02,000 --> 00:05:03,000
Onlara kağıtlari dağıtırdım.

108
00:05:03,000 --> 00:05:05,000
Beş dakika bittiğinde, derdim ki,

109
00:05:05,000 --> 00:05:06,000
"Lütfen kağıdı yırtıp, parçalayın.

110
00:05:06,000 --> 00:05:09,000
Parçaları cebinize ya da çantanıza koyun,

111
00:05:09,000 --> 00:05:12,000
ve bana kaç tane soruyu çözebildiğinizi söyleyin."

112
00:05:12,000 --> 00:05:15,000
Bu sefer insanlar ortalama yedi soru çözmeye başladılar.

113
00:05:15,000 --> 00:05:20,000
Yani, aralarında sadece birkaç çürük elma varmış değildi --

114
00:05:20,000 --> 00:05:23,000
birkaç insan çok hile yapıyor gibi değildi--

115
00:05:23,000 --> 00:05:26,000
Aksine, gördüğümüz birçok insanın birazcık hile yaptığıydı.

116
00:05:26,000 --> 00:05:29,000
Ekonomik teoride,

117
00:05:29,000 --> 00:05:32,000
hilekarlık çok kolay bir maliyet-kazanç karşılaştırmasıdır.

118
00:05:32,000 --> 00:05:34,000
Dersiniz ki, yakalanma ihtimalim nedir?

119
00:05:34,000 --> 00:05:37,000
Hile yaparak ne kadar kazanacağım?

120
00:05:37,000 --> 00:05:39,000
Ve eğer yakalanırsam, cezam ne kadar ağır olacak?

121
00:05:39,000 --> 00:05:41,000
Ve bu seçenekleri tartarsınız --

122
00:05:41,000 --> 00:05:43,000
kolay bir maliyet-kazanç hesabı yaparsınız,

123
00:05:43,000 --> 00:05:46,000
ve bu suçu işlemenin değip değmeyeceğine karar verirsiniz.

124
00:05:46,000 --> 00:05:48,000
Biz de bunu sınamaya çalışıyoruz.

125
00:05:48,000 --> 00:05:52,000
Bazı insanlar için ne kadar para kazanabileceklerini değiştirdik --

126
00:05:52,000 --> 00:05:53,000
ne kadar para çalabileceklerini.

127
00:05:53,000 --> 00:05:56,000
Bir soru için 10 sent (kuruş) ödedik, 50 sent ödedik,

128
00:05:56,000 --> 00:05:59,000
bir dolar, beş dolar, on dolar.

129
00:05:59,000 --> 00:06:03,000
Masadaki para arttıkça, insanların daha çok hile yapmasını beklersiniz,

130
00:06:03,000 --> 00:06:06,000
ama bu aslında doğru değil.

131
00:06:06,000 --> 00:06:09,000
Birçok insan küçük hilelerle, küçük miktarlarda çaldılar.

132
00:06:09,000 --> 00:06:12,000
Peki yakalanma ihtimali?

133
00:06:12,000 --> 00:06:14,000
Bazı insanlar kağıdın sadece yarısını parçaladı,

134
00:06:14,000 --> 00:06:15,000
böylece bir miktar delil vardı.

135
00:06:15,000 --> 00:06:17,000
Bazı insanlar bütün kağıdı parçaladı.

136
00:06:17,000 --> 00:06:20,000
Bazı insanlar bütün kağıdı parçalayıp, sınıftan çıkıp,

137
00:06:20,000 --> 00:06:23,000
kendi ücretlerinii içinde 100 dolardan fazla para olan kaseden ödediler.

138
00:06:23,000 --> 00:06:26,000
Beklentiniz, yakalanma ihtimali azaldıkça,

139
00:06:26,000 --> 00:06:29,000
insanların daha çok hile yapmasıysa, bu gene yanlış.

140
00:06:29,000 --> 00:06:32,000
Yine, birçok insan az bir miktarda hile yaptı

141
00:06:32,000 --> 00:06:35,000
ve bu ekonomik teşviklere karşı duyarsızlardı.

