1
00:00:00,550 --> 00:00:02,250
Dla tych, którzy dopiero zaczynają

2
00:00:02,250 --> 00:00:04,700
uczyć się o historii Chin

3
00:00:04,700 --> 00:00:07,000
z pierwszej połowy XX wieku

4
00:00:07,000 --> 00:00:09,750
może być ona nieco zagmatwana.

5
00:00:09,750 --> 00:00:13,040
Tak więc celem tego filmu jest omówienie,

6
00:00:13,040 --> 00:00:17,070
przybliżenie ogólnego
zarysu pierwszej połowy

7
00:00:17,070 --> 00:00:19,980
XX wieku w Chinach,

8
00:00:19,980 --> 00:00:22,680
Na początku XX wieku

9
00:00:22,680 --> 00:00:27,390
następuje koniec rządów 
dynastii cesarskich w Chinach.

10
00:00:27,390 --> 00:00:28,380
To wielkie wydarzenie.

11
00:00:28,380 --> 00:00:31,510
Chiny były rządzone przez różne dynastie

12
00:00:31,510 --> 00:00:34,670
przez wiele tysięcy lat.

13
00:00:34,670 --> 00:00:38,340
Ale w miarę jak wkraczamy 
w XX wiek, rządy dynastyczne,

14
00:00:38,340 --> 00:00:43,190
a konkretnie rządy dynastii Qing
stawały się coraz słabsze.

15
00:00:43,190 --> 00:00:45,670
Chiny znacząco ucierpiały 
z rąk Japończyków

16
00:00:45,670 --> 00:00:50,310
podczas pierwszej wojny chińsko-
-japońskiej pod koniec XIX wieku.

17
00:00:50,310 --> 00:00:53,285
Wśród opozycji narastało 
niezadowolenie z tego,

18
00:00:53,290 --> 00:00:55,170
że dynastia, że cesarze

19
00:00:55,170 --> 00:00:57,440
nie modernizują Chin 
w wystarczającym stopniu.

20
00:00:57,440 --> 00:00:59,406
Pamiętajmy, że jest to początek XX wieku.

21
00:00:59,406 --> 00:01:01,370
Reszta świata stawała się 
bardzo, bardzo nowoczesna.

22
00:01:01,370 --> 00:01:02,110
Reszta świata stawała się 
bardzo, bardzo nowoczesna.

23
00:01:02,110 --> 00:01:06,380
W XIX wieku Chiny ucierpiały 
z rąk zachodnich potęg,

24
00:01:06,380 --> 00:01:10,220
które wywierały w Chinach swój 
własny imperialny wpływ.

25
00:01:10,220 --> 00:01:11,210
które wywierały w Chinach swój 
własny imperialny wpływ.

26
00:01:11,210 --> 00:01:14,480
Wielu ludzi uważało, że było to 
spowodowane tym, że Chiny nie były

27
00:01:14,480 --> 00:01:17,950
tak zmodernizowane 
gospodarczo, politycznie

28
00:01:17,950 --> 00:01:20,480
i technologicznie, jak powinny być.

29
00:01:20,480 --> 00:01:22,860
Przenieśmy się teraz do roku 1911.

30
00:01:22,860 --> 00:01:26,220
Miało wtedy miejsce tak zwane 
powstanie w Wuchangu, które

31
00:01:26,220 --> 00:01:30,400
doprowadziło do obalenia dynastii Qing.

32
00:01:30,400 --> 00:01:35,510
W 1912 roku została utworzona Republika 
Chińska ze stolicą w Nankinie.

33
00:01:35,510 --> 00:01:38,470
W Nankinie, o tutaj,
została ona ustanowiona.

34
00:01:38,470 --> 00:01:43,550
Pekin natomiast był oczywiście 
siedzibą chińskiej dynastii.

