0:00:00.760,0:00:03.735
Butun hayotimiz davomida bizni

0:00:03.760,0:00:05.320
nima sog’lom va xursand qiladi?

0:00:06.520,0:00:09.016
O’ylab ko’ringchi, yoruq kelajakingiz

0:00:09.040,0:00:11.096
uchun o’z kuch va vaqtingizni

0:00:11.120,0:00:14.080
nimalagra sarflagan bo’lar edingiz?

0:00:15.120,0:00:17.536
Yaqinda bo’lib o’tgan so’rovlar

0:00:17.584,0:00:22.760
natijasiga qarasak,[br]Millenium avlodining 80 foizi

0:00:22.760,0:00:24.776
hayotlaridagi eng asosiy maqsad,

0:00:24.800,0:00:28.936
bu hayotlarida boylikkar ega bo’lishdir.

0:00:28.960,0:00:33.296
Qolgan yoshlarning 50%i uchun esa,

0:00:33.320,0:00:35.856
hayotdagi eng asosiy maqsad,

0:00:35.880,0:00:37.720
bu mashxur bo’lish ekan.

0:00:38.960,0:00:40.176
(Kulgi)

0:00:40.200,0:00:46.856
Bizga har doim ko’proq ishlash, tirishish[br]va katta etishuvlavga harakat qilish

0:00:46.880,0:00:48.936
kerakligi haqida ta'kidlashadi.

0:00:48.960,0:00:52.616
Bizda shunga harakat qilsak,[br]yaxshiroq hayot kechiramiz,

0:00:52.640,0:00:54.456
degan taassurot tu’giladi.

0:00:54.480,0:00:56.696
Hayotning to’la rasmi

0:00:56.720,0:01:01.936
inson qilgan qarorlari va [br]ular qilgan qarorlarning oqibatlari

0:01:01.960,0:01:04.840
taassurotiga esa,[br]amalda yetib ham bo’lmaydi.

0:01:06.080,0:01:09.136
Insoniyat hayoti to’g’risidagi[br]aksariyat bilimlar,

0:01:09.160,0:01:12.616
inson o’tmishi haqidagi[br]xotirasiga bog’langan.

0:01:12.640,0:01:17.416
Lekin xotiraga 100% ishonish mumkin[br]emasligini hammamiz bilamiz.

0:01:17.440,0:01:21.136
Biz o’tmishda bo’lgan ko’p[br]narsalarni esdan chiqazamiz

0:01:21.160,0:01:24.040
va ba’zan xotiralar boshqacha[br]bo'lib qolishlari mumkin.

0:01:24.800,0:01:29.176
Agarda bizda, hayotni butunlay [br]qanday o’tyapganini ko’rishga

0:01:29.200,0:01:32.056
imkoniyatimiz bo’lgandachi?

0:01:32.080,0:01:36.056
Insonlarning o’smirlikdan boshlab,[br]to qariylik chog’igacha

0:01:36.080,0:01:38.816
kuzatish imkoniyatimiz bo’lgandachi,

0:01:38.840,0:01:42.200
ularni nima rostdan ham sog’lom[br]va baxtli qilishini ko’ra olsakchi?

0:01:43.560,0:01:44.760
Biz buni qila oldik.

0:01:45.640,0:01:47.856
Garvardning Kattalar Rivojlanishi bo’yicha

0:01:47.880,0:01:52.640
o’tkazgan tadqiqotni, eng uzoq muddatli[br]tadqiqot sifatida ko’rib chiqish mumkin.

0:01:53.720,0:01:59.840
75 yil davomida biz, 724 erkak [br]kishining hayotini kuzatdik.

0:02:01.360,0:02:05.856
Yildan yilga ularga ish to’g’risida,[br]shaxsiy hayot va so’gliqlari

0:02:05.880,0:02:10.256
haqida savollar berdik,[br]lekin ularning hayoti qanday

0:02:10.280,0:02:11.720
shakllanishini bilmas edik.

