WEBVTT

00:00:06.595 --> 00:00:08.120
بۆ تێگەیشتن لە گۆڕانی کەش و ھەوا

00:00:08.120 --> 00:00:09.844
بیر لە یاری تێتریس بکەوە

00:00:09.844 --> 00:00:14.262
لەم یارییە، یاری بە 
زەوی کراوە بە خشتی کاربۆنی.

00:00:14.262 --> 00:00:17.797
گوڵخانەی دەوری زەوی تەنیوە بە گازی
دوانە ئۆکسیدی دەردراو لە بورکانەکان،

00:00:17.797 --> 00:00:19.343
لە ناو چوونی ڕووەکەکان،

00:00:19.343 --> 00:00:20.510
هەناسەی بوونەوەرەکان

00:00:20.510 --> 00:00:21.968
و ڕوخساری سەر دەریاکان.

00:00:21.968 --> 00:00:25.888
ئەم گازە بەهۆی ڕۆشنەپێکهاتنەوە
بەرگە هەوای زەوی جێ دەهێڵن،

00:00:25.888 --> 00:00:27.512
دەچنەوە ناو زەریاکان،

00:00:27.512 --> 00:00:29.677
یان لە نێو خاک و نیشتووەکان دەنیشنەوە.

00:00:29.677 --> 00:00:32.179
یاری تێرتیس بە خولانەوەی کاربۆن ناودەبرێت،

00:00:32.179 --> 00:00:34.682
ئەمە دیلەمۆی ژیانە.

00:00:34.682 --> 00:00:36.761
پەیوەندی بە کەش و هەوا چییە؟

00:00:36.761 --> 00:00:39.177
بەلام، کاتێک دوانەئۆکسیدی کاربۆنی هەوا،

00:00:39.177 --> 00:00:40.820
چاوەڕێ دەکات تاکو بمژرێت،

00:00:40.820 --> 00:00:42.705
بەشێک لە گەرمی خۆر گڵ دەداتەوە،

00:00:42.705 --> 00:00:44.844
گەر ئەم گازە نەبا، ئەم
گەرمایە دەچووە ئاسمان.

00:00:44.844 --> 00:00:47.786
بۆیە گازی دوانە ئۆکسیدی 
کاربۆن بە گازی گوڵخانە ناودەبرێت.

00:00:47.786 --> 00:00:49.579
بەتانیەکی گەرم بە خۆی دادەدات،

00:00:49.579 --> 00:00:51.561
بە کاریگەریەکانی 
گوڵخانە ناو دەبرێت،

00:00:51.561 --> 00:00:54.219
کە دەبێتە هۆی ئەوەی زەوی 
لە بەستان وەک مەریخ بپارێزێت.

00:00:54.219 --> 00:00:57.793
تا ڕێژەی دوانە ئۆکسیدی کاربۆن لە
بەرگە هەوای زەوی چاوەڕێ بکەن تا بمژرێن

00:00:57.793 --> 00:00:59.796
ئەوەندە زەوی گەرمتر دەبێت.

00:00:59.796 --> 00:01:01.881
سەڕەڕایی ئەوەی ڕێژەی کاربۆن لە بەرگی هەوا

00:01:01.881 --> 00:01:05.123
بە درێژایی مێژوو و بە پێی چەرخەکان،
کاریگەری تەنەکانی دەرەوەی زەوی،

00:01:05.123 --> 00:01:09.262
لە ٨ هەزار ساڵی ڕابردوو 
کەشوهەوا جێگیر بووە،

00:01:09.262 --> 00:01:12.141
کە ڕێگەی بۆ گەشەی شارستانیەکان خۆش کردووە.

00:01:12.141 --> 00:01:14.145
بەڵام لە ٢٠٠ ساڵی ڕابردوودا،

00:01:14.145 --> 00:01:17.511
دەستمان کرد بە هەڵکۆڵینی ئەو
کاربۆنەی کە لە ناو خاکدا پارێزرا بوو.

