Paul Disain, un ancián dene, dixo: "A nosa lingua e cultura son a xanela a través de que ollamos para o mundo." E, en Turtle Island, o que agora se coñece como América do Norte, hai moitas formas únicas. e marabillosas de ollar para o mundo. Como persoa de herdanza indíxena, quero aprender anishinaabemowin, a miña lingua de herdanza, para ollar para o mundo a través desa ventá. Permíteme conectarme coa miña familia, os meus devanceiros, a miña comunidade e cultura. E permíteme pensar sobre como o vou legar ás futuras xeracións. Como lingüista, estou interesada en como as linguas funcionan en xeral. Podo mirar á fonética e fonoloxía, os sons da fala. Podo ollar á morfoloxía, isto é, a estrutura das palabras. Podo ollar para a sintaxe, que é a estrutura das oracións e frases, para aprender sobre como os humanos almacenamos a linguaxe nos cerebros e como a usamos para nos comunicar. Por exemplo, o anishinaabemowin, coma a maioría de linguas indíxenas, é polisintética, o que significa que hai palabras longuísimas, compostas de pequenas pezas chamadas morfemas. En anishinaabemowin podo dicir "niwiisin", "eu como", cunha soa palabra. Podo dicir "nimino-wiisin", "como ben", tamén cunha soa palabra. Podo dicir "nimino-naawakwe-wiisin", "como un bo xantar", cantas palabras son en inglés? Cinco palabras inglés, unha soa en anishinaabemowin. Ben, teño unha pequena proba para vós. Cunha soa palabra, de que cor é esa diapositiva? Audiencia: Verde. Linday Morcom: De que cor é esa diapositiva? Audiencia: Verde. LM: De que cor é esa diapositiva? Audiencia: Azul. LM: E de que cor é esa diapositiva? (A audiencia murmura.) Prométovos que non son preguntas trampa. Como falantes de inglés vistes dúas diapositivas verdes e dúas azuis. Porén, a forma de categorizarmos as cores varía de idioma a idioma. Se fósedes falantes de ruso teríades visto dúas diapositivas con distintos tons de verde, unha que sería "goluboy", azul claro, e outra "siniy", azul escuro. E estas considéranse cores diferentes. Se fósedes falantes de anishinaabemowin veríades diapositivas que serían ozhaawashkwaa ou ozhaawashkozi, que significa verde ou azul. Non é que os falantes non vexan as cores, é que a forma en que as categorizan e en que entenden os tons é distinta. Así mesmo, existen universais sobre a categorización das cores, que dan información sobre como o cerebro humano entende e expresa o que está vendo. O anishinaabemowin ten outra característica marabillosa: animado ou inanimado, que se marca en todas as palabras. Non é diferente de como o francés e o castelán marcan as palabras como masculinas ou femininas. O anishinaabemowin e outras linguas algonquinas marcan todas as palabras como animado ou inanimado. As palabras que credes que serían animadas son animadas, cousas que teñen pulso: xente, animais, plantas crecendo. Mais tamén hai outras cousas que son animadas que non adiviñariades, coma as pedras. As pedras son animadas, o que nos conta cousas moi interesantes sobre a gramática. Tamén nos conta cousas moi interesantes sobre como os falantes de anishinaabemowin se relacionan e entenden o mundo que os rodea. A parte triste desta historia é que as linguas indíxenas están en perigo. As linguas indíxenas, que teñen tanto coñecemento sobre a cultura, a historia, sobre formas de se relacionar cos outros, sobre formas de nos relacionarmos co entorno. Ó levaren nesta terra desde tempos inmemoriais, estas linguas desenvolvéronse aquí e conteñen coñecemento ambiental que é incalculable, que nos axuda a relacionarnos ben coa terra en que vivimos. Mais si, están en perigo. A inmensa maioría das linguas indíxenas de América do Norte considéranse en perigo, e as que non, considéranse vulnerables. Isto fíxose a mantenta. Nas nosas leis, nas nosas políticas, nas nosas instancias políticas, houbo intentos estatais de eliminar as linguas e culturas indíxenas deste país. Duncan Campbell Scott foi un dos arquitectos do sistema de internados. En 1920, ó redactar o proxecto de lei que obrigaba a asistencia ós