0:02:13.280,0:02:16.896
Bunday tadqiqotlar juda kam bo’ladi.

0:02:16.920,0:02:20.976
Deyarli barcha, shunga o’xshash loyihalar[br]o’n yil ham davom etmaydi,

0:02:21.000,0:02:24.176
chunki, ishtirokchilarning ko’pchligi[br]ketganligi tufayli,

0:02:24.200,0:02:27.096
yoki mablag’ bilan ta’minlashning[br]tugashi tufayli,

0:02:27.120,0:02:29.376
yoki ishtirokchilar qiziqishi o'zgaradi,

0:02:29.400,0:02:33.480
yoki o’limlari tufayli,[br]izdoshlari yo’qligi paytida tugaydi.

0:02:34.280,0:02:36.536
Lekin baxtli tasodiflar va

0:02:36.560,0:02:40.256
tadqiqotchilarning bir nechta avlodi[br]tirishqoqligi tufayli,

0:02:40.280,0:02:41.840
bu loyiha oxirgacha ish yuritdi.

0:02:42.520,0:02:47.016
Bizning 724 erkak kishidan 60 tasi

0:02:47.040,0:02:48.336
haligacha tirik va loyihada

0:02:48.360,0:02:50.536
qatnashishni davom etishyapti.

0:02:50.560,0:02:52.600
Ko’pchiligi 90 yoshdan oshgan.

0:02:53.560,0:02:55.456
Endi esa biz, shu insonlarning

0:02:55.480,0:02:58.840
2000 dan ortiq bolalari orqasidan,[br]kuzatishni boshlayapmiz.

0:02:59.680,0:03:02.000
Men shu loyihaning 4-rahbariman.

0:03:03.400,0:03:08.136
1938 yildan boshlab, 2 guruhga bo’lingan,[br]erkak kishilarning hayotini kuzatmoqdamiz.

0:03:08.160,0:03:10.296
Birinchi guruh ishtirokchilari,

0:03:10.320,0:03:13.016
loyiha boshida, Garvardning[br]2 kurs talabalari edilar.

0:03:13.040,0:03:15.856
Ular o’qishni, Ikkinchi [br]Jahon Urushi paytida bitirishgan

0:03:15.880,0:03:18.320
va ularning ko’pchiligi[br]urushda qatnashishgan.

0:03:19.280,0:03:21.416
Ikkinchi guruh ishtirokchilari esa,

0:03:21.440,0:03:25.616
Bostonning eng kambag’al[br]tumanlarida tug'ilib-o'sishgan.

0:03:25.640,0:03:27.656
O'rganish uchun tanlangan bolalar

0:03:27.680,0:03:31.016
asosan Bostonning[br]1930-yillardagi eng noxush va

0:03:31.040,0:03:32.896
e’tibordan chetda qolgan oilalarga

0:03:32.920,0:03:35.656
mansub ekanligi sababli tanlanishgan.

0:03:35.680,0:03:40.280
Ularning aksariyati suvsiz bo’lgan[br]ijaraga olingan xonadonda yashar edilar.

0:03:42.520,0:03:44.416
Loyihani boshlashdan oldin,

0:03:44.440,0:03:47.376
barcha yigitlar bilan suhbat o’tkazildi.

0:03:47.400,0:03:49.616
Barcha yigitlar tibbiy ko'rikdan o’tishdi.

0:03:49.640,0:03:53.176
Biz ularning uyiga kelib,[br]ota-onalari bilan suhbatlashdik.

0:03:53.200,0:03:55.576
Keyin esa bu yigitlar ulg’ayishdi,

0:03:55.600,0:03:58.016
o’zining xilma-xil taqdirlari bilan.

0:03:58.040,0:04:04.136
Ular zavod xodimlari, huquqshunoslar,[br]shifokorlar va quruvchilar bo’lishdi,

0:04:04.160,0:04:06.520
bittasi hatto AQSH Prezidenti bo’ldi!

