WEBVTT

00:00:00.550 --> 00:00:02.250
Çin tarixini yeni öyrənməyə

00:00:02.250 --> 00:00:04.700
başlayanlar üçün

00:00:04.700 --> 00:00:07.000
Çin tarixində 20-ci əsrin birinci yarısı

00:00:07.000 --> 00:00:09.750
olduqca qarışıq ola bilər.

00:00:09.750 --> 00:00:13.040
Beləliklə, bu videonun məqsədi Çin 
tarixindən

00:00:13.040 --> 00:00:17.070
20-ci əsrin birinci yarısına dair

00:00:17.070 --> 00:00:19.980
məlumat verməkdir.

00:00:19.980 --> 00:00:22.680
1900-cı illərin əvvəlində Çində

00:00:22.680 --> 00:00:27.390
imperiya sülalələrinin hakimiyyətinə
son qoyulur.

00:00:27.390 --> 00:00:28.380
Bu, böyük bir hadisə idi.

00:00:28.380 --> 00:00:31.510
Çin min illərlə müxtəlif sülalələr 
tərəfindən

00:00:31.510 --> 00:00:34.670
idarə edilmişdir.

00:00:34.670 --> 00:00:38.340
1900-cü illərin əvvəlində

00:00:38.340 --> 00:00:43.190
Tzin sülaləsi getdikcə zəifləməyə başlayır.

00:00:43.190 --> 00:00:45.670
1800-cü ilin sonlarında baş vermiş birinci
Çin-Yapon müharibəsində

00:00:45.670 --> 00:00:50.310
yaponlar onlara böyük zərbə vurmuşdu.

00:00:50.310 --> 00:00:53.290
Hakimiyyətdə olan sülalənin, imperatorların

00:00:53.290 --> 00:00:55.400
Çini kifayət qədər yaxşı inkişaf 
etdirmədiyinə

00:00:55.400 --> 00:00:57.440
görə narazılıqlar baş qaldırırdı.

00:00:57.440 --> 00:00:59.121
Unutmayaq ki, bu, 1900-cü illərin əvvəlləridir.

00:00:59.121 --> 00:01:01.370
Dünyanın digər hissələri isə müasirləşməyə

00:01:01.370 --> 00:01:02.110
davam edirdi.

00:01:02.110 --> 00:01:06.380
1800-cü illərdə Çin öz imperiya təsirini

00:01:06.380 --> 00:01:10.220
göstərən Qərb güclərindən

00:01:10.220 --> 00:01:11.210
əziyyət çəkirdi.

00:01:11.210 --> 00:01:14.480
Bir çox insan bunun səbəbini

00:01:14.480 --> 00:01:17.950
Çinin lazımı qədər iqtisadi, siyasi və

00:01:17.950 --> 00:01:20.480
texniki cəhətdən inkişaf etməməyində görürdü.

00:01:20.480 --> 00:01:22.860
1911-ci ilə nəzər salaq.

00:01:22.860 --> 00:01:26.220
Uçanda baş vermiş üsyan

00:01:26.220 --> 00:01:30.400
Tzin sülaləsinin devrilməsinə səbəb oldu.

00:01:30.400 --> 00:01:35.510
1912-ci ildə Nankində Çin Respublikasının
əsası qoyuldu.

00:01:35.510 --> 00:01:38.470
Beləliklə, Nankin təxmini bu ərazidə 
yerləşir, respublikanın 
əsası qoyulduğu yerdə.

00:01:38.470 --> 00:01:43.550
Pekin Çində sülalə hakimiyyətinin 
mərkəz şəhəri idi.

00:01:43.550 --> 00:01:45.870
Çin Respublikasının ilk müvəqqəti

00:01:45.870 --> 00:01:51.530
prezidenti Sun Yatsen idi.

00:01:51.530 --> 00:01:53.700
O, Tzin sülaləsinin devrilməsinə

00:01:53.700 --> 00:01:55.970
səbəb olan üsyanda

00:01:55.970 --> 00:01:59.460
iştirak etməmişdi.

00:01:59.460 --> 00:02:02.660
O, həmin vaxt Kolorado ştatının
Denver şəhərində idi.

00:02:02.660 --> 00:02:05.810
Lakin, o üsyan ərəfəsində hakimiyyətdəki 
sülaləni

00:02:05.810 --> 00:02:07.830
dəfələrlə devirməyə cəhd etmiş,

00:02:07.830 --> 00:02:10.449
müqavimət göstərən

00:02:10.449 --> 00:02:13.940
qabaqcıl simalardan biri idi.

