Dene yaşlı Paul Disain,

"Dilimiz ve kültürümüz

dünyayı gördüğümüz penceredir." derdi.

Şimdi Kuzey Amerika olarak bilinen

Kaplumbağa Adası'nda,

dünyayı görmenin birçok
benzersiz ve harika yolu var.

Bir yerli miras insanı olarak,

miras dilim olan Anishinaabemowin'i

öğrenmekle ilgileniyorum,

çünkü dünyayı bu pencereden
görmeme izin veriyor.

Ailemle, atalarımla, topluluğumla,

kültürümle bağlantı kurmamı sağlıyor.

Ayrıca gelecek nesillere
nasıl aktarabileceğimi

düşünmemi de sağlıyor.

Bir dilbilimci olarak

dilin genel olarak 
nasıl işlediğiyle ilgileniyorum.

Fonetik ve fonolojiye -

konuşma seslerine bakarım.

Morfolojiye veya kelimelerin
yapısına bakarım.

İnsanların dili beyninde nasıl sakladığını

ve birbirimizle iletişim kurmak için

nasıl kullandığımızı öğrenmek amacıyla,

cümlelerin ve ifadelerin yapısı olan
söz dizimine bakabilirim.

Örneğin,

Anishinaabemowin, çoğu yerli dil gibi,

polisentetik olarak adlandırılan şeydir,

bu da morfem adı verilen
küçük parçalardan oluşan

çok, çok uzun kelimeler
olduğu anlamına gelir.

Anishinaabemowin'de, "niwiisin"
diyebilirim bu "Yerim" demektir,

tek kelimedir.

''İyi yerim'' demek için
yine bir kelime olan

"nimino-wiisin" diyebilirim.

"Nimino-naawakwe-wiisin" diyebilirim,
"Ben iyi bir öğle yemeği yerim" demektir,

bu kaç İngilizce kelimedir?

İngilizcede beş kelime,
Anishinaabemowinde tek bir kelime.

Şimdi, sizin için küçük bir sınavım var.

Tek kelimelik bir cevapla 
bu slayt hangi renk?

İzleyici: Yeşil.

Lindsay Morcom: Bu slayt ne renk?

İzleyici: Yeşil.

LM: Bu slayt ne renk?

İzleyici: Mavi.

LM: Bu slayt ne renk peki?

(İzleyicinin uğultusu)

Hileli sorular değil, söz veriyorum.

İngilizce konuşucuları olarak sizler

iki yeşil slayt
ve iki mavi slayt gördünüz.

Ancak renkleri kategorilere ayırma şekli
diller arasında farklılık gösterir,

bu yüzden Rusça konuşsaydınız,

yeşilin farklı tonları olan,

"goluboy", açık mavi,

"siniy " yani koyu mavi
renklerini görürdünüz.

Bunlar farklı renkler olarak görülüyor.

Anishinaabemowin konuşucuları olsaydınız,

Ozhaawashkwaa veya Ozhaawashkozi
olan slaytlar görürdünüz,

bu da yeşil veya mavi anlamına gelir.

Konuşmacılar renkleri görmüyor değil,

onları kategorize etme
ve tonları anlama biçimleri

farklıdır.

Aynı zamanda,

insanların rengi kategorilere
ayırma biçiminde

ve bize insan beyinlerinin
gördüklerini nasıl anladıklarını

ve ifade ettiklerini anlatan
evrenseller vardır.

Anishinaabemowin başka 
harika bir şey yapar,

bu da tüm kelimeler üzerinde canlı,
cansız bir işaret koymaktır.

Dolayısıyla, Fransızca ve İspanyolcanın

tüm kelimeleri eril ya da dişil olarak
işaretlemesinden farklı değil.

Anishinaabemowin
ve diğer Algonquian dilleri

tüm kelimeleri canlı
veya cansız olarak işaretler.

Canlandırmayı düşündüğünüz 
şeyler canlıdır,

nabzı olan şeylerdir: insanlar,
hayvanlar, büyüyen bitkiler.

Ama kaya gibi tahmin edemeyeceğiniz

canlı başka şeyler de var.

