1
00:00:00,908 --> 00:00:02,825
Myśląc o uprzedzeniach i stronniczości,

2
00:00:02,825 --> 00:00:05,330
zwykle myślimy o głupich i złych ludziach,

3
00:00:05,330 --> 00:00:07,177
którzy robią głupie i złe rzeczy.

4
00:00:07,192 --> 00:00:09,866
Dobrze to podsumowuje

5
00:00:09,866 --> 00:00:11,658
brytyjski krytyk William Hazlitt,

6
00:00:11,658 --> 00:00:15,671
który napisał: „Uprzedzenie
jest dzieckiem ignorancji”.

7
00:00:15,671 --> 00:00:17,761
Chcę dziś was przekonać,

8
00:00:17,761 --> 00:00:19,330
że to błędna myśl.

9
00:00:19,330 --> 00:00:20,741
Chcę was przekonać,

10
00:00:20,741 --> 00:00:22,283
że uprzedzenia i stronniczość

11
00:00:22,283 --> 00:00:25,575
są naturalne, często racjonalne,

12
00:00:25,575 --> 00:00:27,491
a czasem nawet moralne.

13
00:00:27,491 --> 00:00:29,492
Myślę, że kiedy to zrozumiemy,

14
00:00:29,492 --> 00:00:32,120
będziemy lepiej pojmować uprzedzenia,

15
00:00:32,120 --> 00:00:33,902
zwłaszcza kiedy przyjmują zły obrót,

16
00:00:33,902 --> 00:00:35,423
kiedy mają straszne konsekwencje

17
00:00:35,423 --> 00:00:37,158
i będziemy wiedzieć,

18
00:00:37,158 --> 00:00:38,908
co robić w takich sytuacjach.

19
00:00:38,908 --> 00:00:41,208
Zacznijmy od stereotypów.

20
00:00:41,208 --> 00:00:44,721
Patrzycie na mnie, znacie moje imię,
znacie pewne fakty o mnie

21
00:00:44,721 --> 00:00:46,593
i możecie stworzyć opinię na mój temat.

22
00:00:46,593 --> 00:00:48,741
Możecie próbować odgadnąć moją narodowość,

23
00:00:48,741 --> 00:00:51,908
przynależność polityczną, 
przekonania religijne.

24
00:00:51,908 --> 00:00:54,284
Te osądy zwykle są trafne.

25
00:00:54,284 --> 00:00:56,491
Jesteśmy w tym bardzo dobrzy,

26
00:00:56,491 --> 00:00:58,491
a to dlatego,

27
00:00:58,491 --> 00:01:00,658
że zdolność do "szufladkowania" ludzi

28
00:01:00,658 --> 00:01:03,450
nie jest jakimś kaprysem naszego umysłu,

29
00:01:03,450 --> 00:01:07,825
a raczej konkretnym przykładem
bardziej ogólnego procesu,

30
00:01:07,825 --> 00:01:09,680
dzięki któremu zdobywamy doświadczenie

31
00:01:09,680 --> 00:01:12,400
ze skategoryzowanymi
rzeczami i ludźmi na świecie

32
00:01:12,416 --> 00:01:15,221
i wykorzystujemy to doświadczenie, 
żeby tworzyć uogólnienia

33
00:01:15,221 --> 00:01:17,268
na temat nowych przykładów tych kategorii.

34
00:01:17,268 --> 00:01:19,068
Każdy z nas ma spore doświadczenie

35
00:01:19,068 --> 00:01:21,700
z krzesłami, jabłkami i psami

36
00:01:21,700 --> 00:01:24,330
i na tej podstawie może zobaczyć

37
00:01:24,330 --> 00:01:26,283
nieznane przykłady i ocenić,

38
00:01:26,283 --> 00:01:27,617
że mógłby usiąść na krześle,

39
00:01:27,617 --> 00:01:29,616
zjeść jabłko, że pies może zaszczekać.

40
00:01:29,616 --> 00:01:31,561
Ale możemy się mylić.

41
00:01:31,561 --> 00:01:33,475
Krzesło może się złamać pod nami,

42
00:01:33,475 --> 00:01:35,805
jabłko może być zatrute,
a pies może nie szczekać.

43
00:01:35,805 --> 00:01:38,533
W istocie to mój pies Tessie, 
który nie szczeka.