00:02:13.940 --> 00:02:17.090
Sun Yat-senlə birlikdə o, köhnə sülalənin 
generalı olan

00:02:17.090 --> 00:02:21.820
Yuan Şikayla əməkdaşlıq edirdi.

00:02:21.820 --> 00:02:24.270
Onun özünün maraqlı bir tarixi var.

00:02:24.270 --> 00:02:27.600
Və Sun Yat-sen siyasi baxımdan çox 
iddialı olan

00:02:27.600 --> 00:02:30.250
Yuan Şikayla müqavilə bağladı.

00:02:30.250 --> 00:02:33.830
Yuan Şikay Çinin

00:02:33.830 --> 00:02:37.230
sonuncu imperatoru Puyinin rəsmi olaraq
taxtdan əl çəkməsinə 
nail ola bilsə,

00:02:37.230 --> 00:02:40.740
prezident olmaq istədiyini bildirmişdi.

00:02:40.740 --> 00:02:43.320
Sun Yatsen bununla razılaşır.

00:02:43.320 --> 00:02:48.050
Beləliklə Yuan Şikay Çin Respublikasının

00:02:48.050 --> 00:02:50.880
prezidenti olur.

00:02:50.880 --> 00:02:52.450
Lakin o, bununla kifayətlənmədi.

00:02:52.450 --> 00:02:56.030
O, 1915-ci ildə özünü imperator elan etdi,

00:02:56.030 --> 00:02:58.390
lakian artıq imperatorlardan bezmiş xalq

00:02:58.390 --> 00:03:01.370
bundan narazı idi.

00:03:01.370 --> 00:03:06.990
O, 1916-cı ildə o, taxt-tacdan imtina edir 
vəfat edir.

00:03:06.990 --> 00:03:09.420
Bununla da Çində son dərəcə parçalanmış

00:03:09.420 --> 00:03:13.510
hakimiyyət dövrü başlayır.

00:03:13.510 --> 00:03:16.440
Hətta imperiya dövründə də Çin ordusu

00:03:16.440 --> 00:03:18.240
birləşdirilmiş bir qurum deyildi.

00:03:18.240 --> 00:03:21.640
Ordu müxtəlif bölgələrdə
imperatora sadiq

00:03:21.640 --> 00:03:25.590
müxtəlif sərkərdələr tərəfindən
idarə edilirdi.

00:03:25.590 --> 00:03:29.630
1916-cı ildə vəfat edən Yuan Şikay

00:03:29.630 --> 00:03:31.960
özünü imperator elan etdikdən sonra

00:03:31.960 --> 00:03:33.980
insanlar onun hakimiyyətdən

00:03:33.980 --> 00:03:37.220
getməyini istəyirdilər.

00:03:37.220 --> 00:03:40.460
Bu, Çində Sərkərdələr dövrünün

00:03:40.460 --> 00:03:42.130
başlanğıcıdır.

00:03:42.130 --> 00:03:44.790
Bu, mərkəzləşdirilmiş hakimiyyətin olmadığı

00:03:44.790 --> 00:03:47.850
parçalanmış dövrdür.

00:03:47.850 --> 00:03:51.310
Bu xəritəyə əsasən Sərkərdələr dövrünün

00:03:51.310 --> 00:03:53.040
təxmini necə olduğunu görə bilərsiniz.

00:03:53.040 --> 00:03:55.010
Bu ərazilərin hər biri müxtəlif

00:03:55.010 --> 00:03:57.390
ordu hissələrinə nəzarət edən
fərqli sərkərdələr tərəfindən

00:03:57.390 --> 00:03:59.850
idarə edilirdi.

00:03:59.850 --> 00:04:02.440
Sərkərdələr dövründə,

00:04:02.440 --> 00:04:05.680
20-ci illərin əvvəlləri, xüsusilə də 1921-ci ildə

00:04:05.680 --> 00:04:09.120
Sun Yatsenin hələ də hakimiyyətə maraqlı
olduğunu görürük.

00:04:09.120 --> 00:04:12.340
O, Çində hakimiyyəti bərpa etmək,

00:04:12.340 --> 00:04:16.510
Çin Respublikasını yenidən bərpa etmək üçün

00:04:16.510 --> 00:04:19.820
Quançjounun cənubuna gedir və

00:04:19.820 --> 00:04:23.810
orada inqilabi hökümət

00:04:23.810 --> 00:04:25.970
qurur.