142
00:06:35,000 --> 00:06:36,000
Biz de dedik ki "Eğer insanlar

143
00:06:36,000 --> 00:06:41,000
ekonomik teori açıklamalarına, bu etkilere duyarsız değillerse,

144
00:06:41,000 --> 00:06:44,000
acaba burada ne oluyor?"

145
00:06:44,000 --> 00:06:47,000
belki de buradaki olayı iki etki oluşturdu diye düşündük.

146
00:06:47,000 --> 00:06:49,000
Bir yanda, hepimiz aynaya bakıp

147
00:06:49,000 --> 00:06:52,000
kendimiz hakkında iyi hissedebilmek istiyoruz, dolayısıyla hile yapmak istemiyoruz.

148
00:06:52,000 --> 00:06:54,000
Öbür tarafta, azıcık hile de yapabiliriz,

149
00:06:54,000 --> 00:06:56,000
ve yine de kendimiz hakkında iyi hissedebiliriz.

150
00:06:56,000 --> 00:06:57,000
Yani, belki burada olan

151
00:06:57,000 --> 00:06:59,000
aşamayacağımız bir hile sınırı var,

152
00:06:59,000 --> 00:07:03,000
ama gene de az oranda hile yapmaktan faydalanabiliriz,

153
00:07:03,000 --> 00:07:06,000
kendimiz hakkındaki düşüncelerimizi etkilemediği sürece.

154
00:07:06,000 --> 00:07:09,000
Buna kişisel belirsizlik katsayısı diyoruz.

155
00:07:10,000 --> 00:07:14,000
Peki, kişisel belirsizlik katsayısını nasıl ölçersiniz?

156
00:07:14,000 --> 00:07:18,000
İlk önce dedik ki, bu katsayıyı nasıl azaltabiliriz?

157
00:07:18,000 --> 00:07:20,000
İnsanları laboratuvara getirdik ve dedik ki,

158
00:07:20,000 --> 00:07:22,000
"Sizin için iki görevimiz var bugün."

159
00:07:22,000 --> 00:07:23,000
Önce insanların yarısına

160
00:07:23,000 --> 00:07:25,000
lisede okudukları 10 kitabı hatırlamalarını söyledik,

161
00:07:25,000 --> 00:07:28,000
ya da On Emiri hatırlamalarını söyledik,

162
00:07:28,000 --> 00:07:30,000
ve sonra onları hile yapmaya teşvik ettik.

163
00:07:30,000 --> 00:07:33,000
Gördük ki On Emiri hatırlamaya çalışan insanlar --

164
00:07:33,000 --> 00:07:35,000
ve kimse On Emirin hepsini hatırlayamadı --

165
00:07:36,000 --> 00:07:40,000
ama o On Emiri hatırlmaya çalışan insanlar

166
00:07:40,000 --> 00:07:43,000
kopya çekme imkanı verildiğinde, kesinlikle kopya çekmediler.

167
00:07:43,000 --> 00:07:45,000
Daha dindar insanlar --

168
00:07:45,000 --> 00:07:46,000
On Emirin daha çoğunu hatırlayanlar -- daha az hile yapmış değillerdi

169
00:07:46,000 --> 00:07:48,000
ve daha az dindar insanlar --

170
00:07:48,000 --> 00:07:49,000
On Emirin neredeyse hiçbirini hatırlayamayanlar --

171
00:07:49,000 --> 00:07:51,000
daha çok hile yapmış değildi.

172
00:07:51,000 --> 00:07:55,000
On Emiri hatırlamaya çalışmayı düşündükleri anda, insanlar

173
00:07:55,000 --> 00:07:56,000
hile yapmayı bıraktı.

174
00:07:56,000 --> 00:07:58,000
Hatta, kendilerini ateist ilan edenlere bile

175
00:07:58,000 --> 00:08:02,000
İncil'in üzerine yemin ettirdiğimizde ve kopya çekme imkanı verdiğimizde,

176
00:08:02,000 --> 00:08:04,000
hiç kopya çekmediler.

