1 00:00:07,828 --> 00:00:10,786 Neredeyse on yıldır bilim insanları, 2 00:00:10,786 --> 00:00:13,886 Çin'in en yüksek dağları ile en ıssız mağaraları boyunca 3 00:00:13,886 --> 00:00:17,002 ölümcül ve yeni bir virüsün kaynağının peşine düştüler. 4 00:00:17,002 --> 00:00:21,086 Sonunda burada, Shitou Mağarası'ndaki yarasalarda virüsü buldular. 5 00:00:21,086 --> 00:00:25,806 Sözü geçen virüs, 2003'te ağır akut solunum sendromu yoluyla 6 00:00:25,806 --> 00:00:30,945 veya SARS ile küresel salgına yol açan bir koronavirüs idi. 7 00:00:30,945 --> 00:00:33,529 Koronavirüsler küçük protein uçlarında yer alan, 8 00:00:33,529 --> 00:00:36,433 taca benzeyen ya da Latince adıyla "corona"ya benzeyen 9 00:00:36,433 --> 00:00:38,233 bir virüs grubu. 10 00:00:38,233 --> 00:00:41,213 Bilinen yüzlerce koronavirüs var. 11 00:00:41,213 --> 00:00:45,320 Bunlardan yedisi insanları enfekte edip hastalığa yol açabilir. 12 00:00:45,320 --> 00:00:49,316 Koronavirüs SARS-CoV, SARS hastalığına yol açar, 13 00:00:49,316 --> 00:00:51,866 MERS-CoV ise MERS hastalığına 14 00:00:51,866 --> 00:00:56,859 ve SARS-CoV-2 ise COVID-19 hastalığına yol açar. 15 00:00:56,859 --> 00:01:01,229 İnsanları enfekte eden yedi koronavirüsten dördü soğuk algınlığına 16 00:01:01,229 --> 00:01:05,323 ve hafif ya da ağır olan burun ve boğaz enfeksiyonuna yol açar. 17 00:01:05,323 --> 00:01:10,081 Bunlardan ikisi akciğerleri enfekte eder ve daha da ciddi hastalıklara yol açar. 18 00:01:10,081 --> 00:01:14,571 COVID-19 hastalığına yol açan yedincisinin özellikleri ise şunlar: 19 00:01:14,571 --> 00:01:18,829 Çok çabuk yayılır ve akciğerleri ciddi biçimde etkileyebilir. 20 00:01:18,829 --> 00:01:21,291 Enfekte olan bir kişi öksürdüğünde 21 00:01:21,291 --> 00:01:23,661 virüs içeren damlacıklar dışarı püskürtülür. 22 00:01:23,661 --> 00:01:26,336 Damlacıklar insanların burnuna veya ağzına girdiğinde 23 00:01:26,336 --> 00:01:28,496 virüs yeni bir kişiyi enfekte edebilir. 24 00:01:28,496 --> 00:01:31,786 Koronavirüsler en çok, insanların birbirine yakın olduğu 25 00:01:31,786 --> 00:01:33,456 kapalı alanlarda yayılır. 26 00:01:33,456 --> 00:01:37,836 Soğuk hava, virüsün kişiler arasında daha uzun süre yaşamasını sağlayarak 27 00:01:37,836 --> 00:01:40,156 hassas gövdesinin kurumasını önler, 28 00:01:40,156 --> 00:01:43,744 halbuki güneş ışığındaki UV ışınlarına maruz kalmak virüse zarar verebilir. 29 00:01:43,744 --> 00:01:47,484 Bu mevsimsel değişkenler, var olan virüsler için daha çok önem taşır. 30 00:01:47,484 --> 00:01:50,923 Fakat yeni bir virüse henüz hiç kimse bağışıklık kazanmadığından dolayı, 31 00:01:50,923 --> 00:01:53,813 virüsün yayılması için ideal şartlara ihtiyaç duymayan 32 00:01:53,813 --> 00:01:55,393 birçok hasta adayı vardır. 33 00:01:55,393 --> 00:02:00,026 Vücuttaki protein uçları hastanın hücrelerine gömülüdür ve onlarla birleşir 34 00:02:00,026 --> 00:02:02,896 ve virüs, hastanın hücre işleyişini 35 00:02:02,896 --> 00:02:05,536 kendi genleriyle değiştirmek için gasbeder. 36 00:02:05,536 --> 00:02:08,616 Koronavirüsler, genlerini RNA'da depolarlar. 37 00:02:08,616 --> 00:02:12,683 Bütün virüsler, ya RNA ya da DNA virüsüdür. 38 00:02:12,683 --> 00:02:15,704 RNA virüsleri daha az genlerle daha küçük olma eğiliminde, 39 00:02:15,704 --> 00:02:17,823 bu da çok kişiyi enfekte etmek 40 00:02:17,823 --> 00:02:20,259 ve bu kişilerde hızlıca çoğalmak anlamına gelir. 41 00:02:20,259 --> 00:02:24,460 RNA virüslerinin genellikle düzeltme mekanizması yokken 42 00:02:24,460 --> 00:02:27,060 DNA virüslerinin var. 43 00:02:27,060 --> 00:02:29,360 Yani, bir RNA virüsü çoğaldığında 44 00:02:29,360 --> 00:02:33,405 mutasyon denen hatalara uğrama olasılığı çok daha yüksek. 45 00:02:33,405 --> 00:02:37,337 Bu mutasyonların çoğu faydasız hatta bazen de zararlı. 46 00:02:37,337 --> 00:02:39,077 Fakat mutasyonların bazıları 47 00:02:39,077 --> 00:02:42,957 yeni hasta türleri gibi belirli ortamları, virüs için daha uygun hale getirir. 