44
00:01:38,533 --> 00:01:40,911
Ale przeważnie jesteśmy w tym dobrzy.

45
00:01:40,911 --> 00:01:42,296
Przeważnie zgadujemy dobrze

46
00:01:42,296 --> 00:01:44,117
w sferze społecznej i innych,

47
00:01:44,117 --> 00:01:46,540
a gdybyśmy nie mogli tego robić,

48
00:01:46,540 --> 00:01:50,325
nie mogli tworzyć przypuszczeń na temat 
nowych przypadków, które nas spotykają,

49
00:01:50,325 --> 00:01:51,689
nie przetrwalibyśmy.

50
00:01:51,689 --> 00:01:52,829
Hazlitt potwierdza to

51
00:01:52,829 --> 00:01:55,298
w dalszej części
swojego wspaniałego eseju.

52
00:01:55,298 --> 00:01:58,283
Pisze: "Bez pomocy uprzedzeń i zwyczajów

53
00:01:58,283 --> 00:02:00,804
nie wiedziałbym,
jak przejść przez swój pokój,

54
00:02:00,804 --> 00:02:03,200
jak się zachować w danej sytuacji

55
00:02:03,200 --> 00:02:07,760
czy co czuć w danym momencie życia".

56
00:02:07,760 --> 00:02:09,176
Weźmy pod uwagę stronniczość.

57
00:02:09,176 --> 00:02:11,955
Dzielimy świat na "my" kontra "oni",

58
00:02:11,955 --> 00:02:13,741
na "nasz krąg" kontra "ich krąg",

59
00:02:13,741 --> 00:02:14,950
i czasem robiąc to,

60
00:02:14,950 --> 00:02:16,283
czujemy, że robimy coś złego

61
00:02:16,283 --> 00:02:17,950
i wstydzimy się tego.

62
00:02:17,950 --> 00:02:19,576
Ale czasami jesteśmy z tego dumni.

63
00:02:19,576 --> 00:02:21,750
Otwarcie się do tego przyznajemy.

64
00:02:21,750 --> 00:02:25,270
Moim ulubionym przykładem
jest pytanie zadane przez widownię

65
00:02:25,283 --> 00:02:28,450
podczas debaty republikanów
przed ostatnimi wyborami.

66
00:02:28,453 --> 00:02:31,098
(Wideo) Anderson Cooper:
Czas na pytania od widowni

67
00:02:31,098 --> 00:02:33,668
o pomoc zagraniczną, oddajemy pani głos.

68
00:02:33,668 --> 00:02:36,973
Kobieta: Amerykanie cierpią

69
00:02:36,973 --> 00:02:39,471
tutaj, w naszym kraju.

70
00:02:39,471 --> 00:02:44,165
Dlaczego nadal wysyłamy
pomoc zagraniczną do innych krajów,

71
00:02:44,165 --> 00:02:47,450
kiedy sami potrzebujemy
każdej dostępnej pomocy?

72
00:02:47,450 --> 00:02:49,825
AC: Gubernatorze, co pan na to?

73
00:02:49,825 --> 00:02:51,166
(Brawa)

74
00:02:51,166 --> 00:02:53,676
Rick Perry: Oczywiście, myślę...

75
00:02:53,676 --> 00:02:55,271
Paul Bloom: Każda osoba na scenie

76
00:02:55,271 --> 00:02:57,019
zgadza się z przesłanką jej pytania,

77
00:02:57,019 --> 00:02:59,370
bo jako Amerykanie
powinniśmy bardziej dbać

78
00:02:59,370 --> 00:03:00,706
o Amerykanów niż o innych.

79
00:03:00,706 --> 00:03:03,950
Zwykle poprzez poczucie solidarności,

80
00:03:03,950 --> 00:03:07,283
lojalności, dumy, patriotyzmu,
ludzie skłaniają się

81
00:03:07,283 --> 00:03:10,158
w stronę swego kraju lub grupy etnicznej.

82
00:03:10,158 --> 00:03:13,491
Niezależnie od polityki wielu ludzi
jest dumnych z bycia Amerykanami

83
00:03:13,491 --> 00:03:15,700
i przedkłada Amerykanów
nad inne narodowości.

84
00:03:15,700 --> 00:03:18,520
Obywatele innych krajów czują 
to samo wobec swojego narodu,

85
00:03:18,520 --> 00:03:20,495
dotyczy to też przynależności etnicznej.

