WEBVTT

00:00:07.525 --> 00:00:12.145
Во 123 НЕ, Кинескиот полимат Жанг Ханг

00:00:12.145 --> 00:00:15.585
го претставил неговиот најнов изум 
пред советниците на Хан.

00:00:15.585 --> 00:00:17.675
Голема вазна, која, како што тврдел.

00:00:17.675 --> 00:00:21.325
можела да предвиди кога ќе се случи 
земјотрес во кралството -

00:00:21.325 --> 00:00:24.595
вклучувајќи ја насоката 
во која треба да се прати помош.

00:00:24.595 --> 00:00:26.505
Советниците биле малку скептични,

00:00:26.505 --> 00:00:31.005
особено откако вазната профункционирала
едно мирно попладне.

00:00:31.005 --> 00:00:34.054
Но кога гласник дошол 
да побра помош по неколку дена,

00:00:34.054 --> 00:00:36.614
нивните сомнежи се претвориле 
во благодарност.

00:00:36.614 --> 00:00:41.114
Во денешно време веќе не користиме 
вазни за да предвидуваме земјотреси,

00:00:41.114 --> 00:00:46.150
но земјотресите сѐ уште се предизвик 
за оние кои ги следат.

00:00:46.150 --> 00:00:49.139
Па зошто се земјотресите толку 
тешки за предвидување,

00:00:49.139 --> 00:00:51.779
и како може да станеме 
подобри во предвидувањето?

NOTE Paragraph

00:00:51.779 --> 00:00:53.979
За да одговориме на тоа, 
треба да разбереме

00:00:53.979 --> 00:00:57.539
некои теоретски концепти 
за како се случуваат земјотресите.

00:00:57.539 --> 00:01:01.794
Земјината кора се состои од неколку 
големи, карпести плочи,

00:01:01.794 --> 00:01:03.749
наречени тектонски плочи,

00:01:03.749 --> 00:01:07.819
кои пловат врз жешкиот, делумно стопен 
слој на земјината обвивка.

00:01:07.819 --> 00:01:11.299
Ова прави плочите да се движат 
многу бавно,

00:01:11.309 --> 00:01:14.816
со брзина од 1 до 20 cm годишно.

00:01:14.816 --> 00:01:17.626
Но овие мали движења се доволно моќни

00:01:17.626 --> 00:01:20.496
за да предизвикаат длабоки 
пукнатини во плочите.

00:01:20.496 --> 00:01:22.586
А во нестабилните зони

NOTE Paragraph

00:01:22.586 --> 00:01:26.686
зголемениот притисок може на крај 
да предизвика земјотрес.

00:01:27.139 --> 00:01:30.469
Тешко е да се следат овие 
минијатурни движења,

00:01:30.469 --> 00:01:34.752
а има и многу други фактори кои 
влијаат на создавањето земјотреси.

00:01:35.462 --> 00:01:38.622
На различните тектонски раседи 
се допираат разни карпи -

00:01:38.622 --> 00:01:42.202
некои се појаки а некои послаби 
под притисок.

00:01:42.202 --> 00:01:46.664
Различните карпи реагираат различно
на триење и високи температури.

00:01:46.664 --> 00:01:49.093
Некои делумно се топат, 
создавајќи лубрикант

00:01:49.093 --> 00:01:52.231
направен од врели минерли

00:01:52.231 --> 00:01:54.181
кој го намалува триењето на раседот.

00:01:54.181 --> 00:01:58.901
Но некои се суви, и подложни на опасно
покачување на притисокот.

00:01:59.190 --> 00:02:03.781
Сите овие раседи се подложни 
на разни гравитациони сили,

NOTE Paragraph

00:02:03.781 --> 00:02:08.237
и на струите од врели карпи 
кои се движат низ земјината кора.

00:02:08.567 --> 00:02:11.697
А која од овие непознати 
треба да ја анализираме,

NOTE Paragraph

00:02:11.697 --> 00:02:15.571
и како тие се вклопуваат во нашата 
растечка кутија алатки за предвидување?

00:02:15.571 --> 00:02:19.836
Бидејќи некои од овие сили 
делуват со константен интензитет,

00:02:19.836 --> 00:02:23.316
однесувањето на плочите е, 
до некаде, циклично.

00:02:23.440 --> 00:02:27.724
Многу од најверодостојните претпоставки 
доаѓаат од долгорочните предвидувања

00:02:27.733 --> 00:02:31.863
кои се основани на тоа каде и кога 
имало земјотреси претходно.

