1
00:00:07,828 --> 00:00:12,526
ဆယ်နှစ်နီးပါး သိပ္ပံပညာရှင်တွေဟာ 
တရုတ်ရဲ့ အမြင့်ဆုံးတောင်တွေနဲ့ သီးခြား

2
00:00:12,526 --> 00:00:16,526
အဖြစ်ဆုံး လိုဏ်ဂူကြီးတွေကို ဖြတ်ကာ သေ
လောက်တဲ့ ဗိုင်းရပ်စ်သစ်ရင်းမြစ်ကိုရှာတယ်။

3
00:00:16,526 --> 00:00:21,256
နောက်ဆုံးမှာတော့ သူတို့ဟာ Shitou Cave.
ထဲက လင်းနို့တွေဆီမှာ ဒါကို တွေ့ခဲ့တယ်။

4
00:00:21,256 --> 00:00:23,486
ပြဿနာဖြစ်နေတဲ့ ဗိုင်းရပ်စ်က ၂၀၀၃ တုန်းက

5
00:00:23,486 --> 00:00:27,489
ပြင်းထန်တဲ့ အသက်ရှူလမ်းကြောင်းဆိုင်ရာ 
ရောဂါလက္ခဏာစု(သို့) SARS ကူးစက်ရောဂါကို

6
00:00:27,489 --> 00:00:30,739
ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့တဲ့ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်ပါ။

7
00:00:30,739 --> 00:00:32,889
ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်တွေဟာ သရဖူတစ်ခု(သို့)

8
00:00:32,889 --> 00:00:36,433
လက်တင်ဘာသာနဲ့ corona နဲ့တူတဲ့
ပရိုတင်းဆူးချွန်လေးတွေ

9
00:00:36,433 --> 00:00:38,233
ဖုံးအုပ်ထားတဲ့ ဗိုင်းရပ်စ်တစ်ခုပါ။

10
00:00:38,233 --> 00:00:41,213
လူသိတဲ့ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် 
ရာချီပြီးရှိပါတယ်။

11
00:00:41,213 --> 00:00:45,320
၎င်းတို့အနက် ခုနှစ်ခုက လူတွေကို
ကူးစက်ပြီး ရောဂါဖြစ်စေနိုင်ပါတယ်။

12
00:00:45,320 --> 00:00:51,866
ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် SARS-CoV က SARS
ဖြစ်စေပြီး MERS-CoV က MERS ဖြစ်စေကာ

13
00:00:51,866 --> 00:00:56,859
SARS-CoV-2 က COVID-19 ရောဂါဖြစ်စေတယ်။

14
00:00:56,859 --> 00:01:01,229
လူသားနဲ့ဆိုင်တဲ့ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် 
ခုနစ်ခုအနက် လေးခုက အအေးမိတာတွေ၊

15
00:01:01,229 --> 00:01:05,323
သိပ်မပြင်းဘဲ လွန်ကဲတဲ့ နှာခေါင်းနဲ့
လည်ချောင်း ကူးစက်ရောဂါတွေ ဖြစ်စေတယ်။

16
00:01:05,323 --> 00:01:10,081
နှစ်ခုက အဆုတ်ကို ကူးစက်ကာ အတော်
ပိုပြင်းထန်တဲ့ မကျန်းမာမှုတွေ ဖြစ်စေတယ်။

17
00:01:10,081 --> 00:01:14,571
COVID-19 ဖြစ်စေတဲ့ ခုနှစ်ခုမြောက်မှာ
တစ်ခုချင်းစီရဲ့ အင်္ဂါရပ်တွေရှိတယ်။

18
00:01:14,571 --> 00:01:18,929
အလွယ်တကူ ပျံ့နှံ့နိုင်ပေမဲ့ အဆုတ်တွေကို
ပြင်းထန်စွာ သက်ရောက်မှုရှိနိုင်တယ်။

19
00:01:18,929 --> 00:01:23,661
ကူးစက်ခံရသူတစ်ဦး ချောင်းဆိုးတဲ့အခါ
ဗိုင်းရပ်စ်ပါတဲ့ အစက်လေးတွေ ပန်းထွက်တယ်။

20
00:01:23,661 --> 00:01:28,496
အစက်လေးတွေက နှာခေါင်း (သို့) ပါစပ်ထဲကို 
ဝင်တဲ့အခါ လူအသစ်ကို ဗိုင်းရပ်စ် ကူးစက်တယ်။