35
00:01:43,550 --> 00:01:45,870
Pierwszym tymczasowym prezydentem

36
00:01:45,870 --> 00:01:51,530
Republiki Chińskiej był 
dr Sun Jat-sen, to on.

37
00:01:51,530 --> 00:01:53,700
Właściwie nie brał on 
bezpośredniego udziału

38
00:01:53,700 --> 00:01:55,970
w tym powstaniu, które ostatecznie

39
00:01:55,970 --> 00:01:59,460
doprowadziło do obalenia dynastii Qing.

40
00:01:59,460 --> 00:02:02,660
Był wtedy w Denver, Kolorado.

41
00:02:02,660 --> 00:02:05,058
Ale był on wiodącą lub 
jedną z wiodących postaci

42
00:02:05,058 --> 00:02:07,830
w okresie poprzedzającym powstanie,
jedną z wiodących postaci

43
00:02:07,830 --> 00:02:10,329
które stanowiły opozycję i próbowały

44
00:02:10,329 --> 00:02:13,940
wiele razy obalić dynastię.

45
00:02:13,940 --> 00:02:17,090
Ale Sun Yat-sen nie był sam,
był on w zmowie z

46
00:02:17,090 --> 00:02:21,820
Yuan Shikaiem, który był
generałem w starej dynastii.

47
00:02:21,820 --> 00:02:24,270
Ma on swoją własną
fascynującą historię.

48
00:02:24,270 --> 00:02:27,600
Sun Yat-sen zawarł
układ z Yuan Shikaiem,

49
00:02:27,600 --> 00:02:30,250
który miał wielkie polityczne ambicje.

50
00:02:30,250 --> 00:02:33,659
Yuan Shikai stwierdził - 'hej, jeśli 
uda mi się nakłonić cesarza Puyi' -

51
00:02:33,659 --> 00:02:36,462
- ostatniego cesarza Chin - 'jeśli 
uda mi się nakłonić go

52
00:02:36,462 --> 00:02:40,740
do oficjalnej abdykacji, 
chcę zostać prezydentem'.

53
00:02:40,740 --> 00:02:43,320
Sun Jat-sen się na to zgodził,

54
00:02:43,320 --> 00:02:48,050
i w ten sposób Yuan Shikai 
został prezydentem

55
00:02:48,050 --> 00:02:50,880
Republiki Chińskiej.

56
00:02:50,880 --> 00:02:52,450
Ale to było dla niego za mało.

57
00:02:52,450 --> 00:02:55,856
W 1915 roku ogłosił się cesarzem,

58
00:02:55,856 --> 00:02:58,470
co, jak łatwo się domyślić, 
nie ucieszyło zbyt wielu ludzi,

59
00:02:58,470 --> 00:03:01,370
bo mieli oni już dość cesarzy.

60
00:03:01,370 --> 00:03:06,990
W 1916 roku abdykuje, a następnie umiera.

61
00:03:06,990 --> 00:03:09,420
I rozpoczyna się wtedy okres

62
00:03:09,420 --> 00:03:13,510
niezwykle rozdrobnionych rządów w Chinach.

63
00:03:13,510 --> 00:03:16,772
Nawet pod rządami cesarskimi 
chińskie wojsko nie było

64
00:03:16,772 --> 00:03:18,290
jednym, skonsolidowanym organem.

65
00:03:18,290 --> 00:03:21,640
Było ono kontrolowane przez 
różnych watażków

66
00:03:21,640 --> 00:03:25,590
z różnych regionów, z których 
każdy był wierny cesarzowi.

67
00:03:25,590 --> 00:03:29,630
Po abdykacji i śmierci Yuan Shikaia

68
00:03:29,630 --> 00:03:31,700
w 1916 roku, a nawet wcześniej,

69
00:03:31,700 --> 00:03:33,555
gdy ogłosił się cesarzem,

70
00:03:33,555 --> 00:03:37,220
ludzie nie chcieli 
przysięgać mu wierności.

