0:00:00.423,0:00:05.309
Vitin e kaluar, po jetoja me [br]këtë familje vendase në Indi.

0:00:06.547,0:00:08.228
Një pasdite,

0:00:08.252,0:00:10.680
djali i ri ishte duke ngrënë,

0:00:10.704,0:00:15.805
në momentin që më shikoi, [br]ai shpejt e fshehi kërrin pas shpinës.

0:00:16.694,0:00:21.278
I nevojitej shumë bindje për të [br]më treguar se cfarë ishte dukë ngrënë.

0:00:21.994,0:00:25.345
Doli të ishte larvë e tenjës,

0:00:25.369,0:00:28.748
një delikatesë tradicionale për[br]njerëzit indigjen Madia.

0:00:29.364,0:00:30.575
Unë qava,

0:00:30.599,0:00:33.067
"Oh Zot, je duke i ngrënë këto?!

0:00:33.091,0:00:35.421
Shpresoj që ka mbetur pak edhe për mua."

0:00:36.466,0:00:38.928
Pashë mosbesim në sytë e djalit.

0:00:38.952,0:00:40.833
"Ju... i hani këto?"

0:00:42.388,0:00:45.338
"Unë i dua këto", u përgjigja unë.

0:00:46.513,0:00:49.846
E vërejta se [br]nuk po më besonte aspak.

0:00:50.678,0:00:53.045
Si ka mundësi që një [br]grua e civilizuar, e edukuar

0:00:53.045,0:00:55.413
të pëlqej ushqimin e njejtë si ai?

0:00:56.562,0:01:00.277
Më vonë, unë diskutova këtë temë[br]me babain e tij,

0:01:00.301,0:01:03.388
dhe rezultoi të ishte një [br]cështje shumë sensitive.

0:01:04.793,0:01:06.831
Ai tha gjëra si :

0:01:06.855,0:01:10.190
" Oh, vetëm djalit tim i [br]pëlqen të ushqehet me të.

0:01:10.214,0:01:13.084
Ne i themi atij, [br]'Hiq dorë, është e keqe.'

0:01:13.108,0:01:14.978
Ai nuk dëgjon, ju e shihni.

0:01:15.002,0:01:18.915
Ne kemi hequr dorë nga ushqyerja [br]me një gjë të tillë shumë kohë më parë."

0:01:19.763,0:01:21.831
" Pse? " -pyeta unë.

0:01:22.752,0:01:25.126
"Ky është ushqimi juaj tradicional,

0:01:26.108,0:01:28.700
është në dispozicion në ambientin tuaj,

0:01:28.724,0:01:30.170
është i shëndetshëm,

0:01:30.194,0:01:32.898
dhe unë mund tju[br]garantoj që është e shijshme.

0:01:33.584,0:01:35.554
Pse është keq [br]të ushqehemi me të?"

0:01:36.768,0:01:38.437
Zotëriu ra në heshtje.

0:01:39.360,0:01:40.529
Unë pyeta:

0:01:40.998,0:01:45.343
" A ju kanë thënë se [br]ushqimi juaj është i keq,

0:01:45.367,0:01:48.472
se ta hash atë është e prapambetur,

0:01:48.496,0:01:49.984
jo e civilizuar?"

0:01:51.960,0:01:53.683
Me qetësi, ai pohoi me kokë,

0:01:55.069,0:02:01.209
Kjo ishte një nga shumë herët ne punen[br]time me njerëz vendas në Indi

0:02:01.233,0:02:03.537
që kam dëshmuar turpin rreth ushqimit,

0:02:04.545,0:02:08.171
turpin ndaj ushqimit që të pëlqen,

0:02:08.195,0:02:11.372
ushqimit që është ngrënë [br]ndër gjenerata me radhë,

0:02:11.396,0:02:13.416
qenka në një mënyrë inferior,

0:02:13.440,0:02:14.813
madje edhe jonjerëzor.

