1
00:00:07,828 --> 00:00:12,526
Gotovo su cijelo desetljeće znanstvenici 
lovili izvor novog smrtonosnog virusa

2
00:00:12,526 --> 00:00:16,526
po visokim planinama 
i osamljenim špiljama Kine.

3
00:00:16,526 --> 00:00:21,256
Konačno su ga pronašli ovdje:
u šišmišima špilje Shitou.

4
00:00:21,256 --> 00:00:23,486
Taj je virus bio koronavirus

5
00:00:23,486 --> 00:00:27,489
koji je uzrokovao epidemiju
teškog akutnog respiratornog sindroma,

6
00:00:27,489 --> 00:00:30,739
poznatijeg kao SARS, 2003. godine.

7
00:00:30,739 --> 00:00:32,889
Koronavirusi su skupina virusa

8
00:00:32,889 --> 00:00:36,433
prekriveni proteinskim izbočenjima
koji podsjećaju na krunu,

9
00:00:36,433 --> 00:00:38,233
tj. "corona" na latinskom.

10
00:00:38,233 --> 00:00:41,213
Postoje stotine poznatih koronavirusa.

11
00:00:41,213 --> 00:00:45,320
Sedmero vrsta može zaraziti čovjeka.

12
00:00:45,320 --> 00:00:51,866
Koronavirus SARS-CoV uzrokuje SARS,
MERS-CoV uzrokuje MERS,

13
00:00:51,866 --> 00:00:56,859
a SARS-CoV-2 uzrokuje COVID-19.

14
00:00:56,859 --> 00:01:01,229
Od sedmero ljudskih koronavirusa,
četiri ih uzrokuje prehlade:

15
00:01:01,229 --> 00:01:05,323
iznimno zarazne, no blage, 
infekcije nosa i grla.

16
00:01:05,323 --> 00:01:10,081
Dva zahvaćaju pluća
i uzrokuju mnogo teže bolesti.

17
00:01:10,081 --> 00:01:14,571
Sedmi, koji uzrokuje COVID-19,
ima značajke oba:

18
00:01:14,571 --> 00:01:18,929
lako se širi,
no može imati značajan utjecaj na pluća.

19
00:01:18,929 --> 00:01:23,661
Kada zaražena osoba zakašlje,
kapljice s virusom rasprše se.

20
00:01:23,661 --> 00:01:28,496
Virus može zaraziti osobu
kada kapljice uđu u nos ili usta.

21
00:01:28,496 --> 00:01:31,786
Koronavirusi se najbrže šire
u zatvorenim prostorima

22
00:01:31,786 --> 00:01:33,456
gdje je razmak među ljudima malen.

23
00:01:33,456 --> 00:01:36,866
Hladnije temperature sprječavaju
sušenje osjetljive ovojnice

24
00:01:36,866 --> 00:01:40,156
i omogućavaju dulji životni vijek
virusa u okolini.

25
00:01:40,156 --> 00:01:43,744
Izloženost UV-zrakama danjeg svjetla
može ga oštetiti.

26
00:01:43,744 --> 00:01:47,484
Te su razlike u uvjetima 
važnije za poznate viruse.

27
00:01:47,484 --> 00:01:50,394
Nitko još nije razvio imunitet
na ovaj novi virus

28
00:01:50,394 --> 00:01:55,393
pa ima brojne moguće domaćine
i ne treba idealne uvjete za širenje.

29
00:01:55,393 --> 00:02:00,026
U tijelu se proteinska izbočenja hvataju
za stanice te se s njima se sjedine,

30
00:02:00,026 --> 00:02:02,896
što virusu omogućava
upravljanje stanicom domaćina

31
00:02:02,896 --> 00:02:05,536
u svrhu replikacije vlastitih gena.

32
00:02:05,536 --> 00:02:08,616
Koronavirusi gene čuvaju u RNK.

33
00:02:08,616 --> 00:02:12,683
Virusi mogu biti DNK ili RNK virusi.

34
00:02:12,683 --> 00:02:15,704
RNK virusi su manji
i imaju manji broj gena,

35
00:02:15,704 --> 00:02:20,259
a to znači da mogu zaraziti 
veći broj domaćina i brže se razmnožiti.

36
00:02:20,259 --> 00:02:24,460
Općenito, RNK virusi 
nemaju mehanizam provjere

37
00:02:24,460 --> 00:02:27,060
kao DNK virusi.

38
00:02:27,060 --> 00:02:29,360
Prilikom replikacije RNK virusa

39
00:02:29,360 --> 00:02:33,405
greške su česte, a te su greške mutacije.