21
00:01:28,496 --> 00:01:31,786
ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်ဟာ အလုံပိတ် နေရာတွေမှာ
လူတွေ အတူတူ နီးကပ်နေတဲ့အခါ

22
00:01:31,786 --> 00:01:33,456
အကောင်းဆုံး ပျံ့လွင့်တယ်။

23
00:01:33,456 --> 00:01:36,866
အေးတဲ့ ရာသီဥတု ၎င်းတို့ရဲ့သိမ်မွေ့တဲ့
အခွံ ခြောက်သွားတာကနေထိန်းပေးတယ်၊

24
00:01:36,866 --> 00:01:40,156
လက်ခံရာ နှစ်ခုကြားမှာ ဗိုင်းရပ်စ်ကို
ဆက်ရှင်သန်ခွင့်ပေးပေမဲ့

25
00:01:40,156 --> 00:01:43,744
နေရောင်ခြည်မှ UV ထိတွေ့မှုကတော့ 
၎င်းကို ပျက်စီးစေတယ်။

26
00:01:43,744 --> 00:01:47,484
ရာသီအလိုက် မျိုးကွဲတွေက ရှိပြီးသား 
ဗိုင်းရပ်တွေအတွက် ပိုအရေးပါတယ်။

27
00:01:47,484 --> 00:01:50,394
ဒါပေမဲ့ ဗိုင်းရပ်စ်အသစ်ကို မည်သူမျှ 
ကိုယ်ခံအား မရှိသေးတော့

28
00:01:50,394 --> 00:01:55,393
၎င်းမှာ ပျံ့နှံ့ စံပြ အခြေအနေတွေ မလိုတဲ့
ဖြစ်နိုင်တဲ့ လက်ခံရာတွေ အများကြီးရှိတယ်။

29
00:01:55,393 --> 00:02:00,026
ကိုယ်ထဲမှာ ပရိုတင်းဆူးချွန်တွေက လက်ခံရာ
ဆဲလ်တွေမှာ စူးဝင်ပြီး ဒါတွေနဲ့ ပေါင်းတယ်။

30
00:02:00,026 --> 00:02:02,896
လက်ခံ ဆဲလ်ရဲ့ ယန္တရားအား 
ဗိုင်းရပ်စ်ကို အပိုင်စီးဖို့နဲ့

31
00:02:02,896 --> 00:02:05,536
ကိုယ်ပိုင်ဗီဇတွေ ပုံတူပွားခွင့်ပေးခြင်းပါ။

32
00:02:05,536 --> 00:02:08,616
ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်တွေဟာ RNA မှာ
၎င်းတို့ရဲ့ ဗီဇတွေကို သိုထားတယ်။

33
00:02:08,616 --> 00:02:12,683
ဗိုင်းရပ်စ်အားလုံးဟာ RNA ဗိုင်းရပ်စ်
(သို့) DNA ဗိုင်းရပ် တစ်ခုခုပါ။

34
00:02:12,683 --> 00:02:15,704
RNA ဗိုင်းရပ်စ်တွေက ပိုသေးပြီး
ပိုနည်းတဲ့ ဗီဇတွေနဲ့ ဖြစ်တတ်တယ်။

35
00:02:15,704 --> 00:02:20,259
ဆိုလိုတာက လက်ခံရာ များစွာကို ကူးစက်စေပြီး 
ဒီလက်ခံရာတွေမှာ အမြန် ပုံတူပွားတာပါ။

36
00:02:20,259 --> 00:02:24,460
ယေဘုယျအနေနဲ့ RNA ဗိုင်းရပ်စ်တွေဟာ
စိစစ်ပြင်ဆင်တဲ့ ယန္တရားတစ်ခု မရှိပေမဲ့

37
00:02:24,460 --> 00:02:27,060
DNA ဗိုင်းရပ်စ်တွေမှာတော့ ရှိတယ်။

38
00:02:27,060 --> 00:02:29,360
ဒီတော့ RNA ဗိုင်းရပ်စ်တစ်ခု
ပုံတူပွားတဲ့အခါ

39
00:02:29,360 --> 00:02:33,405
သန္ဓေပြောင်းမှုတွေလို့ခေါ်တဲ့ 
အမှားတွေရှိဖို့ ပိုဖြစ်နိုင်တယ်။

40
00:02:33,405 --> 00:02:37,337
ဒီသန္ဓေအပြောင်းမှု အများအပြားဟာ 
အသုံးမဝင်ဘဲ ဘေးတောင်ဖြစ်စေပါတယ်။

