WEBVTT

00:00:07.828 --> 00:00:12.526
Trong gần mười năm, các nhà khoa học đã 
truy nguồn gốc một loài virus nguy hiểm

00:00:12.526 --> 00:00:16.526
trên khắp những nơi 
thâm sơn cùng cốc ở Trung Quốc.

NOTE Paragraph

00:00:16.526 --> 00:00:21.256
Cuối cùng, họ đã tìm ra nó 
trên các con dơi sống trong hang Shitou.

00:00:21.256 --> 00:00:23.486
Đó là một chủng virus corona

00:00:23.486 --> 00:00:27.489
gây ra Hội chứng Hô hấp Cấp tính Nặng

00:00:27.489 --> 00:00:30.739
gọi tắt là SARS, vào năm 2003.

NOTE Paragraph

00:00:30.739 --> 00:00:32.889
Virus corona là một nhóm các virus

00:00:32.889 --> 00:00:36.433
có vỏ ngoài gồm nhiều gai protein 
trông giống vương miện—

00:00:36.433 --> 00:00:38.573
tiếng Latin là "corona".

00:00:38.573 --> 00:00:41.213
Hàng trăm chủng virus corona 
đã được phát hiện,

00:00:41.213 --> 00:00:45.320
trong đó có bảy chủng 
có thể gây bệnh ở người.

00:00:45.320 --> 00:00:51.866
Chủng SARS-CoV gây dịch SARS,
chủng MERS-CoV gây dịch MERS,

00:00:51.866 --> 00:00:56.859
và chủng SARS-CoV-2 gây dịch COVID-19.

NOTE Paragraph

00:00:56.859 --> 00:01:01.229
bốn trong bảy chủng virus corona ở người 
chỉ là virus cảm lạnh,

00:01:01.229 --> 00:01:05.323
bệnh lí nhiễm trùng mũi họng 
nhẹ nhưng dễ lây;

00:01:05.323 --> 00:01:10.081
hai chủng tác động lên phổi 
với triệu chứng nghiêm trọng hơn;

00:01:10.081 --> 00:01:14.571
chủng còn lại gây ra COVID-19 
và có cả hai đặc điểm trên:

00:01:14.571 --> 00:01:18.929
vừa dễ lây, vừa có thể 
gây tổn thương phổi nặng.

NOTE Paragraph

00:01:18.929 --> 00:01:23.661
Các giọt nước bọt chứa virus 
sẽ văng ra khi người nhiễm ho,

00:01:23.661 --> 00:01:28.496
virus sẽ lây khi những giọt này lọt vào 
mũi hoặc miệng của một người khác.

00:01:28.496 --> 00:01:31.786
Virus corona lây nhanh nhất 
ở những không gian kín,

00:01:31.786 --> 00:01:33.456
nơi nhiều người ở gần nhau.

00:01:33.456 --> 00:01:36.866
Thời tiết lạnh giúp lớp vỏ nhạy cảm 
của virus không bị khô,

00:01:36.866 --> 00:01:40.156
nhờ vậy virus tồn tại lâu hơn 
khi lây lan giữa các vật chủ,

00:01:40.156 --> 00:01:43.744
trong khi tia cực tím từ ánh nắng 
mặt trời có thể phá hủy chúng.

00:01:43.744 --> 00:01:47.654
Thay đổi thời tiết theo mùa sẽ giúp 
hạn chế các loài virus đã xuất hiện;

00:01:47.654 --> 00:01:50.394
còn với loài virus mới này, 
vì chưa ai miễn dịch với nó

00:01:50.394 --> 00:01:55.393
nên nó vẫn có thể làm nhiều người mắc 
bất chấp điều kiện lây không thuận lợi.

NOTE Paragraph

00:01:55.393 --> 00:02:00.026
Trong cơ thể, các gai protein bám vào 
các tế bào của vật chủ để hợp nhất

00:02:00.026 --> 00:02:02.896
qua đó virus kiểm soát
bộ máy tế bào của vật chủ

00:02:02.896 --> 00:02:05.536
để tạo bản sao bộ gene của chính nó.

NOTE Paragraph

00:02:05.536 --> 00:02:08.616
Các virus corona lưu bộ gene trên RNA.

00:02:08.616 --> 00:02:12.683
Tất cả các loại virus được chia thành 
hai nhóm lớn là virus RNA hoặc virus DNA

00:02:12.683 --> 00:02:15.704
Virus RNA thường nhỏ hơn và ít gene hơn,

00:02:15.704 --> 00:02:20.259
vì thế chúng lây lan nhiều 
và nhân bản rất nhanh.

00:02:20.259 --> 00:02:24.460
Nhìn chung, nhóm virus RNA
không có cơ chế đọc sửa,

00:02:24.460 --> 00:02:27.060
trong khi nhóm virus DNA thì có,

00:02:27.060 --> 00:02:29.360
nên quá trình nhân bản virus RNA

00:02:29.360 --> 00:02:33.405
nhiều khả năng sẽ tạo ra các bản lỗi, 
hay còn gọi là đột biến.

NOTE Paragraph

00:02:33.405 --> 00:02:37.337
Hầu hết số đột biến này 
là vô dụng, thậm chí gây hại,

00:02:37.337 --> 00:02:40.617
một số đột biến giúp virus 
thích nghi hơn ở môi trường nhất định—

00:02:40.617 --> 00:02:42.957
như trên một loài vật chủ mới.