internados para os nenos indíxenas dixo: "Quérome librar do problema indio. O noso obxectivo é continuarmos ata que non haxa nin un indio no Canadá que non se absorbese no organismo político e non haxa un asunto indio, nin un Departamento Indio. Esta é a finalidade deste proxecto de lei." As atrocidades que ocorreron nos internados están documentadas. En 1907 P.H. Bryce, que era médico e experto en tuberculose, publicou un informe que mostrou que nalgunhas escolas o 25% dos nenos morrera en epidemias de tuberculose debidas ás condicións nas escolas. Noutras escolas morrera ata o 75% dos nenos. O goberno federal retiroulle os fondos polos seus descubrimentos, e obrigárono a se retirar en 1921. En 1922 publicou as súas investigacións. E durante ese tempo sacaron nenos indíxenas dos seus fogares, das súas comunidades e leváronos á forza a internados relixiosos onde, en moitos casos, sufriron abusos emocionais, físicos e mais sexuais. E, en todos os casos, abusos culturais, xa que estas escolas deseñáranse para elimitar as linguas e as culturas indíxenas. O último internado pechouse no ano 1996. Ata esa data, máis de 150 000 nenos acudiron a esas escolas en 139 institucións en todo o país. En 2007 aprobouse o Convenio sobre os internados indios. Foi a maior demanda colectiva na historia do Canadá. Reserváronse 60 millóns de dólares para establecer a Comisión de Canadá para a Verdade e a Reconciliación (TRC). A TRC deunos a posibilidade de escoitar historias de superviventes, da ver o impacto en comunidades e familias e de conseguir acceso á investigación que explorou todo o efecto dos internados nas comunidades indíxenas e en todo o Canadá. A TRC descubriu que os internados consituíron o que se denomina xenocidio cultural. Afirman que: "O xenodicio físico é a matanza en masa de membros orientada a un grupo, o xenodicio biolóxico é a destrución da capacidade reprodutiva do grupo. E xenocidio cultural é a destrución das estruturas e prácticas que permiten que o grupo continúe a existir como grupo." Xusto os obxectivos declarados de Duncan Campbell Scott. Descrubriron que foi xenocidio cultural, aínda que, como di o escritor infantil e gran orador David Bouchard, se cando constrúes un edificio, e constrúes un cemiterio a carón dese edificio porque sabes que a xente que vaia a ese edificio vai morrer, como lle chamarías? A TRC tamén nos porporcionou 94 chamadas á acción, faros que nos fan avanzar mentres traballamos na reconciliación. Moitas delas afectan á lingua e á cultura. A TRC fainos un chamamento para asegurar educación adecuada e financiada, incluída a lingua e mais a cultura. A recoñecer os dereitos indíxenas, incluídos os dereitos lingüísticos. A crear unha lei sobre idiomas aborixes, coa finalidade de recoñecer e preservar as linguas indíxenas, con financiación asignada. A crear un posto para un comisionario de linguas aborixes e a desenvolver programas lingüísticos post-secundarios, como tamén a reclamar os nomes de sitios que se cambiaran durante a colonización. Ó mesmo tempo que entrou en vigor o Acordo para a Liquidación das Escolas Residencias Indias as Nacións Unidas adoptaron a Declaración de Dereitos dos Pobos Indíxenas no 2007. Declara que os pobos indíxenas teñen dereito a establecer e controlar os seus propios sistemas e institucións educativos, con educación no seus propios idiomas, dunha forma axeitada ós seus métodos culturais de ensino e aprendizaxe. En 2007, cando se intentou aplicar, houbo catro países que votaron en contra. Estados Unidos, Nova Zelandia, Australia e o Canadá. O Canadá adoptou a Declaración das Nacións Unidas sobre os Dereitos dos Pobos Indíxenas en 2010. E en 2015 o goberno prometeuna aplicar. Entón, como deberiamos reaccionar como colectivo? Esta é a situación en que nos atopamos. Das 60 linguas que se falan na actualidade no Canadá, só seis non se consideradan ameazadas polas Nacións Unidas. As seis que non, son cree, anishinaabemowin, stoney, mi'kmaq, dene ou inuktitut; o que soa como unha situación desesperada. Se