0:04:08.160,0:04:12.400
Kimdir alkogolik bo’ldi.[br]Ba’zilari esa shizofreniya bilan kasal.

0:04:13.320,0:04:15.616
Ba’zilari ijtimoiy o’sish bo’yicha

0:04:15.640,0:04:18.856
pastdan eng tepaga harakat qilishdi,

0:04:18.880,0:04:22.160
ba’zilari esa qarama-qarshi[br]yo’nalishda harakat qilishdi.

0:04:23.520,0:04:26.456
Loyihaning asoschilari

0:04:26.480,0:04:28.496
hatto eng sirli orzularida ham,

0:04:28.520,0:04:33.056
men bugun 75 yil o'tib, shu yerda turib,[br]loyiha hali ham ish yuritmoqdaligini

0:04:33.080,0:04:36.160
haqida aytib berishimni,[br]tasavvur ham qilisha olishmagan.

0:04:37.280,0:04:40.896
Har ikki yil, bizning sabrli va o’z ishiga[br]sodig bo’lgan xodimlarimiz,

0:04:40.920,0:04:43.976
bizning ishtirokchilarimizga[br]telefon qilib,

0:04:44.000,0:04:47.120
hayotlari haqida anketa yuborsak[br]bo'ladimi deb so'rashadi.

0:04:48.040,0:04:51.616
Boston markazida yashuvchi[br]yigitlarning ko’pchiligi so'rashadi:

0:04:51.640,0:04:55.520
Nima uchun meni kuzatishni davom etyapsiz?[br]Hayotimda qiziqarli hech narsa yo’q.

0:04:56.600,0:04:58.976
Garvad bitiruvchilari bu kabi[br]savolni berishmaydi.

0:04:59.000,0:05:04.200
(Kulgi)

0:05:08.920,0:05:11.776
Ularning hayotlari haqida[br]aniqlik kiritish uchun,

0:05:11.800,0:05:14.736
biz nafaqat ularga anketa yuboramiz.

0:05:14.760,0:05:17.216
Biz ular bilan ularning[br]uylarida suhbatlashamiz.

0:05:17.240,0:05:20.176
Shifokorlardan bemorning[br]tibbiy kitobchalarini olamiz.

0:05:20.200,0:05:22.696
Ular qon topshirishadi,[br]ularning miyasini tekshiramiz

0:05:22.720,0:05:24.416
bolalari bilan suhbat qilamiz.

0:05:24.440,0:05:29.696
Biz ular xotinlari bilan, eng chuqur[br]tashvishlari suhbatini videoga yozamiz.

0:05:29.720,0:05:33.256
Nihoyat, o’n yil oldin biz,[br]ularning xotinlariga, loyihada

0:05:33.280,0:05:35.656
ishtirok etishni taklif qilganimizda,

0:05:35.680,0:05:38.376
ularning ko’pchiligi[br]“Nihoyat taklif qildila!” deyishdi.

0:05:38.400,0:05:39.456
(Kulgi)

0:05:39.480,0:05:41.176
Demak, biz nimani o’rgandik?

0:05:41.200,0:05:46.416
Ularning hayoti to’g’risidagi, minglab[br]sahifalarda yig’ilgan axborotlardan

0:05:46.440,0:05:49.496
qanday natijalarga

0:05:49.520,0:05:50.720
biz ega bo’ldik?

0:05:51.720,0:05:57.320
Demak, bu natijalar boylik yoki shuhrat[br]va ko’proq ishlash kerak ekanligida emas.

0:05:58.520,0:06:04.816
Balki 75 yillik tadqiqotlardan so’ng,[br]bizga ma'lum bo'lgan eng yorqin fikr bu:

0:06:04.840,0:06:10.040
yaxshi munosabatlar bizni[br]sog’lomroq va baxtliroq qilishadi. Bo’ldi.

0:06:11.000,0:06:14.816
Biz munosabatlar haqida[br]uchta asosiy saboqni o’rganib oldik.