177
00:08:06,000 --> 00:08:08,000
Öyle ki, On Emiri eğitim düzenine koymak

178
00:08:08,000 --> 00:08:10,000
çok zor birşey, o yüzden dedik ki,

179
00:08:10,000 --> 00:08:12,000
"Neden insanlara bir onur yasası imzalatmıyoruz?"

180
00:08:12,000 --> 00:08:14,000
Bizde insanlara şunu imzalattık;

181
00:08:14,000 --> 00:08:18,000
"MIT onur yasasının bu kısa araştırmada geçerli olduğunun farkındayım."

182
00:08:18,000 --> 00:08:21,000
Sonra bu kağıdı parçaladılar. Kesinlikle kopya çeken olmadı.

183
00:08:21,000 --> 00:08:22,000
Ve bu özellikle ilginç bir durum,

184
00:08:22,000 --> 00:08:24,000
çünkü MIT'nin bir onur yasası yok.

185
00:08:24,000 --> 00:08:29,000
(Kahkaha)

186
00:08:29,000 --> 00:08:33,000
Yani. bütün bunlar bu belirsizlik katsayısını azaltmak içindi.

187
00:08:33,000 --> 00:08:36,000
Peki ya belirsizlik katsayısını arttırmak?

188
00:08:36,000 --> 00:08:38,000
İlk deney -- MIT'yi gezdim

189
00:08:38,000 --> 00:08:41,000
ve buzdolaplarına 6'lık kola kutuları koydum --

190
00:08:41,000 --> 00:08:43,000
bunlar üniversite öğrencileri için ortak buzdolaplarıydı.

191
00:08:43,000 --> 00:08:46,000
Ve, bizim teknik olarak kolanın yarı ömrü dediğimiz

192
00:08:46,000 --> 00:08:50,000
olguyu -- buzdolabında ne kadar durabiliyor? -- ölçmek adına geri geldim.

193
00:08:50,000 --> 00:08:53,000
Bekleneceği gibi, çok uzun süre durmuyor. İnsanlar kolaları alıyorlar.

194
00:08:53,000 --> 00:08:57,000
Bunun tersine, içinde altı tane bir dolar olan tabağı alıp,

195
00:08:57,000 --> 00:09:00,000
aynı buzdolaplarına koydum.

196
00:09:00,000 --> 00:09:01,000
Hiçbiri kaybolmadı.

197
00:09:01,000 --> 00:09:04,000
Tabi ki, bu iyi bir toplumsal bilim deneyi değil,

198
00:09:04,000 --> 00:09:07,000
o yüzden bunu daha iyi yapabilmek için aynı deneyi

199
00:09:07,000 --> 00:09:09,000
sizlere daha önceden anlattığım gibi yaptım.

200
00:09:09,000 --> 00:09:12,000
İnsanların 3'te 1'ine kağıtları verdik ve bunlar bize geri verildi.

201
00:09:12,000 --> 00:09:15,000
3'te 1'ine kağıtları verdik ve onlar bu kağıtları parçaladılar,

202
00:09:15,000 --> 00:09:16,000
bize gelip dediler ki,

203
00:09:16,000 --> 00:09:19,000
"Deneyci Bey, ben X tane soru çözdüm. Bana X dolar verin."

204
00:09:19,000 --> 00:09:22,000
3'te 1'i kağıdı parçaladıktan sonra

205
00:09:22,000 --> 00:09:24,000
bize gelip dediler ki,

206
00:09:24,000 --> 00:09:30,000
"Deneyci Bey, ben X tane soru çözdüm. Bana X tane jeton verin."

207
00:09:30,000 --> 00:09:33,000
Onları dolarla ödemedik. Başka birşeyle ödedik.

208
00:09:33,000 --> 00:09:36,000
Ve bu başka birşeyi alıp, yana doğru 4 metre yürüyüp,

209
00:09:36,000 --> 00:09:38,000
dolara bozdurdular.

