0:00:07.828,0:00:12.526
Trong gần mười năm, các nhà khoa học đã [br]truy nguồn gốc một loài virus nguy hiểm

0:00:12.526,0:00:16.526
trên khắp những nơi [br]thâm sơn cùng cốc ở Trung Quốc.

0:00:16.526,0:00:21.256
Cuối cùng, họ đã tìm ra nó [br]trên các con dơi sống trong hang Shitou.

0:00:21.256,0:00:23.486
Đó là một chủng virus corona

0:00:23.486,0:00:27.489
gây ra Hội chứng Hô hấp Cấp tính Nặng

0:00:27.489,0:00:30.739
gọi tắt là SARS, vào năm 2003.

0:00:30.739,0:00:32.889
Virus corona là một nhóm các virus

0:00:32.889,0:00:36.433
có vỏ ngoài gồm nhiều gai protein [br]trông giống vương miện—

0:00:36.433,0:00:38.573
tiếng Latin là "corona".

0:00:38.573,0:00:41.213
Hàng trăm chủng virus corona [br]đã được phát hiện,

0:00:41.213,0:00:45.320
trong đó có bảy chủng [br]có thể gây bệnh ở người.

0:00:45.320,0:00:51.866
Chủng SARS-CoV gây dịch SARS,[br]chủng MERS-CoV gây dịch MERS,

0:00:51.866,0:00:56.859
và chủng SARS-CoV-2 gây dịch COVID-19.

0:00:56.859,0:01:01.229
bốn trong bảy chủng virus corona ở người [br]chỉ là virus cảm lạnh,

0:01:01.229,0:01:05.323
bệnh lí nhiễm trùng mũi họng [br]nhẹ nhưng dễ lây;

0:01:05.323,0:01:10.081
hai chủng tác động lên phổi [br]với triệu chứng nghiêm trọng hơn;

0:01:10.081,0:01:14.571
chủng còn lại gây ra COVID-19 [br]và có cả hai đặc điểm trên:

0:01:14.571,0:01:18.929
vừa dễ lây, vừa có thể [br]gây tổn thương phổi nặng.

0:01:18.929,0:01:23.661
Các giọt nước bọt chứa virus [br]sẽ văng ra khi người nhiễm ho,

0:01:23.661,0:01:28.496
virus sẽ lây khi những giọt này lọt vào [br]mũi hoặc miệng của một người khác.

0:01:28.496,0:01:31.786
Virus corona lây nhanh nhất [br]ở những không gian kín,

0:01:31.786,0:01:33.456
nơi nhiều người ở gần nhau.

0:01:33.456,0:01:36.866
Thời tiết lạnh giúp lớp vỏ nhạy cảm [br]của virus không bị khô,

0:01:36.866,0:01:40.156
nhờ vậy virus tồn tại lâu hơn [br]khi lây lan giữa các vật chủ,

0:01:40.156,0:01:43.744
trong khi tia cực tím từ ánh nắng [br]mặt trời có thể phá hủy chúng.

0:01:43.744,0:01:47.654
Thay đổi thời tiết theo mùa sẽ giúp [br]hạn chế các loài virus đã xuất hiện;

0:01:47.654,0:01:50.394
còn với loài virus mới này, [br]vì chưa ai miễn dịch với nó

0:01:50.394,0:01:55.393
nên nó vẫn có thể làm nhiều người mắc [br]bất chấp điều kiện lây không thuận lợi.

0:01:55.393,0:02:00.026
Trong cơ thể, các gai protein bám vào [br]các tế bào của vật chủ để hợp nhất

0:02:00.026,0:02:02.896
qua đó virus kiểm soát[br]bộ máy tế bào của vật chủ

0:02:02.896,0:02:05.536
để tạo bản sao bộ gene của chính nó.

0:02:05.536,0:02:08.616
Các virus corona lưu bộ gene trên RNA.

0:02:08.616,0:02:12.683
Tất cả các loại virus được chia thành [br]hai nhóm lớn là virus RNA hoặc virus DNA

0:02:12.683,0:02:15.704
Virus RNA thường nhỏ hơn và ít gene hơn,

0:02:15.704,0:02:20.259
vì thế chúng lây lan nhiều [br]và nhân bản rất nhanh.

0:02:20.259,0:02:24.460
Nhìn chung, nhóm virus RNA[br]không có cơ chế đọc sửa,

0:02:24.460,0:02:27.060
trong khi nhóm virus DNA thì có,

0:02:27.060,0:02:29.360
nên quá trình nhân bản virus RNA

0:02:29.360,0:02:33.405
nhiều khả năng sẽ tạo ra các bản lỗi, [br]hay còn gọi là đột biến.

0:02:33.405,0:02:37.337
Hầu hết số đột biến này [br]là vô dụng, thậm chí gây hại,

0:02:37.337,0:02:40.617
một số đột biến giúp virus [br]thích nghi hơn ở môi trường nhất định—

0:02:40.617,0:02:42.957
như trên một loài vật chủ mới.

