0:00:04.863,0:00:06.221
Studiując starożytny Rzym

0:00:06.221,0:00:08.032
trudno było mi pojąć,

0:00:08.032,0:00:11.257
jaką całość tworzyły te wszystkie ruiny,

0:00:11.257,0:00:13.568
na szczęście Dr. Bernard Frischer

0:00:13.568,0:00:16.590
stworzył tę niezwykłą symulację

0:00:16.590,0:00:19.057
pozwalającą nam na podróż w czasie.

0:00:19.057,0:00:21.026
Trudności są spore.

0:00:21.026,0:00:23.864
Po pierwsze, te miasta są dziś ruiną,

0:00:23.864,0:00:25.448
więc po pierwsze trzeba

0:00:25.448,0:00:27.598
wyobrazić sobie z pozostałości

0:00:27.598,0:00:28.854
wygląd oryginalny.

0:00:28.854,0:00:30.804
Po drugie, mamy tylko część z nich,

0:00:30.804,0:00:31.630
a nie wszystko.

0:00:31.630,0:00:33.858
Dlatego nawet jeśli wiemy jak wyglądał Panteon

0:00:33.858,0:00:34.767
czy Koloseum,

0:00:34.768,0:00:36.024
są one o kilometry od siebie.

0:00:36.024,0:00:38.985
Co było pomiędzy? Większość z tego nie istnieje.

0:00:38.985,0:00:41.494
Wizualizacja łączy wszystko w całość.

0:00:41.494,0:00:43.247
Zerknijmy zatem na efekt. Ok.

0:00:43.247,0:00:44.877
To jest wspaniałe.

0:00:44.877,0:00:48.365
Lecimy właśnie nisko nad miastem, zaraz nad Tybrem.

0:00:48.365,0:00:49.720
Dobre miejsce na start,

0:00:49.720,0:00:52.340
gdyż Tybr dzieli Rzym na dwie części.

0:00:52.344,0:00:55.180
I widzę w oddali bardzo dużą świątynię.

0:00:55.180,0:00:58.180
To jest Świątynia Jowisza Optimusa Maximusa.

0:00:58.180,0:00:59.936
Jowisza najlepszego i największego,

0:00:59.936,0:01:03.039
była główną świątynią rzymskiego kultu państwowego.

0:01:03.039,0:01:05.431
Leżała na szczycie Kapitolu

0:01:05.431,0:01:07.733
który z powodu tej i innych świątyń

0:01:07.733,0:01:10.090
był centrum kultu państwa,

0:01:10.090,0:01:11.262
oraz państwowej religii.

0:01:11.262,0:01:14.137
Jaki zatem moment w historii Rzymu wybraliście?

0:01:14.137,0:01:16.709
Jest to w domniemaniu rok 320 n.e.,

0:01:16.709,0:01:19.641
szczyt rozwoju miejskiego Rzymu,

0:01:19.641,0:01:21.142
z pewnością w zakresie architektury publicznej

0:01:21.142,0:01:22.342
z prostego powodu, że

0:01:22.342,0:01:24.974
ówczesnym cesarzem był Konstantyn Wielki,

0:01:24.974,0:01:26.440
który zaraz następnego roku

0:01:26.440,0:01:28.255
przeniósł stolicę z Rzymu

0:01:28.255,0:01:31.036
do Konstantynopola.

0:01:31.037,0:01:32.309
OK, czyli lecimy nad rzeką

0:01:32.309,0:01:36.441
i po Kapitolu widzimy Palatyn,

0:01:36.441,0:01:39.701
kolejne z siedmiu najważniejszych wzgórz Rzymu.

0:01:39.701,0:01:43.193
Palatyn jest punktem obowiązkowym dla każdego, kto odwiedza Rzym.

0:01:43.194,0:01:44.635
Jeśli stoisz na forum,

0:01:44.635,0:01:47.207
to to jest to wielkie wzgórze z pałacami.

0:01:47.207,0:01:49.735
Właściwie słowo 'pałac' pochodzi od słowa Palatyn.

0:01:49.740,0:01:52.600
Rzymianie wraz z upływem wieków zwykli mawiać:

0:01:52.600,0:01:55.120
"tam gdzie cesarz, tam jest pałac" lub palatyn.

0:01:55.120,0:01:57.300
Stąd termin pałac odczepił się

0:01:57.306,0:01:58.908
z tego fizycznego wzgórza

0:01:58.908,0:02:01.907
oznaczając w końcu "miejsce, gdzie żyje władca".