41
00:02:37,337 --> 00:02:40,467
ဒါပေမဲ့ တချို့က ဗိုင်းရပ်စ်ကို 
ဝန်းကျင်တချို့မှာ ပိုအဆင်ပြေစေတယ်။

42
00:02:40,467 --> 00:02:42,957
ဥပမာ လက်ခံ မျိုးစိတ်သစ်တစ်ခုပါ။

43
00:02:42,957 --> 00:02:47,429
ကပ်ရောဂါတွေဟာ ဗိုင်းရပ်စ်တစ်ခု တိရစ္ဆာန်
တွေကနေ လူတွေဆီ ခုန်ကူးတဲ့အခါဖြစ်ပွားတယ်။

44
00:02:47,429 --> 00:02:49,973
ဒါက Ebola Zika နဲ့ SARS ကပ်ရောဂါတွေနဲ့
ကမ္ဘာ့ကပ်ရောဂါ

45
00:02:49,973 --> 00:02:55,876
COVID-19 ဖြစ်စေခဲ့တဲ့ 
RNA ဗိုင်းရပ်စ်တွေအတွက် အမှန်ပါ။

46
00:02:55,876 --> 00:02:58,736
လူတွေဆီမှာ ရှိတာနဲ့ 
ဗိုင်းရပ်စ်တွေက ဗီဇပြောင်းဆဲဖြစ်ပြီး

47
00:02:58,736 --> 00:03:00,996
အမြဲလို ဗိုင်းရပ်စ်သစ် ဖန်တီးဖို့
မလောက်ပေမဲ့

48
00:03:00,996 --> 00:03:05,321
မူလတစ်ခုရဲ့ မျိုးကွဲတွေ၊ ဗီဇတွေ ဖန်တီးဖို့
တော့ လုံလောက်တယ်။

49
00:03:05,321 --> 00:03:09,975
ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်တွေက RNA ဗိုင်းရပ်စ်တွေ
နဲ့ အဓိက ခြားနားချက် အနည်းငယ်ရှိတယ်။

50
00:03:09,975 --> 00:03:13,333
ဒါတွေက အကြီးဆုံးတချို့ပါ။ ဆိုလိုတာက 
၎င်းတို့မှာ ဗီဇအများဆုံးရှိတာပါ။

51
00:03:13,333 --> 00:03:16,931
ဒါက ဘေးဖြစ်စေတဲ့ ဗီဇပြောင်းမှု
တွေအတွက် အခွင့်အလမ်း ပိုဖန်တီးပေးတယ်။

52
00:03:16,931 --> 00:03:21,067
ဒီးအန္တရာယ်ကို တိုက်ဖို့ ကိုရိုနာဗိုင်း
ရပ်တွေမှာ ထူးခြားတဲ့ အင်္ဂါရပ်တစ်ခုရှိတယ်။

53
00:03:21,067 --> 00:03:25,067
ပုံတူပွား မှားယွင်းမှုတွေအတွက် စစ်ဆေးပြီး
အမှားတွေကို ပြင်ဆင်တဲ့ အင်ဇိုင်းတစ်ခုပါ။

54
00:03:25,067 --> 00:03:27,757
ဒါက RNA ဗိုင်းရပ်တွေထက်
ပိုနှေးတဲ့ ဗီဇပြောင်းနှုန်းနဲ့

55
00:03:27,757 --> 00:03:31,367
ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်ကို အများကြီး
ပိုတည်ငြိမ်စေတယ်။

56
00:03:31,367 --> 00:03:33,637
ဒါ ဖြုံလောက်စရာ ထင်ရပေမဲ့

57
00:03:33,637 --> 00:03:36,617
နှေးတဲ့ ဗီဇပြောင်းနှုန်းဟာ
၎င်းတို့ကို ဖျက်သိမ်းတဲ့အခါ

58
00:03:36,617 --> 00:03:38,857
တကယ့်ကို အလားအလာရှိတဲ့ 
လက္ခဏာတစ်ခုပါ။

59
00:03:38,857 --> 00:03:42,217
ကူးစက်မှုတစ်ခုနောက်မှာ ကိုယ်ခံအား စနစ်
တွေက နောက်တစ်ခါ ကူးစက်တယ်ဆိုရင်

60
00:03:42,217 --> 00:03:45,307
ပိုးမွားတွေကို မှတ်မိနိုင်ပြီး 
ပိုလျင်မြန်စွာ ဖျက်ဆီးပစ်နိုင်တော့

