WEBVTT

00:00:07.525 --> 00:00:09.815
W 132 roku naszej ery

00:00:09.815 --> 00:00:12.145
chiński erudyta Zhang Heng

00:00:12.145 --> 00:00:15.585
zaprezentował cesarzowi Han
swój najnowszy wynalazek.

00:00:15.585 --> 00:00:17.675
Twierdził, że to ogromne naczynie pokaże

00:00:17.675 --> 00:00:21.325
każde trzęsienie ziemi,
które wystąpiło w cesarstwie,

00:00:21.325 --> 00:00:24.595
a także wskaże, w jakim kierunku
powinni wysłać pomoc.

00:00:24.595 --> 00:00:26.505
Cesarz był nieco sceptyczny,

00:00:26.505 --> 00:00:31.005
szczególnie że mechanizm
zadziałał w ciche popołudnie.

00:00:31.005 --> 00:00:34.054
Jednak gdy kilka dni później
przyszło wołanie o pomoc,

00:00:34.054 --> 00:00:36.614
wątpliwości przemieniły się
we wdzięczność.

00:00:36.614 --> 00:00:41.114
Obecnie nie polegamy już na naczyniach,
żeby stwierdzać działalność sejsmiczną.

00:00:41.114 --> 00:00:46.150
Mimo to nadal bardzo trudno
jest śledzić trzęsienia ziemi.

00:00:46.150 --> 00:00:49.139
Dlaczego tak trudno je przewidzieć?

00:00:49.139 --> 00:00:52.039
Jak możemy lepiej to robić?

NOTE Paragraph

00:00:52.039 --> 00:00:53.099
Żeby poznać odpowiedź,

00:00:53.099 --> 00:00:57.539
trzeba zrozumieć pewne teorie
powstawania trzęsienia ziemi.

00:00:57.539 --> 00:01:01.794
Skorupa ziemska składa się z kilku
ogromnych i postrzępionych skał,

00:01:01.794 --> 00:01:03.749
zwanych płytami tektonicznymi.

00:01:03.749 --> 00:01:08.479
Każda z nich pływa po gorącym,
częściowo stopionym płaszczu Ziemi.

00:01:08.479 --> 00:01:11.289
Przez to płyty poruszają się
bardzo powoli,

00:01:11.289 --> 00:01:14.839
od jednego do 20 centymetrów na rok.

00:01:14.839 --> 00:01:17.289
Jednak ruchy te są wystarczająco silne,

00:01:17.289 --> 00:01:20.799
żeby spowodować głębokie pęknięcia
w nachodzących na siebie płytach.

00:01:20.799 --> 00:01:22.399
W niestabilnych strefach

00:01:22.399 --> 00:01:27.219
zwiększający się nacisk
może wywołać trzęsienie ziemi.

NOTE Paragraph

00:01:27.219 --> 00:01:30.249
Dość trudno zaobserwować
takie minimalne ruchy.

00:01:30.249 --> 00:01:35.589
Jednak czynników wpływających
na ruchy sejsmiczne jest więcej.

00:01:35.589 --> 00:01:38.399
Różne uskoki nachodzą na różne skały,

00:01:38.399 --> 00:01:42.269
mniej lub bardziej odporne na nacisk.

00:01:42.269 --> 00:01:46.979
Różne skały też reagują inaczej
na tarcie i wysoką temperaturę.

00:01:46.979 --> 00:01:50.431
Niektóre są częściowo stopione
i mogą uwalniać smary

00:01:50.431 --> 00:01:52.290
składające się z rozgrzanych minerałów,

00:01:52.290 --> 00:01:54.420
które zmniejszają tarcie na uskokach.

00:01:54.420 --> 00:01:56.370
Inne są suche

00:01:56.370 --> 00:01:59.140
i wrażliwe na niebezpieczne
wzrosty ciśnienia.

00:01:59.140 --> 00:02:03.680
W dodatku wszystko podlega
różnym siłom grawitacyjnym,

00:02:03.680 --> 00:02:08.531
jak również prądom gorących skał
poruszających się w płaszczu Ziemi.

NOTE Paragraph

00:02:08.531 --> 00:02:11.755
Które z tych ukrytych zmiennych
powinniśmy analizować?

00:02:11.755 --> 00:02:15.955
Jak dopasować je do naszych
narzędzi do prognozowania?

NOTE Paragraph

00:02:15.955 --> 00:02:19.829
Niektóre z tych sił
występują ze stałą prędkością,

00:02:19.829 --> 00:02:23.159
więc zachowanie płyt
jest niemal cykliczne.

00:02:23.159 --> 00:02:27.609
Dziś wiele wiarygodnych wskazówek
pochodzi z prognozowania długoterminowego

00:02:27.609 --> 00:02:31.893
w oparciu o to, kiedy i gdzie
wcześniej wystąpiły trzęsienia ziemi.

