1
00:00:07,525 --> 00:00:09,815
W 132 roku naszej ery

2
00:00:09,815 --> 00:00:12,145
chiński erudyta Zhang Heng

3
00:00:12,145 --> 00:00:15,585
zaprezentował cesarzowi Han
swój najnowszy wynalazek.

4
00:00:15,585 --> 00:00:17,675
Twierdził, że to ogromne naczynie pokaże

5
00:00:17,675 --> 00:00:21,325
każde trzęsienie ziemi,
które wystąpiło w cesarstwie,

6
00:00:21,325 --> 00:00:24,595
a także wskaże, w jakim kierunku
powinni wysłać pomoc.

7
00:00:24,595 --> 00:00:26,505
Cesarz był nieco sceptyczny,

8
00:00:26,505 --> 00:00:31,005
szczególnie że mechanizm
zadziałał w ciche popołudnie.

9
00:00:31,005 --> 00:00:34,054
Jednak gdy kilka dni później
przyszło wołanie o pomoc,

10
00:00:34,054 --> 00:00:36,614
wątpliwości przemieniły się
we wdzięczność.

11
00:00:36,614 --> 00:00:41,114
Obecnie nie polegamy już na naczyniach,
żeby stwierdzać działalność sejsmiczną.

12
00:00:41,114 --> 00:00:46,150
Mimo to nadal bardzo trudno
jest śledzić trzęsienia ziemi.

13
00:00:46,150 --> 00:00:49,139
Dlaczego tak trudno je przewidzieć?

14
00:00:49,139 --> 00:00:52,039
Jak możemy lepiej to robić?

15
00:00:52,039 --> 00:00:53,099
Żeby poznać odpowiedź,

16
00:00:53,099 --> 00:00:57,539
trzeba zrozumieć pewne teorie
powstawania trzęsienia ziemi.

17
00:00:57,539 --> 00:01:01,794
Skorupa ziemska składa się z kilku
ogromnych i postrzępionych skał,

18
00:01:01,794 --> 00:01:03,749
zwanych płytami tektonicznymi.

19
00:01:03,749 --> 00:01:08,479
Każda z nich pływa po gorącym,
częściowo stopionym płaszczu Ziemi.

20
00:01:08,479 --> 00:01:11,289
Przez to płyty poruszają się
bardzo powoli,

21
00:01:11,289 --> 00:01:14,839
od jednego do 20 centymetrów na rok.

22
00:01:14,839 --> 00:01:17,289
Jednak ruchy te są wystarczająco silne,

23
00:01:17,289 --> 00:01:20,799
żeby spowodować głębokie pęknięcia
w nachodzących na siebie płytach.

24
00:01:20,799 --> 00:01:22,399
W niestabilnych strefach

25
00:01:22,399 --> 00:01:27,219
zwiększający się nacisk
może wywołać trzęsienie ziemi.

26
00:01:27,219 --> 00:01:30,249
Dość trudno zaobserwować
takie minimalne ruchy.

27
00:01:30,249 --> 00:01:35,589
Jednak czynników wpływających
na ruchy sejsmiczne jest więcej.

28
00:01:35,589 --> 00:01:38,399
Różne uskoki nachodzą na różne skały,

29
00:01:38,399 --> 00:01:42,269
mniej lub bardziej odporne na nacisk.

30
00:01:42,269 --> 00:01:46,979
Różne skały też reagują inaczej
na tarcie i wysoką temperaturę.

31
00:01:46,979 --> 00:01:50,431
Niektóre są częściowo stopione
i mogą uwalniać smary

32
00:01:50,431 --> 00:01:52,290
składające się z rozgrzanych minerałów,

33
00:01:52,290 --> 00:01:54,420
które zmniejszają tarcie na uskokach.

34
00:01:54,420 --> 00:01:56,370
Inne są suche

35
00:01:56,370 --> 00:01:59,140
i wrażliwe na niebezpieczne
wzrosty ciśnienia.

36
00:01:59,140 --> 00:02:03,680
W dodatku wszystko podlega
różnym siłom grawitacyjnym,

37
00:02:03,680 --> 00:02:08,531
jak również prądom gorących skał
poruszających się w płaszczu Ziemi.

38
00:02:08,531 --> 00:02:11,755
Które z tych ukrytych zmiennych
powinniśmy analizować?

39
00:02:11,755 --> 00:02:15,955
Jak dopasować je do naszych
narzędzi do prognozowania?

40
00:02:15,955 --> 00:02:19,829
Niektóre z tych sił
występują ze stałą prędkością,

41
00:02:19,829 --> 00:02:23,159
więc zachowanie płyt
jest niemal cykliczne.

42
00:02:23,159 --> 00:02:27,609
Dziś wiele wiarygodnych wskazówek
pochodzi z prognozowania długoterminowego

43
00:02:27,609 --> 00:02:31,893
w oparciu o to, kiedy i gdzie
wcześniej wystąpiły trzęsienia ziemi.