0:02:01.907,0:02:04.107
I rzeczywiście kiedy przelatujemy

0:02:04.108,0:02:05.853
obok Circus Maximus,

0:02:05.853,0:02:08.800
widzę cesarski pałac, jest niesamowicie duży,

0:02:08.800,0:02:11.262
dosłownie zajmuje całe wzgórze.

0:02:11.262,0:02:12.866
Pamiętajmy, że to nie tylko

0:02:12.866,0:02:14.832
dom cesarza i jego rodziny,

0:02:14.832,0:02:17.314
lecz również siedziba rządu.

0:02:17.314,0:02:19.894
Czy istnieje jakieś połączenie

0:02:19.895,0:02:22.657
między tym ogromnym cyrkiem a pałacem?

0:02:22.657,0:02:24.089
Owszem, są połączone

0:02:24.089,0:02:26.965
a cesarz często organizował igrzyska w cyrku

0:02:26.965,0:02:31.175
i mógł on łatwo zejść do swej cesarskiej loży

0:02:31.175,0:02:32.321
z pałacu,

0:02:32.321,0:02:35.840
a nawet mógł oglądać igrzyska bezpośrednio z pałacu.

0:02:36.040,0:02:38.360
Nie mówimy tu o cyrku jak dzisiaj,

0:02:38.362,0:02:40.924
mówimy o świętach sportowych,

0:02:40.924,0:02:43.116
głównie o wyścigach rydwanów.

0:02:43.116,0:02:46.119
Jak w filmie Ben Hur, i słynnej scenie wyścigu rydwanów.

0:02:46.119,0:02:47.460
Chodzi też o polowania,

0:02:47.460,0:02:50.062
o parady, religijne procesje

0:02:50.062,0:02:51.623
i triumfalne pochody.

0:02:51.623,0:02:54.135
Zagłębmy się w miasto. Wiemy, że

0:02:54.135,0:02:57.662
Rzym miał ten handlowy charakter z dużymi targami.

0:02:57.663,0:02:59.204
Jak wiele wiemy o

0:02:59.204,0:03:01.509
codziennym życiu mieszkańców?

0:03:01.509,0:03:02.685
Wiemy sporo.

0:03:02.686,0:03:05.818
Znamy setki rzemiosł i zawodów,

0:03:05.818,0:03:07.360
różne klasy społeczne.

0:03:07.360,0:03:09.768
Znamy ich dietę, długość życia.

0:03:09.768,0:03:12.884
Uczeni naprawdę szczegółowo zrekonstruowali

0:03:12.884,0:03:14.273
ich codzienne życie.

0:03:14.280,0:03:16.440
Imponującym widokiem jest

0:03:16.440,0:03:19.156
akwedukt, ta droga dla wody.

0:03:19.156,0:03:21.186
No, Rzymianie są słynni z akweduktów.

0:03:21.186,0:03:22.934
Nie jest możliwe, by metropolia

0:03:22.940,0:03:24.440
z milionem albo dwoma jak tu

0:03:24.440,0:03:26.456
nie miała akweduktów,

0:03:26.456,0:03:27.861
które dostarczały wody

0:03:27.861,0:03:29.233
z 20 czy 30 mil z gór.

0:03:29.240,0:03:32.220
Ich grawitacyjny system działał tak,

0:03:32.220,0:03:34.220
że brali wodę ze źródła w górach

0:03:34.220,0:03:35.880
i sprowadzali je do miasta

0:03:35.900,0:03:38.519
w dolinie, co generowało ruch wody.

0:03:38.519,0:03:40.529
Byli jakoś w stanie obliczyć

0:03:40.529,0:03:43.215
spadek nawet 1 metra na 2000 metrów,

0:03:43.215,0:03:44.242
co jest niesamowite.

0:03:44.242,0:03:46.640
Nie wiemy, w jaki sposób to robili tak dokładnie,

0:03:46.640,0:03:49.116
że woda delikatnie, lecz nieustannie

0:03:49.116,0:03:50.684
poruszała się w dół.

0:03:50.684,0:03:52.349
Jest w tym ambicja,

0:03:52.349,0:03:54.953
myśl, że człowiek może władać naturą.