210
00:09:38,000 --> 00:09:40,000
Şimdi şu mantık hakkında bir düşünün.

211
00:09:40,000 --> 00:09:43,000
Bir kalemi iş yerinden alıp, eve götürmek hakkında ne kadar kötü hissedersiniz,

212
00:09:43,000 --> 00:09:45,000
peki eğer bunu önemsiz bir para kutusundan 10 kuruş

213
00:09:45,000 --> 00:09:47,000
almakla karşılaştırırsanız?

214
00:09:47,000 --> 00:09:50,000
Bu iki şey çok farklı geliyor insana.

215
00:09:50,000 --> 00:09:53,000
Bir kaç saniye de olsa para fikrinden uzaklaşıp

216
00:09:53,000 --> 00:09:56,000
ödemenin jetonla yapılması bir farklılık yaratır mıydı?

217
00:09:56,000 --> 00:09:58,000
Deneklerimiz iki kat daha fazla hile yaptılar.

218
00:09:58,000 --> 00:10:00,000
Size bu konu ve borsa hakkında

219
00:10:00,000 --> 00:10:02,000
ne düşündüğümü bir dakika sonra açıklayacağım.

220
00:10:03,000 --> 00:10:07,000
Ama bu Enron'la olan büyük problemimi çözmedi,

221
00:10:07,000 --> 00:10:10,000
çünkü Enron'da sosyal öğeler de söz konusu.

222
00:10:10,000 --> 00:10:11,000
Herkes diğerlerinin nasıl davrandığını görüyor.

223
00:10:11,000 --> 00:10:13,000
Aslında her gün haberlerde dolandırıcılara

224
00:10:13,000 --> 00:10:15,000
dair örnekler görüyoruz.

225
00:10:15,000 --> 00:10:18,000
Bu bizde neye sebep oluyor?

226
00:10:18,000 --> 00:10:19,000
Böylece başka bir deney daha yaptık.

227
00:10:19,000 --> 00:10:22,000
Büyük bir öğrenci grubunu deneye aldık,

228
00:10:22,000 --> 00:10:23,000
ödemelerini de önceden yaptık.

229
00:10:23,000 --> 00:10:26,000
Herkes deney öncesinde parasını bir zarf içinde aldı

230
00:10:26,000 --> 00:10:28,000
ve onlardan deney sırasında kazanamadıkları parayı

231
00:10:28,000 --> 00:10:32,000
iade etmelerini istedik. Tamam mı?

232
00:10:32,000 --> 00:10:33,000
Aynı şey yaşandı.

233
00:10:33,000 --> 00:10:35,000
İnsanlara hile yapmaları için fırsat verdiğimizde, hile yaptılar.

234
00:10:35,000 --> 00:10:38,000
Küçük küçük de olsa her zaman hile yaptılar.

235
00:10:38,000 --> 00:10:41,000
Ama bu deneyde bir de rol yapan bir öğrenciyi işe aldık.

236
00:10:41,000 --> 00:10:45,000
Bu aktör öğrenci, 30 saniye sonra ayağa kalkıp

237
00:10:45,000 --> 00:10:48,000
"Ben herşeyi çözdüm! Şimdi ne yapacağım?" diye sordu.

238
00:10:48,000 --> 00:10:52,000
Ve deneyci, "Herşeyi bitirdiysen, gidebilirsin" dedi.

239
00:10:52,000 --> 00:10:53,000
Bu kadar. Görevin tamamlandı.

240
00:10:53,000 --> 00:10:57,000
Şimdi, bir öğrencimiz var, --rol yapan bir öğrenci--

241
00:10:57,000 --> 00:10:59,000
grubun bir parçası.

242
00:10:59,000 --> 00:11:01,000
Onun bir oyuncu olduğunu kimse bilmiyordu.

243
00:11:01,000 --> 00:11:05,000
Ve açıkça çok çok ciddi bir şekilde yine hile yaptılar.

244
00:11:05,000 --> 00:11:08,000
Grupta kalan diğer öğrencilere ne oldu?