0:02:16.008,0:02:21.152
Ky turp nuk është i kufizuar në[br]ushqime jo të zakonshme, të ngjitshme,

0:02:21.176,0:02:23.997
si insektet ose minjtë, ndoshta,

0:02:24.021,0:02:27.203
por kjo zgjatet edhe në[br]ushqime të rregullta:

0:02:27.227,0:02:29.219
perimet e bardha,

0:02:29.243,0:02:32.035
kërpudhat, lulet

0:02:32.059,0:02:36.403
teknikisht, gjithcka që [br]rrëmohet por nuk kultivohet.

0:02:37.172,0:02:40.708
Në Indinë indigjene, [br]ky turp është i pranishëm në cdo sferë.

0:02:41.946,0:02:43.700
Cdo gjë mund ta nxit atë.

0:02:44.308,0:02:49.194
Një magjistër vegjetarian i shkallës së lartë [br]punësohet në një shkollë,

0:02:49.218,0:02:53.666
brenda disa javëve, fëmijët i thonë prindërve [br]të tyre se sa e shpifur është të hash karbohidrate

0:02:53.690,0:02:55.364
ose mëkat të hash mish.

0:02:56.202,0:03:00.272
Një program nutricioni i qeverisë[br]shërben oriz pushatak,

0:03:00.296,0:03:03.392
tani askush nuk dëshiron të [br]konsumoj oriz të kuq ose mel.

0:03:03.984,0:03:08.798
Një OJQ ofron një dietë ideale për [br]gratë shtatzënë në këtë fshat.

0:03:09.344,0:03:10.640
Ja ku e keni.

0:03:10.664,0:03:13.015
Të gjitha nënat e ardhshme[br]ndjehen të trishtuara

0:03:13.039,0:03:15.581
që nuk mund të përballojnë[br]financiarisht molla dhe krepa.

0:03:16.009,0:03:19.219
Njerëzit thjesht i harrojnë frutat

0:03:19.243,0:03:21.492
që mund të merren nga toka e pyllit.

0:03:22.611,0:03:23.999
Punonjësit e shëndetësisë,

0:03:25.086,0:03:27.206
misionarët fetar.

0:03:27.230,0:03:29.668
punonjësit e rëndomtë të qeverisë

0:03:29.692,0:03:32.664
madje edhe fëmijët e tyre të edukuar

0:03:32.688,0:03:37.264
bukfalisht, po i akuzojnë njerëzit indigjen

0:03:37.288,0:03:40.562
se ushqimi i tyre nuk është aq i mirë,

0:03:40.586,0:03:42.238
jo aq i civilizuar.

0:03:43.480,0:03:46.024
Në këtë mënyrë ushqimi vazhdon të zhduket,

0:03:46.972,0:03:48.519
pak nga pak në një kohë të caktuar.

0:03:49.836,0:03:54.185
Po pyes nëse ndonjëri nga ju[br]ka konsideruar

0:03:54.209,0:03:57.754
se a mund të kenë komunitetet tuaja [br]një histori të ngjashme rreth ushqimit.

0:03:59.468,0:04:02.671
Nëse do të flisnit me [br]gjyshen tuaj 90-vjecare,

0:04:03.587,0:04:05.540
a do t'i përmendte ajo disa ushqime

0:04:05.540,0:04:08.631
të cilat as nuk i keni parë e [br]as nuk keni dëgjuar për to?

0:04:08.631,0:04:11.390
A jeni të vetëdijshëm se sa nga [br]ushqimi i komunitetit tuaj

0:04:11.414,0:04:13.280
nuk është më në dispozicion për juve?

0:04:14.652,0:04:16.488
Ekspertët vendas më thonë

0:04:16.512,0:04:22.374
se ekonomia ushqimore e Afrikës Jugore [br]tani varet plotësisht nga ushqimet e importuara.

0:04:23.493,0:04:25.637
Misri është bërë primar,

0:04:25.661,0:04:31.635
përderisa melekuqja, meli, kokrrat, [br]zhardhokët janë të gjitha të humbura.

0:04:32.384,0:04:35.406
Kështu janë edhe legumet dhe perimet,

0:04:35.430,0:04:39.058
derisa njerëzit hanë patate dhe qepë,[br]lakra dhe karrota.