0:03:54.953,0:03:58.853
Nie trzeba budować miasta tam, gdzie już jest woda,

0:03:58.853,0:04:02.056
lecz można nagiąć naturę do woli człowieka.

0:04:02.056,0:04:04.334
Rzymianie byli znakomitymi inżynierami.

0:04:04.334,0:04:06.654
Używali wody do picia,

0:04:06.654,0:04:07.560
gotowania i tak dalej.

0:04:07.560,0:04:09.564
Lecz także wiele z tych akweduktów

0:04:09.564,0:04:11.118
kończyło się fontannami,

0:04:11.118,0:04:12.995
albo publicznymi łaźniami.

0:04:12.995,0:04:16.629
Zatem ten obszar wydaje się być odseparowany od

0:04:16.629,0:04:18.471
zwartej zabudowy miejskiej,

0:04:18.471,0:04:20.250
a to są łaźnie Trajana.

0:04:20.250,0:04:22.467
Tak, nie były to pierwsze publiczne łaźnie,

0:04:22.467,0:04:23.977
lecz były to łaźnie,

0:04:23.977,0:04:26.582
które wyznaczyły standard dla publicznych łaźni.

0:04:26.583,0:04:28.282
Zespół łaźni

0:04:28.282,0:04:30.000
pośrodku ogrodu

0:04:30.000,0:04:31.544
ogrodzonego murkiem.

0:04:31.544,0:04:34.480
Rozmawialiśmy wcześniej o sposobach

0:04:34.480,0:04:35.840
w jakie cesarze mogli dbać

0:04:35.840,0:04:37.340
o powodzenie miasta,

0:04:37.340,0:04:38.479
a to dobry przykład.

0:04:38.480,0:04:40.542
Idziemy w kierunku jednego z

0:04:40.542,0:04:42.674
flagowych monumentów Rzymu,

0:04:42.674,0:04:43.996
Koloseum.

0:04:43.997,0:04:46.389
Ale jesteśmy dość późno w historii Rzymu.

0:04:46.389,0:04:49.165
Czy przed Koloseum nie stał tu kolejny pałac?

0:04:49.165,0:04:49.750
Owszem.

0:04:49.750,0:04:52.324
Koloseum wybudował cesarz Wespazjan,

0:04:52.324,0:04:56.097
który został cesarzem w 69 n.e.

0:04:56.097,0:04:59.945
po samobójstwie Nerona, bardzo nielubianego cesarza.

0:04:59.945,0:05:02.493
Był nielubiany, bo na przykład

0:05:02.493,0:05:04.364
po wielkim pożarze w 64 r. n.e.,

0:05:04.364,0:05:06.236
który zrujnował całe połacie miasta,

0:05:06.237,0:05:09.253
przejął 40 hektarów z serca miasta

0:05:09.253,0:05:10.972
i te własności prywatne przeznaczył

0:05:10.972,0:05:13.596
na budowę nowego pałacu dla siebie.

0:05:13.596,0:05:14.984
Złoty Dom Nerona.

0:05:14.984,0:05:18.015
Koloseum było właściwie jeziorem w tym pałacu.

0:05:18.016,0:05:19.202
A Wespazjan

0:05:19.202,0:05:21.094
by pokazać, że jest przyjacielem ludu,

0:05:21.095,0:05:23.326
wypełnił jezioro i zbudował Koloseum.

0:05:23.326,0:05:26.400
Koloseum początkowo nie zwało się Koloseum.

0:05:26.400,0:05:27.551
Nie. Ta nazwa

0:05:27.552,0:05:29.384
pochodzi z średniowiecza.

0:05:29.384,0:05:31.758
Rzymianie zwali to Amfiteatrem Flawijskim,

0:05:31.758,0:05:34.844
bo Wespazjan był z rodu Flawiuszy,

0:05:34.844,0:05:36.303
stąd Flawijski.

0:05:36.303,0:05:38.846
Jest to amfiteatr, taki podwójny teatr

0:05:38.846,0:05:40.477
owalnego kształtu.

0:05:40.477,0:05:42.513
Rzymianie nie zwali go Koloseum,

0:05:42.513,0:05:45.032
ale ten ogromny posąg zwali Kolosem.

0:05:45.032,0:05:46.532
To posąg boga słońca.

0:05:46.540,0:05:49.280
Wspomniałeś, że jest to moment,

0:05:49.280,0:05:51.338
gdy Konstantyn rządził Rzymem

0:05:51.338,0:05:53.715
i jeszcze nie przeniósł stolicy na wschód.

