1
00:00:07,828 --> 00:00:12,526
Skoro jednu deceniju naučnici su tragali
za izvorom novog smrtonosnog virusa

2
00:00:12,526 --> 00:00:16,526
kroz najviše planine u Kini
i najizolovanije pećine.

3
00:00:16,526 --> 00:00:20,732
Najzad su ga našli
u šišmišima u pećini Šitau.

4
00:00:21,256 --> 00:00:23,486
Virus o kome je reč je koronavirus

5
00:00:23,486 --> 00:00:27,489
koji je izazvao epidemiju
teškog akutnog respiratornog sindroma,

6
00:00:27,489 --> 00:00:30,739
ili SARS-a, 2003. godine.

7
00:00:30,739 --> 00:00:32,889
Koronavirusi su grupa virusa

8
00:00:32,889 --> 00:00:35,573
koji su pokriveni
malim proteinskim šiljcima

9
00:00:35,573 --> 00:00:38,233
koji izgledaju kao krune,
ili "corona" na latinskom.

10
00:00:38,233 --> 00:00:41,213
Postoji stotine poznatih koronavirusa.

11
00:00:41,213 --> 00:00:45,320
Njih sedam može da zarazi čoveka
i izazove bolest.

12
00:00:45,320 --> 00:00:51,866
Koronavirus SARS-CoV uzrokuje SARS,
MERS-CoV uzrokuje MERS,

13
00:00:51,866 --> 00:00:56,182
a SARS-CoV-2 uzrokuje bolest COVID-19.

14
00:00:56,859 --> 00:01:01,229
Od sedam ljudskih koronavirusa,
četiri izazivaju prehlade,

15
00:01:01,229 --> 00:01:05,323
srednje i jako zarazne
infekcije nosa i grla.

16
00:01:05,323 --> 00:01:09,677
Dva inficiraju pluća,
i uzrokuju mnogo teža oboljenja.

17
00:01:10,081 --> 00:01:14,571
Sedmi, koji uzrokuje COVID-19,
ima karakteristike svih koronavirusa:

18
00:01:14,571 --> 00:01:18,929
lako se širi, ali može
ozbiljno da utiče na pluća.

19
00:01:18,929 --> 00:01:23,661
Kada zaražena osoba kašlje,
kapljice koje sadrže virus se šire.

20
00:01:23,661 --> 00:01:28,496
Virus može da inficira novu osobu
kad kapljice uđu u njihov nos ili usta.

21
00:01:28,496 --> 00:01:31,786
Koronavirus se prenosi najbolje
u zatvorenim prostorima,

22
00:01:31,786 --> 00:01:33,456
kada su ljudi blizu jedni drugih.

23
00:01:33,456 --> 00:01:36,866
Hladno vreme održava
njihove delikatne omotače vlažnim,

24
00:01:36,866 --> 00:01:40,156
omogućavajući virusu
da duže preživi između domaćina,

25
00:01:40,156 --> 00:01:43,744
dok izlaganje sunčevim UV zracima
može da ih ošteti.

26
00:01:43,744 --> 00:01:47,484
Varijacije godišnjih doba su bitnije
za ustanovljene viruse.

27
00:01:47,484 --> 00:01:50,394
Ali zbog toga što još niko
nije imun na novi virus,

28
00:01:50,394 --> 00:01:55,393
ima toliko potencijalnih domaćina
da mu ne trebaju idealni uslovi.

29
00:01:55,393 --> 00:02:00,026
U telu, proteisnki šiljci se ugrađuju
u ćeliju domaćina i spajaju se sa njom,

30
00:02:00,026 --> 00:02:03,905
omogućavajući virusu da preuzme
kontrolu nad mašinerijom ćelija domaćina

31
00:02:03,905 --> 00:02:05,536
kako bi replikovao svoje gene.

32
00:02:05,536 --> 00:02:08,616
Koronavirus skladišti svoje gene u RNK.

33
00:02:08,616 --> 00:02:12,683
Svi virusi su ili RNK virusi
ili DNK virusi.

34
00:02:12,683 --> 00:02:15,704
RNK virusi su manji i imaju manje gena,

35
00:02:15,704 --> 00:02:20,259
što znači da inficiraju mnogo domaćina
i replikuju se brže u njima.

36
00:02:20,259 --> 00:02:24,460
Uopšteno, RNK virusi
nemaju mehanizam za proveru,

37
00:02:24,460 --> 00:02:27,060
dok DNK virusi imaju.

38
00:02:27,060 --> 00:02:29,360
Dakle kad se RNK virus umnožava,

39
00:02:29,360 --> 00:02:33,405
verovatnije je da sadrži greške
koje se zovu mutacije.

40
00:02:33,405 --> 00:02:37,337
Mnoge od ovih mutacija
su beskorisne ili čak štetne.