0:04:39.921,0:04:41.771
Në vendin tim,

0:04:41.795,0:04:44.598
kjo humbje e ushqimit është kolosale.

0:04:45.077,0:04:49.144
India moderne ka mbetur me oriz, drithëra

0:04:49.168,0:04:51.352
dhe diabet.

0:04:52.220,0:04:57.401
Dhe ne kemi harruar plotësisht ushqimet[br]sic janë larmitë e zhardhokëve,

0:04:57.425,0:05:01.260
sapitë e pemëve, peshku dhe butakët,

0:05:01.284,0:05:03.176
farat e vajit,

0:05:03.200,0:05:07.285
molusqet, kërpudhat, insektet,

0:05:07.309,0:05:10.436
mishrat e kafshëve të vogla, jo të rrezikuara,

0:05:10.460,0:05:14.629
që kanë qenë të gjitha të[br]disponueshme në rrethinat tona.

0:05:15.804,0:05:17.645
Ku ka mbetur ky ushqim?

0:05:18.630,0:05:21.719
Pse janë shportat tona të ushqimit aq të vogla?

0:05:22.895,0:05:29.044
Ne mund të flasim për arsyet komplekse[br]politike, ekonomike dhe ekologjike,

0:05:29.068,0:05:33.349
por unë jam këtu të flas[br]për fenomenin njerëzor, turpin.

0:05:34.590,0:05:38.315
sepse turpi është një pikë kruciale

0:05:38.339,0:05:42.438
me të cilin ushqimi me[br]të vërtetë zhduket nga pjata jote.

0:05:43.444,0:05:44.900
Cfarë bën turpi?

0:05:45.845,0:05:48.512
Turpi të bën të ndjehesh i vogël,

0:05:48.536,0:05:50.071
i trishtuar,

0:05:50.095,0:05:51.317
jo i vlefshëm,

0:05:51.341,0:05:52.715
jo njerëzor.

0:05:53.543,0:05:57.549
Turpi krijon një disonancë kognitive.

0:05:58.115,0:05:59.906
Ai shtrembëron historitë e ushqimit.

0:06:00.963,0:06:02.676
Më lini të marr një shembull.

0:06:03.549,0:06:05.793
Si do të doje të kishe

0:06:05.793,0:06:08.945
një ushqim bazik, të mrekullueshëm[br]dhe të përshtatshëm,

0:06:09.817,0:06:13.113
që është i disponueshëm me bollëk[br]në mjedisin tuaj?

0:06:13.137,0:06:15.298
E vetmja gjë që duhet të bëni[br]është ta mbledhni, ta thani, ta ruani,

0:06:15.322,0:06:17.695
dhe duhet ta bëni këtë për një vit

0:06:17.719,0:06:20.093
që të gatuani sa më shumë[br]pjata që dëshironi me atë.

0:06:20.117,0:06:24.033
India kishte një ushqim[br]të quajtur "mahua,"

0:06:24.701,0:06:27.746
kjo lulja këtu.

0:06:27.746,0:06:31.289
Unë kam qenë duke e hulumtuar[br]këtë ushqim për 3 vitet e fundit.

0:06:31.289,0:06:34.895
Shquhet si ushqim i shëndetshëm [br]në traditën indigjene

0:06:35.651,0:06:40.230
dhe në njohuritë shkencore.

0:06:40.254,0:06:42.311
Për vendasit,

0:06:43.130,0:06:45.861
ka qenë primar për 4 deri[br]në 6 muaj në vit.

0:06:45.861,0:06:49.398
Në shumë mënyra, është i ngjajshëm[br]me marulën tuaj lokale,

0:06:50.739,0:06:54.447
përvec se është lule, jo frut.

0:06:54.471,0:06:57.403
Aty ku pyjet janë të pasura.

0:06:57.403,0:07:00.169
njerëzit ende mund t'i hanë[br]gjatë gjithë vitit

0:07:00.193,0:07:03.548
dhe janë mjaft të tepërta sa të shiten.

