WEBVTT

00:00:07.828 --> 00:00:10.786
Neredeyse on yıldır bilim insanları,

00:00:10.786 --> 00:00:13.886
Çin'in en yüksek dağları ile
en ıssız mağaraları boyunca

00:00:13.886 --> 00:00:17.002
ölümcül ve yeni bir virüsün
kaynağının peşine düştüler.

NOTE Paragraph

00:00:17.002 --> 00:00:21.086
Sonunda burada, Shitou Mağarası'ndaki
yarasalarda virüsü buldular.

00:00:21.086 --> 00:00:25.806
Sözü geçen virüs, 2003'te
ağır akut solunum sendromu yoluyla

00:00:25.806 --> 00:00:30.945
veya SARS ile küresel salgına
yol açan bir koronavirüs idi.

NOTE Paragraph

00:00:30.945 --> 00:00:33.529
Koronavirüsler
küçük protein uçlarında yer alan,

00:00:33.529 --> 00:00:36.433
taca benzeyen ya da Latince adıyla
"corona"ya benzeyen

00:00:36.433 --> 00:00:38.233
bir virüs grubu.

00:00:38.233 --> 00:00:41.213
Bilinen yüzlerce koronavirüs var.

00:00:41.213 --> 00:00:45.320
Bunlardan yedisi insanları enfekte edip
hastalığa yol açabilir.

00:00:45.320 --> 00:00:49.316
Koronavirüs SARS-CoV,
SARS hastalığına yol açar,

00:00:49.316 --> 00:00:51.866
MERS-CoV ise MERS hastalığına

00:00:51.866 --> 00:00:56.859
ve SARS-CoV-2 ise
COVID-19 hastalığına yol açar.

NOTE Paragraph

00:00:56.859 --> 00:01:01.229
İnsanları enfekte eden yedi
koronavirüsten dördü soğuk algınlığına

00:01:01.229 --> 00:01:05.323
ve hafif ya da ağır olan burun
ve boğaz enfeksiyonuna yol açar.

00:01:05.323 --> 00:01:10.081
Bunlardan ikisi akciğerleri enfekte eder
ve daha da ciddi hastalıklara yol açar.

00:01:10.081 --> 00:01:14.571
COVID-19 hastalığına yol açan
yedincisinin özellikleri ise şunlar:

00:01:14.571 --> 00:01:18.829
Çok çabuk yayılır ve akciğerleri
ciddi biçimde etkileyebilir.

NOTE Paragraph

00:01:18.829 --> 00:01:21.291
Enfekte olan bir kişi öksürdüğünde

00:01:21.291 --> 00:01:23.661
virüs içeren damlacıklar
dışarı püskürtülür.

00:01:23.661 --> 00:01:26.336
Damlacıklar insanların burnuna
veya ağzına girdiğinde

00:01:26.336 --> 00:01:28.496
virüs yeni bir kişiyi enfekte edebilir.

00:01:28.496 --> 00:01:31.786
Koronavirüsler en çok, insanların
birbirine yakın olduğu

00:01:31.786 --> 00:01:33.456
kapalı alanlarda yayılır.

00:01:33.456 --> 00:01:37.836
Soğuk hava, virüsün kişiler arasında
daha uzun süre yaşamasını sağlayarak

00:01:37.836 --> 00:01:40.156
hassas gövdesinin kurumasını önler,

00:01:40.156 --> 00:01:43.744
halbuki güneş ışığındaki UV ışınlarına
maruz kalmak virüse zarar verebilir.

00:01:43.744 --> 00:01:47.484
Bu mevsimsel değişkenler, var olan
virüsler için daha çok önem taşır.

00:01:47.484 --> 00:01:50.923
Fakat yeni bir virüse henüz hiç kimse
bağışıklık kazanmadığından dolayı,

00:01:50.923 --> 00:01:53.813
virüsün yayılması için
ideal şartlara ihtiyaç duymayan

00:01:53.813 --> 00:01:55.393
birçok hasta adayı vardır.

NOTE Paragraph

00:01:55.393 --> 00:02:00.026
Vücuttaki protein uçları hastanın
hücrelerine gömülüdür ve onlarla birleşir

00:02:00.026 --> 00:02:02.896
ve virüs, hastanın hücre işleyişini

00:02:02.896 --> 00:02:05.536
kendi genleriyle
değiştirmek için gasbeder.

NOTE Paragraph

00:02:05.536 --> 00:02:08.616
Koronavirüsler, genlerini
RNA'da depolarlar.

00:02:08.616 --> 00:02:12.683
Bütün virüsler, 
ya RNA ya da DNA virüsüdür.

00:02:12.683 --> 00:02:15.704
RNA virüsleri daha az genlerle
daha küçük olma eğiliminde,

00:02:15.704 --> 00:02:17.823
bu da çok kişiyi enfekte etmek

00:02:17.823 --> 00:02:20.259
ve bu kişilerde hızlıca
çoğalmak anlamına gelir.

00:02:20.259 --> 00:02:24.460
RNA virüslerinin genellikle
düzeltme mekanizması yokken

00:02:24.460 --> 00:02:27.060
DNA virüslerinin var.

00:02:27.060 --> 00:02:29.360
Yani, bir RNA virüsü çoğaldığında

00:02:29.360 --> 00:02:33.405
mutasyon denen hatalara uğrama
olasılığı çok daha yüksek.

NOTE Paragraph

00:02:33.405 --> 00:02:37.337
Bu mutasyonların çoğu faydasız
hatta bazen de zararlı.

00:02:37.337 --> 00:02:39.077
Fakat mutasyonların bazıları

00:02:39.077 --> 00:02:42.957
yeni hasta türleri gibi belirli ortamları,
virüs için daha uygun hale getirir.