71
00:03:37,220 --> 00:03:39,490
W ten sposób rozpoczyna 
się okres znany jako

72
00:03:39,490 --> 00:03:42,130
era militarystów w Chinach.

73
00:03:42,130 --> 00:03:44,339
To okres największego rozbicia Chin,

74
00:03:44,339 --> 00:03:47,850
bez żadnego scentralizowanego przywództwa.
Każdy z tych regionów --

75
00:03:47,850 --> 00:03:51,310
Ta mapa pokazuje z grubsza, 
jak wyglądały Chiny

76
00:03:51,310 --> 00:03:53,040
podczas ery militarystów.

77
00:03:53,040 --> 00:03:55,190
Każdy z tych regionów 
był kontrolowany przez

78
00:03:55,190 --> 00:03:57,390
innego watażkę, który był odpowiedzialny

79
00:03:57,390 --> 00:03:59,850
za inne wojsko.

80
00:03:59,850 --> 00:04:02,440
Podczas trwania ery militarystów,

81
00:04:02,440 --> 00:04:04,753
zwłaszcza gdy cofniemy się
do wczesnych lat 20-tych,

82
00:04:04,753 --> 00:04:09,120
a do roku 1921 w szczególności,
Sun Jat-sen nie spoczął na laurach.

83
00:04:09,120 --> 00:04:12,340
Udał się na południe, do Kantonu

84
00:04:12,340 --> 00:04:16,510
i ustanowił tam rewolucyjny rząd,

85
00:04:16,510 --> 00:04:19,820
który dążył do

86
00:04:19,820 --> 00:04:23,810
ponownego umocnienia władzy 
w Chinach i przywrócenia

87
00:04:23,810 --> 00:04:25,970
Republiki Chińskiej.

88
00:04:25,970 --> 00:04:27,540
Udaje się więc tam,

89
00:04:27,540 --> 00:04:32,440
ale niestety w 1925 roku umiera na raka.

90
00:04:32,440 --> 00:04:38,790
Partię przez niego zapoczątkowaną,

91
00:04:38,790 --> 00:04:43,490
znaną jako Kuomintang... 
Pozwólcie, że to zapiszę.

92
00:04:43,490 --> 00:04:53,440
...Kuomintang...

93
00:04:53,440 --> 00:04:56,150
Zasadniczo, przechodzi ona w ręce

94
00:04:56,150 --> 00:05:00,042
Generalissimusa Czang Kaj-szeka.

95
00:05:00,042 --> 00:05:01,500
Mówimy, że władza zasadniczo 
przeszła w jego ręce

96
00:05:01,500 --> 00:05:02,950
Mówimy, że władza zasadniczo 
przeszła w jego ręce

97
00:05:02,950 --> 00:05:05,530
dlatego, że kontrolował on większość

98
00:05:05,530 --> 00:05:09,540
sił wojskowych Kuomintangu.

99
00:05:09,540 --> 00:05:13,130
I jest to w zasadzie bardzo 
wczesne stadium tego,

100
00:05:13,130 --> 00:05:15,591
co później przerodzi się 
w wojnę domową w Chinach,

101
00:05:15,591 --> 00:05:22,890
bo w okresie od 1921 roku 
aż do śmierci Sun Jat-sena

102
00:05:22,890 --> 00:05:24,990
można było zaobserwować dużą współpracę

103
00:05:24,990 --> 00:05:27,590
pomiędzy chińskimi nacjonalistami, 
Kuomintangiem,

104
00:05:27,590 --> 00:05:31,540
Związkiem Radzieckim 
i Komunistyczną Partią Chin.

105
00:05:31,540 --> 00:05:34,670
Próbowali wspólnie dojść do tego,

106
00:05:34,670 --> 00:05:36,810
w jaki sposób Chiny 
mogłyby się zjednoczyć.