0:06:14.840,0:06:18.936
Birinchidan – odamlar bilan munosabatlar[br]biz uchun juda foydali,

0:06:18.960,0:06:21.456
yolg’izlik esa o’ldiradi.

0:06:21.480,0:06:25.136
Shunisi ma’lum bo’ldiki,[br]oilasi, do’stlari va jamiyat bilan

0:06:25.160,0:06:28.256
aloqasi kuchli bo’lgan insonlar,

0:06:28.280,0:06:32.976
yolg’izlikni tanlagan insonlardan,[br]baxtliroq, jismonan sog’lom va

0:06:33.000,0:06:36.376
uzoqroq umr ko’rishar ekan.

0:06:36.400,0:06:39.816
Yolg’izlik o’zi esa,[br]insonni zaharlashi mumkinligi aniqlandi.

0:06:39.840,0:06:44.976
O’zining niyatisiz boshqa insonlardan,[br]ko’proq ajralgan odamlar,

0:06:45.000,0:06:48.216
yolg’iz emas insonlarga ko’ra,[br]o’zini baxtsizroq his qilishadi,

0:06:48.240,0:06:51.176
yosh paytlarida salomatligi[br]tezroq yomonlashadi,

0:06:51.200,0:06:53.416
miya harakati sekinlashi boshlanadi

0:06:53.440,0:06:57.000
va hayoti qisqaroq bo’lishi kuzatildi.

0:06:58.040,0:07:01.256
Eng achinarli narsa shundaki,[br]qachon so’rashingizdan qat’iy nazar,

0:07:01.280,0:07:05.880
beshtadan kamida bitta amerikalik sizga,[br]men yolg’izman deb javob beradi.

0:07:07.040,0:07:09.696
Biz bilamizki, insonlar olomonda ham,

0:07:09.720,0:07:12.376
turmush hayotda ham[br]yolg’iz bo'lishadi,

0:07:12.400,0:07:14.536
shunday qilib, biz bilib olgan[br]2 saboq:

0:07:14.560,0:07:17.656
bu do'stlaringiz qanchaligida emas,

0:07:17.680,0:07:21.176
yoki doimiy juftungiz borligi haqida emas,

0:07:21.200,0:07:25.840
balki yaqinlaringiz bilan orangizdagi[br]munosabatlaringiz sifatidadir.

0:07:26.560,0:07:31.336
Mojaro holatida yashas,[br]bizning sog’ligimizga juda zararli ekan.

0:07:31.360,0:07:35.336
Masalan, sevgi va muhabbat[br]yetishmaydigan ixtilofli oilalar,

0:07:35.360,0:07:41.136
insonning sog’ligiga juda zararlidir,[br]balki ajralishdan ham ta’siri kattaroq.

0:07:41.160,0:07:45.936
Yaxshi ruhiy muhitdagi hayot esa,[br]biz uchun himoya hisoblanadi.

0:07:45.960,0:07:49.056
Bizning ishtirokchilarimizning yoshi[br]80 dan oshgandan so’ng,

0:07:49.080,0:07:52.096
biz orqaga nazar tashlashga qaror qildik,

0:07:52.120,0:07:53.696
kim baxtli va sog’lom

0:07:53.720,0:07:57.696
80 yasharlik kishi bo’ladi va kim bo’la[br]osmasligini, bashorat qila olarmidik

0:07:57.720,0:07:58.920
degan savol tug’ildi.

0:07:59.680,0:08:03.896
Biz ishtirokchilarimizning [br]50 yashar paytlaridagi

0:08:03.920,0:08:05.280
barcha ma’lumotlarni yig’ib,

0:08:06.080,0:08:08.616
ular keksayib qanday bo’lishlari,

0:08:08.640,0:08:11.536
ularning u yoshdagi xolesterin[br]darajasi bog’liq emas.

0:08:11.560,0:08:15.016
Balki ularning munosabatlari[br]qanday rivojlanishiga bog’liq.