245
00:11:08,000 --> 00:11:11,000
Daha mı az yoksa daha mı çok hile yaptılar?

246
00:11:11,000 --> 00:11:13,000
Olan şuydu;

247
00:11:13,000 --> 00:11:17,000
Hile miktarları giydikleri sweatshirt'lerine bağlı değişkenlik gösterdi.

248
00:11:17,000 --> 00:11:19,000
Şöyle ki, bu deneyi

249
00:11:19,000 --> 00:11:22,000
Carnegie Mellon ve Pittsburgh'da yaptık.

250
00:11:22,000 --> 00:11:24,000
Ve Pittsburgh'da iki büyük üniversite var.

251
00:11:24,000 --> 00:11:27,000
Carnegie Mellon ve Pittsburgh üniversiteleri.

252
00:11:27,000 --> 00:11:29,000
Deneydeki deneklerin hepsi Carnegie Mellon

253
00:11:29,000 --> 00:11:31,000
öğrencileriydiler.

254
00:11:31,000 --> 00:11:35,000
Aktör öğrenci ayağa kalktığında ki o da Carnegie Mellon

255
00:11:35,000 --> 00:11:37,000
öğrencisiydi, gerçekten de öyleydi--

256
00:11:37,000 --> 00:11:41,000
onların grubundan birisi olduğu için hile arttı.

257
00:11:41,000 --> 00:11:45,000
Ama üstünde Pittsburgh üniversitesinin sweatshirt'ü

258
00:11:45,000 --> 00:11:47,000
olduğunda hile azaldı.

259
00:11:47,000 --> 00:11:50,000
(Kahkaha)

260
00:11:50,000 --> 00:11:53,000
Şimdi, bu önemli, anımsayın,

261
00:11:53,000 --> 00:11:55,000
öğrenci ayağa kalktığı an,

262
00:11:55,000 --> 00:11:58,000
öğrenciler hile yapsalar da yakalanmayacaklarını açıkça anladılar.

263
00:11:58,000 --> 00:12:00,000
çünkü deneyi yöneten

264
00:12:00,000 --> 00:12:02,000
"Herşeyi bitirdin. Evine git" dedi, ve parayı alıp gitti.

265
00:12:02,000 --> 00:12:05,000
Yani bu defa yakalanma ihtimaline dair pek birşey yoktu.

266
00:12:05,000 --> 00:12:08,000
Bu hile yapmanın normları ile ilgiliydi.

267
00:12:08,000 --> 00:12:11,000
Bizim içimizden birisi hile yapıyorsa, bizde onu görüyorsak,

268
00:12:11,000 --> 00:12:15,000
grup olarak bu şekilde davranmanın daha uygun olduğunu hissediyoruz.

269
00:12:15,000 --> 00:12:17,000
Ama başka gruptan birisiyse, bu kötü insanlar--

270
00:12:17,000 --> 00:12:19,000
Demek istediğim, bu konuda kötü değil--

271
00:12:19,000 --> 00:12:21,000
ama kendimizi bağdaştırmak istemediğimiz

272
00:12:21,000 --> 00:12:23,000
başka bir grup veya başka bir üniversiteden birisi

273
00:12:23,000 --> 00:12:26,000
hile yapmışsa, aniden kişilerdeki dürüstlük farkındalığı

274
00:12:26,000 --> 00:12:28,000
-bir parça da On Emir'de olduğu gibi--hemen yükseliyor.

275
00:12:28,000 --> 00:12:32,000
ve hatta daha da az hile yapıyorlar.

276
00:12:32,000 --> 00:12:36,000
Yani bu konudan hile yapmakla ilgili ne öğrenmiş olduk?

277
00:12:36,000 --> 00:12:39,000
Pek çok insanın hile yapabileceğini öğrendik.

278
00:12:39,000 --> 00:12:42,000
Küçük küçük hileler yapıyorlar.

279
00:12:42,000 --> 00:12:46,000
Kişilere ahlaki değerler anımsatıldığında, daha az hile yapıyorlar.