107
00:05:36,810 --> 00:05:41,830
Ale kiedy Sun Jat-sen umiera
i władza Kuomintangu

108
00:05:41,830 --> 00:05:45,857
przechodzi w ręce 
generalissimusa Czang Kaj-szeka,

109
00:05:45,857 --> 00:05:48,080
ten zaczyna umacniać swoją władzę.

110
00:05:48,080 --> 00:05:49,410
Na samym początku

111
00:05:49,410 --> 00:05:51,810
nie antagonizuje komunistów,

112
00:05:51,810 --> 00:05:56,010
ale w 1927 roku, zaczyna rosnąć w siłę,

113
00:05:56,010 --> 00:06:01,840
zaczyna łączyć różne frakcje

114
00:06:01,840 --> 00:06:02,970
na terenie Chin.

115
00:06:02,970 --> 00:06:04,900
Czyli udaje mu się umocnić władzę.

116
00:06:04,900 --> 00:06:08,470
Ale zaczyna też zwalczać komunistów.

117
00:06:08,470 --> 00:06:11,976
Czang Kaj-szek,
w 1927 zaczyna

118
00:06:11,976 --> 00:06:13,100
walczyć z komunistami.

119
00:06:13,100 --> 00:06:14,683
A komuniści mówią - 'hej, to my

120
00:06:14,683 --> 00:06:19,771
naprawdę reprezentujemy ducha 
tego, co reprezentował Sun Jat-sen' -

121
00:06:19,771 --> 00:06:21,086
a Kuomintang prowadzony przez 
Czang Kaj-szeka odpowiada -

122
00:06:21,086 --> 00:06:23,329
a Kuomintang prowadzony przez 
Czang Kaj-szeka odpowiada -

123
00:06:23,329 --> 00:06:27,385
- 'nie, nie, nie, to my reprezentujemy 
to, co Sun Jat-sen reprezentował,

124
00:06:27,385 --> 00:06:31,330
kiedy ustanowił Republikę Chińską'.

125
00:06:31,330 --> 00:06:36,531
I tak w 1927 r. rozpoczęła się 
chińska wojna domowa.

126
00:06:36,531 --> 00:06:36,850
I tak w 1927 r. rozpoczęła się 
chińska wojna domowa.

127
00:06:36,850 --> 00:06:38,371
Doszło do niej, kiedy to Kuomintang,


128
00:06:38,371 --> 00:06:40,716
dążąc do konsolidacji władzy,

129
00:06:40,716 --> 00:06:43,350
nie tylko usiłował 
skonsolidować władzę watażków,

130
00:06:43,350 --> 00:06:46,670
ale także zaatakował Partię Komunistyczną.

131
00:06:46,670 --> 00:06:51,423
W czasie tych wszystkich wydarzeń,
na początku lat 30-tych,

132
00:06:51,423 --> 00:06:53,210
Japonia po raz kolejny

133
00:06:53,210 --> 00:06:56,470
próbuje narzucić swoją 
imperialną, militarną

134
00:06:56,470 --> 00:06:58,860
potęgę na kontynent chiński.

135
00:06:58,860 --> 00:07:00,970
Zdobyli już Formozę,

136
00:07:00,970 --> 00:07:03,400
obecnie znaną jako Tajwan, i Koreę

137
00:07:03,400 --> 00:07:07,340
podczas pierwszej wojny chińsko-
-japońskiej pod koniec XIX wieku.

138
00:07:07,340 --> 00:07:16,250
Następnie, w 1931 roku, Japończycy 
zaczęli wkraczać do Mandżurii.

139
00:07:16,250 --> 00:07:19,860
Był to początek wieloletniej okupacji

140
00:07:19,860 --> 00:07:23,960
i infiltracji Chin przez Japończyków.

141
00:07:23,960 --> 00:07:26,790
Trwało to aż do 1937 roku,

142
00:07:26,790 --> 00:07:29,350
kiedy to rozpoczęła się oficjalna wojna

143
00:07:29,350 --> 00:07:32,870
między Japończykami a Chińczykami.