40
00:02:33,405 --> 00:02:37,337
Većina je mutacija beskorisna
ili čak štetna za virus.

41
00:02:37,337 --> 00:02:40,467
Zbog nekih pak virus bolje opstaje
u određenim okruženjima,

42
00:02:40,467 --> 00:02:42,957
kao kod nove vrste domaćina.

43
00:02:42,957 --> 00:02:47,429
Epidemije se često javljaju
kada virus prijeđe s životinje na čovjeka.

44
00:02:47,429 --> 00:02:49,973
To se dogodilo s RNK virusima

45
00:02:49,973 --> 00:02:55,876
koji su uzrokovali epidemije ebole,
Zike i SARS-a te pandemiju COVID-19.

46
00:02:55,876 --> 00:02:58,736
Kada zarazi ljude, virus i dalje mutira,

47
00:02:58,736 --> 00:03:00,996
no ne dovoljno
kako bi stvorio novi virus,

48
00:03:00,996 --> 00:03:05,321
ali dovoljno kako bi nastale varijacije,
ili sojevi prvotnog virusa.

49
00:03:05,321 --> 00:03:09,975
Koronavirusi se razlikuju 
od drugih RNA virusa.

50
00:03:09,975 --> 00:03:13,333
Iznimno su veliki,
što znači da imaju velik broj gena.

51
00:03:13,333 --> 00:03:16,931
To stvara veći broj mogućnosti
za nastanak štetnih mutacija.

52
00:03:16,931 --> 00:03:21,067
Za smanjenje rizika,
koronavirusi imaju jedinstvenu moć:

53
00:03:21,067 --> 00:03:25,067
imaju enzim koji traži greške replikacije
i ispravlja ih.

54
00:03:25,067 --> 00:03:27,757
Zato su koronavirusi stabilniji

55
00:03:27,757 --> 00:03:31,367
i sporije mutiraju
od drugih RNK virusa.

56
00:03:31,367 --> 00:03:33,637
Možda ne zvuči obećavajuće,

57
00:03:33,637 --> 00:03:36,617
no sporije mutacije su dobre

58
00:03:36,617 --> 00:03:38,857
jer ih je lakše zaustaviti.

59
00:03:38,857 --> 00:03:42,217
Nakon infekcije, imunosni sustavi
mogu prepoznati patogene

60
00:03:42,217 --> 00:03:45,307
i brže ih uništiti
ako se opet zarazimo

61
00:03:45,307 --> 00:03:47,397
pa mi ne obolimo.

62
00:03:47,397 --> 00:03:51,137
Zbog mutacija virusi također mogu biti
teže prepoznatljivi imunosnom sustavu

63
00:03:51,137 --> 00:03:53,717
te se tako teže s njima boriti.

64
00:03:53,717 --> 00:03:57,617
Zato lijekovi i cjepiva
mogu izgubiti na efikasnosti -

65
00:03:57,617 --> 00:04:01,477
oni su osmišljeni za specifičan virus.

66
00:04:01,477 --> 00:04:04,417
Zato svake godine trebamo
novo cjepivo protiv gripe.

67
00:04:04,417 --> 00:04:09,248
Influenza mutira toliko brzo
da novi sojevi nastaju stalno.

68
00:04:09,248 --> 00:04:11,938
Sporija mutacija koronavirusa

69
00:04:11,938 --> 00:04:14,678
znači da ih imunosustavi,
lijekovi i cjepiva

70
00:04:14,678 --> 00:04:18,166
mogu prepoznati duže nakon što se zarazimo

71
00:04:18,166 --> 00:04:21,026
i tako nas bolje zaštititi.

72
00:04:21,026 --> 00:04:25,710
Ipak, ne znamo koliko dugo
zadržavamo imunitet na koronaviruse.

73
00:04:25,710 --> 00:04:29,611
Nikada nije postojao odobreni lijek
ili cjepivo za koronavirus.

74
00:04:29,611 --> 00:04:32,331
Nismo se usredotočili
na one koji uzrokuju prehlade.

75
00:04:32,331 --> 00:04:36,091
Znanstvenici su počeli
terapiju protiv SARS-a i MERS-a,

76
00:04:36,091 --> 00:04:40,367
no te su epidemije završile
prije kliničkih testiranja lijekova.

77
00:04:40,367 --> 00:04:43,487
I dalje zadiremo u staništa životinja

78
00:04:43,487 --> 00:04:48,620
te znanstvenici kažu da je prijelaz
novog koronavirusa na ljude neizbježan.

79
00:04:48,620 --> 00:04:53,548
Ako istražimo nepoznanice,
taj prijelaz ne mora biti koban.