0:00:07.828,0:00:10.786
Neredeyse on yıldır bilim insanları,

0:00:10.786,0:00:13.886
Çin'in en yüksek dağları ile[br]en ıssız mağaraları boyunca

0:00:13.886,0:00:17.002
ölümcül ve yeni bir virüsün[br]kaynağının peşine düştüler.

0:00:17.002,0:00:21.086
Sonunda burada, Shitou Mağarası'ndaki[br]yarasalarda virüsü buldular.

0:00:21.086,0:00:25.806
Sözü geçen virüs, 2003'te[br]ağır akut solunum sendromu yoluyla

0:00:25.806,0:00:30.945
veya SARS ile küresel salgına[br]yol açan bir koronavirüs idi.

0:00:30.945,0:00:33.529
Koronavirüsler[br]küçük protein uçlarında yer alan,

0:00:33.529,0:00:36.433
taca benzeyen ya da Latince adıyla[br]"corona"ya benzeyen

0:00:36.433,0:00:38.233
bir virüs grubu.

0:00:38.233,0:00:41.213
Bilinen yüzlerce koronavirüs var.

0:00:41.213,0:00:45.320
Bunlardan yedisi insanları enfekte edip[br]hastalığa yol açabilir.

0:00:45.320,0:00:49.316
Koronavirüs SARS-CoV,[br]SARS hastalığına yol açar,

0:00:49.316,0:00:51.866
MERS-CoV ise MERS hastalığına

0:00:51.866,0:00:56.859
ve SARS-CoV-2 ise[br]COVID-19 hastalığına yol açar.

0:00:56.859,0:01:01.229
İnsanları enfekte eden yedi[br]koronavirüsten dördü soğuk algınlığına

0:01:01.229,0:01:05.323
ve hafif ya da ağır olan burun[br]ve boğaz enfeksiyonuna yol açar.

0:01:05.323,0:01:10.081
Bunlardan ikisi akciğerleri enfekte eder[br]ve daha da ciddi hastalıklara yol açar.

0:01:10.081,0:01:14.571
COVID-19 hastalığına yol açan[br]yedincisinin özellikleri ise şunlar:

0:01:14.571,0:01:18.829
Çok çabuk yayılır ve akciğerleri[br]ciddi biçimde etkileyebilir.

0:01:18.829,0:01:21.291
Enfekte olan bir kişi öksürdüğünde

0:01:21.291,0:01:23.661
virüs içeren damlacıklar[br]dışarı püskürtülür.

0:01:23.661,0:01:26.336
Damlacıklar insanların burnuna[br]veya ağzına girdiğinde

0:01:26.336,0:01:28.496
virüs yeni bir kişiyi enfekte edebilir.

0:01:28.496,0:01:31.786
Koronavirüsler en çok, insanların[br]birbirine yakın olduğu

0:01:31.786,0:01:33.456
kapalı alanlarda yayılır.

0:01:33.456,0:01:37.836
Soğuk hava, virüsün kişiler arasında[br]daha uzun süre yaşamasını sağlayarak

0:01:37.836,0:01:40.156
hassas gövdesinin kurumasını önler,

0:01:40.156,0:01:43.744
halbuki güneş ışığındaki UV ışınlarına[br]maruz kalmak virüse zarar verebilir.

0:01:43.744,0:01:47.484
Bu mevsimsel değişkenler, var olan[br]virüsler için daha çok önem taşır.

0:01:47.484,0:01:50.923
Fakat yeni bir virüse henüz hiç kimse[br]bağışıklık kazanmadığından dolayı,

0:01:50.923,0:01:53.813
virüsün yayılması için[br]ideal şartlara ihtiyaç duymayan

0:01:53.813,0:01:55.393
birçok hasta adayı vardır.

0:01:55.393,0:02:00.026
Vücuttaki protein uçları hastanın[br]hücrelerine gömülüdür ve onlarla birleşir

0:02:00.026,0:02:02.896
ve virüs, hastanın hücre işleyişini

0:02:02.896,0:02:05.536
kendi genleriyle[br]değiştirmek için gasbeder.

0:02:05.536,0:02:08.616
Koronavirüsler, genlerini[br]RNA'da depolarlar.

0:02:08.616,0:02:12.683
Bütün virüsler, [br]ya RNA ya da DNA virüsüdür.

0:02:12.683,0:02:15.704
RNA virüsleri daha az genlerle[br]daha küçük olma eğiliminde,

0:02:15.704,0:02:17.823
bu da çok kişiyi enfekte etmek

0:02:17.823,0:02:20.259
ve bu kişilerde hızlıca[br]çoğalmak anlamına gelir.

0:02:20.259,0:02:24.460
RNA virüslerinin genellikle[br]düzeltme mekanizması yokken

0:02:24.460,0:02:27.060
DNA virüslerinin var.

0:02:27.060,0:02:29.360
Yani, bir RNA virüsü çoğaldığında

0:02:29.360,0:02:33.405
mutasyon denen hatalara uğrama[br]olasılığı çok daha yüksek.

0:02:33.405,0:02:37.337
Bu mutasyonların çoğu faydasız[br]hatta bazen de zararlı.

0:02:37.337,0:02:39.077
Fakat mutasyonların bazıları

0:02:39.077,0:02:42.957
yeni hasta türleri gibi belirli ortamları,[br]virüs için daha uygun hale getirir.