61
00:03:45,307 --> 00:03:47,397
ဖျားနာတာ မဖြစ်စေဘူး။ 


62
00:03:47,397 --> 00:03:51,137
ဒါပေမဲ့ ဗီဇပြောင်းမှုတွေက ဗိုင်းရပ်စ်
တစ်ခုကို ကိုယ်ခံအားစနစ်တွေကို မှတ်မိတာ

63
00:03:51,137 --> 00:03:53,717
နည်းအောင်လုပ်တာကြောင့်
တိုက်ထုတ်ဖို့ ပိုခက်ခဲစေတယ်။

64
00:03:53,717 --> 00:03:57,617
၎င်တို့က ဗိုင်းရပ်စ် ဆန့်ကျင်ဆေးတွေနဲ့
ကာကွယ်ဆေးတွေကို အာနိသင် နည်းစေသေးတယ်။

65
00:03:57,617 --> 00:04:01,477
အကြောင်းက ၎င်းတို့ဟာ ဗိုင်းရပ်စ်တစ်ခုနဲ့
အထူးကို အံဝင်ခွကျနေလို့ပါ။

66
00:04:01,477 --> 00:04:04,417
ဒါကြောင့် နှစ်စဉ် တုတ်ကွေး
ကာကွယ်ဆေးသစ်တစ်ခု လိုတာပါ။

67
00:04:04,417 --> 00:04:09,248
တုတ်ကွေး ဗိုင်းရပ်စ်ဟာ ဗီဇပြောင်းတာ မြန်
လွန်းတော့ ဗီဇသစ်တွေ ချက်ချင်း ပေါ်တယ်။

68
00:04:09,248 --> 00:04:11,938
ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်ရဲ့ 
ပိုနှေးတဲ့ ဗီဇပြောင်းနှုန်းက

69
00:04:11,938 --> 00:04:14,678
ကိုယ်ခံအား စနစ်တွေ၊ ဆေးဝါးတွေနဲ့
ကာကွယ်ဆေးတွေဟာ

70
00:04:14,678 --> 00:04:18,166
ကူးစက်ပြီးနောက် အတော်ကြာကြာ 
ဒါတွေကို မှတ်မိနိုင်စွမ်းရှိလောက်တာကြောင့်

71
00:04:18,166 --> 00:04:21,026
ကျွန်ုပ်တို့ကို ပိုကောင်းကောင်း 
ကာကွယ်ပေးတာပါ။

72
00:04:21,026 --> 00:04:25,710
ဒါပေမဲ့ ခန္ဓာကိုယ်တွေက ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်
ဘယ်လောက်ကြာကြာ ဆက်ခံနိုင်လဲ မသိဘူး။

73
00:04:25,710 --> 00:04:29,611
ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်တစ်ခုအတွက် အတည်ပြုထား
တဲ့ ကုသမှု(သို့) ကာကွယ်ဆေး မရှိခဲ့ဖူးဘူး။

74
00:04:29,611 --> 00:04:32,331
အအေးမိတာ ဖြစ်စေတာတွေကို ကုသရေးမှာ
အာရုံ မစိုက်ခဲ့ကြဘူး။

75
00:04:32,331 --> 00:04:36,091
သိပ္ပံပညာရှင်တွေဟာ SARS နဲ့ MERS အတွက်
ကုသမှုတွေကို စတင် တီတွင်ကြပေမဲ့

76
00:04:36,091 --> 00:04:40,367
ဒီကပ်ရာဂါတွေက ဆေးဘက်ဆိုင်ရာ စမ်းသပ်မှု
တွေ မပြီးဆုံးခင် အဆုံးသတ်သွားတယ်။

77
00:04:40,367 --> 00:04:43,487
အခြား တိရစ္ဆာန်တွေ နေထိုင်ရာတွေမှာ 
ဆက်လက်ချင်းနင်း ဝင်ရောက်စဉ်

78
00:04:43,487 --> 00:04:48,620
သိပ္ပံပညာတချို့ ပြောတာက လူတွေပေါ်ကို ကို
ရိုနာဗိုင်းရပ်စ်သစ်ခုန်ကူးတာ ရှောင်မရပေမဲ့

79
00:04:48,620 --> 00:04:53,548
ဒီမသိမှုတွေကို ကျုပ်တို့ စုံစမ်းစစ်ဆေးမှုက
ဘယ်လိုမှ အန္တရာယ်ရှိမှာ မဟုတ်ဘူးတဲ့။