0:00:07.525,0:00:12.145 Во 123 НЕ, Кинескиот полимат Жанг Ханг 0:00:12.145,0:00:15.585 го претставил неговиот најнов изум [br]пред советниците на Хан. 0:00:15.585,0:00:17.675 Голема вазна, која, како што тврдел. 0:00:17.675,0:00:21.325 можела да предвиди кога ќе се случи [br]земјотрес во кралството - 0:00:21.325,0:00:24.595 вклучувајќи ја насоката [br]во која треба да се прати помош. 0:00:24.595,0:00:26.505 Советниците биле малку скептични, 0:00:26.505,0:00:31.005 особено откако вазната профункционирала[br]едно мирно попладне. 0:00:31.005,0:00:34.054 Но кога гласник дошол [br]да побра помош по неколку дена, 0:00:34.054,0:00:36.614 нивните сомнежи се претвориле [br]во благодарност. 0:00:36.614,0:00:41.114 Во денешно време веќе не користиме [br]вазни за да предвидуваме земјотреси, 0:00:41.114,0:00:46.150 но земјотресите сѐ уште се предизвик [br]за оние кои ги следат. 0:00:46.150,0:00:49.139 Па зошто се земјотресите толку [br]тешки за предвидување, 0:00:49.139,0:00:51.779 и како може да станеме [br]подобри во предвидувањето? 0:00:51.779,0:00:53.979 За да одговориме на тоа, [br]треба да разбереме 0:00:53.979,0:00:57.539 некои теоретски концепти [br]за како се случуваат земјотресите. 0:00:57.539,0:01:01.794 Земјината кора се состои од неколку [br]големи, карпести плочи, 0:01:01.794,0:01:03.749 наречени тектонски плочи, 0:01:03.749,0:01:07.819 кои пловат врз жешкиот, делумно стопен [br]слој на земјината обвивка. 0:01:07.819,0:01:11.299 Ова прави плочите да се движат [br]многу бавно, 0:01:11.309,0:01:14.816 со брзина од 1 до 20 cm годишно. 0:01:14.816,0:01:17.626 Но овие мали движења се доволно моќни 0:01:17.626,0:01:20.496 за да предизвикаат длабоки [br]пукнатини во плочите. 0:01:20.496,0:01:22.586 А во нестабилните зони 0:01:22.586,0:01:26.686 зголемениот притисок може на крај [br]да предизвика земјотрес. 0:01:27.139,0:01:30.469 Тешко е да се следат овие [br]минијатурни движења, 0:01:30.469,0:01:34.752 а има и многу други фактори кои [br]влијаат на создавањето земјотреси. 0:01:35.462,0:01:38.622 На различните тектонски раседи [br]се допираат разни карпи - 0:01:38.622,0:01:42.202 некои се појаки а некои послаби [br]под притисок. 0:01:42.202,0:01:46.664 Различните карпи реагираат различно[br]на триење и високи температури. 0:01:46.664,0:01:49.093 Некои делумно се топат, [br]создавајќи лубрикант 0:01:49.093,0:01:52.231 направен од врели минерли 0:01:52.231,0:01:54.181 кој го намалува триењето на раседот. 0:01:54.181,0:01:58.901 Но некои се суви, и подложни на опасно[br]покачување на притисокот. 0:01:59.190,0:02:03.781 Сите овие раседи се подложни [br]на разни гравитациони сили, 0:02:03.781,0:02:08.237 и на струите од врели карпи [br]кои се движат низ земјината кора. 0:02:08.567,0:02:11.697 А која од овие непознати [br]треба да ја анализираме, 0:02:11.697,0:02:15.571 и како тие се вклопуваат во нашата [br]растечка кутија алатки за предвидување? 0:02:15.571,0:02:19.836 Бидејќи некои од овие сили [br]делуват со константен интензитет, 0:02:19.836,0:02:23.316 однесувањето на плочите е, [br]до некаде, циклично. 0:02:23.440,0:02:27.724 Многу од најверодостојните претпоставки [br]доаѓаат од долгорочните предвидувања 0:02:27.733,0:02:31.863 кои се основани на тоа каде и кога [br]имало земјотреси претходно. 