Kayalar canlı olarak işaretlenir

ve bu bize dil bilgisi hakkında

ve ayrıca Anishinaabemowin konuşucularının

çevrelerindeki dünyayla
nasıl ilişki kurduklarını

ve anladıkları hakkında
gerçekten ilginç şeyler anlatır.

Şimdi bunun üzücü yanı,

yerli dillerin tehlikede olmasıdır.

Kültür, tarih, birbirleriyle
ilişki kurma yolları,

çevremizle

ilişki kurma yolları hakkında

çok fazla bilgiye sahip olan
yerli dillerdir.

Çok eski zamanlardan beri
bu topraklarda bulunan

bu diller burada gelişmiştir

ve üzerinde yaşadığımız
topraklarla iyi ilişki kurmamıza

yardımcı olan paha biçilmez
çevre bilgisi içerirler.

Ama aslında tehlikedeler.

Kuzey Amerika'daki yerli dillerin
büyük çoğunluğunun

nesli tükenmektedir

ve tehlikeye girmeyen diller ise
savunmasızdır.

Bu tasarım gereğidir.

Yasalarımızda, politikalarımızda,

yönetim evlerimizde,

bu ülkedeki yerli dilleri

ve kültürleri ortadan kaldırma
girişimleri bildirilmiştir.

Duncan Campbell Scott,

yatılı okulu sisteminin
mimarlarından biriydi.

1920'de yerli çocuklar için zorunlu
yatılı okula devam gerektiren

bir tasarıyı masaya yatırırken,

"Amerika yerlisi sorunundan
kurtulmak istiyorum.

Amacımız, Kanada'da siyasi yapıya girmeyen

tek bir Amerika yerlisi bulunmayana,

tek bir Amerika yerlisi sorunu ve dairesi

kalmayana kadar devam etmektir;

bu tasarının tüm konusu budur."

Yatılı okullarda meydana gelen
vahşetler belgelendi.

1907'de

doktor ve tüberküloz
uzmanı olan P.H. Bryce,

bazı okullarda çocukların yüzde 25'inin

okullardaki koşulların yarattığı
tüberküloz salgınlarından

öldüğünü belirten bir rapor yayımladı.

Diğer okullarda çocukların
yüzde 75 kadarı ölmüştü.

Bulguları nedeniyle
federal hükûmet tarafından

mali kaynakları kesildi,

1921'de emekliliğe zorlandı

ve 1922'de bulgularını
geniş çapta yayımladı.

Bu süre zarfında,

yerli çocuklar evlerinden alındı,

topluluklarından alındı

ve birçok durumda ciddi duygusal, fiziksel

ve cinsel ve her durumda

kültürel istismar gördükleri 
kilise tarafından işletilen

yatılı okullara zorlandı

ve bu okullar yerli dili

ve kültürü yok etmek için açılmıştı.

Son okul 1996'da kapandı.

O zamana kadar, ülke genelinde
139 kurumda 150.000 çocuk

veya daha fazlası
yatılı okullara devam etti.

2007 yılında,

Yerli Yatılı Okulu Yerleşim Anlaşması
yürürlüğe girdi.

Kanada tarihindeki en büyük toplu davadır.

Kanada Hakikat ve Uzlaşma Komisyonu'nun
kurulması için

60 milyon dolar ayırdı.

HUK, hayatta kalanların 
hikayelerini duyabilme,

ve yatılı okulların yerli topluluklar

ve bir bütün olarak

Kanada üzerindeki tam etkisini içeren

araştırmalara erişebilmemizi sağladı.

HUK, yatılı okulların

kültürel soykırım olarak adlandırılanları
oluşturduğunu tespit etti.

"Fiziksel soykırım,
hedeflenen bir grubun üyelerinin

toplu öldürülmesi,

biyolojik soykırım, o grubun
üreme kapasitesinin yıkımıdır.

Kültürel soykırım, grubun bir grup olarak
devam etmesini sağlayan

bu yapıların ve uygulamaların
yok edilmesidir. "

Duncan Campbell Scott'ın 
belirttiği hedefleri.

