WEBVTT

00:00:06.535 --> 00:00:08.120
İklim değişikliğini anlayabilmek için,

00:00:08.120 --> 00:00:10.167
"Tetris" oyununu düşünün.

NOTE Paragraph

00:00:10.182 --> 00:00:14.187
Asırlar boyunca, dünya bu oyunun benzerini 
karbon kütleleriyle oynadı.

00:00:14.187 --> 00:00:17.863
Bunlar atmosfere karbondioksit gazı olarak
volkanlardan,

00:00:17.863 --> 00:00:19.650
çürüyen bitkilerden,

00:00:19.650 --> 00:00:20.528
nefes alan canlılardan

00:00:20.528 --> 00:00:22.218
ve deniz yüzeyinden gelirler.

00:00:22.218 --> 00:00:26.272
Ve atmosferi bitkiler tarafindan fotosentez
esnasında kullanıldıktan sonra terk edip,

00:00:26.272 --> 00:00:28.137
okyanus tarafından emilir

00:00:28.137 --> 00:00:30.539
veya toprak ve tortuda depolanırlar.

00:00:30.539 --> 00:00:33.182
Bu Tetris oyunun adı karbon döngüsüdür

00:00:33.182 --> 00:00:35.511
ve bu döngü evrendeki yaşamın motorudur.

00:00:35.511 --> 00:00:37.497
Peki iklimle bağlantısı nedir?

00:00:37.497 --> 00:00:39.060
Karbondioksit havada

00:00:39.060 --> 00:00:40.965
yeniden absorbe edilmeyi beklerken,

00:00:40.965 --> 00:00:43.514
güneşin normalde uzaya gidecek olan

00:00:43.514 --> 00:00:45.336
ısısının bir kısmını tutar.

00:00:45.336 --> 00:00:47.739
Bu yüzden karbondioksite sera gazı denir.

00:00:47.739 --> 00:00:50.431
Sera etkisi olarak da bilinen,

00:00:50.431 --> 00:00:53.059
dünyayı Mars gibi donmaktan koruyan,

00:00:53.059 --> 00:00:54.713
battaniye gibi saran bir sıcaklık yaratır.

00:00:54.713 --> 00:00:58.186
Atmosferde ne kadar çok karbondioksit bloğu temizlenmek üzere asılı kalırsa,

00:00:58.186 --> 00:01:00.031
dünya da o kadar ısınır.

00:01:00.031 --> 00:01:02.973
Atmosferdeki karbon miktarı

00:01:02.973 --> 00:01:06.302
buzul çağları boyunca ve
astroid çarpışmalarıyla değiştiği hâlde,

00:01:06.302 --> 00:01:10.561
son 8.000 yıl süresince bizim alışık olduğumuz iklim şimdiki şeklini alarak

00:01:10.561 --> 00:01:12.695
beşerî medeniyetlerin büyümesini sağladı.

00:01:12.935 --> 00:01:14.831
Fakat 200 yıl kadar önce,

00:01:14.831 --> 00:01:17.125
toprağın altında depolanan eski karbonu
kazmaya başladık.

00:01:18.075 --> 00:01:20.807
Bu fosil yakıtlar, kömür, petrol ve doğal gaz,

00:01:21.607 --> 00:01:24.382
insanlığın evrilmesinden çok zaman önce ölmüş olan

00:01:24.382 --> 00:01:26.649
hayvan ve bitki kalıntılarından oluşmuştur.

00:01:27.319 --> 00:01:29.321
Onların içinde depolanmış olan enerji

00:01:29.381 --> 00:01:32.542
fabrikalarımıza, arabalarımıza ve
elektrik santrallerimize güç verdi.

00:01:32.892 --> 00:01:35.775
Fakat bu fosil yakıtların yakılmasıyla 
dünyanın Tetris oyununa 
yeni karbon blokları da eklendi.

00:01:36.995 --> 00:01:40.976
Aynı zamanda tarım için ormanları
yok ederek,

00:01:41.206 --> 00:01:43.930
dünyanın karbon bloklarını azaltma
gücünü düşürdük.

00:01:44.100 --> 00:01:48.161
Ve 1750'den beri, atmosferdeki 
karbon miktarı

00:01:48.161 --> 00:01:49.778
yüzde 40 arttı

00:01:49.778 --> 00:01:51.781
ve azalacak gibi de görünmüyor.

00:01:51.871 --> 00:01:54.846
Tıpkı Tetris oyunundaki gibi
ne kadar çok blok birikirse,

00:01:54.866 --> 00:01:57.178
dengeyi sağlamak da o kadar zorlaşır.

00:01:57.178 --> 00:01:59.995
Atmosferdeki ilave karbondioksit,

00:01:59.995 --> 00:02:01.729
yeryüzünde daha fazla ısının hapsolmasına ve

00:02:01.729 --> 00:02:03.543
kutuptaki buzulların erimesine neden olarak

00:02:03.543 --> 00:02:05.852
sera etkisini hızlandırır.

00:02:06.322 --> 00:02:09.689
Buzullar eridikçe, daha az güneş ışığı yansıtabilirler,

00:02:09.689 --> 00:02:12.300
bu da okyanusların daha da hızlı
ısınmasına neden olur.

00:02:12.400 --> 00:02:16.811
Deniz seviyesi yükselir, kıyı şeridinde yaşayan nüfusu
sel tehdit eder,

00:02:17.091 --> 00:02:18.315
doğal sistemler bozulur

00:02:18.375 --> 00:02:21.745
ve havalar zamanla daha da aşırılaşır.

00:02:21.805 --> 00:02:24.882
İklim değişikliği farklı insanları ve bölgeleri farklı şekillerde etkileyebilir.

00:02:24.892 --> 00:02:28.823
Fakat, eninde sonunda hepimizin 
oynamak zorunda olduğu bir oyun bu.

00:02:28.823 --> 00:02:30.613
Ve Tetris oyunundan farklı olarak,

00:02:30.613 --> 00:02:33.593
yeniden başlama ve deneme şansımız 
olmayacak.