0:05:53.715,0:05:55.679
Interesujące, ten łuk,

0:05:55.680,0:05:57.146
łuk Konstantyna,

0:05:57.146,0:05:59.124
jest świeżo zrobiony.

0:05:59.124,0:06:00.780
Ma ledwie kilka lat,

0:06:00.780,0:06:04.299
Konstantyn opuścił Rzym po tym, jak pokonał Maksencjusza

0:06:04.299,0:06:06.032
w bitwie przy Moście Mulwijskim.

0:06:06.032,0:06:07.054
O ile wiemy,

0:06:07.060,0:06:09.020
nigdy nie wrócił do Rzymu, by łuk zobaczyć.

0:06:09.020,0:06:12.032
Przelatujemy nad krawędzią Koloseum

0:06:12.032,0:06:13.198
i patrzymy w dół.

0:06:13.199,0:06:15.613
Mamy tu odbicie społeczeństwa Rzymu.

0:06:15.613,0:06:17.796
Najlepsze miejsca są na dole,

0:06:17.796,0:06:19.262
blisko areny,

0:06:19.262,0:06:21.456
były zarezerwowane dla cesarza,

0:06:21.456,0:06:24.224
najwyższych urzędników, kapłanów i tak dalej.

0:06:24.224,0:06:25.914
Za nimi byli senatorowie.

0:06:25.914,0:06:27.563
Za nimi zamożni kupcy.

0:06:27.564,0:06:30.932
Za nimi wolni, zwykli obywatele.

0:06:30.932,0:06:35.319
A na górze siedziały kobiety, niewolnicy i cudzoziemcy.

0:06:35.319,0:06:36.907
Co przychodzili tu zobaczyć?

0:06:36.907,0:06:38.609
To co widzimy,

0:06:38.610,0:06:40.530
to najczęstsze skojarzenie z Koloseum,

0:06:40.530,0:06:42.236
walki gladiatorów.

0:06:42.237,0:06:43.508
Kolejną rozrywką

0:06:43.508,0:06:46.207
kochaną przez Rzymian były łowy.

0:06:46.208,0:06:49.106
Trzecią - egzekucje przestępców.

0:06:49.106,0:06:51.255
Często bardzo kolorowe.

0:06:51.255,0:06:53.397
Dla nas bardzo brutalne.

0:06:53.397,0:06:56.769
Skręćmy w lewo i polećmy w stronę forum.

0:06:56.769,0:06:58.875
Co to za ogromna świątynia?

0:06:58.875,0:07:01.496
To największa świątynia religii państwowej.

0:07:01.496,0:07:03.186
To świątynia Wenus i Romy.

0:07:03.187,0:07:05.267
Zbudowana przez cesarza Hadriana.

0:07:05.267,0:07:06.555
Jest ciekawa, gdyż

0:07:06.555,0:07:08.071
to dwie świątynie złączone plecami.

0:07:08.071,0:07:10.569
Jedna część poświęcona jest

0:07:10.569,0:07:12.025
bogini Wenus.

0:07:12.025,0:07:13.568
To ta skierowana ku Koloseum.

0:07:13.569,0:07:16.029
Druga bogini Romie, w stronę forum.

0:07:16.029,0:07:17.736
Zrobiono to celowo.

0:07:17.736,0:07:19.435
Wenus spogląda na Koloseum

0:07:19.435,0:07:21.042
utożsamiane z zabawą i igrzyskami.

0:07:21.042,0:07:23.323
Otium, powiedzieliby Rzymianie. Wypoczynek.

0:07:23.324,0:07:26.000
Z kolei Roma to bardziej poważna bogini.

0:07:26.000,0:07:28.201
Spogląda na forum, gdzie się negocjuje,

0:07:28.201,0:07:30.134
prowadzi interesy i pracuje.

0:07:30.134,0:07:32.860
OK, to teraz idziemy do samego forum

0:07:32.860,0:07:35.820
Zatrzymajmy się nad Bazyliką Maksencjusza,

0:07:35.820,0:07:38.417
to ostatni z budynków użyteczności publicznej

0:07:38.417,0:07:41.294
Rzymu powstały przed tym, jak Konstantyn przeniósł stolicę.

0:07:41.294,0:07:42.688
To ogromny budynek

0:07:42.688,0:07:45.448
a słowo bazylika jest nam znajomy.

