WEBVTT

00:00:07.525 --> 00:00:12.145
Năm 132, nhà bác học 
người Trung Quốc Trương Hành

00:00:12.145 --> 00:00:15.585
trình lên triều đình Hán
phát minh mới nhất của mình.

00:00:15.585 --> 00:00:17.925
Chiếc bình lớn này, theo lời ông,

00:00:17.925 --> 00:00:21.325
có thể dự báo khi nào động đất xảy ra
trong vương quốc

00:00:21.325 --> 00:00:24.595
bao gồm của phương hướng 
nơi triều đình nên gửi viện trợ.

00:00:24.595 --> 00:00:26.835
Triều đình, ban đầu, có chút nghi hoặc,

00:00:26.835 --> 00:00:30.685
nhất là khi thiết bị báo hiệu
vào một buổi chiều tĩnh lặng.

00:00:30.685 --> 00:00:33.714
Cho đến khi có hỏa tốc
xin cứu viện vài ngày sau đó,

00:00:33.714 --> 00:00:36.484
những ngờ vực 
đã biến thành lòng tin phục.

00:00:36.504 --> 00:00:38.804
Ngày nay, ta không còn
dựa vào những chiếc bình

00:00:38.804 --> 00:00:41.514
để xác định các sự kiện địa chấn,

00:00:41.514 --> 00:00:46.270
nhưng đó vẫn là thách thức lớn
cho các nhà địa chấn học.

00:00:46.270 --> 00:00:51.309
Vì sao động đất khó dự đoán đến vậy
và làm cách nào để dự báo chính xác hơn?

00:00:51.309 --> 00:00:53.589
Để trả lời câu hỏi đó,

00:00:53.589 --> 00:00:57.539
ta cần hiểu một số lý thuyết
đằng sau việc xảy ra động đất.

00:00:57.539 --> 00:01:01.794
Lớp vỏ Trái đất được tạo nên
từ những phiến đá khổng lồ gồ ghề,

00:01:01.794 --> 00:01:04.469
gọi là mảng kiến tạo,

00:01:04.469 --> 00:01:08.479
mỗi mảng trượt trên 
lớp manti nóng chảy.

00:01:08.479 --> 00:01:11.289
Điều này làm cho
mảng kiến tạo dịch chuyển rất chậm,

00:01:11.289 --> 00:01:14.639
từ 1 đến 20 cm mỗi năm.

00:01:14.639 --> 00:01:16.709
Nhưng những chuyển động nhỏ này

00:01:16.709 --> 00:01:20.799
tác động mạnh đến nỗi
tạo ra các vết nứt sâu khi va chạm.

00:01:20.799 --> 00:01:22.799
Và trong vùng không ổn định,

00:01:22.799 --> 00:01:27.219
sự tăng áp lực
là tác nhân gây ra động đất.

00:01:27.219 --> 00:01:30.249
Việc dự đoán
những chuyển động nhỏ ấy đã khó,

00:01:30.249 --> 00:01:35.589
các tác nhân biến chúng
thành động đất còn đa dạng hơn nữa.

00:01:35.589 --> 00:01:38.789
Các đứt gãy khác nhau
tạo ra những loại nếp gấp khác nhau,

00:01:38.789 --> 00:01:42.269
một số loại đá dưới tác dụng của áp lực
sẽ cứng hơn hay mềm hơn.

00:01:42.269 --> 00:01:45.289
Các loại đá khác nhau
sẽ có phản ứng khác nhau

00:01:45.289 --> 00:01:47.299
với ma sát và nhiệt độ cao.

00:01:47.299 --> 00:01:50.431
Một số sẽ tan chảy một phần
thành chất lỏng

00:01:50.431 --> 00:01:52.230
chứa các chất khoáng cực nóng

00:01:52.230 --> 00:01:54.420
làm giảm ma sát ở vị trí đứt gãy.

00:01:54.420 --> 00:01:56.120
Một số lại khô cứng,

00:01:56.120 --> 00:01:59.160
dễ hình thành thêm sức ép nguy hiểm.

00:01:59.160 --> 00:02:03.430
Các đứt gãy
cũng chịu ảnh hưởng của trọng lực,

00:02:03.430 --> 00:02:08.000
cũng như dòng chảy của đá nóng
trong lòng tầng manti.

00:02:08.000 --> 00:02:12.011
Vậy trong những nhân tố ẩn ấy,
ta nên phân tích gì,

00:02:12.011 --> 00:02:15.665
và chúng có ý nghĩa thế nào trong việc
tạo ra thiết bị dự đoán động đất?

00:02:15.665 --> 00:02:19.829
Do các lực này
xảy ra với tần suất không đổi,

00:02:19.829 --> 00:02:23.159
hoạt động của các mảng kiến tạo
thường theo chu kì.