ides ó Atlas das Linguas do Mundo en Perigo na web da UNESCO, veredes un "r" pequeno xusto a carón desa lingua. Esa lingua é o mi'kmaq. O mi'kmaq pasou por un forte proceso de revitalización debido á adopción dun acordo de autogoberno que conduciu a educación baseada na lingua e na cultura, así que agora hai nenos mi'kmaq que teñen o mi'kmaq como primeira lingua. Hai moito por facer. Estes nenos son estudantes no Mnidoo Mnising Anishinabek Kinoomaage, unha escola de inmersión na illa de Manitoulin, onde estudan en anishinaabemowin. Chegaron á escola no xardín de infancia falando moi pouco, se é que falaban anishinaabemowin. E agora, con nove e dez anos, fan exames de niveis intermedios e fluídos. Do mesmo xeito, tamén teñen unha alta autoestima. Están orgullosos de ser anishinaabe, e teñen unha gran capacidade de aprendizaxe. Mais non toda a educación ten que ser formal. Na nosa comunidade local, temos o Kingston Indigenous Language Nest. KILN é unha organización hoxe en día, pero comezou hai seis anos con membros da comunidade reunidos arredor da mesa da cociña dun ancián. Desde entón, creamos experiencias de aprendizaxe de fin de semana dirixidas a aprendizaxe multixeracional, centradas en transmitir a lingua e a cultura ós nenos. Usamos xogos tradicionais, cancións, comida e actividades para o facer. Temos clases de niveis principiante e mais intermedio que se ofertan aquí mesmo. Temos acordos con comités escolares e bibliotecas para conseguirmos recursos e o idioma na educación formal. As posibilidades son ilimitadas, e estou moi agradecida polo traballo que se fixo para me permitir legar a lingua e a cultura ó meu fillo e a outros nenos da nosa comunidade. Desenvolvemos unha comunidade forte, linda e tamén dinámica, como resultado deste esforzo compartido. Entón, que temos que facer para avanzar? Primeiro de todo, precisamos políticas. Necesitamos políticas aprobadas con financiación que aseguren que as linguas indíxenas se incorporan de forma real na educación, tanto nas reservas coma fóra delas. Nas reservas a educación finánciase menos ca fóra das reservas. E fóra das reservas a educación en linguas indíxenas déixase de lado a miúdo porque a xente pensa que non hai indíxenas nos colexios provinciais, cando de feito, case o 70% dos indíxenas do Canadá viven fóra de reservas. Eses nenos teñen os mesmos dereitos a acceder a súa lingua e cultura. Máis aló de políticas, precisamos de apoio. Con iso non quero dicir só apoio económico. Precisamos espazos para facermos actividades, clases e interactuar con poboacións non indíxenas. Precisamos apoio en forma de xente que queira aprender a lingua. Precisamos que a xente fale de por que estas linguas son importantes. E, para acadarmos iso, precisamos educación. Precisamos acceso a educación con inmersión, xa que é o método máis efectivo para asegurarmos a transmisión das linguas indíxenas. Tamén precisamos educación nas escolas provinciais, necesitamos educación para os non indíxenas, para alcanzarmos así un mellor entendemento e avanzarmos, xuntos, da mellor forma. Teño esta cita colgada na miña oficina. Foi un regalo dun alumno ó que dei clase hai xa anos. Lémbrame a diario que podemos acadar grandes cousas ó traballarmos xuntos. Pero se imos falar de reconciliación, necesitamos recoñecer que a reconciliación que non implica a supervivencia e continuación das linguas e culturas indíxenas non é reconciliación. É asimilación, e non debería ser aceptable para ninguén. O que podemos facer é ollarmos para as chamadas para a acción, podemos ollar para a Declaración das Nacións Unidas sobre os dereitos dos pobos indíxenas e podemos alcanzar un entendemento mutuo de que o que temos, en sentido de herdanza lingüística e cultural para xente indíxena deste país, pagan a pena de conservar. Partindo diso, podemos ir cara adiante, xuntos, para asegurarmos que as linguas indíxenas se transmiten máis alá do 2050, máis alá da seguinte xeración, ata as próximas sete xeracións. Miigwech. Niawen’kó:wa. Grazas. (Aplausos.)