00:02:31.893 --> 00:02:33.573
W skali tysiącleci

00:02:33.573 --> 00:02:37.533
pozwala nam to przewidzieć,
kiedy wysoce aktywne ruchy,

00:02:37.533 --> 00:02:38.873
takie jak w San Andreas,

00:02:38.873 --> 00:02:41.943
będą zwiastować potężne trzęsienia ziemi.

NOTE Paragraph

00:02:41.943 --> 00:02:44.193
Jednak z powodu istnienia wielu zmiennych

00:02:44.193 --> 00:02:47.783
ta metoda może jedynie
wskazać luźne ramy czasowe.

00:02:47.783 --> 00:02:49.693
Aby przewidzieć nadchodzące wydarzenia,

00:02:49.693 --> 00:02:55.303
naukowcy zbadali wibracje
następujące przed trzęsieniem ziemi.

00:02:55.303 --> 00:02:57.990
Geolodzy od dawna używają sejsmometrów

00:02:57.990 --> 00:03:01.920
do śledzenia i mapowania
zmian w skorupie ziemskiej.

00:03:01.920 --> 00:03:03.860
Dziś większość smartfonów

00:03:03.860 --> 00:03:07.670
może rejestrować
podstawowe fale sejsmiczne.

00:03:07.670 --> 00:03:09.740
Z siecią telefonów na całym świecie

00:03:09.740 --> 00:03:12.680
naukowcy mogliby potencjalnie pozyskiwać

00:03:12.680 --> 00:03:16.905
bogaty system ostrzegawczy
przed nadchodzącymi trzęsieniami.

00:03:16.905 --> 00:03:21.315
Niestety telefony mogą nie być w stanie
dostarczyć takiego powiadomienia na czas,

00:03:21.325 --> 00:03:23.355
żeby spełnić wymogi bezpieczeństwa.

00:03:23.355 --> 00:03:26.075
Jednak takie szczegółowe odczyty
nadal będą przydatne

00:03:26.075 --> 00:03:29.425
dla narzędzi do prognozowania,
takich jak oprogramowanie Quakesim NASA,

00:03:29.425 --> 00:03:32.255
które wykorzystuje dokładne
połączenia danych geologicznych

00:03:32.255 --> 00:03:34.765
w celu identyfikowania
zagrożonych regionów.

NOTE Paragraph

00:03:34.765 --> 00:03:36.765
Jednak ostatnie badania wskazują,

00:03:36.765 --> 00:03:41.635
że najbardziej wymowne oznaki trzęsienia
mogą być niewidoczne dla tych czujników.

00:03:41.635 --> 00:03:43.005
W 2011 roku,

00:03:43.005 --> 00:03:46.265
tuż przed trzęsieniem ziemi
na wschodzie Japonii,

00:03:46.265 --> 00:03:50.065
pobliscy naukowcy wykryli wysokie stężenie

00:03:50.065 --> 00:03:54.015
dwóch radioaktywnych izotopów:
radonu i toru.

00:03:54.425 --> 00:03:58.167
Gdy tuż przed trzęsieniem
nacisk narasta w skorupie,

00:03:58.167 --> 00:04:02.407
gazy spod powierzchni uwalniają się
na powierzchnię przez mikroszczeliny.

00:04:02.407 --> 00:04:07.042
Naukowcy sądzą, że gdybyśmy
wybudowali sieć czujników radonu i toru

00:04:07.042 --> 00:04:08.992
w strefach narażonych na trzęsienia,

00:04:08.992 --> 00:04:11.522
mogłoby to być obiecującym 
systemem ostrzegawczym

00:04:11.522 --> 00:04:14.532
wysyłającym sygnały
na tydzień przed trzęsieniem.

NOTE Paragraph

00:04:14.532 --> 00:04:15.232
Oczywiście

00:04:15.232 --> 00:04:17.432
żadna z tych technologii
nie byłyby tak pomocna

00:04:17.432 --> 00:04:20.572
jak zwyczajne zajrzenie w głąb Ziemi.

00:04:20.572 --> 00:04:22.242
Patrząc głęboko pod powierzchnię,

00:04:22.242 --> 00:04:26.852
moglibyśmy śledzić i przewidywać duże
zmiany geologiczne w czasie rzeczywistym,

00:04:26.852 --> 00:04:30.024
ratując przy tym dziesiątki
tysięcy istnień rocznie.

00:04:30.024 --> 00:04:32.814
Jednak na razie technologie
pomagają nam przygotować się

00:04:32.814 --> 00:04:35.404
i szybko reagować
na obszarach w potrzebie,

00:04:35.404 --> 00:04:39.462
bez czekania na wskazówki z naczynia.