Bu yüzden kültürel soykırım
olduğunu öğrendiler,

ancak çocuk kitabı yazarı

ve büyük bir konuşmacı
David Bouchard'ın belirttiği gibi,

bir bina inşa ettiğinizde,

o binanın yanına
bir de mezarlık inşa edersiniz,

çünkü o binaya giren insanların
öleceğini bilirsiniz,

bunu nasıl adlandırırsınız?

HUK ayrıca 94 uzlaşma çağrısı,

uzlaşma çabalarında bulunurken
yol gösterebilecek işaretler verdi.

Bunların birçoğu doğrudan
dil ve kültürle ilgilidir.

HUK bizi dil ve kültür de dahil olmak
üzere yeterli ve finanse edilen

bir eğitim sağlamaya davet ediyor.

Dil hakları da dahil olmak üzere
Yerli haklarını bilmek için.

Yerli dilleri kabul etmeyi

ve korumayı hedefleyen
Aborijin Dilleri Yasası'nı

ekli fonlarla oluşturmak için.

Aborijin Dilleri Komisyonu
için bir pozisyon oluşturmak

ve ortaöğretim sonrası
dil programları geliştirmek

ve kolonileşme süresi 
sırasında değiştirilen

yer adlarını geri almak için.

Yatılı Okul Yerleşim Anlaşması

yürürlüğe girdi,

Birleşmiş Milletler,

Birleşmiş Milletler Yerli Halkların
Hakları Bildirgesi'ni

2007'de kabul etti.

Yerli halkın, kendi dillerinde
eğitim veren kendi eğitim sistemlerini

ve kurumlarını, kendi kültürel eğitim

ve öğretim yöntemlerine 
uygun bir şekilde kurma

ve kontrol etme hakkına

sahip olduğunu belirtmektedir.

2007 yılında,

bu bildirge yürürlüğe girdiğinde

dört ülke karşıt oy kullandı.

Bunlar Birleşik Devletler,
Yeni Zelanda, Avustralya

ve Kanada'ydı.

Kanada, 2010 yılında Birleşmiş Milletler

Yerli Halkların Hakları
Bildirgesi'ni kabul etti.

2015'te hükûmet bildirgeyi
yürürlüğe sokma sözü verdi.

Peki toplu olarak nasıl cevap vereceğiz?

İçinde bulunduğumuz durum şöyle:

Şu anda Kanada'da konuşulan
60 Yerli dilden altısı hariç tümü

Birleşmiş Milletler tarafından
tehlike altında sayılmaktadır.

Yani, olmayan altı Cree, Anishinaabemowin,

Stoney, Mi'kmaq,

Dene ve Inuktitut.

Bu kulağa gerçekten korkunç geliyor.

Ancak UNESCO web sitesi aracılığıyla

Tehlikedeki Dünya Dilleri
Atlası'na giderseniz,

o dilin hemen yanında
küçük bir "r" görürsünüz.

O dil Mi'kmaq'dır.

Mi'kmaq, kültüre 
ve dile dayalı eğitime yol açan

bir özyönetim anlaşmasının
kabul edilmesi nedeniyle

önemli bir canlanma geçirdi

ve şimdi ana dilleri

Mi'kmaq olan çocuklar var.

Yapabileceğimiz çok şey var.

Bu çocuklar, Manitoulin adasında

bir yoğun pratik okulu olan

Mnidoo Mnising Anishinabek Kinoomaage'deki

Anishinaabemowin öğrenen öğrencilerdir.

Okula, kreş zamanı, biraz,

hatta çok az Anishinaabemowin
konuşurken gittiler.

Şimdi, üçüncü sınıf ve dördüncü sınıfta,

orta ve akıcı seviyedeler.

Aynı zamanda,

güzel bir yüksek öz saygıya sahipler.

Anishinaabe halkı olmaktan 
gurur duyuyorlar

ve güçlü öğrenme becerilerine sahipler.

Her eğitimin de örgün eğitim
olması gerekmez.

Yerel topluluğumuzda

Kingston Yerli Dil Yuvası var.

KYDY şu anda bir organizasyon,

ancak altı yıl önce
tutkulu topluluk üyelerinin

bir eski mutfak masasının
etrafında toplanmasıyla başladı.