0:08:15.040,0:08:19.936
50 yoshda munosabatlari bilan[br]mamnun bo’lgan insonlar,

0:08:19.960,0:08:22.360
80 yoshda sog’lomroq bo’lishar ekan.

0:08:23.680,0:08:26.856
Yaxshi va yaqin munosabatlar,[br]bizni taqdir zarbalari

0:08:26.880,0:08:29.640
va keksalikdan himoya qiluvchi[br]qalqon kabi bo’lar ekan.

0:08:30.480,0:08:34.456
80 yoshdan oshgan eng baxtli juftliklar,

0:08:34.480,0:08:36.535
bizga shunday deyishgan,

0:08:36.559,0:08:39.496
hatto eng qattiq jismoniy[br]og’riqlar paytlarida ham,

0:08:39.520,0:08:41.480
ular yaxshi kayfiyatda qolishar ekan.

0:08:42.400,0:08:45.656
Lekin, baxtsiz munosabatda[br]bo'lgan insonlar esa,

0:08:45.680,0:08:48.616
jismoniy og’riqlar paytida,[br]hissiy og’riq ularga qo’shilib,

0:08:48.640,0:08:51.680
ularning azobi kuchayar ekan.

0:08:52.360,0:08:56.736
Biz munosabatlar va sog’liq haqidagi[br]o’zlashtirib olgan 3-saboqimiz,

0:08:56.760,0:09:00.016
yaxshi munosabatlar nafaqat[br]tanamizni himoyalaydi,

0:09:00.040,0:09:01.520
balki miyamizni ham himoyalaydi

0:09:02.440,0:09:07.096
Shu narsa aniqlandiki,[br]80 yoshdan so’ng,

0:09:07.120,0:09:11.016
mustahkam va ishonchli munosabatlarda[br]bo'lish, siz uchun himoya bo'ladi,

0:09:11.040,0:09:13.016
boshqa insonga qiyin paytlarda

0:09:13.040,0:09:17.176
tayana oladigan munosabatlarda[br]bo'lgan insonlarning

0:09:17.200,0:09:20.896
xotirasi yaxshiroq saqlanib qolinishi[br]ma'lum bo'ldi.

0:09:20.920,0:09:22.416
Va boshqa insonga

0:09:22.440,0:09:25.576
qiyin paytlarda tayana olmaydigan[br]munosabatlarda bo'lgan

0:09:25.600,0:09:29.480
insonlarda xotira bilan muammolar[br]ancha oldin sodir bo’ladi.

0:09:30.520,0:09:33.976
Shu bilan birga, yaxshi munosabatlar,[br]har doim beg’uborlik degani emas.

0:09:34.000,0:09:37.576
80 yoshdan oshgan ba’zi juftliklarimizda,[br]kecha va kunduz

0:09:37.600,0:09:39.336
janjal davom etishi mumkin, lekin,

0:09:39.360,0:09:42.536
modomiki ular, bir-birlarini[br]qo’llab-quvvatlashni davom etishsa,

0:09:42.560,0:09:44.376
bunday janjallar ularning xotirasiga,

0:09:44.400,0:09:48.000
katta zarar yetkazib bera olmasligi[br]ma'lum bo'ldi.

0:09:49.600,0:09:52.336
Asosiy fikr shundaki,

0:09:52.360,0:09:58.056
yaxshi va yaqin munosabatlar,[br]salomatlik va yaxshi kayfiyat garovidir,

0:09:58.080,0:10:01.016
ha, bu donolik dunyo kabi eskidir.

0:10:01.040,0:10:04.880
Nima uchun buni o’zlashtirish qiyin,[br]e’tiborsiz qoldirish esa oson?

0:10:05.560,0:10:07.016
Chunki biz oddiy odammiz.

0:10:07.040,0:10:09.856
Biz hayotimizni yaxshilaydigan va

0:10:09.880,0:10:11.576
uni shunday qoldiradigan

0:10:11.600,0:10:14.360
qisqa va tez muddatli echimlarni[br]afzal ko’ramiz.

