0:00:07.525,0:00:09.815
W 132 roku naszej ery

0:00:09.815,0:00:12.145
chiński erudyta Zhang Heng

0:00:12.145,0:00:15.585
zaprezentował cesarzowi Han[br]swój najnowszy wynalazek.

0:00:15.585,0:00:17.675
Twierdził, że to ogromne naczynie pokaże

0:00:17.675,0:00:21.325
każde trzęsienie ziemi,[br]które wystąpiło w cesarstwie,

0:00:21.325,0:00:24.595
a także wskaże, w jakim kierunku[br]powinni wysłać pomoc.

0:00:24.595,0:00:26.505
Cesarz był nieco sceptyczny,

0:00:26.505,0:00:31.005
szczególnie że mechanizm[br]zadziałał w ciche popołudnie.

0:00:31.005,0:00:34.054
Jednak gdy kilka dni później[br]przyszło wołanie o pomoc,

0:00:34.054,0:00:36.614
wątpliwości przemieniły się[br]we wdzięczność.

0:00:36.614,0:00:41.114
Obecnie nie polegamy już na naczyniach,[br]żeby stwierdzać działalność sejsmiczną.

0:00:41.114,0:00:46.150
Mimo to nadal bardzo trudno[br]jest śledzić trzęsienia ziemi.

0:00:46.150,0:00:49.139
Dlaczego tak trudno je przewidzieć?

0:00:49.139,0:00:52.039
Jak możemy lepiej to robić?

0:00:52.039,0:00:53.099
Żeby poznać odpowiedź,

0:00:53.099,0:00:57.539
trzeba zrozumieć pewne teorie[br]powstawania trzęsienia ziemi.

0:00:57.539,0:01:01.794
Skorupa ziemska składa się z kilku[br]ogromnych i postrzępionych skał,

0:01:01.794,0:01:03.749
zwanych płytami tektonicznymi.

0:01:03.749,0:01:08.479
Każda z nich pływa po gorącym,[br]częściowo stopionym płaszczu Ziemi.

0:01:08.479,0:01:11.289
Przez to płyty poruszają się[br]bardzo powoli,

0:01:11.289,0:01:14.839
od jednego do 20 centymetrów na rok.

0:01:14.839,0:01:17.289
Jednak ruchy te są wystarczająco silne,

0:01:17.289,0:01:20.799
żeby spowodować głębokie pęknięcia[br]w nachodzących na siebie płytach.

0:01:20.799,0:01:22.399
W niestabilnych strefach

0:01:22.399,0:01:27.219
zwiększający się nacisk[br]może wywołać trzęsienie ziemi.

0:01:27.219,0:01:30.249
Dość trudno zaobserwować[br]takie minimalne ruchy.

0:01:30.249,0:01:35.589
Jednak czynników wpływających[br]na ruchy sejsmiczne jest więcej.

0:01:35.589,0:01:38.399
Różne uskoki nachodzą na różne skały,

0:01:38.399,0:01:42.269
mniej lub bardziej odporne na nacisk.

0:01:42.269,0:01:46.979
Różne skały też reagują inaczej[br]na tarcie i wysoką temperaturę.

0:01:46.979,0:01:50.431
Niektóre są częściowo stopione[br]i mogą uwalniać smary

0:01:50.431,0:01:52.290
składające się z rozgrzanych minerałów,

0:01:52.290,0:01:54.420
które zmniejszają tarcie na uskokach.

0:01:54.420,0:01:56.370
Inne są suche

0:01:56.370,0:01:59.140
i wrażliwe na niebezpieczne[br]wzrosty ciśnienia.

0:01:59.140,0:02:03.680
W dodatku wszystko podlega[br]różnym siłom grawitacyjnym,

0:02:03.680,0:02:08.531
jak również prądom gorących skał[br]poruszających się w płaszczu Ziemi.

0:02:08.531,0:02:11.755
Które z tych ukrytych zmiennych[br]powinniśmy analizować?

0:02:11.755,0:02:15.955
Jak dopasować je do naszych[br]narzędzi do prognozowania?

0:02:15.955,0:02:19.829
Niektóre z tych sił[br]występują ze stałą prędkością,

0:02:19.829,0:02:23.159
więc zachowanie płyt[br]jest niemal cykliczne.

0:02:23.159,0:02:27.609
Dziś wiele wiarygodnych wskazówek[br]pochodzi z prognozowania długoterminowego

0:02:27.609,0:02:31.893
w oparciu o to, kiedy i gdzie[br]wcześniej wystąpiły trzęsienia ziemi.