00:01:17.511 --> 00:01:20.845
سوتەمەنی بەردی، خەڵوز، نەوت و گازی سروشتی

00:01:20.845 --> 00:01:23.697
لە پاشماوەی ئاژەڵ و ڕووەکە
مردووەکان درووست بوون

00:01:23.697 --> 00:01:26.782
پێش ئەوەی مرۆڤ دروست بووبێت مردوون.

00:01:26.782 --> 00:01:29.179
ئەو وزەی کە لە ناویان هەیە دەتوانێت هێز

00:01:29.179 --> 00:01:31.871
ببەخشێتە کارگەکانمان، ئۆتۆمبێل و ژیانمان.

00:01:31.871 --> 00:01:37.042
بەڵام سوتاندنی ئەم سوتەمەنیە دەبێتە هۆی
دەردانی کاربۆن بۆ ناو یاری تێتریسی زەوی.

00:01:37.042 --> 00:01:39.845
لە هەمان کاتدا، دارستانەکانمان بۆ کشتوکاڵ
پاک کردۆتەوە،

00:01:39.845 --> 00:01:43.466
توانایی زەویمان بۆ لە ناوبردنی
به‌ربه‌سته‌كان کەم کردۆتەوە.

00:01:43.466 --> 00:01:46.730
لە ساڵی 1750وە ڕێژەی کاربۆنی
دەردراو بۆ ناو بەرگی هەوا

00:01:46.730 --> 00:01:48.761
بە ڕێژەی سەدا ٤٠ زیاد بووە"

00:01:48.761 --> 00:01:50.928
و هیچ ئاماژەیەکی خاو بوونەوە نییە.

00:01:50.928 --> 00:01:53.761
هەر وەک تێتریس، 
تا کاربۆنی زیاتر کەڵەکە بێت،

00:01:53.761 --> 00:01:56.736
جێگیر بوونی کاربۆن لە خاک ئەستەمتر دەبێت.

00:01:56.736 --> 00:01:58.928
دوانە ئۆکسیدی کاربۆنی زیادە دەبێتە هۆی

00:01:58.928 --> 00:02:00.925
خێرا کردنی کاریگەریەکانی گوڵخانە

00:02:00.925 --> 00:02:03.109
بە گڵدانەوەی گەرمی زیاتر لە سەر ڕووی زەوی

00:02:03.109 --> 00:02:05.823
کە دەبێتە هۆی توانەوەی سەهۆڵی جەمسەرەکان.

00:02:05.823 --> 00:02:09.032
تا زیاتر سەهۆڵ بتوێتەوە، 
کەمتر دەتوانن تیشکی خۆر بدەنەوە،

00:02:09.032 --> 00:02:11.519
دواتر دەبێتە هۆی گەرمبوونی 
زیاتری زەریاکان.

00:02:11.519 --> 00:02:15.540
ئاستی ئاوی زەریاکان بەرز دەبێتەوە، تۆپەڵە 
مەرجانیەکان مەترسی لافاویان لە سەر دەبێت.

00:02:15.540 --> 00:02:17.841
سیستەمی زیندەگی تێکدەشکێت،

00:02:17.841 --> 00:02:21.425
و کەش و هەوا بە تێپەڕبوونی 
کات سەختتر دەبێت.

00:02:21.425 --> 00:02:25.005
گۆڕانی کەش و هەوا بە ڕێگەی جیاواز
کاریگەری لە سەر دانیشتوانی جیهان هەیە.

00:02:25.005 --> 00:02:28.552
بەڵام لە کۆتاییدا، ئەمە یاریەکە 
هەموومان ناچارین ئەم یاریە بکەین.

00:02:28.552 --> 00:02:30.053
بە پێچەوانەوەی یاری تێتریس،

00:02:30.053 --> 00:02:32.975
هەرگیز ناتوانین یاریەکە
لە سەرەتاوە دەستپێ بکەینەوە.