00:02:31.863 --> 00:02:33.543
На милениумската скала,

00:02:33.573 --> 00:02:37.533
ова овозможува да правиме предвидувања
за тоа кога активните раседи

00:02:37.533 --> 00:02:38.873
како Сан Андреас,

00:02:38.873 --> 00:02:41.943
се на раб на огромен земјотрес.

NOTE Paragraph

00:02:41.943 --> 00:02:44.193
Но бидејќи во системот има многу непознати

00:02:44.193 --> 00:02:47.783
овој метод само грубо предвидува 
приближни временски периоди.

00:02:47.783 --> 00:02:49.693
За да се предвидат иминентни потреси,

00:02:49.693 --> 00:02:55.303
научниците ги истражуваат вибрациите 
во Земјата пред земјотрес.

00:02:55.303 --> 00:02:57.990
Геолозите веќе одамна користат сеизмометри

00:02:57.990 --> 00:03:01.920
за да ги следат и бележат малите 
промени во земјината кора.

00:03:01.920 --> 00:03:04.910
Денес, повеќето од телефоните можат

00:03:04.910 --> 00:03:07.670
да ги снимаат примарните 
сеизмични бранови.

00:03:07.670 --> 00:03:09.740
Со мрежата на телефони околу светот,

00:03:09.740 --> 00:03:12.680
научниците би можеле да добијат богат,

00:03:12.680 --> 00:03:16.945
детален систем на предупредување кој 
ги известува луѓето за идните земјотреси.

00:03:16.945 --> 00:03:21.185
За жал, телефоните можеби не се доволни 
за да се даде предупредување на време

00:03:21.185 --> 00:03:23.355
за да се спроведат 
безбедносните протоколи.

00:03:23.355 --> 00:03:26.075
Но таквите детални мерења сепак 
може да бидат корисни

00:03:26.075 --> 00:03:29.425
за програмите за предвидување како 
Quakesim на НАСА,

00:03:29.425 --> 00:03:32.255
кој може да користи ригорозна 
мешавина од геолошки подтоци

00:03:32.255 --> 00:03:34.765
за да ги идентификува ризичните региони.

NOTE Paragraph

00:03:34.765 --> 00:03:36.765
Сепак, неодамнешните студии покажуваат

00:03:36.765 --> 00:03:41.205
дека најпрепознатливите знаци за земјотрес
се можеби невидливи за овие сензори.

00:03:41.635 --> 00:03:43.005
Во 2011

00:03:43.005 --> 00:03:46.265
точно пред земјотрес да го затресе 
источниот брег на Јапонија,

00:03:46.265 --> 00:03:50.065
научниците недалеку снимиле 
изненадувачки високи концентрции

00:03:50.065 --> 00:03:54.425
на радиоактивниот пар изотопи: 
радон и торон.

00:03:54.425 --> 00:03:58.167
Како што напрегањето се зголемува во 
кората неспоредно пред земјотрес,

00:03:58.167 --> 00:04:02.407
микропукнатините дозволуваат овие гасови
да излезат на површината.

00:04:02.407 --> 00:04:07.042
Овие научници мислат дека ако изградиме 
мрежа на детектори на радон и торон

00:04:07.042 --> 00:04:08.832
во зоните подложни на земјотреси,

00:04:08.832 --> 00:04:11.522
може да добиеме потенцијален 
систем на предупредување -

00:04:11.522 --> 00:04:14.532
кој би можел да предвидува земјотреси 
една недела порано.

NOTE Paragraph

00:04:14.532 --> 00:04:17.432
Се разбира, ниедна од овие технологии нема
да биде корисна

00:04:17.432 --> 00:04:20.432
како едноставно гледање 
длабоко во самата земја.

00:04:20.432 --> 00:04:22.242
Со подлабока глетка можеби ќе можеме

00:04:22.242 --> 00:04:26.852
да ги следиме и предвидувме 
големите геолошки промени на време,

00:04:26.852 --> 00:04:30.024
со можност да спасиме десетици илјади 
животи годишно.

00:04:30.024 --> 00:04:32.384
Но за сега, овие технологии можат 
да ни помогнат

00:04:32.384 --> 00:04:35.734
да се подготвиме и брзо да помогнеме 
во регионите во криза

00:04:35.734 --> 00:04:39.462
без да чекаме информации од вазна.