00:02:42.957 --> 00:02:47.429
Salgınlar sıklıkla bir virüsün
hayvandan insana geçmesiyle ortaya çıkar.

00:02:47.429 --> 00:02:49.973
RNA virüslerinin, Ebola,
Zika, SARS salgını

00:02:49.973 --> 00:02:55.666
ve COVID-19 küresel salgını gibi
hastalıklara yol açtığı doğru.

00:02:55.666 --> 00:02:58.736
Virüs, insanlara geçtiğinde de
mutasyona uğramayı hâlâ sürdürür,

00:02:58.736 --> 00:03:01.506
bu, genellikle yeni bir virüs
üretmek için yeterli değilken

00:03:01.506 --> 00:03:03.291
virüsün orijinal yapısına göre

00:03:03.291 --> 00:03:05.583
farklılıklar ve türler
yaratmak için yeterli.

NOTE Paragraph

00:03:05.583 --> 00:03:09.746
Koronavirüslerin birçok RNA virüsüne
nazaran birkaç temel farkları var.

00:03:09.746 --> 00:03:11.603
Bu virüs, en büyüklerinden biri,

00:03:11.603 --> 00:03:13.813
bu, en çok gene sahip
oldukları anlamına gelir.

00:03:13.813 --> 00:03:16.931
Bu da zararlı mutasyonlar için
daha çok fırsatı doğurur.

00:03:16.931 --> 00:03:21.067
Bu riski önlemek için koronavirüslerin
eşsiz bir özelliği var:

00:03:21.067 --> 00:03:25.067
çoğalma hatalarını kontrol eden
ve hataları düzelten bir enzim.

00:03:25.067 --> 00:03:27.757
Bu da koronavirüsleri
diğer RNA virüslerine nazaran

00:03:27.757 --> 00:03:31.367
daha yavaş mutasyon oranlarıyla
çok daha istikrarlı kılar.

NOTE Paragraph

00:03:31.367 --> 00:03:33.497
Bu durum ürkütücü gelse de

00:03:33.497 --> 00:03:36.119
virüsleri zararsız hale getirmek
söz konusu olduğunda

00:03:36.119 --> 00:03:39.039
yavaş mutasyon oranları aslında
umut vadeden bir işaret.

00:03:39.039 --> 00:03:42.469
Bir enfeksiyondan sonra, bağışıklık
sistemimiz virüsleri tanıyabilir

00:03:42.469 --> 00:03:45.347
ve bizi tekrar enfekte ederlerse
onları hızlıca yok edebilir,

00:03:45.347 --> 00:03:47.352
böylece bu virüsler bizi hasta edemezler.

00:03:47.352 --> 00:03:50.307
Fakat mutasyonlar, bir virüsün
bağışıklık sistemimiz tarafından

00:03:50.307 --> 00:03:51.877
daha az tanınmasına yol açabilir,

00:03:51.877 --> 00:03:54.052
bu yüzden de mücadele etmek
daha çok zorlaşır.

00:03:54.052 --> 00:03:58.077
Virüsler, antiviral ilaçlar ve aşıların
daha az etkili olmasına da yol açar

00:03:58.077 --> 00:04:01.477
çünkü bu tedaviler özellikle
bir virüse özel geliştirilmiştir.

00:04:01.477 --> 00:04:04.417
Bu yüzden her yıl yeni bir
grip aşısına ihtiyaç duyarız,

00:04:04.417 --> 00:04:06.918
influenza virüsü o kadar hızlı
mutasyona uğrar ki

00:04:06.918 --> 00:04:09.248
yeni türler sürekli
ve aniden ortaya çıkar.

00:04:09.248 --> 00:04:11.938
Koronavirüslerin daha yavaş
olan mutasyon oranları,

00:04:11.938 --> 00:04:14.495
bağışıklık sistemimizin,
ilaçların ve aşıların,

00:04:14.495 --> 00:04:19.136
virüsleri enfeksiyondan sonra daha uzun
süre tanıyabilecekleri anlamına gelir,

00:04:19.136 --> 00:04:21.166
bu da bizi daha iyi korur.

NOTE Paragraph

00:04:21.166 --> 00:04:23.610
Vücudumuzun farklı
koronavirüslere olan bağışıklığı

00:04:23.610 --> 00:04:25.710
ne kadar zaman sürdüreceğini
hâlâ bilmiyoruz.

00:04:25.710 --> 00:04:29.611
Koronavirüs için onaylanmış
bir tedavi veya aşı henüz bulunmuyor.

00:04:29.611 --> 00:04:32.648
Soğuk algınlığına yol açan sorunları
tedavi etmeye odaklanmadık

00:04:32.648 --> 00:04:36.321
fakat bilim insanları SARS ve MERS için
tedaviler geliştirmeye başladılarsa da

00:04:36.321 --> 00:04:40.367
bu tedavilerin klinik çalışmaları
bitmeden önce bu salgınlar son buldu.

NOTE Paragraph

00:04:40.367 --> 00:04:41.596
Bazı bilim insanları;

00:04:41.596 --> 00:04:44.667
biz, diğer hayvanların habitatlarını
gasbetmeye devam ettikçe

00:04:44.667 --> 00:04:46.880
yeni bir koronavirüsün
insanlara sıçramasının

00:04:46.880 --> 00:04:48.620
kaçınılmaz olduğunu belirtiyorlar.

00:04:48.620 --> 00:04:50.986
Fakat bu bilinmezleri soruşturursak

00:04:50.986 --> 00:04:53.999
sonuçların yıkıcı olması
kaçınılmaz olmayacak.