0:00:07.525,0:00:09.815 Milattan Önce 132 yılında 0:00:09.815,0:00:12.145 Çinli bilge Zhang Heng, 0:00:12.145,0:00:15.585 en son icadını Han sarayına sundu. 0:00:15.585,0:00:20.035 Bu geniş vazonun, krallıklarında [br]ne zaman bir deprem olduğunu 0:00:20.035,0:00:24.595 ve yardım göndermeleri gereken [br]bölgeyi de söyleyebileceğini iddia etti. 0:00:24.595,0:00:28.345 Mahkeme, özellikle cihaz[br]görünürde sakin bir öğleden sonra 0:00:28.345,0:00:31.005 harekete geçtiğinde biraz şüpheliydi. 0:00:31.005,0:00:34.054 Ancak bir haberci günler sonra[br]yardım için geldiğinde 0:00:34.054,0:00:36.614 şüpheler yerini minnete bıraktı. 0:00:36.614,0:00:41.114 Bugün, sismik olayları tanımlamak için[br]çömleklere artık itimat etmiyoruz 0:00:41.114,0:00:46.150 ama depremler onları takip edenlere [br]hâlâ meydan okumaktadır. 0:00:46.150,0:00:49.139 Peki depremleri[br]öngörmek neden bu kadar zor 0:00:49.139,0:00:52.039 ve onları tahmin etmede [br]nasıl daha iyi olabiliriz? 0:00:52.039,0:00:53.099 Bunu cevaplamak için 0:00:53.099,0:00:57.539 depremlerin oluşumunun altında yatan [br]bazı teorileri anlamamız gerekiyor. 0:00:57.539,0:01:00.684 Dünya'nın yer kabuğu[br]tektonik levhalar denen 0:01:00.684,0:01:03.749 devasa, sivri uçlu [br]kaya tabakalarından oluşur, 0:01:03.749,0:01:08.479 her biri Dünya'nın mantosunun sıcak, [br]kısmen erimiş katmanı üzerindedir. 0:01:08.479,0:01:11.289 Bu, levhaların çok yavaş bir biçimde 0:01:11.289,0:01:14.839 yılda 1 cm'den 20 cm'ye kadar[br]ayrılmalarına neden olmaktadır. 0:01:14.839,0:01:17.079 Fakat bu küçücük hareketler 0:01:17.079,0:01:20.799 etkileşen levhalarda derin çatlaklara [br]neden olmaya yetecek kadar güçlüdür. 0:01:20.799,0:01:22.399 Deprem bölgelerinde 0:01:22.399,0:01:27.219 artan baskı en nihayetinde[br]bir depremi tetikleyebilir. 0:01:27.219,0:01:30.249 Bu çok küçük hareketleri [br]izlemek yeterince zor 0:01:30.249,0:01:35.589 ama değişimleri sismik olaylara [br]dönüştüren unsurlar çok daha çeşitlidir. 0:01:35.589,0:01:38.399 Farklı fay hatları farklı kayaları [br]bir araya getirir, 0:01:38.399,0:01:42.269 bazıları baskı altında daha güçlüdür [br]veya güçsüzdür. 0:01:42.269,0:01:44.299 Çeşitli kayalar aynı zamanda 0:01:44.299,0:01:46.979 yüksek sıcaklıklara ve sürtünmeye[br]farklı tepki verir. 0:01:46.979,0:01:52.011 Bazıları kısmen erir ve fay hattının [br]sürtünmesini azaltan 0:01:52.011,0:01:54.420 kaygan sıvılar açığa çıkarır. 0:01:54.420,0:01:56.370 Ama bazıları kuru kalır, 0:01:56.370,0:01:59.140 tehlikeli kuvvetlenen [br]baskılara yatkındırlar. 0:01:59.140,0:02:03.680 Tüm bu hatlar Dünya'nın mantosu [br]boyunca hareket hâlindeki 0:02:03.680,0:02:08.531 sıcak kaya akımlarıyla birlikte değişken [br]yer çekim kuvvetlerine maruz kalır. 0:02:08.531,0:02:11.755 O zaman bu gizli değişkenlerin [br]hangisini analiz etmeliyiz 0:02:11.755,0:02:15.955 ve geliştirmekte olduğumuz tahmin kitine [br]ne kadar uyumlular? 0:02:15.955,0:02:19.829 Çünkü bu güçlerin bazıları büyük ölçüde[br]sabit oranlarda gerçekleşiyor, 0:02:19.829,0:02:23.159 levhaların davranışları kısmen döngüsel. 0:02:23.159,0:02:27.609 Günümüzde, güvenilir ipuçlarımızın çoğu[br]önceki depremlerin ne zaman 0:02:27.609,0:02:31.893 ve nerede gerçekleştiğine bağlı olarak [br]uzun vadeli tahminlerden geliyor. 