280
00:12:46,000 --> 00:12:49,000
Hile yapma fikrinden uzaklaşınca,

281
00:12:49,000 --> 00:12:53,000
örneğin para objesinden uzaklaşınca, insanlar daha çok hile yapıyor.

282
00:12:53,000 --> 00:12:55,000
Ve çevremizde hile yapanları gördüğümüzde,

283
00:12:55,000 --> 00:12:59,000
özellikle bizim grubumuzun bir parçasıysalar, hilekarlık artıyor.

284
00:12:59,000 --> 00:13:02,000
Peki şimdi konuya borsa açısından bakalım,

285
00:13:02,000 --> 00:13:03,000
ne yaşandığını düşünün.

286
00:13:03,000 --> 00:13:06,000
Kişilere büyük paralar ödeyip, gerçeği olduğundan

287
00:13:06,000 --> 00:13:08,000
birazcık farklı görmelerini sağlayacak

288
00:13:08,000 --> 00:13:11,000
bir durum yarattığınızda ne olur?

289
00:13:11,000 --> 00:13:14,000
Bu şekilde farklı görmeyi başaramazlar mı?

290
00:13:14,000 --> 00:13:15,000
Elbette başarırlar.

291
00:13:15,000 --> 00:13:16,000
Peki ya daha farklı şeyler yaparsanız,

292
00:13:16,000 --> 00:13:18,000
yani parayı konudan uzaklaştırırsanız?

293
00:13:18,000 --> 00:13:21,000
Onlara hisse, hisse opsiyonları, yan ürünler,

294
00:13:21,000 --> 00:13:22,000
veya mortgagelanmış güvence adını verirseniz?

295
00:13:22,000 --> 00:13:25,000
Daha uzak şeyler için olay bu olabilir mi,

296
00:13:25,000 --> 00:13:27,000
bu bir saniyelik jeton bile değil,

297
00:13:27,000 --> 00:13:29,000
çok uzun sürelerdir, paradan pek çok basamakla uzaklaştırılmış

298
00:13:29,000 --> 00:13:33,000
bu olaylarda--kişiler daha da çok hile yapmaya yöneliyor olabilir mi?

299
00:13:33,000 --> 00:13:35,000
Ve sosyal çevremizde böyle davranan insanları

300
00:13:35,000 --> 00:13:38,000
başka insanlar gördüğünde ne oluyor?

301
00:13:38,000 --> 00:13:42,000
Ben stok markette tüm bu güçlerin olabilecek

302
00:13:42,000 --> 00:13:44,000
en kötü haliyle görev aldığını düşünüyorum.

303
00:13:44,000 --> 00:13:47,000
Davranış ekonomisi hakkında size daha da

304
00:13:47,000 --> 00:13:50,000
genel bir şey söylemek istiyorum.

305
00:13:50,000 --> 00:13:54,000
hayatımızda pek çok sezgimiz var

306
00:13:54,000 --> 00:13:57,000
ve asıl olay bu sezgisel tahminlerimizin çoğunun hatalı olmasıdır.

307
00:13:57,000 --> 00:14:00,000
Soru şu, bu tahmin ve sezgilerimizi test edecek miyiz?

308
00:14:00,000 --> 00:14:02,000
Bu sezgilerimizi özel hayatımızda,

309
00:14:02,000 --> 00:14:04,000
iş hayatımızda özellikle olay prensiplere dayandığında,

310
00:14:04,000 --> 00:14:07,000
Hiçbir Çocuk Geride Kalmadı gibi şeyleri düşündüğümüzde,

311
00:14:07,000 --> 00:14:10,000
yeni bir stok market yarattığınızda,

312
00:14:10,000 --> 00:14:13,000
ve yeni bir prensip oluşturduğunuzda--

313
00:14:13,000 --> 00:14:16,000
vergilerde, sağlık sisteminde vs nasıl test edeceğinizi düşünebilirsiniz.