0:07:03.572,0:07:05.441
Kam gjetur 35 specialitete me mahua

0:07:06.292,0:07:11.273
që askush nuk i konsumon më.

0:07:11.297,0:07:13.971
Ky ushqim nuk njihet më si ushqim,

0:07:15.225,0:07:19.860
por si material i gjallë për liker.

0:07:19.884,0:07:22.036
Mund të arrestoheni nëse e keni në shtëpi.

0:07:23.162,0:07:25.830
Arsyeja? Turpi.

0:07:26.417,0:07:29.211
Kam folur me njerëz indigjen [br]në të gjithë Indinë

0:07:29.211,0:07:32.646
se pse nuk konsumohet më mahua.

0:07:35.701,0:07:38.173
Dhe mora në cdo vend përgjigjien e njejtë.

0:07:39.237,0:07:42.484
"Oh, e kemi ngrënë kur kemi[br]qenë të varfër dhe duke vdekur nga uria.

0:07:43.405,0:07:45.224
Pse duhet ta hamë tani?

0:07:45.248,0:07:47.375
Ne kemi oriz dhe grurë,."

0:07:48.574,0:07:50.869
Dhe pothuajse në të njejtën frymë,

0:07:50.893,0:07:54.111
njerëzit me tregojnë se[br]sa e shëndetshme është mahua."

0:07:54.835,0:07:58.500
Gjithmonë ka histori të të moshurave [br]që kanë ngrënë mahua.

0:07:59.222,0:08:03.186
"Kjo gjyshe e jona ka pasur 10 fëmijë,

0:08:03.210,0:08:07.543
pavarësisht, ajo ka vazhduar të punojë[br]shumë, pa u lodhur, pa u sëmurë."

0:08:08.896,0:08:13.584
Ky rrëfim i njejtë gjithkund.

0:08:14.634,0:08:15.865
Si ka mundësi?

0:08:16.442,0:08:18.648
Si ka mundësi që ushqimi i njejtë

0:08:18.672,0:08:23.764
të perceptohet si shumë i shëndetshëm [br]dhe njëkohësisht ushqim i varfërisë,

0:08:23.788,0:08:25.706
pothuajse në të njejtën fjali?

0:08:26.822,0:08:29.653
E njejta vlen edhe për [br]ushqimet e tjera të pyllit.

0:08:29.653,0:08:32.612
Kam dëgjuar histori [br]pas historive dëshpëruese,

0:08:32.636,0:08:35.528
të skajshmërisë dhe urisë,

0:08:35.552,0:08:39.376
të njerëzve që kanë mbijetuar me mbeturina[br]të gjetura në pyll.

0:08:40.455,0:08:42.001
sepse aty nuk kishte ushqim.

0:08:43.207,0:08:45.272
Nëse gërmoj më thellë,

0:08:45.296,0:08:47.162
kuptoj se mangësia e ushqimit

0:08:47.162,0:08:50.249
nuk ishte për dicka [br]të respektueshme si orizi.

0:08:52.396,0:08:54.061
Unë i pyeta ata,

0:08:54.085,0:08:57.838
"Si kuptuat se të ashtuquajturat [br]mbeturina janë të ngrënshme?

0:08:59.141,0:09:03.878
Kush ju tha juve se[br]zhardhokët tuaj të hidhur

0:09:03.902,0:09:07.380
do të ëmbëlsohen nëse [br]qëndrojnë gjatë gjithë natës në burim?

0:09:07.380,0:09:10.395
Apo si të merrni mishin[br]nga një guacë e kërmillit?

0:09:10.419,0:09:12.869
Apo si të bëni një grackë[br]për një mi të egër?"

0:09:14.085,0:09:17.327
Kjo ndodh kur ata[br]fillojnë të kruajnë kokat e tyre,

0:09:17.351,0:09:20.487
dhe kuptojnë se e kanë mësuar[br]nga paraardhësit e tyre,

0:09:21.347,0:09:27.265
që ata kanë jetuar dhe përparuar[br]me këto ushqime për shekuj

0:09:27.289,0:09:29.470
para se të shfaqej orizi,

0:09:29.494,0:09:32.529
dhe ishin më të[br]shëndetshëm se gjenerata e tyre.