0:02:31.893,0:02:33.573 Bin yıllık bir vadede 0:02:33.573,0:02:37.533 bu, bizim San Andreas gibi [br]aktif fay hatlarında ne zaman 0:02:37.533,0:02:41.933 şiddetli bir deprem olacağına dair [br]tahminler yapmamamızı sağlar. 0:02:41.943,0:02:44.193 Ama birçok değişken yüzünden 0:02:44.193,0:02:47.783 bu yöntem sadece çok geniş [br]zaman dilimlerini tahmin edebilir. 0:02:47.783,0:02:52.553 Daha yakın olayları tahmin etmek için[br]araştırmacılar Dünya'nın bir depremden 0:02:52.553,0:02:55.303 önce ortaya çıkardığı [br]titreşimleri araştırıyorlar. 0:02:55.303,0:02:58.840 Jeologlar uzun zamandır Dünya'nın [br]yer kabuğundaki bu küçük hareketleri 0:02:58.840,0:03:01.920 takip etmek ve haritasını çıkarmak için[br]sismograf kullanıyorlar. 0:03:01.920,0:03:04.910 Günümüzde çoğu akıllı telefon aynı zamanda 0:03:04.910,0:03:07.670 deprem dalgalarını kaydedebilmektedir. 0:03:07.670,0:03:09.740 Dünya genelindeki telefon ağıyla birlikte 0:03:09.740,0:03:14.030 bilim insanları büyük ihtimalle [br]insanları gelen depremlere karşı uyaracak 0:03:14.030,0:03:16.945 güçlü ve detaylı [br]bir uyarı sistemi yapabilir. 0:03:16.945,0:03:21.325 Maalesef telefonlar [br]güvenlik protokollerini sağlamak için 0:03:21.325,0:03:23.865 yeterince ileri düzeyde [br]bir uyarı sağlayamayabilir. 0:03:23.865,0:03:27.805 Ama böyle detaylı çalışmalar [br]tehlikedeki bölgeleri belirlemek için 0:03:27.805,0:03:30.855 jeolojik verileri büyük bir titizlikle [br]ve özenle harmanlayabilen 0:03:30.855,0:03:34.765 NASA'nın Quakesim yazılımı gibi [br]tahmin araçları için yararlı olabilir. 0:03:34.765,0:03:38.575 Yine de son çalışmalar, [br]depremin en belirgin işaretlerinin 0:03:38.575,0:03:41.635 tüm bu sensörlerce algılanamaz [br]olabileceğini gösteriyor. 0:03:41.635,0:03:43.005 2011 yılında 0:03:43.005,0:03:46.265 Japonya'nın doğu kıyısına [br]bir deprem vurmadan hemen önce 0:03:46.265,0:03:49.855 yakındaki araştırmacılar [br]şaşırtıcı bir biçimde 0:03:49.855,0:03:54.425 radyoizotop ikilisinin yüksek yoğunluğunu[br]kaydettiler: radon ve toron. 0:03:54.425,0:03:58.167 Bir depremden hemen önce [br]yer kabuğunda baskı arttıkça 0:03:58.167,0:04:02.407 ince çatlaklar bu gazların[br]yüzeye kaçmasına izin veriyor. 0:04:02.407,0:04:06.602 Bu bilim insanları, depreme yatkın [br]bölgelerde geniş bir radon ve toron 0:04:06.602,0:04:10.792 detektör ağı kurarsak umut veren [br]bir uyarı sistemi olabileceğini düşünüyor- 0:04:10.802,0:04:14.532 büyük ihtimalle bir hafta öncesinden [br]depremleri tahmin edebilen bir sistem. 0:04:14.532,0:04:15.232 Tabii ki 0:04:15.232,0:04:18.092 bu teknolojilerin hiçbiri [br]sadece yeryüzünün kendisinin 0:04:18.092,0:04:20.572 içine bakmak kadar yararlı olmazdı. 0:04:20.572,0:04:23.912 Daha derin bir görüş alanıyla birlikte[br]eş zamanlı olarak büyük ölçekli 0:04:23.912,0:04:26.852 jeolojik değişimleri [br]takip edebilir ve öngörebilir 0:04:26.852,0:04:30.024 muhtemelen her yıl[br]on binlerce hayat kurtarırdık. 0:04:30.024,0:04:33.844 Ama şimdilik bu teknolojiler,[br]bir vazodan talimat beklemeden 0:04:33.844,0:04:37.324 hazırlıklı olmamızda ve yardıma muhtaç[br]bölgelere hızlıca ulaşmamızda 0:04:37.324,0:04:39.462 bize yardımcı olabilir.