00:04:25.970 --> 00:04:27.540
Beləlikllə, o oraya gedir

00:04:27.540 --> 00:04:32.440
Lakin, 1925-ci ildə xərçəng xəstəliyindən
vəfat edir.

00:04:32.440 --> 00:04:38.790
Onun başlatdığı hərəkat

00:04:38.790 --> 00:04:42.710
Qominda hərəkatı adlanırdı.

00:04:42.710 --> 00:04:43.550
Gəlin bunu yazaq.

00:04:53.790 --> 00:04:56.150
Ondan sonra hakimiyyət

00:04:56.150 --> 00:05:00.042
Çan Kayşiyə keçir.

00:05:00.042 --> 00:05:01.500
Hakimiyyətin Çan Kayşiyə

00:05:01.500 --> 00:05:03.166
keçməyinin səbəbi o idi ki,

00:05:03.166 --> 00:05:05.530
Çan Kayşi Qomindan hərbi qüvvələrinin

00:05:05.530 --> 00:05:09.540
böyük hissəsinə nəzarət edirdi.

00:05:09.540 --> 00:05:13.040
Bu dövr yeni yaranan Çin Vətəndaş Müharibəsinin

00:05:13.040 --> 00:05:15.050
ilkin dövrləri hesab edilə bilər,

00:05:15.050 --> 00:05:22.890
çünki 1921-ci ildən Sun Yatsenin ölümünə qədər

00:05:22.890 --> 00:05:24.990
Çin millətçiləti,

00:05:24.990 --> 00:05:27.590
Qomindan,

00:05:27.590 --> 00:05:31.540
Sovet İttifaqı və Çin Kommunist partiyası arasında
əməkdaşlıqlar var idi.

00:05:31.540 --> 00:05:33.910
Onlar vahid Çin formalaşdırmağın yollarını

00:05:33.910 --> 00:05:36.810
müzakirə etmək üçün əməkdaşlıq edirdilər.

00:05:36.810 --> 00:05:41.830
Lakin Sun Yatsenin vəfatından sonra

00:05:41.830 --> 00:05:44.890
hakimiyyət Çan Kayşiyə keçir və

00:05:44.890 --> 00:05:48.080
o, hakimiyyəti möhkəmləndirməyə çalışır.

00:05:48.080 --> 00:05:50.070
O, ilk andan etibarən kommunistlərlə

00:05:50.070 --> 00:05:51.810
düşmənçilik etməmək qərarına gəlir.

00:05:51.810 --> 00:05:56.010
1927-ci ilə qədər o,

00:05:56.010 --> 00:06:01.840
Çinin qalan hissəsində müxtəlif 
fraksiyaları

00:06:01.840 --> 00:06:02.970
birləşdirməyə başlayır.

00:06:02.970 --> 00:06:04.900
Beləliklə, o
hakimiyyəti möhkəmləndirir.

00:06:04.900 --> 00:06:08.470
Lakin o, kommunistləri də təqib 
etməyə başlayır.

00:06:08.470 --> 00:06:11.976
Beləliklə,Çan Kayşi 1927-ci ilə qədər
kommunistləri

00:06:11.976 --> 00:06:13.100
təqib etməyə başlayır.

00:06:13.100 --> 00:06:14.683
Kommunistlər iddia edirdi ki,

00:06:14.683 --> 00:06:18.110
onlar həqiqətən Sun Yat-senin təmsil etdiyi 
ideyanı dəstəkləyir,

00:06:18.110 --> 00:06:21.375
Qomindanın rəhbəri

00:06:21.375 --> 00:06:23.750
Çan Kayşi isə buna yox 
dedi.

00:06:23.750 --> 00:06:28.060
Onlar özlərini Çin Respublikasının əsasını qoyan

00:06:28.060 --> 00:06:31.330
Sun Yatsenin davamçıları hesab edirdi.

00:06:31.330 --> 00:06:36.531
1927-ci ildə Çində Vətəndaş Müharibəsi

00:06:36.531 --> 00:06:37.030
başladı.

00:06:37.030 --> 00:06:39.650
Bu, Qomindanın hakimiyyəti möhkəmləndirmək

00:06:39.650 --> 00:06:41.550
məqsədi ilə sərkərdələri birləşdirməyə

00:06:41.550 --> 00:06:43.350
çalışdığı və Kommunist Partiyasını

00:06:43.350 --> 00:06:46.670
təqib etdiyi dövrdür.