0:07:45.448,0:07:47.233
Kościoły nazywamy bazylikami.

0:07:47.240,0:07:50.140
Dla Rzymian były to budynki użyteczności publicznej

0:07:50.140,0:07:51.793
dla sądów,

0:07:51.793,0:07:53.834
chrześcijanie zaadoptowali tę formę budynku,

0:07:53.834,0:07:55.233
bo chcieli być pod dachem,

0:07:55.233,0:07:58.667
zaadoptowali więc tę istniejącą już formę budynku

0:07:58.667,0:07:59.806
i nadali mu nowe znaczenie.

0:07:59.807,0:08:01.238
Kierujemy się teraz w stronę

0:08:01.238,0:08:03.326
bardziej skomplikowanej części Rzymu,

0:08:03.326,0:08:05.205
szczególnie jeśli próbujesz z wyglądu ruin

0:08:05.205,0:08:07.726
wywnioskować o co w tych budynkach chodziło.

0:08:07.726,0:08:10.330
Zawsze mówię, że forum jest jak Wall w Waszyngtonie.

0:08:10.330,0:08:12.241
Duży, otwarty, publiczny obszar

0:08:12.241,0:08:16.096
używany dla wydarzeń publicznych, parad i przemów.

0:08:16.096,0:08:19.425
Budynki wokół otwartej przestrzeni też były publiczne,

0:08:19.425,0:08:21.931
były to sądy i świątynie.

0:08:21.931,0:08:24.155
na placu forum stały,

0:08:24.155,0:08:26.794
tak jak na Wall w Waszyngtonie,

0:08:26.800,0:08:28.180
monumenty upamiętniające

0:08:28.180,0:08:30.320
wielkich ludzi i ważne wydarzenia.

0:08:30.321,0:08:31.691
Sąsiadujące z forum

0:08:31.691,0:08:34.265
własności prywatne stopniowo wykupiono

0:08:34.267,0:08:36.639
bo cesarze chcieli wybudować swoje fora,

0:08:36.639,0:08:40.408
tak powstały tak zwane fora cesarskie.

0:08:40.408,0:08:41.929
Zrobiliśmy pełen okrąg

0:08:41.929,0:08:44.126
i znów patrzymy na Kapitol.

0:08:44.128,0:08:45.872
Przelatujemy nad forum Rzymskim,

0:08:45.872,0:08:46.779
jeszcze raz.

0:08:46.779,0:08:48.519
Przelatujemy nad Kapitolem,

0:08:48.519,0:08:51.239
widzimy świątynię Jupitera Optimusa Maximusa,

0:08:51.239,0:08:53.447
przelatujemy, wracamy nad rzekę,

0:08:53.447,0:08:55.814
widzimy tutaj dużą płaską równinę Rzymu

0:08:55.814,0:08:57.175
zwaną Campus Martius,

0:08:57.175,0:08:58.401
Polem Marsowym.

0:08:58.402,0:09:00.701
Było tak zwane, gdyż za czasów republiki,

0:09:00.701,0:09:01.773
kiedy istniała armia obywatelska,

0:09:01.773,0:09:03.784
armia spotykała się tutaj i trenowała.

0:09:03.784,0:09:08.366
Przelatujemy właśnie nad ślicznym kwadratowym skwerem,

0:09:08.366,0:09:10.297
i patrzymy na bok

0:09:10.297,0:09:13.154
niezwykle ważnego budynku - Panteonu.

0:09:13.154,0:09:14.741
Rotunda, ta okrągła część,

0:09:14.741,0:09:16.952
nie widzielibyśmy jej tam wcześniej.

0:09:16.952,0:09:19.324
Widzielibyśmy tą część z 8 kolumnami

0:09:19.324,0:09:21.709
z przodu, z wyglądu tradycyjną świątynię.

0:09:21.709,0:09:24.860
Lubimy mówić, że jest to budynek

0:09:24.860,0:09:26.620
z niespodzianką w środku.

0:09:26.624,0:09:28.926
Ponieważ wygląda jak zwykła

0:09:28.926,0:09:29.970
grecka lub rzymska świątynia,

0:09:29.970,0:09:31.045
ale w środku

0:09:31.045,0:09:33.774
widać, że tak naprawdę jest to rotunda.