0:10:15.320,0:10:18.656
Lekin munosabatlarda hech [br]qanday kafolat yo’q,

0:10:18.680,0:10:22.496
ular juda murakkab va sizdan har doim[br]oila va do’stlaringiz

0:10:22.520,0:10:25.176
uchun harakatni talab qilashadi.

0:10:25.200,0:10:28.536
Bu butun umr ishidir.[br]Va buning oxiri yo’q.

0:10:28.560,0:10:33.616
Bizning 75 yillik tadqiqotimizda,[br]o’z hamkasblarini do'st qilgan

0:10:33.640,0:10:39.456
ishtirokchilarimiz, nafaqaga chiqqan[br]eng baxtli insondirlar.

0:10:39.480,0:10:42.456
Huddi Millenium avlodi orasida[br]o’tkazilgan so’rovlarga kabi,

0:10:42.480,0:10:46.096
ishtirokchilarimizning yoshlik paytida[br]ko’pchiligi,

0:10:46.120,0:10:50.136
ulg’aygan paytlarida, boylik, shuhrat[br]va ulkan muvaffaqiyatlar,

0:10:50.160,0:10:54.096
ularga baxtli hayot uchun eng kerakli[br]narsa deb, chin dildan ishonishar edi.

0:10:54.120,0:10:58.296
Lekin 75 yil davomida o’tkazilgan[br]tadqiqotlar natijasida,

0:10:58.320,0:11:03.976
do’stlari, oilasi va yaqin insonlari bilan[br]mustahkam munosabatlar qurish

0:11:04.000,0:11:07.240
yaxshiroq ekanligi, bizga[br]qayta-qayta isbot bo’ldi.

0:11:09.080,0:11:11.056
Siz nima deb o’ylaysiz?

0:11:11.080,0:11:14.840
Aytaylik, hozir siz 25, 40[br]yoki 60 yoshdasiz.

0:11:15.800,0:11:18.760
Siz uchun munosabatlarga kuch[br]sarflamoq nimani anglatadi?

0:11:19.760,0:11:22.880
Imkoniyatlar esa deyarli cheksiz.

0:11:23.600,0:11:29.696
Bu ekran yonida o’tirishning o’rniga,[br]boshqa insonlar bilan vaqt o’tkazish,

0:11:29.720,0:11:34.176
yoki munosabatlarni yangilash uchun[br]qiziq fikrlar o’ylab topish:

0:11:34.200,0:11:36.400
ko’chada aylanish[br]yoki kechki uchrashuvdir,

0:11:37.360,0:11:42.216
yoki uzoq vaqtdan beri gaplashmagan[br]qarindoshga telefon qilish,

0:11:42.240,0:11:45.736
chunki hammamizga ma’lumki,[br]bunday narsalar,

0:11:45.760,0:11:47.976
ko’pincha oilalardagi kelishmovchiliklar

0:11:48.000,0:11:50.080
sababi bilan bo’ladi.

0:11:52.000,0:11:55.920
Men Mark Tvenning so’zlari[br]bilan yakunlamoqchiman.

0:11:57.280,0:11:59.656
Bir asrdan oldin,

0:11:59.680,0:12:02.296
u o’z o’tgan hayotiga qarab,

0:12:02.320,0:12:03.600
shunday yozgan edi:

0:12:04.840,0:12:08.536
“Vaqt yo’q – umr juda qisqa,

0:12:08.560,0:12:13.720
fitnalikka, avf etishga, safro[br]va javobga da’vad qilishga.

0:12:14.720,0:12:17.536
Sevish uchun faqat vaqt bor,

0:12:17.560,0:12:21.280
lekin, shunga ham bir zum bor”.

0:12:22.760,0:12:27.136
Yaxshi hayot faqat yaxshi[br]munosabatlar orqali quriladi.

0:12:27.160,0:12:28.376
Rahmat.

0:12:28.400,0:12:33.840
(Qarsaklar).