314
00:14:16,000 --> 00:14:18,000
Sezgilerimizi test etmekteki zorluk

315
00:14:18,000 --> 00:14:20,000
öğrendiğim en büyük dersti;

316
00:14:20,000 --> 00:14:22,000
hemşirelere geri döndüm,

317
00:14:22,000 --> 00:14:24,000
yani onlarla konuşmak için geri gittim.

318
00:14:24,000 --> 00:14:27,000
ve onlara bandajları çıkarma konusunda bulduklarımı anlattım

319
00:14:27,000 --> 00:14:29,000
Ve çok ilginç iki şey öğrendim;

320
00:14:29,000 --> 00:14:31,000
Birisi Ettie, en sevdiğim hemşiremdi.

321
00:14:31,000 --> 00:14:35,000
bana kendisinin çektiği acıyı göz ardı ettiğimi söyledi.

322
00:14:35,000 --> 00:14:37,000
"Elbette, senin için çok acı vericiydi", dedi.

323
00:14:37,000 --> 00:14:39,000
"Ama beni bir hemşire olarak düşün,

324
00:14:39,000 --> 00:14:41,000
Sevdiğim, hoşlandığım birinden bandajları çıkarıyorum.

325
00:14:41,000 --> 00:14:44,000
ve uzun bir süre boyunca da bunu yapmak zorunda kalıyorum.

326
00:14:44,000 --> 00:14:47,000
Bu kadar çok işkence yaratmak benim için de iyi birşey değildi."

327
00:14:47,000 --> 00:14:52,000
Ve belki bir parça zorlandığı için böyle davranmıştı, öyle söyledi.

328
00:14:52,000 --> 00:14:55,000
Ama aslında olay bundan da ilginçti,

329
00:14:55,000 --> 00:15:00,000
"Senin sezginin doğru olduğunu düşünmüyordum", dedi.

330
00:15:00,000 --> 00:15:01,000
"Benim sezgimin doğru olduğunu düşünüyordum".

331
00:15:01,000 --> 00:15:03,000
Yani bütün sezgilerinizi düşününce

332
00:15:03,000 --> 00:15:07,000
kendi sezginizin yanlış olduğuna inanmak oldukça zor.

333
00:15:07,000 --> 00:15:10,000
"Gerçekten de ben kendi sezgimin doğru olduğunu düşünüyordum," dedi.

334
00:15:10,000 --> 00:15:12,000
kendi sezgisinin doğru olduğunu düşünüyordu,

335
00:15:12,000 --> 00:15:17,000
ve hatalı olup olmadığını anlamak için dahi zor bir

336
00:15:17,000 --> 00:15:19,000
deneye katılmayı kabul etmek onun için yine zordu.

337
00:15:19,000 --> 00:15:23,000
Gerçekte, hepimizin her an içinde olduğu durum budur.

338
00:15:23,000 --> 00:15:26,000
Her tür şey hakkında çok güçlü sezgilerimiz var,

339
00:15:26,000 --> 00:15:29,000
kendi yeteneklerimize, ekonominin nasıl işlediğine,

340
00:15:29,000 --> 00:15:31,000
okul öğretmenlerine nasıl maaş verileceğine dair.

341
00:15:31,000 --> 00:15:34,000
Ama bu sezgilerimizi test etmeye başlamazsak

342
00:15:34,000 --> 00:15:36,000
daha iyi olmamızin imkanı yok.

343
00:15:36,000 --> 00:15:38,000
Sadece şunu düşünün, hemşireler sezgilerini kontrol etmeye

344
00:15:38,000 --> 00:15:40,000
niyetli olsalardı, hayatım çok daha iyi olabilirdi,

345
00:15:40,000 --> 00:15:41,000
ve eğer kendi sezgilerimiz üzerinde

346
00:15:41,000 --> 00:15:46,000
daha fazla sistematik deneyler yapmaya başlasak herşey nasıl daha iyi olabilir.

347
00:15:46,000 --> 00:15:48,000
Çok teşekkür ediyorum.