0:09:33.774,0:09:35.484
Chciałbym przez sekundę

0:09:35.484,0:09:37.959
opiewać skalę tego budynku.

0:09:37.959,0:09:41.704
Popatrzcie na te kolumny, są gigantyczne.

0:09:41.704,0:09:45.200
Zdolność do podniesienia tak wielkich głazów

0:09:45.201,0:09:47.244
jest fenomenem samym w sobie.

0:09:47.244,0:09:50.508
Nawet bardziej fenomenalny jest fakt,

0:09:50.508,0:09:52.625
że to granit i to z Egiptu.

0:09:52.625,0:09:54.637
Przyniesiono go z bardzo daleka.

0:09:54.637,0:09:57.497
To budynek ku czci cesarzy Rzymu.

0:09:57.498,0:09:59.504
Budynek, to wiemy, zawierał posągi

0:09:59.504,0:10:01.654
Juliusza Cezara i Oktawiana Augusta,

0:10:01.654,0:10:04.813
wiemy więc, że ten budynek zawsze był ośrodkiem

0:10:04.813,0:10:06.693
kultu cesarza.

0:10:06.693,0:10:10.023
Ta przestrzeń otwiera się wprost magicznie.

0:10:10.023,0:10:12.485
Tak robi, a magia jest niezwykła,

0:10:12.485,0:10:14.087
zabrałem tam wielu gości,

0:10:14.087,0:10:15.203
pytałem ich

0:10:15.203,0:10:17.184
czy odnieśli to samo wrażenie jak ja.

0:10:17.184,0:10:18.540
Jeśli zatrzymasz się na progu

0:10:18.541,0:10:21.160
i trzymasz głowę prosto, zawsze pytam

0:10:21.160,0:10:23.233
"co widzisz?" Wszyscy są zgodni.

0:10:23.233,0:10:25.906
Widać okno w sklepieniu na górze,

0:10:25.907,0:10:26.824
zwiemy je okiem.

0:10:26.824,0:10:27.769
Widać podłogę,

0:10:27.769,0:10:30.473
widać też dwa boki, lewy i prawy.

0:10:30.473,0:10:33.257
Majestatyczny widok.

0:10:33.258,0:10:35.631
Wszystko w granicach ludzkiego wzroku,

0:10:35.631,0:10:38.223
co dla mnie zawsze definiuje to, co klasyczne,

0:10:38.224,0:10:41.534
bo nagina się do człowieka,

0:10:41.534,0:10:44.157
jego proporcji i jego ograniczeń.

0:10:44.160,0:10:47.280
Zaprojektowanie budynku tak, by dokładnie

0:10:47.280,0:10:51.500
odpowiadał granicom naszej wizji, to nas nobilituje.

0:10:51.515,0:10:54.292
Czujemy się tak wielcy i wspaniali

0:10:54.292,0:10:55.580
jak tylko człowiek może.

0:10:55.580,0:10:58.060
Nie poniża nas. Gdyby był 10 razy większy,

0:10:58.060,0:10:59.460
czulibyśmy się

0:10:59.460,0:11:01.480
mali jak mrówki.

0:11:01.486,0:11:05.205
Budynek jest obsesyjnie skupiony na formie koła.

0:11:05.205,0:11:07.777
Lecz także skupia się na kwadratach.

0:11:07.777,0:11:09.507
Na podłodze widać

0:11:09.507,0:11:11.041
grę kwadratów i kół.

0:11:11.042,0:11:12.828
No i oczywiście kasetony

0:11:12.828,0:11:15.257
dające to piękne poczucie rytmu.

0:11:15.258,0:11:17.087
Absolutnie. Zauważ, tutaj też

0:11:17.087,0:11:18.450
jest gra kwadratów i kół,

0:11:18.450,0:11:20.084
bo kwadratowe kasetony

0:11:20.084,0:11:21.743
tworzą półkolistą kopułę.

0:11:21.743,0:11:23.760
Ale co dla mnie ciekawe,

0:11:23.820,0:11:25.500
po pierwsze jest pomalowana,

0:11:25.540,0:11:27.480
a dzisiaj farby już nie ma.

0:11:27.480,0:11:29.153
w kolory nieba.

0:11:29.153,0:11:31.836
Tło kopuły jest na niebiesko.