86
00:03:20,495 --> 00:03:22,491
Niektórzy mogą się z tym nie zgodzić.

87
00:03:22,491 --> 00:03:24,355
Niektórzy z was mogą być kosmopolitami,

88
00:03:24,355 --> 00:03:26,593
którzy uważają,
że grupa etniczna czy narodowość

89
00:03:26,593 --> 00:03:28,533
nie powinny kierować moralnością.

90
00:03:28,533 --> 00:03:31,413
Ale nawet wy akceptujecie

91
00:03:31,413 --> 00:03:33,419
pewne przywiązanie do grupy wewnętrznej

92
00:03:33,419 --> 00:03:35,505
obejmującej przyjaciół i rodzinę,

93
00:03:35,505 --> 00:03:37,241
do bliskich wam osób.

94
00:03:37,241 --> 00:03:39,151
Nawet wy dokonujecie rozróżnienia

95
00:03:39,151 --> 00:03:40,330
między „my” a „oni”.

96
00:03:40,330 --> 00:03:43,366
To rozróżnienie jest naturalne

97
00:03:43,366 --> 00:03:46,158
i często moralne,
ale może przybrać zły obrót.

98
00:03:46,158 --> 00:03:47,575
Opisano to w badaniu

99
00:03:47,575 --> 00:03:50,450
psychologa społecznego, Henriego Tajfela.

100
00:03:50,450 --> 00:03:52,923
Tajfel urodził się w Polsce w 1919 roku.

101
00:03:52,923 --> 00:03:55,594
Wyjechał na studia do Francji,

102
00:03:55,594 --> 00:03:57,953
bo jako Żyd nie mógł studiować w Polsce.

103
00:03:57,968 --> 00:04:00,533
Później wstąpił do francuskiego wojska

104
00:04:00,533 --> 00:04:01,843
podczas II wojny światowej.

105
00:04:01,843 --> 00:04:03,866
Został schwytany i uwięziony

106
00:04:03,866 --> 00:04:05,200
w obozie jenieckim.

107
00:04:05,200 --> 00:04:07,367
Był to dla niego przeraźliwy czas,

108
00:04:07,367 --> 00:04:08,990
bo gdyby odkryto, że jest Żydem,

109
00:04:08,990 --> 00:04:11,243
zostałby przeniesiony
do obozu koncentracyjnego,

110
00:04:11,243 --> 00:04:13,200
którego prawdopodobnie nie przeżyłby.

111
00:04:13,200 --> 00:04:15,962
Po zakończeniu wojny, 
kiedy został uwolniony,

112
00:04:15,962 --> 00:04:18,325
większość jego przyjaciół
i rodziny nie żyła.

113
00:04:18,325 --> 00:04:19,868
Zajmował się różnymi rzeczami.

114
00:04:19,868 --> 00:04:21,491
Pomagał sierotom wojennym,

115
00:04:21,491 --> 00:04:23,408
jednak przede wszystkim interesowała go

116
00:04:23,408 --> 00:04:24,700
nauka o uprzedzeniach,

117
00:04:24,700 --> 00:04:26,371
więc gdy pojawiło się

118
00:04:26,371 --> 00:04:29,011
prestiżowe brytyjskie stypendium
na badania stereotypów,

119
00:04:29,011 --> 00:04:30,991
złożył wniosek, dostał stypendium

120
00:04:30,991 --> 00:04:32,700
i rozpoczął wspaniałą karierę.

121
00:04:32,700 --> 00:04:35,330
Jej punktem wyjściowym było spostrzeżenie,

122
00:04:35,330 --> 00:04:39,636
że większość ludzi
niewłaściwie myślała o Holokauście.

123
00:04:39,658 --> 00:04:41,950
Wielu ludzi, większość w tamtych czasach,

124
00:04:41,950 --> 00:04:44,283
postrzegało Holokaust jako rodzaj

125
00:04:44,283 --> 00:04:46,854
tragicznego błędu ze strony Niemców,

126
00:04:46,854 --> 00:04:50,825
skazę genetyczną, osobowość autorytarną.

127
00:04:50,825 --> 00:04:53,750
Tajfel to odrzucił.