44
00:02:31,893 --> 00:02:33,573
W skali tysiącleci

45
00:02:33,573 --> 00:02:37,533
pozwala nam to przewidzieć,
kiedy wysoce aktywne ruchy,

46
00:02:37,533 --> 00:02:38,873
takie jak w San Andreas,

47
00:02:38,873 --> 00:02:41,943
będą zwiastować potężne trzęsienia ziemi.

48
00:02:41,943 --> 00:02:44,193
Jednak z powodu istnienia wielu zmiennych

49
00:02:44,193 --> 00:02:47,783
ta metoda może jedynie
wskazać luźne ramy czasowe.

50
00:02:47,783 --> 00:02:49,693
Aby przewidzieć nadchodzące wydarzenia,

51
00:02:49,693 --> 00:02:55,303
naukowcy zbadali wibracje
następujące przed trzęsieniem ziemi.

52
00:02:55,303 --> 00:02:57,990
Geolodzy od dawna używają sejsmometrów

53
00:02:57,990 --> 00:03:01,920
do śledzenia i mapowania
zmian w skorupie ziemskiej.

54
00:03:01,920 --> 00:03:03,860
Dziś większość smartfonów

55
00:03:03,860 --> 00:03:07,670
może rejestrować
podstawowe fale sejsmiczne.

56
00:03:07,670 --> 00:03:09,740
Z siecią telefonów na całym świecie

57
00:03:09,740 --> 00:03:12,680
naukowcy mogliby potencjalnie pozyskiwać

58
00:03:12,680 --> 00:03:16,905
bogaty system ostrzegawczy
przed nadchodzącymi trzęsieniami.

59
00:03:16,905 --> 00:03:21,315
Niestety telefony mogą nie być w stanie
dostarczyć takiego powiadomienia na czas,

60
00:03:21,325 --> 00:03:23,355
żeby spełnić wymogi bezpieczeństwa.

61
00:03:23,355 --> 00:03:26,075
Jednak takie szczegółowe odczyty
nadal będą przydatne

62
00:03:26,075 --> 00:03:29,425
dla narzędzi do prognozowania,
takich jak oprogramowanie Quakesim NASA,

63
00:03:29,425 --> 00:03:32,255
które wykorzystuje dokładne
połączenia danych geologicznych

64
00:03:32,255 --> 00:03:34,765
w celu identyfikowania
zagrożonych regionów.

65
00:03:34,765 --> 00:03:36,765
Jednak ostatnie badania wskazują,

66
00:03:36,765 --> 00:03:41,635
że najbardziej wymowne oznaki trzęsienia
mogą być niewidoczne dla tych czujników.

67
00:03:41,635 --> 00:03:43,005
W 2011 roku,

68
00:03:43,005 --> 00:03:46,265
tuż przed trzęsieniem ziemi
na wschodzie Japonii,

69
00:03:46,265 --> 00:03:50,065
pobliscy naukowcy wykryli wysokie stężenie

70
00:03:50,065 --> 00:03:54,015
dwóch radioaktywnych izotopów:
radonu i toru.

71
00:03:54,425 --> 00:03:58,167
Gdy tuż przed trzęsieniem
nacisk narasta w skorupie,

72
00:03:58,167 --> 00:04:02,407
gazy spod powierzchni uwalniają się
na powierzchnię przez mikroszczeliny.

73
00:04:02,407 --> 00:04:07,042
Naukowcy sądzą, że gdybyśmy
wybudowali sieć czujników radonu i toru

74
00:04:07,042 --> 00:04:08,992
w strefach narażonych na trzęsienia,

75
00:04:08,992 --> 00:04:11,522
mogłoby to być obiecującym 
systemem ostrzegawczym

76
00:04:11,522 --> 00:04:14,532
wysyłającym sygnały
na tydzień przed trzęsieniem.

77
00:04:14,532 --> 00:04:15,232
Oczywiście

78
00:04:15,232 --> 00:04:17,432
żadna z tych technologii
nie byłyby tak pomocna

79
00:04:17,432 --> 00:04:20,572
jak zwyczajne zajrzenie w głąb Ziemi.

80
00:04:20,572 --> 00:04:22,242
Patrząc głęboko pod powierzchnię,

81
00:04:22,242 --> 00:04:26,852
moglibyśmy śledzić i przewidywać duże
zmiany geologiczne w czasie rzeczywistym,

82
00:04:26,852 --> 00:04:30,024
ratując przy tym dziesiątki
tysięcy istnień rocznie.

83
00:04:30,024 --> 00:04:32,814
Jednak na razie technologie
pomagają nam przygotować się

84
00:04:32,814 --> 00:04:35,404
i szybko reagować
na obszarach w potrzebie,

85
00:04:35,404 --> 00:04:39,462
bez czekania na wskazówki z naczynia.