00:06:46.670 --> 00:06:48.990
Bütün bunlar baş verdiyi dövrdə,

00:06:48.990 --> 00:06:53.210
1930-cu illərin əvvəllərində

00:06:53.210 --> 00:06:56.470
Yaponiya Çin ərazisində öz hərbi gücünü

00:06:56.470 --> 00:06:58.860
göstərməyə çalışırdı.

00:06:58.860 --> 00:07:00.970
Onlar 1800-cü illərin sonunda

00:07:00.970 --> 00:07:03.400
I Çin - Yapon müharibəsi zamanı Tayvan adı ilə

00:07:03.400 --> 00:07:07.340
tanınan Formosa və Koreyanı işğal etmişdi.

00:07:07.340 --> 00:07:16.250
1931-ci ildə Yaponlar 
Mançuriyaya hücuma keçdilər.

00:07:16.250 --> 00:07:19.860
Bununla da Yaponların Çinə

00:07:19.860 --> 00:07:23.960
bir neçə il davam edəcək hücumlarının
əsası qoyuldu.

00:07:23.960 --> 00:07:26.790
Bütün bu hadisələr 1937-ci,

00:07:26.790 --> 00:07:29.350
Yaponiya və Çin arasında

00:07:29.350 --> 00:07:32.870
rəsmi iri miqyaslı müharibənin
elan edildiyi ilə qədər davam etdi.

00:07:32.870 --> 00:07:35.130
Bu xəritədə Yaponiyanın

00:07:35.130 --> 00:07:40.050
nəzarətində olan əraziləri görə bilərsiniz.

00:07:40.050 --> 00:07:43.250
II Dünya Müharibəsi Şərqi Asiyada

00:07:43.250 --> 00:07:49.440
Yaponiya və Çin arasında baş vermiş
Çin - Yapon müharibəsinin bir hissəsi idi.

00:07:49.440 --> 00:07:51.780
II Dünya Müharibəsi rəsmi formada başlamazdan əvvəl

00:07:51.780 --> 00:07:56.310
Yaponiya Çinin əhəmiyyətli

00:07:56.310 --> 00:07:58.790
ərazilərini işğal etmişdi.

00:07:58.790 --> 00:08:01.020
Bunlar baş verdiyi dövrdə,

00:08:01.020 --> 00:08:04.640
yaponlar 1934-cü ildə Mançuriyaya hücum edərkən,

00:08:04.640 --> 00:08:08.370
Qomindan, Çan Kayşinin rəhbərlik etdiyi
Millətçi Partiyası

00:08:08.370 --> 00:08:11.160
kommunistləri təqib edirdi.

00:08:11.160 --> 00:08:16.560
1934-cü ildə Çan Kayşinin qələbə qazanmağına
az qalmışdı.

00:08:16.560 --> 00:08:20.510
Kommunistlər 
məğlubiyyətə çox yaxın idi.

00:08:20.510 --> 00:08:22.810
Onlar Millətçi Partiyası tərəfindən
mühasirəyə alınmışdı.

00:08:22.810 --> 00:08:25.590
Həmin dövrdə Çin Kommunist Partiyası qoşunları

00:08:25.590 --> 00:08:28.790
Çinin şimal-qərb ərazisinə

00:08:28.790 --> 00:08:31.410
doğru son dərəcə çətin

00:08:31.410 --> 00:08:34.820
və uzun yürüş başlatdığı və

00:08:34.820 --> 00:08:38.330
Çin tarixinin ən məşhur hadisələrindən 
biri hesab edilən Uzun Yürüş baş verdi.

00:08:38.330 --> 00:08:42.490
Burada həmin Uzun Yürüşün 
xəritəsini görə bilərsiniz.

00:08:42.490 --> 00:08:46.060
1934-cü ildə Çin Kommunist Partiyası

00:08:46.060 --> 00:08:48.370
məğlub olmaq üzərə idi.

00:08:48.370 --> 00:08:50.580
Uzun Yürüş zamanı

00:08:50.580 --> 00:08:55.670
Mao Zedonq rəhbərlik etməyə başladı.