48 00:02:42,957 --> 00:02:47,429 Salgınlar sıklıkla bir virüsün hayvandan insana geçmesiyle ortaya çıkar. 49 00:02:47,429 --> 00:02:49,973 RNA virüslerinin, Ebola, Zika, SARS salgını 50 00:02:49,973 --> 00:02:55,666 ve COVID-19 küresel salgını gibi hastalıklara yol açtığı doğru. 51 00:02:55,666 --> 00:02:58,736 Virüs, insanlara geçtiğinde de mutasyona uğramayı hâlâ sürdürür, 52 00:02:58,736 --> 00:03:01,506 bu, genellikle yeni bir virüs üretmek için yeterli değilken 53 00:03:01,506 --> 00:03:03,291 virüsün orijinal yapısına göre 54 00:03:03,291 --> 00:03:05,583 farklılıklar ve türler yaratmak için yeterli. 55 00:03:05,583 --> 00:03:09,746 Koronavirüslerin birçok RNA virüsüne nazaran birkaç temel farkları var. 56 00:03:09,746 --> 00:03:11,603 Bu virüs, en büyüklerinden biri, 57 00:03:11,603 --> 00:03:13,813 bu, en çok gene sahip oldukları anlamına gelir. 58 00:03:13,813 --> 00:03:16,931 Bu da zararlı mutasyonlar için daha çok fırsatı doğurur. 59 00:03:16,931 --> 00:03:21,067 Bu riski önlemek için koronavirüslerin eşsiz bir özelliği var: 60 00:03:21,067 --> 00:03:25,067 çoğalma hatalarını kontrol eden ve hataları düzelten bir enzim. 61 00:03:25,067 --> 00:03:27,757 Bu da koronavirüsleri diğer RNA virüslerine nazaran 62 00:03:27,757 --> 00:03:31,367 daha yavaş mutasyon oranlarıyla çok daha istikrarlı kılar. 63 00:03:31,367 --> 00:03:33,497 Bu durum ürkütücü gelse de 64 00:03:33,497 --> 00:03:36,119 virüsleri zararsız hale getirmek söz konusu olduğunda 65 00:03:36,119 --> 00:03:39,039 yavaş mutasyon oranları aslında umut vadeden bir işaret. 66 00:03:39,039 --> 00:03:42,469 Bir enfeksiyondan sonra, bağışıklık sistemimiz virüsleri tanıyabilir 67 00:03:42,469 --> 00:03:45,347 ve bizi tekrar enfekte ederlerse onları hızlıca yok edebilir, 68 00:03:45,347 --> 00:03:47,352 böylece bu virüsler bizi hasta edemezler. 69 00:03:47,352 --> 00:03:50,307 Fakat mutasyonlar, bir virüsün bağışıklık sistemimiz tarafından 70 00:03:50,307 --> 00:03:51,877 daha az tanınmasına yol açabilir, 71 00:03:51,877 --> 00:03:54,052 bu yüzden de mücadele etmek daha çok zorlaşır. 72 00:03:54,052 --> 00:03:58,077 Virüsler, antiviral ilaçlar ve aşıların daha az etkili olmasına da yol açar 73 00:03:58,077 --> 00:04:01,477 çünkü bu tedaviler özellikle bir virüse özel geliştirilmiştir. 74 00:04:01,477 --> 00:04:04,417 Bu yüzden her yıl yeni bir grip aşısına ihtiyaç duyarız, 75 00:04:04,417 --> 00:04:06,918 influenza virüsü o kadar hızlı mutasyona uğrar ki 76 00:04:06,918 --> 00:04:09,248 yeni türler sürekli ve aniden ortaya çıkar. 77 00:04:09,248 --> 00:04:11,938 Koronavirüslerin daha yavaş olan mutasyon oranları, 78 00:04:11,938 --> 00:04:14,495 bağışıklık sistemimizin, ilaçların ve aşıların, 79 00:04:14,495 --> 00:04:19,136 virüsleri enfeksiyondan sonra daha uzun süre tanıyabilecekleri anlamına gelir, 80 00:04:19,136 --> 00:04:21,166 bu da bizi daha iyi korur. 81 00:04:21,166 --> 00:04:23,610 Vücudumuzun farklı koronavirüslere olan bağışıklığı 82 00:04:23,610 --> 00:04:25,710 ne kadar zaman sürdüreceğini hâlâ bilmiyoruz. 83 00:04:25,710 --> 00:04:29,611 Koronavirüs için onaylanmış bir tedavi veya aşı henüz bulunmuyor. 84 00:04:29,611 --> 00:04:32,648 Soğuk algınlığına yol açan sorunları tedavi etmeye odaklanmadık 85 00:04:32,648 --> 00:04:36,321 fakat bilim insanları SARS ve MERS için tedaviler geliştirmeye başladılarsa da 86 00:04:36,321 --> 00:04:40,367 bu tedavilerin klinik çalışmaları bitmeden önce bu salgınlar son buldu. 87 00:04:40,367 --> 00:04:41,596 Bazı bilim insanları; 88 00:04:41,596 --> 00:04:44,667 biz, diğer hayvanların habitatlarını gasbetmeye devam ettikçe 89 00:04:44,667 --> 00:04:46,880 yeni bir koronavirüsün insanlara sıçramasının 90 00:04:46,880 --> 00:04:48,620 kaçınılmaz olduğunu belirtiyorlar. 91 00:04:48,620 --> 00:04:50,986 Fakat bu bilinmezleri soruşturursak 92 00:04:50,986 --> 00:04:53,999 sonuçların yıkıcı olması kaçınılmaz olmayacak.