1
00:00:07,525 --> 00:00:12,145
Năm 132, nhà bác học 
người Trung Quốc Trương Hành

2
00:00:12,145 --> 00:00:15,585
trình lên triều đình Hán
phát minh mới nhất của mình.

3
00:00:15,585 --> 00:00:17,925
Chiếc bình lớn này, theo lời ông,

4
00:00:17,925 --> 00:00:21,325
có thể dự báo khi nào động đất xảy ra
trong vương quốc

5
00:00:21,325 --> 00:00:24,595
bao gồm của phương hướng 
nơi triều đình nên gửi viện trợ.

6
00:00:24,595 --> 00:00:26,835
Triều đình, ban đầu, có chút nghi hoặc,

7
00:00:26,835 --> 00:00:30,685
nhất là khi thiết bị báo hiệu
vào một buổi chiều tĩnh lặng.

8
00:00:30,685 --> 00:00:33,714
Cho đến khi có hỏa tốc
xin cứu viện vài ngày sau đó,

9
00:00:33,714 --> 00:00:36,484
những ngờ vực 
đã biến thành lòng tin phục.

10
00:00:36,504 --> 00:00:38,804
Ngày nay, ta không còn
dựa vào những chiếc bình

11
00:00:38,804 --> 00:00:41,514
để xác định các sự kiện địa chấn,

12
00:00:41,514 --> 00:00:46,270
nhưng đó vẫn là thách thức lớn
cho các nhà địa chấn học.

13
00:00:46,270 --> 00:00:51,309
Vì sao động đất khó dự đoán đến vậy
và làm cách nào để dự báo chính xác hơn?

14
00:00:51,309 --> 00:00:53,589
Để trả lời câu hỏi đó,

15
00:00:53,589 --> 00:00:57,539
ta cần hiểu một số lý thuyết
đằng sau việc xảy ra động đất.

16
00:00:57,539 --> 00:01:01,794
Lớp vỏ Trái đất được tạo nên
từ những phiến đá khổng lồ gồ ghề,

17
00:01:01,794 --> 00:01:04,469
gọi là mảng kiến tạo,

18
00:01:04,469 --> 00:01:08,479
mỗi mảng trượt trên 
lớp manti nóng chảy.

19
00:01:08,479 --> 00:01:11,289
Điều này làm cho
mảng kiến tạo dịch chuyển rất chậm,

20
00:01:11,289 --> 00:01:14,639
từ 1 đến 20 cm mỗi năm.

21
00:01:14,639 --> 00:01:16,709
Nhưng những chuyển động nhỏ này

22
00:01:16,709 --> 00:01:20,799
tác động mạnh đến nỗi
tạo ra các vết nứt sâu khi va chạm.

23
00:01:20,799 --> 00:01:22,799
Và trong vùng không ổn định,

24
00:01:22,799 --> 00:01:27,219
sự tăng áp lực
là tác nhân gây ra động đất.

25
00:01:27,219 --> 00:01:30,249
Việc dự đoán
những chuyển động nhỏ ấy đã khó,

26
00:01:30,249 --> 00:01:35,589
các tác nhân biến chúng
thành động đất còn đa dạng hơn nữa.

27
00:01:35,589 --> 00:01:38,789
Các đứt gãy khác nhau
tạo ra những loại nếp gấp khác nhau,

28
00:01:38,789 --> 00:01:42,269
một số loại đá dưới tác dụng của áp lực
sẽ cứng hơn hay mềm hơn.

29
00:01:42,269 --> 00:01:45,289
Các loại đá khác nhau
sẽ có phản ứng khác nhau

30
00:01:45,289 --> 00:01:47,299
với ma sát và nhiệt độ cao.

31
00:01:47,299 --> 00:01:50,431
Một số sẽ tan chảy một phần
thành chất lỏng

32
00:01:50,431 --> 00:01:52,230
chứa các chất khoáng cực nóng

33
00:01:52,230 --> 00:01:54,420
làm giảm ma sát ở vị trí đứt gãy.

34
00:01:54,420 --> 00:01:56,120
Một số lại khô cứng,

35
00:01:56,120 --> 00:01:59,160
dễ hình thành thêm sức ép nguy hiểm.

36
00:01:59,160 --> 00:02:03,430
Các đứt gãy
cũng chịu ảnh hưởng của trọng lực,

37
00:02:03,430 --> 00:02:08,000
cũng như dòng chảy của đá nóng
trong lòng tầng manti.

38
00:02:08,000 --> 00:02:12,011
Vậy trong những nhân tố ẩn ấy,
ta nên phân tích gì,

39
00:02:12,011 --> 00:02:15,665
và chúng có ý nghĩa thế nào trong việc
tạo ra thiết bị dự đoán động đất?

40
00:02:15,665 --> 00:02:19,829
Do các lực này
xảy ra với tần suất không đổi,

41
00:02:19,829 --> 00:02:23,159
hoạt động của các mảng kiến tạo
thường theo chu kì.

42
00:02:23,159 --> 00:02:27,609
Hiện nay, đa số những dự đoán đáng tin
vẫn dựa vào số liệu dự đoán lâu dài,

43
00:02:27,609 --> 00:02:31,893
gắn với thời gian và địa điểm
của những trận động đất trước.