144
00:07:32,870 --> 00:07:36,026
Mam tu mapę, która pokazuje ogromny

145
00:07:36,026 --> 00:07:40,050
zakres japońskiej kontroli w tym czasie.

146
00:07:40,050 --> 00:07:43,250
Tak więc we wschodniej Azji, 
pomiędzy Chińczykami a Japończykami,

147
00:07:43,250 --> 00:07:49,440
II wojna światowa była tak naprawdę 
tylko częścią wojny chińsko-japońskiej.

148
00:07:49,440 --> 00:07:51,780
Japończycy wkroczyli do

149
00:07:51,780 --> 00:07:53,890
Chin kontynentalnych na długo przed

150
00:07:53,890 --> 00:07:58,600
oficjalnym rozpoczęciem 
II wojny światowej.

151
00:07:58,600 --> 00:08:01,020
W tym czasie Japonia

152
00:08:01,020 --> 00:08:04,640
wkracza do Mandżurii w 1934 roku, 
a trzeba pamiętać,

153
00:08:04,640 --> 00:08:08,370
że Kuomintang, Partia Nacjonalistyczna
pod przywództwem Czang Kaj-szeka

154
00:08:08,370 --> 00:08:11,160
ściga komunistów.

155
00:08:11,160 --> 00:08:16,560
I w 1934 prawie ich już dopadł.

156
00:08:16,560 --> 00:08:20,510
Komuniści są niemal całkowicie pokonani.

157
00:08:20,510 --> 00:08:22,810
Są otoczeni przez Partię Nacjonalistyczną.

158
00:08:22,810 --> 00:08:26,607
Prowadzi to do ważnego 
wydarzenia w historii Chin,

159
00:08:26,607 --> 00:08:28,381
słynnego Długiego Marszu,

160
00:08:28,381 --> 00:08:31,410
kiedy to Komunistyczna 
Partia Chin, ich wojsko,

161
00:08:31,410 --> 00:08:34,820
maszeruje przez niezwykle trudny teren

162
00:08:34,820 --> 00:08:38,330
aż do północno-zachodniej części Chin.

163
00:08:38,330 --> 00:08:41,262
To jest mapa przedstawiająca 
trasę Długiego Marszu.

164
00:08:41,262 --> 00:08:42,706
W tamtym momencie--

165
00:08:42,706 --> 00:08:48,370
Komunistyczna Partia Chin wydawała się być
wtedy na straconej pozycji, w 1934 roku.

166
00:08:48,370 --> 00:08:50,580
To właśnie wtedy, podczas Długiego Marszu,

167
00:08:50,580 --> 00:08:54,960
Mao Zedong naprawdę zaczął się wyróżniać 
i wykazywać zdolnościami przywódczymi.

168
00:08:54,960 --> 00:08:57,580
To właśnie dowodzenie 
podczas Długiego Marszu,

169
00:08:57,580 --> 00:09:00,080
podczas odwrotu na północny zachód Chin

170
00:09:00,080 --> 00:09:02,698
pozwoliło Mao Zedongowi ostatecznie

171
00:09:02,698 --> 00:09:06,180
przejąć kontrolę nad 
Komunistyczną Partią Chin.

172
00:09:06,180 --> 00:09:10,010
W późniejszych latach, wiemy, 
że wojna chińsko-japońska

173
00:09:10,010 --> 00:09:13,740
praktycznie przerodziła się 
w teatr działań II wojny światowej,

174
00:09:13,740 --> 00:09:17,991
a ostatecznie USA sprzymierzyły się
z aliantami przeciwko Japonii

175
00:09:17,991 --> 00:09:19,200
po ataku na Pearl Harbor.