0:11:31.836,0:11:34.295
Kasetony są podreślone żółtym, jak gdyby

0:11:34.295,0:11:35.589
promieniami słońca,

0:11:35.590,0:11:37.867
a w środku zapewne były rozety

0:11:37.867,0:11:40.723
przedstawiające słońca lub gwiazdy.

0:11:40.723,0:11:43.276
I nawet w starożytności, wiemy od historyków

0:11:43.276,0:11:44.839
piszących ledwie kilkaset lat

0:11:44.840,0:11:46.240
po zakończeniu budowy,

0:11:46.240,0:11:47.740
ludzie pytali: jak oni zrobili tę kopułę?

0:11:47.760,0:11:49.140
Jak im się to udało?

0:11:49.140,0:11:51.093
Zdumiewali się tym nawet w starożytności.

0:11:51.093,0:11:52.804
Światło jest bardzo ciekawe.

0:11:52.804,0:11:56.149
Patrząc na sklepienie odnosi się wrażenie,

0:11:56.149,0:12:00.337
że oko specjalnie kieruje promienie

0:12:00.337,0:12:02.917
słoneczne na inne kasetony

0:12:02.917,0:12:04.893
w zależności od pory dnia, pory roku.

0:12:04.893,0:12:07.288
Ostatnie badania sugerują,

0:12:07.288,0:12:09.005
że nie jest to zegar słoneczny,

0:12:09.005,0:12:11.420
ale gra z upływem czasu

0:12:11.420,0:12:13.674
i gra ze światłem i przestrzenią, co ukazywało

0:12:13.674,0:12:15.404
upływ czasu podczas roku.

0:12:15.404,0:12:17.447
Jednakże jedna aranżacja

0:12:17.447,0:12:19.460
wygląda na zrobioną umyślnie

0:12:19.460,0:12:22.660
i chodzi o to, że słońce wpadające przez oko

0:12:22.660,0:12:24.940
w południe 21 kwietnia

0:12:24.940,0:12:28.076
rozświetla dokładnie główne wejście do Panteonu.

0:12:28.076,0:12:30.673
Pamiętajcie, że Hadrian był

0:12:30.673,0:12:33.270
odpowiedzialny za Panteon w tym czasie.

0:12:33.270,0:12:36.100
Na 21 kwietnia przypadają urodziny Rzymu,

0:12:36.100,0:12:38.540
a Hadrian bardzo dbał o festiwal urodzinowy,

0:12:38.542,0:12:41.275
zmienił jego nazwę na festiwal Romy

0:12:41.275,0:12:42.939
ku czci bogini Romy.

0:12:42.940,0:12:46.380
Wygląda na to, że zaaranżował wszystko w sposób,

0:12:46.380,0:12:48.773
który dałby ten dramatyczny efekt w południe,

0:12:48.773,0:12:49.980
możemy domniemywać,

0:12:49.980,0:12:52.340
że obchodzono jakieś święto urodzinowe

0:12:52.340,0:12:53.614
tego dnia w Panteonie

0:12:53.614,0:12:56.323
Wróćmy teraz do forum.

0:12:56.323,0:12:58.481
Niektóre z głównych dróg krajowych

0:12:58.481,0:13:00.352
przecinały się tutaj na forum,

0:13:00.360,0:13:02.860
to miejsce, gdzie mógł przechodzić

0:13:02.860,0:13:05.177
przeciętny Rzymianin w przeciętny dzień.

0:13:05.177,0:13:06.741
Gdy kamera się oddala

0:13:06.741,0:13:09.793
możemy naprawdę zobaczyć pełen zasięg miasta

0:13:09.800,0:13:11.720
i pojąć jak złożony,

0:13:11.720,0:13:14.580
jak zaawansowany był starożytny świat.

0:13:14.585,0:13:15.971
Ile było tu budynków?

0:13:15.971,0:13:20.274
Zachowały się dwa censusy z IV wieku

0:13:20.274,0:13:21.477
sugerujące liczbę

0:13:21.477,0:13:23.579
8 do 10 tysięcy budynków.

0:13:23.580,0:13:24.970
Uważamy, że populacja

0:13:24.970,0:13:26.513
liczyła pomiędzy 1 a 2 milionów.

0:13:26.513,0:13:29.325
Całkowita powierzchnia miała

0:13:29.325,0:13:31.452
około 25 km kwadratowych,

0:13:31.452,0:13:33.536
było to największe miasto zachodniego świata

0:13:33.536,0:13:35.608
aż do XIX wiecznego Londynu.