0:02:31.893,0:02:33.573
W skali tysiącleci

0:02:33.573,0:02:37.533
pozwala nam to przewidzieć,[br]kiedy wysoce aktywne ruchy,

0:02:37.533,0:02:38.873
takie jak w San Andreas,

0:02:38.873,0:02:41.943
będą zwiastować potężne trzęsienia ziemi.

0:02:41.943,0:02:44.193
Jednak z powodu istnienia wielu zmiennych

0:02:44.193,0:02:47.783
ta metoda może jedynie[br]wskazać luźne ramy czasowe.

0:02:47.783,0:02:49.693
Aby przewidzieć nadchodzące wydarzenia,

0:02:49.693,0:02:55.303
naukowcy zbadali wibracje[br]następujące przed trzęsieniem ziemi.

0:02:55.303,0:02:57.990
Geolodzy od dawna używają sejsmometrów

0:02:57.990,0:03:01.920
do śledzenia i mapowania[br]zmian w skorupie ziemskiej.

0:03:01.920,0:03:03.860
Dziś większość smartfonów

0:03:03.860,0:03:07.670
może rejestrować[br]podstawowe fale sejsmiczne.

0:03:07.670,0:03:09.740
Z siecią telefonów na całym świecie

0:03:09.740,0:03:12.680
naukowcy mogliby potencjalnie pozyskiwać

0:03:12.680,0:03:16.905
bogaty system ostrzegawczy[br]przed nadchodzącymi trzęsieniami.

0:03:16.905,0:03:21.315
Niestety telefony mogą nie być w stanie[br]dostarczyć takiego powiadomienia na czas,

0:03:21.325,0:03:23.355
żeby spełnić wymogi bezpieczeństwa.

0:03:23.355,0:03:26.075
Jednak takie szczegółowe odczyty[br]nadal będą przydatne

0:03:26.075,0:03:29.425
dla narzędzi do prognozowania,[br]takich jak oprogramowanie Quakesim NASA,

0:03:29.425,0:03:32.255
które wykorzystuje dokładne[br]połączenia danych geologicznych

0:03:32.255,0:03:34.765
w celu identyfikowania[br]zagrożonych regionów.

0:03:34.765,0:03:36.765
Jednak ostatnie badania wskazują,

0:03:36.765,0:03:41.635
że najbardziej wymowne oznaki trzęsienia[br]mogą być niewidoczne dla tych czujników.

0:03:41.635,0:03:43.005
W 2011 roku,

0:03:43.005,0:03:46.265
tuż przed trzęsieniem ziemi[br]na wschodzie Japonii,

0:03:46.265,0:03:50.065
pobliscy naukowcy wykryli wysokie stężenie

0:03:50.065,0:03:54.015
dwóch radioaktywnych izotopów:[br]radonu i toru.

0:03:54.425,0:03:58.167
Gdy tuż przed trzęsieniem[br]nacisk narasta w skorupie,

0:03:58.167,0:04:02.407
gazy spod powierzchni uwalniają się[br]na powierzchnię przez mikroszczeliny.

0:04:02.407,0:04:07.042
Naukowcy sądzą, że gdybyśmy[br]wybudowali sieć czujników radonu i toru

0:04:07.042,0:04:08.992
w strefach narażonych na trzęsienia,

0:04:08.992,0:04:11.522
mogłoby to być obiecującym [br]systemem ostrzegawczym

0:04:11.522,0:04:14.532
wysyłającym sygnały[br]na tydzień przed trzęsieniem.

0:04:14.532,0:04:15.232
Oczywiście

0:04:15.232,0:04:17.432
żadna z tych technologii[br]nie byłyby tak pomocna

0:04:17.432,0:04:20.572
jak zwyczajne zajrzenie w głąb Ziemi.

0:04:20.572,0:04:22.242
Patrząc głęboko pod powierzchnię,

0:04:22.242,0:04:26.852
moglibyśmy śledzić i przewidywać duże[br]zmiany geologiczne w czasie rzeczywistym,

0:04:26.852,0:04:30.024
ratując przy tym dziesiątki[br]tysięcy istnień rocznie.

0:04:30.024,0:04:32.814
Jednak na razie technologie[br]pomagają nam przygotować się

0:04:32.814,0:04:35.404
i szybko reagować[br]na obszarach w potrzebie,

0:04:35.404,0:04:39.462
bez czekania na wskazówki z naczynia.