00:08:55.670 --> 00:08:57.580
Çinin şimal-qərbinə istiqamətlənmiş

00:08:57.580 --> 00:09:00.080
Uzun Yürüş zamanı nümayiş etdirdiyi

00:09:00.080 --> 00:09:02.950
rəhbərliyə görə o,

00:09:02.950 --> 00:09:06.180
Çin Kommunist Partiyasına nəzarəti 
ələ keçirdi.

00:09:06.180 --> 00:09:10.140
Baş verənləri qısaca nəzərdən keçirsək,
Çin - Yapon müharibəsi

00:09:10.140 --> 00:09:12.700
baş verir, II Dünya Müharibəsi başlayır,

00:09:12.700 --> 00:09:16.360
Yaponiyanın Pörl-Harbora hücumundan sonra

00:09:16.360 --> 00:09:19.200
ABŞ müttəfiqlərin tərəfində 
müharibəyə daxil olur.

00:09:19.200 --> 00:09:25.210
1945-ci ildə

00:09:25.210 --> 00:09:27.900
Hiroşima və Naqasakiyə

00:09:27.900 --> 00:09:30.640
atom bombası atılır və Sakit 
okean əməliyyatları ilə bitir.

00:09:30.640 --> 00:09:36.240
Bununla da Yaponiya 
II Dünya Müharibəsində məğlub olur.

00:09:36.240 --> 00:09:38.530
Bu məqamda iki partiya arasında yenidən

00:09:38.530 --> 00:09:40.720
geniş miqyaslı vətəndaş müharibəsi başlayır.

00:09:40.720 --> 00:09:45.720
1927-ci ildə başlayan Vətəndaş Müharibəsi
davam edir.

00:09:45.720 --> 00:09:48.780
Yaponiya Çin xalqını, təbii ehtiyatlarını

00:09:48.780 --> 00:09:53.140
ələ keçirmək məqsədi ilə Çinə

00:09:53.140 --> 00:09:56.750
hücum etdikdə, iki partiya öz aralarındakı müharibəyə

00:09:56.750 --> 00:09:59.370
fasilə verərək, ortaq düşmənləri olar

00:09:59.370 --> 00:10:01.420
Yaponiya ilə vuruşurdular.

00:10:01.420 --> 00:10:04.880
1945-ci ildə II Dünya Müharibəsi bitdikdə,

00:10:04.880 --> 00:10:06.670
yaponlar məğlub olduqda,

00:10:06.670 --> 00:10:08.530
Çin Kommunist Partiyası və Qomindan arasında

00:10:08.530 --> 00:10:10.100
yenidən geniş miqyaslı

00:10:10.100 --> 00:10:12.260
vətəndaş müharibəsi başladı.

00:10:12.260 --> 00:10:14.850
Bu, tarixdəki ən böyük dönüşlərdən biridir.

00:10:14.850 --> 00:10:18.892
1934 - 1935-ci illərdə məğlubiyyətə çox 
yaxın olan

00:10:18.892 --> 00:10:20.350
Çin Kommunist Partiyası yenidən
mübarizəyə qayıtmışdı.

00:10:20.350 --> 00:10:23.964
Onlar geriyə çəkilməyə məcbur olmuşdular,

00:10:23.964 --> 00:10:25.130
lakin dönüş edə bildilər.

00:10:25.130 --> 00:10:28.480
Onların geri dönüşlərinin

00:10:28.480 --> 00:10:31.086
uğurlu alınmasının səbəbi haqqında
bir neçə nəzəriyyə var.

00:10:31.086 --> 00:10:33.800
Kommunistlər kənd əhalisindən

00:10:33.800 --> 00:10:35.090
çox dəstək alırdılar.

00:10:35.090 --> 00:10:37.460
Onlar Qomindana nəzərən daha çox

00:10:37.460 --> 00:10:38.360
dəstək ala bilmişdi.

00:10:38.360 --> 00:10:41.070
Bu haqda növbəti videolarda danışarıq.

00:10:41.070 --> 00:10:44.290
1949-cu ildə onlar

00:10:44.290 --> 00:10:46.770
Çan Kayşini və Qomindanı məğlub etdilər,

00:10:46.770 --> 00:10:53.770
Qomindanı Tayvanı qaytarmağa
məcbur edib,

00:10:53.770 --> 00:10:56.570
orada hökümət qurdular.

00:10:56.570 --> 00:10:58.760
Beləliklə 1949-cu ilə

00:10:58.760 --> 00:11:02.440
Çin Kommunist Partiyası tərəfindən

00:11:02.440 --> 00:11:06.144
Çin Xalq Respublikası yaradıldı.