0:02:42.957,0:02:47.429
Salgınlar sıklıkla bir virüsün[br]hayvandan insana geçmesiyle ortaya çıkar.

0:02:47.429,0:02:49.973
RNA virüslerinin, Ebola,[br]Zika, SARS salgını

0:02:49.973,0:02:55.666
ve COVID-19 küresel salgını gibi[br]hastalıklara yol açtığı doğru.

0:02:55.666,0:02:58.736
Virüs, insanlara geçtiğinde de[br]mutasyona uğramayı hâlâ sürdürür,

0:02:58.736,0:03:01.506
bu, genellikle yeni bir virüs[br]üretmek için yeterli değilken

0:03:01.506,0:03:03.291
virüsün orijinal yapısına göre

0:03:03.291,0:03:05.583
farklılıklar ve türler[br]yaratmak için yeterli.

0:03:05.583,0:03:09.746
Koronavirüslerin birçok RNA virüsüne[br]nazaran birkaç temel farkları var.

0:03:09.746,0:03:11.603
Bu virüs, en büyüklerinden biri,

0:03:11.603,0:03:13.813
bu, en çok gene sahip[br]oldukları anlamına gelir.

0:03:13.813,0:03:16.931
Bu da zararlı mutasyonlar için[br]daha çok fırsatı doğurur.

0:03:16.931,0:03:21.067
Bu riski önlemek için koronavirüslerin[br]eşsiz bir özelliği var:

0:03:21.067,0:03:25.067
çoğalma hatalarını kontrol eden[br]ve hataları düzelten bir enzim.

0:03:25.067,0:03:27.757
Bu da koronavirüsleri[br]diğer RNA virüslerine nazaran

0:03:27.757,0:03:31.367
daha yavaş mutasyon oranlarıyla[br]çok daha istikrarlı kılar.

0:03:31.367,0:03:33.497
Bu durum ürkütücü gelse de

0:03:33.497,0:03:36.119
virüsleri zararsız hale getirmek[br]söz konusu olduğunda

0:03:36.119,0:03:39.039
yavaş mutasyon oranları aslında[br]umut vadeden bir işaret.

0:03:39.039,0:03:42.469
Bir enfeksiyondan sonra, bağışıklık[br]sistemimiz virüsleri tanıyabilir

0:03:42.469,0:03:45.347
ve bizi tekrar enfekte ederlerse[br]onları hızlıca yok edebilir,

0:03:45.347,0:03:47.352
böylece bu virüsler bizi hasta edemezler.

0:03:47.352,0:03:50.307
Fakat mutasyonlar, bir virüsün[br]bağışıklık sistemimiz tarafından

0:03:50.307,0:03:51.877
daha az tanınmasına yol açabilir,

0:03:51.877,0:03:54.052
bu yüzden de mücadele etmek[br]daha çok zorlaşır.

0:03:54.052,0:03:58.077
Virüsler, antiviral ilaçlar ve aşıların[br]daha az etkili olmasına da yol açar

0:03:58.077,0:04:01.477
çünkü bu tedaviler özellikle[br]bir virüse özel geliştirilmiştir.

0:04:01.477,0:04:04.417
Bu yüzden her yıl yeni bir[br]grip aşısına ihtiyaç duyarız,

0:04:04.417,0:04:06.918
influenza virüsü o kadar hızlı[br]mutasyona uğrar ki

0:04:06.918,0:04:09.248
yeni türler sürekli[br]ve aniden ortaya çıkar.

0:04:09.248,0:04:11.938
Koronavirüslerin daha yavaş[br]olan mutasyon oranları,

0:04:11.938,0:04:14.495
bağışıklık sistemimizin,[br]ilaçların ve aşıların,

0:04:14.495,0:04:19.136
virüsleri enfeksiyondan sonra daha uzun[br]süre tanıyabilecekleri anlamına gelir,

0:04:19.136,0:04:21.166
bu da bizi daha iyi korur.

0:04:21.166,0:04:23.610
Vücudumuzun farklı[br]koronavirüslere olan bağışıklığı

0:04:23.610,0:04:25.710
ne kadar zaman sürdüreceğini[br]hâlâ bilmiyoruz.

0:04:25.710,0:04:29.611
Koronavirüs için onaylanmış[br]bir tedavi veya aşı henüz bulunmuyor.

0:04:29.611,0:04:32.648
Soğuk algınlığına yol açan sorunları[br]tedavi etmeye odaklanmadık

0:04:32.648,0:04:36.321
fakat bilim insanları SARS ve MERS için[br]tedaviler geliştirmeye başladılarsa da

0:04:36.321,0:04:40.367
bu tedavilerin klinik çalışmaları[br]bitmeden önce bu salgınlar son buldu.

0:04:40.367,0:04:41.596
Bazı bilim insanları;

0:04:41.596,0:04:44.667
biz, diğer hayvanların habitatlarını[br]gasbetmeye devam ettikçe

0:04:44.667,0:04:46.880
yeni bir koronavirüsün[br]insanlara sıçramasının

0:04:46.880,0:04:48.620
kaçınılmaz olduğunu belirtiyorlar.

0:04:48.620,0:04:50.986
Fakat bu bilinmezleri soruşturursak

0:04:50.986,0:04:53.999
sonuçların yıkıcı olması[br]kaçınılmaz olmayacak.