0:02:31.863,0:02:33.543 На милениумската скала, 0:02:33.573,0:02:37.533 ова овозможува да правиме предвидувања[br]за тоа кога активните раседи 0:02:37.533,0:02:38.873 како Сан Андреас, 0:02:38.873,0:02:41.943 се на раб на огромен земјотрес. 0:02:41.943,0:02:44.193 Но бидејќи во системот има многу непознати 0:02:44.193,0:02:47.783 овој метод само грубо предвидува [br]приближни временски периоди. 0:02:47.783,0:02:49.693 За да се предвидат иминентни потреси, 0:02:49.693,0:02:55.303 научниците ги истражуваат вибрациите [br]во Земјата пред земјотрес. 0:02:55.303,0:02:57.990 Геолозите веќе одамна користат сеизмометри 0:02:57.990,0:03:01.920 за да ги следат и бележат малите [br]промени во земјината кора. 0:03:01.920,0:03:04.910 Денес, повеќето од телефоните можат 0:03:04.910,0:03:07.670 да ги снимаат примарните [br]сеизмични бранови. 0:03:07.670,0:03:09.740 Со мрежата на телефони околу светот, 0:03:09.740,0:03:12.680 научниците би можеле да добијат богат, 0:03:12.680,0:03:16.945 детален систем на предупредување кој [br]ги известува луѓето за идните земјотреси. 0:03:16.945,0:03:21.185 За жал, телефоните можеби не се доволни [br]за да се даде предупредување на време 0:03:21.185,0:03:23.355 за да се спроведат [br]безбедносните протоколи. 0:03:23.355,0:03:26.075 Но таквите детални мерења сепак [br]може да бидат корисни 0:03:26.075,0:03:29.425 за програмите за предвидување како [br]Quakesim на НАСА, 0:03:29.425,0:03:32.255 кој може да користи ригорозна [br]мешавина од геолошки подтоци 0:03:32.255,0:03:34.765 за да ги идентификува ризичните региони. 0:03:34.765,0:03:36.765 Сепак, неодамнешните студии покажуваат 0:03:36.765,0:03:41.205 дека најпрепознатливите знаци за земјотрес[br]се можеби невидливи за овие сензори. 0:03:41.635,0:03:43.005 Во 2011 0:03:43.005,0:03:46.265 точно пред земјотрес да го затресе [br]источниот брег на Јапонија, 0:03:46.265,0:03:50.065 научниците недалеку снимиле [br]изненадувачки високи концентрции 0:03:50.065,0:03:54.425 на радиоактивниот пар изотопи: [br]радон и торон. 0:03:54.425,0:03:58.167 Како што напрегањето се зголемува во [br]кората неспоредно пред земјотрес, 0:03:58.167,0:04:02.407 микропукнатините дозволуваат овие гасови[br]да излезат на површината. 0:04:02.407,0:04:07.042 Овие научници мислат дека ако изградиме [br]мрежа на детектори на радон и торон 0:04:07.042,0:04:08.832 во зоните подложни на земјотреси, 0:04:08.832,0:04:11.522 може да добиеме потенцијален [br]систем на предупредување - 0:04:11.522,0:04:14.532 кој би можел да предвидува земјотреси [br]една недела порано. 0:04:14.532,0:04:17.432 Се разбира, ниедна од овие технологии нема[br]да биде корисна 0:04:17.432,0:04:20.432 како едноставно гледање [br]длабоко во самата земја. 0:04:20.432,0:04:22.242 Со подлабока глетка можеби ќе можеме 0:04:22.242,0:04:26.852 да ги следиме и предвидувме [br]големите геолошки промени на време, 0:04:26.852,0:04:30.024 со можност да спасиме десетици илјади [br]животи годишно. 0:04:30.024,0:04:32.384 Но за сега, овие технологии можат [br]да ни помогнат 0:04:32.384,0:04:35.734 да се подготвиме и брзо да помогнеме [br]во регионите во криза 0:04:35.734,0:04:39.462 без да чекаме информации од вазна.