0:02:42.957,0:02:47.429
Dịch bệnh thường xảy ra khi[br]virus truyền từ động vật sang người;

0:02:47.429,0:02:49.973
điều này đúng với các virus RNA đã gây nên

0:02:49.973,0:02:55.876
các bệnh Ebola, Zika và SARS, [br]cũng như đại dịch toàn cầu COVID-19.

0:02:55.876,0:02:58.736
Khi ở trong cơ thể người,[br]virus vẫn tiếp tục đột biến—

0:02:58.736,0:03:00.996
thường không đủ để [br]làm xuất hiện virus mới,

0:03:00.996,0:03:05.321
nhưng đủ để tạo nên các biến thể,[br]hoặc chủng mới, từ bản gốc.

0:03:05.321,0:03:09.975
So với hầu hết các virus RNA, nhóm [br]virus corona có vài khác biệt nổi bật:

0:03:09.975,0:03:13.473
Chúng là một trong những loài lớn nhất, [br]vì vậy có nhiều gene nhất;

0:03:13.473,0:03:16.931
cũng vì vậy, đột biến có hại [br]càng dễ xuất hiện.

0:03:16.931,0:03:21.067
Nhóm virus corona có một đặc tính độc đáo [br]để khắc phục nhược điểm này:

0:03:21.067,0:03:25.067
một loại enzym có khả năng kiểm tra[br]và sửa lỗi trong quá trình nhân bản;

0:03:25.067,0:03:27.757
nhờ vậy nhóm virus corona [br]ổn định hơn nhiều

0:03:27.757,0:03:31.367
khi tốc độ đột biến chậm hơn [br]so với các virus RNA khác.

0:03:31.367,0:03:33.637
Thoạt nghe có vẻ khó khăn cho chúng ta,

0:03:33.637,0:03:36.617
nhưng chính tốc độ đột biến chậm[br]là nhân tố hứa hẹn

0:03:36.617,0:03:38.857
giúp ta vô hiệu hóa nhóm virus này.

0:03:38.857,0:03:42.217
Sau một lần nhiễm, hệ miễn dịch [br]có thể nhận diện mầm bệnh

0:03:42.217,0:03:45.307
và tiêu diệt chúng nhanh hơn [br]trong trường hợp tái nhiễm,

0:03:45.307,0:03:47.397
vậy nên ta sẽ không đổ bệnh.

0:03:47.397,0:03:51.137
Virus đột biến sẽ khó bị [br]hệ miễn dịch bắt bài—

0:03:51.137,0:03:53.717
dẫn đến khó tiêu diệt hơn;

0:03:53.717,0:03:57.617
còn nữa, chúng còn khiến thuốc chống [br]virus và vắc-xin kém hiệu quả đi,

0:03:57.617,0:04:01.477
vì các loại chế phẩm y tế chỉ tương ứng [br]với một loài virus cụ thể.

0:04:01.477,0:04:04.417
Đó là lí do chúng ta cần [br]vắc-xin cúm mới mỗi năm—

0:04:04.417,0:04:09.248
virus cúm đột biến quá nhanh[br]đến mức chủng mới liên tục xuất hiện.

0:04:09.248,0:04:11.938
Tốc độ đột biến của [br]nhóm virus corona càng chậm

0:04:11.938,0:04:14.678
nghĩa là hệ miễn dịch, thuốc, và vắc-xin

0:04:14.678,0:04:18.166
có thể tiếp tục nhận ra virus [br]trong thời gian lâu hơn sau một lần nhiễm,

0:04:18.166,0:04:21.026
từ đó bảo vệ chúng ta tốt hơn.

0:04:21.026,0:04:25.710
Dù vậy, ta chưa biết cơ thể ta miễn dịch [br]với các dòng virus corona trong bao lâu.

0:04:25.710,0:04:29.481
Hiện chưa có liệu pháp [br]hay vắc-xin được chứng nhận.

0:04:29.481,0:04:32.401
Chúng ta chưa để tâm nghiên cứu [br]các loài corona gây cảm lạnh,

0:04:32.401,0:04:36.271
và tuy rằng các nhà khoa học đã bắt đầu[br]phát triển liệu pháp chữa SARS và MERS,

0:04:36.271,0:04:40.367
các dịch này biến mất khi liệu pháp [br]chưa kịp hoàn thành thử nghiệm lâm sàng.

0:04:40.367,0:04:43.787
Với việc ta tiếp tục xâm lấn [br]môi trường sống của các loài khác,

0:04:43.787,0:04:48.620
giới khoa học bảo đảm rằng sẽ có [br]dòng virus corona mới lây sang người—

0:04:48.620,0:04:53.548
dù vậy, ta vẫn có thể hạn chế thảm kịch [br]nếu bắt tay nghiên cứu để hiểu rõ hơn.