44
00:02:31,893 --> 00:02:33,573
Ở quy mô thiên niên kỷ,

45
00:02:33,573 --> 00:02:37,163
điều này giúp ta dự đoán
khi nào những đứt gãy hoạt động tích cực

46
00:02:37,163 --> 00:02:38,873
như San Andreas

47
00:02:38,873 --> 00:02:41,943
sẽ không còn có thể gây ra
những trận động đất lớn.

48
00:02:41,943 --> 00:02:44,193
Nhưng do có nhiều biến số liên quan,

49
00:02:44,193 --> 00:02:47,783
phương pháp này
không thể dự đoán thời gian chính xác.

50
00:02:47,783 --> 00:02:49,693
Để dự đoán các trận động đất sắp xảy ra,

51
00:02:49,693 --> 00:02:55,083
các nhà nghiên cứu đã nghiên cứu
các rung động của Trái đất trước động đất.

52
00:02:55,083 --> 00:02:57,990
Các nhà địa chất học,
từ lâu, đã dùng địa chấn kế

53
00:02:57,990 --> 00:03:01,720
để theo dõi và ghi lại 
những thay đổi nhỏ của lớp vỏ Trái đất.

54
00:03:01,720 --> 00:03:03,630
Và hiện nay,
hầu hết mọi chiếc smartphone

55
00:03:03,630 --> 00:03:07,670
đều có khả năng ghi nhận
sóng địa chất sơ cấp.

56
00:03:07,670 --> 00:03:09,740
Với mạng lưới điện thoại toàn cầu,

57
00:03:09,740 --> 00:03:13,040
các nhà khoa học có thể kêu gọi cộng đồng


58
00:03:13,040 --> 00:03:16,945
để tạo ra mạng lưới cảnh báo động đất.

59
00:03:16,945 --> 00:03:20,705
Tiếc là điện thoại
vẫn chưa thể đưa ra các dự báo sớm

60
00:03:20,705 --> 00:03:23,355
đủ để khởi động các giao thức an toàn.

61
00:03:23,355 --> 00:03:26,285
Nhưng những số liệu chi tiết như vậy
trở nên hữu dụng

62
00:03:26,285 --> 00:03:29,425
cho phần mềm dự báo động đất
Quakesim của NASA.

63
00:03:29,425 --> 00:03:32,255
Thiết bị này có thể dùng
những dữ liệu địa chất chuẩn xác

64
00:03:32,255 --> 00:03:34,765
để nhận biết khu vực
có nguy cơ xảy ra động đất.

65
00:03:34,765 --> 00:03:37,085
Tuy nhiên, một nghiên cứu
gần đây cho thấy

66
00:03:37,085 --> 00:03:41,325
cảm biến có thể không phát hiện được
những dấu hiệu báo hiệu động đất.

67
00:03:41,325 --> 00:03:43,005
Vào năm 2011,

68
00:03:43,005 --> 00:03:45,965
ngay trước khi động đất xảy ra
tại bờ đông Nhật Bản,

69
00:03:45,965 --> 00:03:47,955
các nhà nghiên cứu gần đó
đã ghi nhận được

70
00:03:47,955 --> 00:03:54,035
nồng độ của cặp đồng vị phóng xạ:
radon và thoron cao đến kinh ngạc.

71
00:03:54,035 --> 00:03:58,057
Trước động đất,
ứng suất hình thành trong lớp vỏ Trái Đất,

72
00:03:58,057 --> 00:04:01,707
những lỗ nhỏ cho phép hai loại khí này
thoát ra khỏi bề mặt.

73
00:04:01,707 --> 00:04:03,672
Những nhà khoa học cho rằng

74
00:04:03,672 --> 00:04:07,042
việc xây dựng mạng lưới rộng,
máy dò radon-thoron

75
00:04:07,042 --> 00:04:08,687
ở những vùng dễ bị động đất,

76
00:04:08,687 --> 00:04:11,382
có thể là một hệ thống 
cảnh báo động đất triển vọng,

77
00:04:11,382 --> 00:04:14,172
có thể dự đoán động đất 
trước một tuần.

78
00:04:14,172 --> 00:04:17,112
Tất nhiên, không một công nghệ nào
có thể sánh được

79
00:04:17,112 --> 00:04:21,142
việc nhìn sâu 
vào bên trong lòng đất,

80
00:04:21,142 --> 00:04:27,032
cho phép ta theo dõi và dự đoán chuẩn xác
thời gian xảy ra thay đổi địa chất lớn,

81
00:04:27,032 --> 00:04:29,602
và cứu sống
hàng vạn người mỗi năm.

82
00:04:29,602 --> 00:04:31,384
Tuy nhiên, đến nay,

83
00:04:31,384 --> 00:04:35,444
những công nghệ hiện có 
cũng giúp ta chuẩn bị và ứng cứu nhanh

84
00:04:35,454 --> 00:04:38,974
mà không cần chờ đợi chỉ dẫn
từ chiếc bình nào nữa.