00:02:42.957 --> 00:02:47.429
Dịch bệnh thường xảy ra khi
virus truyền từ động vật sang người;

00:02:47.429 --> 00:02:49.973
điều này đúng với các virus RNA đã gây nên

00:02:49.973 --> 00:02:55.876
các bệnh Ebola, Zika và SARS, 
cũng như đại dịch toàn cầu COVID-19.

00:02:55.876 --> 00:02:58.736
Khi ở trong cơ thể người,
virus vẫn tiếp tục đột biến—

00:02:58.736 --> 00:03:00.996
thường không đủ để 
làm xuất hiện virus mới,

00:03:00.996 --> 00:03:05.321
nhưng đủ để tạo nên các biến thể,
hoặc chủng mới, từ bản gốc.

NOTE Paragraph

00:03:05.321 --> 00:03:09.975
So với hầu hết các virus RNA, nhóm 
virus corona có vài khác biệt nổi bật:

00:03:09.975 --> 00:03:13.473
Chúng là một trong những loài lớn nhất, 
vì vậy có nhiều gene nhất;

00:03:13.473 --> 00:03:16.931
cũng vì vậy, đột biến có hại 
càng dễ xuất hiện.

00:03:16.931 --> 00:03:21.067
Nhóm virus corona có một đặc tính độc đáo 
để khắc phục nhược điểm này:

00:03:21.067 --> 00:03:25.067
một loại enzym có khả năng kiểm tra
và sửa lỗi trong quá trình nhân bản;

00:03:25.067 --> 00:03:27.757
nhờ vậy nhóm virus corona 
ổn định hơn nhiều

00:03:27.757 --> 00:03:31.367
khi tốc độ đột biến chậm hơn 
so với các virus RNA khác.

NOTE Paragraph

00:03:31.367 --> 00:03:33.637
Thoạt nghe có vẻ khó khăn cho chúng ta,

00:03:33.637 --> 00:03:36.617
nhưng chính tốc độ đột biến chậm
là nhân tố hứa hẹn

00:03:36.617 --> 00:03:38.857
giúp ta vô hiệu hóa nhóm virus này.

00:03:38.857 --> 00:03:42.217
Sau một lần nhiễm, hệ miễn dịch 
có thể nhận diện mầm bệnh

00:03:42.217 --> 00:03:45.307
và tiêu diệt chúng nhanh hơn 
trong trường hợp tái nhiễm,

00:03:45.307 --> 00:03:47.397
vậy nên ta sẽ không đổ bệnh.

00:03:47.397 --> 00:03:51.137
Virus đột biến sẽ khó bị 
hệ miễn dịch bắt bài—

00:03:51.137 --> 00:03:53.717
dẫn đến khó tiêu diệt hơn;

00:03:53.717 --> 00:03:57.617
còn nữa, chúng còn khiến thuốc chống 
virus và vắc-xin kém hiệu quả đi,

00:03:57.617 --> 00:04:01.477
vì các loại chế phẩm y tế chỉ tương ứng 
với một loài virus cụ thể.

00:04:01.477 --> 00:04:04.417
Đó là lí do chúng ta cần 
vắc-xin cúm mới mỗi năm—

00:04:04.417 --> 00:04:09.248
virus cúm đột biến quá nhanh
đến mức chủng mới liên tục xuất hiện.

00:04:09.248 --> 00:04:11.938
Tốc độ đột biến của 
nhóm virus corona càng chậm

00:04:11.938 --> 00:04:14.678
nghĩa là hệ miễn dịch, thuốc, và vắc-xin

00:04:14.678 --> 00:04:18.166
có thể tiếp tục nhận ra virus 
trong thời gian lâu hơn sau một lần nhiễm,

00:04:18.166 --> 00:04:21.026
từ đó bảo vệ chúng ta tốt hơn.

NOTE Paragraph

00:04:21.026 --> 00:04:25.710
Dù vậy, ta chưa biết cơ thể ta miễn dịch 
với các dòng virus corona trong bao lâu.

00:04:25.710 --> 00:04:29.481
Hiện chưa có liệu pháp 
hay vắc-xin được chứng nhận.

00:04:29.481 --> 00:04:32.401
Chúng ta chưa để tâm nghiên cứu 
các loài corona gây cảm lạnh,

00:04:32.401 --> 00:04:36.271
và tuy rằng các nhà khoa học đã bắt đầu
phát triển liệu pháp chữa SARS và MERS,

00:04:36.271 --> 00:04:40.367
các dịch này biến mất khi liệu pháp 
chưa kịp hoàn thành thử nghiệm lâm sàng.

NOTE Paragraph

00:04:40.367 --> 00:04:43.787
Với việc ta tiếp tục xâm lấn 
môi trường sống của các loài khác,

00:04:43.787 --> 00:04:48.620
giới khoa học bảo đảm rằng sẽ có 
dòng virus corona mới lây sang người—

00:04:48.620 --> 00:04:53.548
dù vậy, ta vẫn có thể hạn chế thảm kịch 
nếu bắt tay nghiên cứu để hiểu rõ hơn.