0:09:34.029,0:09:36.318
Ja kështu funksionon ushqimi,

0:09:37.898,0:09:39.467
kështu funksionon turpi:

0:09:39.491,0:09:45.857
bën që ushqimi dhe traditat e ushqimit të[br]zhduken nga jeta dhe kujtesa e njerëzve

0:09:45.881,0:09:48.051
pa e kuptuar atë.

0:09:49.971,0:09:52.914
Si ta largojmë këtë trend?

0:09:53.847,0:09:59.882
Si t'i rideklarojmë sistemet tona të [br]bukura dhe komplekse të ushqimit natyral,

0:10:01.017,0:10:05.818
ushqimit të dhënë tek ne nga Nëna Natyrë, [br]duke u bazuar në ritmin e saj,

0:10:06.718,0:10:10.864
ushqimit të përgatitur nga [br]nënat tona me qejf

0:10:10.888,0:10:13.768
dhe të ngrënë nga[br]baballarët tanë me mirënjohje,

0:10:14.786,0:10:19.487
ushqimit që është i shëndetshëm, [br]vendor, natyral,

0:10:19.511,0:10:22.311
i larmishëm, i shijshëm,

0:10:22.335,0:10:25.312
që nuk kërkon kultivim,

0:10:25.336,0:10:27.477
që nuk dëmton ekologjinë tonë,

0:10:27.501,0:10:29.106
nuk kushton asgjë?

0:10:30.360,0:10:32.210
Të gjithëve na duhet ky ushqim,

0:10:32.234,0:10:35.338
nuk mendoj se duhet të ju tregoj se pse.

0:10:36.489,0:10:40.093
Nuk duhet t'ju tregoj [br]për krizën globale të shëndetit,

0:10:40.117,0:10:42.659
ndryshimet klimatike, krizën ujore,

0:10:42.683,0:10:44.023
thatësinë e dheut,

0:10:44.047,0:10:46.039
sistemet e rrënuara agrikulturore,

0:10:46.063,0:10:47.218
të gjitha.

0:10:48.040,0:10:52.333
Por për mua, arsyet me rëndësi të[br]barabartë pse na duhen këto ushqime

0:10:52.357,0:10:54.139
janë thellësisht të ndjera,

0:10:55.059,0:10:57.652
sepse ushqimi është [br]shumë gjëra, ju e shihni.

0:10:58.355,0:11:02.072
Ushqimi është ushqyerje, ngushëllim,

0:11:02.096,0:11:04.861
kreativitet, komunitet.

0:11:04.885,0:11:08.610
kënaqësi, siguri, identitet

0:11:08.634,0:11:09.992
dhe shumë më shumë.

0:11:10.708,0:11:13.097
Mënyra si lidhemi me ushqimin

0:11:13.121,0:11:15.189
definon shumë në jetët tona.

0:11:15.745,0:11:18.280
Definon si lidhemi me trupat tanë,

0:11:19.027,0:11:21.391
sepse trupat tanë janë teknikisht ushqim.

0:11:22.192,0:11:25.759
Definon sensin tonë bazik të ndërlidhjes

0:11:25.783,0:11:27.326
me ekzistencën tonë.

0:11:28.464,0:11:31.501
Na duhen këto ushqime më së shumti sot

0:11:31.525,0:11:35.376
për të qenë të gatshëm të [br]ridefinojmë hapësirën tonë si njerëz

0:11:35.400,0:11:37.677
me skemën natyrale të gjërave.

0:11:38.507,0:11:41.169
Dhe neve na duhet një[br]ridefinim i tillë sot?

0:11:43.692,0:11:47.682
Për mua, përgjigjia e vetme [br]reale është dashuria,

0:11:49.261,0:11:54.247
sepse dashuria është e [br]vetmja gjë që mposht turpin.