176
00:09:19,200 --> 00:09:25,210
Potem, w 1945 roku, doszło do ataków

177
00:09:25,210 --> 00:09:27,900
na Hiroszimę i Nagasaki 
z użyciem broni atomowej,

178
00:09:27,900 --> 00:09:30,640
co zasadniczo kończy teatr 
działań na Pacyfiku.

179
00:09:30,640 --> 00:09:36,240
To klęska Japonii - Japonia 
przegrała II wojnę światową.

180
00:09:36,240 --> 00:09:38,565
W tym momencie ponownie
wybucha wojna domowa

181
00:09:38,565 --> 00:09:40,720
pomiędzy dwoma partiami.

182
00:09:40,720 --> 00:09:45,592
Wojna domowa rozpoczęła się 
w 1927 roku, i trwała dalej,

183
00:09:45,592 --> 00:09:48,780
ale kiedy pojawił się wspólny 
wróg - Japonia, która wyraźnie

184
00:09:48,780 --> 00:09:53,699
agresywnie próbowała kontrolować 
coraz więcej Chińczyków,

185
00:09:53,699 --> 00:09:56,750
zasobów, wywierać swój imperialny wpływ,

186
00:09:56,750 --> 00:09:59,370
obie strony na jakiś czas wstrzymały walki

187
00:09:59,370 --> 00:10:01,420
i stwierdziły - 'hej, musimy 
pokonać tych Japończyków'.

188
00:10:01,420 --> 00:10:04,880
Jednak kiedy zakończyła się 
II wojna światowa, w 1945 roku,

189
00:10:04,880 --> 00:10:06,670
kiedy Japończycy zostali pokonani,

190
00:10:06,670 --> 00:10:08,960
ponownie na pełną skalę 
rozgorzała wojna domowa

191
00:10:08,960 --> 00:10:10,100
pomiędzy Komunistyczną Partią Chin a Kuomintangiem.

192
00:10:10,100 --> 00:10:12,140
pomiędzy Komunistyczną Partią Chin a Kuomintangiem.

193
00:10:12,140 --> 00:10:14,690
Prawdopodobnie był to 
największy powrót w historii,

194
00:10:14,690 --> 00:10:18,392
wcześniej Komunistyczna Partia Chin 
w 1934 i 1935 roku

195
00:10:18,392 --> 00:10:20,350
zdawała się być na krawędzi przegranej.

196
00:10:20,350 --> 00:10:23,964
Zostali wtedy zmuszeni do odwrotu.

197
00:10:23,964 --> 00:10:25,130
Udało im się powrócić do siły

198
00:10:25,130 --> 00:10:28,480
i w 1949-- jest wiele teorii,

199
00:10:28,480 --> 00:10:31,086
jak im się to udało.

200
00:10:31,086 --> 00:10:33,800
Może zdołali zyskać duże wsparcie

201
00:10:33,800 --> 00:10:35,090
od ludności wiejskiej.

202
00:10:35,090 --> 00:10:37,460
Albo umiejętniej zdobywali poparcie
niż Kuomintang.

203
00:10:37,460 --> 00:10:38,360
Albo umiejętniej zdobywali poparcie
niż Kuomintang.

204
00:10:38,360 --> 00:10:40,870
Ale o tym może pomówimy w innym filmie.

205
00:10:40,870 --> 00:10:44,212
Niemniej, w 1949 roku 
udało im się pokonać

206
00:10:44,212 --> 00:10:46,770
Czang Kaj-szeka i Kuomintang,

207
00:10:46,770 --> 00:10:53,770
zmusić Kuomintang do 
wycofania się na Tajwan,

208
00:10:53,770 --> 00:10:56,570
ustanowienia rządu na Tajwanie.

209
00:10:56,570 --> 00:10:57,723
I od tamtego czasu

210
00:10:57,723 --> 00:11:02,440
panuje ustanowiona przez 
Komunistyczną Partię Chin w 1949 roku

211
00:11:02,440 --> 00:11:06,144
Chińska Republika Ludowa.