O zamandan beri, dil ve kültürü
çocuklara aktarmaya odaklandığımız

çok nesil öğrenmeye yönelik

hafta sonu öğrenme deneyimleri oluşturduk.

Bunun için geleneksel oyunlar,
şarkı, yiyecek ve aktivite kullanıyoruz.

Burada hem başlangıç

hem de orta seviyelerde

derslerimiz var.

Örgün eğitimde kaynakların
ve dilin olması için

okul yönetim kurulları
ve kütüphanelerle ortaklık kurduk.

Olasılıklar sınırsız

ve oğluma ve toplumumuzdaki 
diğer çocuklara

dil ve kültür aktarmama
izin veren çalışmalar için

çok minnettarım.

Bu ortak çabanın bir sonucu olarak güçlü,

güzel, canlı bir topluluk da geliştirdik.

Peki, ilerlemek için neye ihtiyacımız var?

Öncelikle, politikaya ihtiyacımız var.

Yerli dilin hem yedekte
hem de yedek dışında

eğitime anlamlı bir şekilde
dahil edilmesini sağlayacak

ekli finansman ile yasalaştırılmış

bir politikaya ihtiyacımız var.

Yedekteyken eğitim yede dışında
olduğundan dan daha düşük bir miktarda

finanse edilebilir.

Yedek dışında,

Yerli dil eğitimi genellikle
görmezden geliniyor

çünkü insanlaraslında
Kanada'daki Yerli halkın

yaklaşık yüzde 70'inin
yedek dışında yaşarken

il okullarında bulunmadıklarını

varsayıyor.

Bu çocuklar dil ve kültürlerine
eşit erişim hakkına sahiptir.

Politikanın ötesinde 
desteğe ihtiyacımız var.

Bu destek sadece mali destek değil.

Yerli olmayan nüfuslarla da
etkinlikler, sınıflar

ve etkileşimler gerçekleştirebileceğimiz
bir alana ihtiyacımız var.

Dili öğrenmek isteyen insanlar gibi

bir desteğe ihtiyacımız var.

İnsanların bu dillerin neden önemli olduğu
hakkında konuşmalarına ihtiyacımız var.

Bunu başarmak için 
eğitime ihtiyacımız var.

Öncelikle dalma eğitimine ihtiyacımız var,

çünkü bu kesinlikle yerli dillerin

aktarılmasını sağlamanın 
en etkili yoludur.

Ancak il okullarında
eğitime de ihtiyacımız var,

yerli olmayan nüfus için
eğitime ihtiyacımız var,

böylece daha iyi bir
karşılıklı anlayışa ulaşabilir

ve birlikte daha iyi bir şekilde 
ilerleyebiliriz.

Bu alıntı ofis duvarımda
çerçeveli bir asılı resimde.

Birkaç yıl önceki göçmen,
dost bir öğrencimin armağanıydı

ve her gün birlikte çalışırsak

harika şeyler başarabileceğimizi
hatırlatıyor.

Ancak uzlaşma hakkında konuşacaksak,

Yerli dillerinin ve kültürünün

hayatta kalmasını

ve devam etmesini sağlamayan
bir uzlaşmanın,

bir uzlaşma olmadığını
kabul etmeliyiz.

Bu asimilasyondur

ve hiçbirimiz için kabul edilebilir
olmamalıdır.

Ama yapabileceğimiz şey
harekete geçme çağrılarına bakmak,

Birleşmiş Milletler Yerli Halkların

Hakları Bildirgesi'ne bakabiliriz

ve bu ülkede Yerli halkın dilsel

ve kültürel mirası açısından
sahip olduğumuz

saklamaya değer ortak bir anlayışa

sahip olduğumuzda

hemfikir olabiliriz.

Buna dayanarak,

Yerli dillerin 2050'nin ötesine,

bir sonraki neslin ötesinde
bir sonraki yedi nesile

aktarılmasını sağlamak için

birlikte adım atabiliriz.

Miigwech. Niawen’kó:wa. Teşekkür ederim.

(Alkış)