0:11:55.571,0:12:00.499
Dhe si të sjellim më shumë nga kjo dashuri[br]në lidhjen tonë me ushqimin?

0:12:02.285,0:12:06.065
Për mua, dashuria është, [br]në metodë gjigante,

0:12:06.089,0:12:09.857
për vullnetin për t'u ngadalësuar,

0:12:10.826,0:12:14.193
për të marrë kohën për të ndjerë,

0:12:14.217,0:12:18.470
të kuptuar, të dëgjuar, të hetuar.

0:12:19.704,0:12:22.188
Mund të jetë dëgjim ndaj trupave tanë.

0:12:22.875,0:12:29.587
Cfarë i nevojitet atyre në shprehitë tona [br]të ushqimit, të besimeve

0:12:30.188,0:12:31.565
dhe varësive?

0:12:32.488,0:12:36.497
Ka ardhur koha që t'i [br]shqyrtojmë ato besime.

0:12:37.159,0:12:38.756
Nga cili vend erdhën?

0:12:39.586,0:12:42.115
Mund të jetë rikthim në fëmijëri.

0:12:43.012,0:12:44.719
Cilat ushqime na pëlqyen atëherë,

0:12:45.577,0:12:47.107
dhe cka ka ndryshuar?

0:12:47.940,0:12:53.038
Mund të jetë shpenzimi i një [br]mbrëmje të qetë me një të moshuar,

0:12:53.062,0:12:55.748
dëgjimi ndaj kujtesës ushqimore,

0:12:55.772,0:12:58.991
ndoshta edhe duke i ndihmuar ata për [br]të gatuar dicka që dashurojnë

0:12:59.281,0:13:01.452
dhe për të shpërndarë një vakt.

0:13:02.035,0:13:06.251
Dashuria mund të jetë rikujtimi

0:13:06.275,0:13:08.433
se njerëzimi është i madh

0:13:08.457,0:13:11.018
dhe zgjedhjet e ushqimit janë të ndryshme.

0:13:11.018,0:13:14.782
Mund të jetë për shfaqjen e respektit[br]dhe kuriozitetit

0:13:14.806,0:13:16.663
në vend të cenzurës

0:13:16.687,0:13:20.375
kur shohim dikë që shijon [br]një ushqim jo të zakonshëm.

0:13:22.344,0:13:25.647
Dashuria mund të merr kohë të zhvillohet,

0:13:26.591,0:13:28.423
të mbushet me informacion,

0:13:28.447,0:13:30.326
të zgjatet për lidhje.

0:13:31.233,0:13:34.598
Mund të jetë një shëtitje e[br]qetë në Fynbos

0:13:35.485,0:13:39.969
për të parë nëse një bimë [br]e caktuar flet me ty.

0:13:39.993,0:13:41.159
Kjo ndodh.

0:13:41.183,0:13:42.793
Ato flasin gjatë gjithë kohës.

0:13:44.940,0:13:46.493
Dhe mbi të gjitha,

0:13:46.517,0:13:51.271
dashuria është të besosh se këta[br]hapa të vegjël zbulues

0:13:51.295,0:13:54.812
kanë potencialin për të na udhëhequr[br]në dicka më të madhe,

0:13:55.738,0:13:58.605
ndonjëherë në përgjigjie shumë befasuese.

0:13:59.756,0:14:02.981
Një mjeke indigjene një herë më tha

0:14:03.005,0:14:06.454
se dashuri është të ecësh në Nënën Natyrë

0:14:06.478,0:14:08.859
si fëmiu i saj i preferuar,

0:14:10.108,0:14:14.866
për të besuar se ajo vlerëson [br]një qëllim të sinqertë

0:14:14.890,0:14:17.044
dhe di si ti udhërrëfej hapat tanë.

0:14:17.808,0:14:19.882
Shpresoj që ju kam frymëzuar

0:14:19.906,0:14:23.453
për të filluar të rilidheni [br]me ushqimin e paraardhësve tuaj.

0:14:23.477,0:14:24.936
Faleminderit për dëgjimin.

0:14:24.960,0:14:27.141
(Duartrokitje)