41
00:02:37,337 --> 00:02:40,467
A neke stvaraju virus koji bolje odgovara
određenim okruženjima,

42
00:02:40,467 --> 00:02:42,957
kao na primer novoj vrsti domaćina.

43
00:02:42,957 --> 00:02:47,429
Epidemije često nastaju
kada virus skoči sa životinje na čoveka.

44
00:02:47,429 --> 00:02:49,973
Ovo je istina za RNK viruse
koji su izazvali

45
00:02:49,973 --> 00:02:55,477
ebolu, ziku, epidemiju SARS-a
i pandemiju COVID-19.

46
00:02:55,876 --> 00:02:58,736
Jednom kad je u ljudima,
virus i dalje mutira,

47
00:02:58,736 --> 00:03:00,996
ali ne dovoljno da stvori novi virus,

48
00:03:00,996 --> 00:03:05,321
ali dovoljno da stvori
varijacije ili sojeve originalnog virusa.

49
00:03:05,321 --> 00:03:09,975
Koronavirusi imaju nekoliko
ključnih razlika od većine RNK virusa.

50
00:03:09,975 --> 00:03:13,333
Oni su jedni od najvećih,
što znači da imaju najviše gena,

51
00:03:13,333 --> 00:03:16,931
To stvara više prilika za štetne mutacije.

52
00:03:16,931 --> 00:03:21,067
Kako bi se suprotstavili ovom riziku,
koronavirusi imaju jedinstvenu odliku,

53
00:03:21,067 --> 00:03:25,067
a to je enzim koji proverava
greške replikacija i ispravlja greške.

54
00:03:25,067 --> 00:03:27,757
Zbogo ovoga su koronavirusi
mnogo stabilniji,

55
00:03:27,757 --> 00:03:31,367
sa sporijom stopom mutacije
od drugih RNK virusa.

56
00:03:31,367 --> 00:03:33,637
Dok ovo može da zvuči strašno,

57
00:03:33,637 --> 00:03:36,617
spora stopa mutacija
je zapravo povoljna šansa

58
00:03:36,617 --> 00:03:38,857
za njihovo razoružavanje.

59
00:03:38,857 --> 00:03:42,217
Nakon infekcije, naši imuni sistemi
mogu da prepoznaju klice

60
00:03:42,217 --> 00:03:45,307
i unište ih brže ako nas inficiraju ponovo

61
00:03:45,307 --> 00:03:46,987
tako da se ne razbolimo.

62
00:03:46,987 --> 00:03:48,967
Mutacije mogu da stvore viruse

63
00:03:48,967 --> 00:03:51,416
koji su manje prepoznatljivi
našim imunim sistemima,

64
00:03:51,416 --> 00:03:53,717
i zbog toga je teže izboriti se sa njima.

65
00:03:53,717 --> 00:03:57,617
Zbog njih su takođe antivirusni lekovi
i vakcine manje učinkoviti

66
00:03:57,617 --> 00:04:01,477
jer su oni prilagođeni
specifično za svaki virus.

67
00:04:01,477 --> 00:04:04,417
Zato nam treba vakcina
protiv gripa svake godine,

68
00:04:04,417 --> 00:04:09,248
Virus gripa mutira toliko brzo
da konstantno iskaču novi sojevi.

69
00:04:09,248 --> 00:04:11,938
Sporija stopa mutacija koronavirusa znači

70
00:04:11,938 --> 00:04:14,678
da naši imuni sistemi, lekovi i vakcine

71
00:04:14,678 --> 00:04:18,166
možda mogu da ih prepoznaju
duži period nakon infekcije,

72
00:04:18,166 --> 00:04:21,026
stoga i da nas bolje štite.

73
00:04:21,026 --> 00:04:25,710
Ipak, ne znamo koliko dugo naša tela
ostaju imuna na različite koronaviruse.

74
00:04:25,710 --> 00:04:29,471
Nikada nismo imali odobrenu terapiju
ili vakcinu za koronavirus.

75
00:04:29,608 --> 00:04:32,441
Nismo se fokusirali na lečenje onih
koji izazivaju prehlade,

76
00:04:32,441 --> 00:04:36,091
a iako su naučnici započeli razvijanje
terapija za SARS i MERS,

77
00:04:36,091 --> 00:04:40,367
epidemije su prestale pre nego što su
završene kliničke studije za te terapije.

78
00:04:40,367 --> 00:04:43,487
Dok mi i dalje zadiremo
u druga životnjska staništa,

79
00:04:43,487 --> 00:04:48,513
neki naučnici kažu da je skakanje
novog koronavirusa na čoveka neizbežno,

80
00:04:48,620 --> 00:04:53,548
ali ako istražimo ove nepoznate stvari, 
ne moraju da budu pogubne.