00:02:23.159 --> 00:02:27.609
Hiện nay, đa số những dự đoán đáng tin
vẫn dựa vào số liệu dự đoán lâu dài,

00:02:27.609 --> 00:02:31.893
gắn với thời gian và địa điểm
của những trận động đất trước.

00:02:31.893 --> 00:02:33.573
Ở quy mô thiên niên kỷ,

00:02:33.573 --> 00:02:37.163
điều này giúp ta dự đoán
khi nào những đứt gãy hoạt động tích cực

00:02:37.163 --> 00:02:38.873
như San Andreas

00:02:38.873 --> 00:02:41.943
sẽ không còn có thể gây ra
những trận động đất lớn.

00:02:41.943 --> 00:02:44.193
Nhưng do có nhiều biến số liên quan,

00:02:44.193 --> 00:02:47.783
phương pháp này
không thể dự đoán thời gian chính xác.

00:02:47.783 --> 00:02:49.693
Để dự đoán các trận động đất sắp xảy ra,

00:02:49.693 --> 00:02:55.083
các nhà nghiên cứu đã nghiên cứu
các rung động của Trái đất trước động đất.

00:02:55.083 --> 00:02:57.990
Các nhà địa chất học,
từ lâu, đã dùng địa chấn kế

00:02:57.990 --> 00:03:01.720
để theo dõi và ghi lại 
những thay đổi nhỏ của lớp vỏ Trái đất.

00:03:01.720 --> 00:03:03.630
Và hiện nay,
hầu hết mọi chiếc smartphone

00:03:03.630 --> 00:03:07.670
đều có khả năng ghi nhận
sóng địa chất sơ cấp.

00:03:07.670 --> 00:03:09.740
Với mạng lưới điện thoại toàn cầu,

00:03:09.740 --> 00:03:13.040
các nhà khoa học có thể kêu gọi cộng đồng


00:03:13.040 --> 00:03:16.945
để tạo ra mạng lưới cảnh báo động đất.

00:03:16.945 --> 00:03:20.705
Tiếc là điện thoại
vẫn chưa thể đưa ra các dự báo sớm

00:03:20.705 --> 00:03:23.355
đủ để khởi động các giao thức an toàn.

00:03:23.355 --> 00:03:26.285
Nhưng những số liệu chi tiết như vậy
trở nên hữu dụng

00:03:26.285 --> 00:03:29.425
cho phần mềm dự báo động đất
Quakesim của NASA.

00:03:29.425 --> 00:03:32.255
Thiết bị này có thể dùng
những dữ liệu địa chất chuẩn xác

00:03:32.255 --> 00:03:34.765
để nhận biết khu vực
có nguy cơ xảy ra động đất.

00:03:34.765 --> 00:03:37.085
Tuy nhiên, một nghiên cứu
gần đây cho thấy

00:03:37.085 --> 00:03:41.325
cảm biến có thể không phát hiện được
những dấu hiệu báo hiệu động đất.

00:03:41.325 --> 00:03:43.005
Vào năm 2011,

00:03:43.005 --> 00:03:45.965
ngay trước khi động đất xảy ra
tại bờ đông Nhật Bản,

00:03:45.965 --> 00:03:47.955
các nhà nghiên cứu gần đó
đã ghi nhận được

00:03:47.955 --> 00:03:54.035
nồng độ của cặp đồng vị phóng xạ:
radon và thoron cao đến kinh ngạc.

00:03:54.035 --> 00:03:58.057
Trước động đất,
ứng suất hình thành trong lớp vỏ Trái Đất,

00:03:58.057 --> 00:04:01.707
những lỗ nhỏ cho phép hai loại khí này
thoát ra khỏi bề mặt.

00:04:01.707 --> 00:04:03.672
Những nhà khoa học cho rằng

00:04:03.672 --> 00:04:07.042
việc xây dựng mạng lưới rộng,
máy dò radon-thoron

00:04:07.042 --> 00:04:08.687
ở những vùng dễ bị động đất,

00:04:08.687 --> 00:04:11.382
có thể là một hệ thống 
cảnh báo động đất triển vọng,

00:04:11.382 --> 00:04:14.172
có thể dự đoán động đất 
trước một tuần.

00:04:14.172 --> 00:04:17.112
Tất nhiên, không một công nghệ nào
có thể sánh được

00:04:17.112 --> 00:04:21.142
việc nhìn sâu 
vào bên trong lòng đất,

00:04:21.142 --> 00:04:27.032
cho phép ta theo dõi và dự đoán chuẩn xác
thời gian xảy ra thay đổi địa chất lớn,

00:04:27.032 --> 00:04:29.602
và cứu sống
hàng vạn người mỗi năm.

00:04:29.602 --> 00:04:31.384
Tuy nhiên, đến nay,

00:04:31.384 --> 00:04:35.444
những công nghệ hiện có 
cũng giúp ta chuẩn bị và ứng cứu nhanh

00:04:35.454 --> 00:04:38.974
mà không cần chờ đợi chỉ dẫn
từ chiếc bình nào nữa.