128
00:04:53,750 --> 00:04:55,860
Powiedział, że to,
co widzimy w Holokauście,

129
00:04:55,860 --> 00:04:57,658
jest tylko wyolbrzymieniem

130
00:04:57,658 --> 00:04:59,492
normalnych procesów psychologicznych,

131
00:04:59,492 --> 00:05:01,658
które zachodzą w każdym z nas.

132
00:05:01,658 --> 00:05:03,991
Żeby to zbadać, przeprowadził serię badań

133
00:05:03,991 --> 00:05:05,950
na brytyjskich nastolatkach.

134
00:05:05,950 --> 00:05:07,491
W jednym z badań

135
00:05:07,491 --> 00:05:09,658
zadawał im różne pytania,

136
00:05:09,658 --> 00:05:11,870
a potem, na podstawie odpowiedzi, mówił:

137
00:05:11,870 --> 00:05:14,706
"Przejrzałem wasze odpowiedzi
i na ich podstawie ustaliłem

138
00:05:14,706 --> 00:05:15,980
że jesteście albo...",

139
00:05:15,980 --> 00:05:17,366
powiedział połowie z nich,

140
00:05:17,366 --> 00:05:19,991
"albo miłośnikami Kandinskiego, 
uwielbiacie jego prace,

141
00:05:19,991 --> 00:05:22,908
lub miłośnikami Klee,
uwielbiacie jego prace".

142
00:05:22,908 --> 00:05:24,818
Było to zupełnie zmyślone.

143
00:05:24,818 --> 00:05:27,491
Odpowiedzi nie miały nic wspólnego
z Kandinskim lub Klee.

144
00:05:27,491 --> 00:05:29,948
Prawdopodobnie nie słyszeli
nawet o tych artystach.

145
00:05:29,948 --> 00:05:32,450
Po prostu podzielił ich
losowo na dwie grupy.

146
00:05:32,450 --> 00:05:35,741
Odkrył jednak, że te kategorie
miały znaczenie,

147
00:05:35,741 --> 00:05:38,575
więc kiedy później dał badanym pieniądze,

148
00:05:38,575 --> 00:05:39,658
woleli je przekazać

149
00:05:39,658 --> 00:05:41,658
członkom swojej grupy

150
00:05:41,658 --> 00:05:43,366
niż członkom drugiej grupy.

151
00:05:43,366 --> 00:05:46,450
Co gorsza byli najbardziej zainteresowani

152
00:05:46,450 --> 00:05:47,658
wyznaczeniem różnicy

153
00:05:47,658 --> 00:05:50,241
między swoją grupą a innymi grupami,

154
00:05:50,241 --> 00:05:52,908
więc rezygnowali z pieniędzy
na rzecz swojej grupy,

155
00:05:52,908 --> 00:05:56,750
jeśli tym sposobem druga grupa
miałaby jeszcze mniej.

156
00:05:56,750 --> 00:06:00,393
Ta stronniczość zdaje się
pojawiać bardzo wcześnie.

157
00:06:00,393 --> 00:06:03,336
Moja żona i współpracowniczka
z Uniwersytetu Yale, Karen Wynn,

158
00:06:03,336 --> 00:06:05,166
przeprowadziła szereg badań z dziećmi,

159
00:06:05,166 --> 00:06:07,366
przedstawiając im maskotki

160
00:06:07,366 --> 00:06:09,366
z określonymi preferencjami żywieniowymi.

161
00:06:09,366 --> 00:06:11,325
Jedna lubi zieloną fasolkę,

162
00:06:11,325 --> 00:06:13,408
inna lubi krakersy.

163
00:06:13,408 --> 00:06:15,866
Sprawdzane są
preferencje żywieniowe dzieci,

164
00:06:15,866 --> 00:06:18,575
które zwykle wolą krakersy.

165
00:06:18,575 --> 00:06:23,330
Pytanie: czy ma to wpływ na sposób,
w jaki dzieci traktują maskotki?

166
00:06:23,330 --> 00:06:25,150
Ma ogromne znaczenie.

167
00:06:25,150 --> 00:06:26,491
Dzieci zwykle wolą maskotkę,

168
00:06:26,491 --> 00:06:29,273
która ma takie same
preferencje żywieniowe jak one,

169
00:06:29,273 --> 00:06:32,200
co gorsza, wolą maskotki,

170
00:06:32,200 --> 00:06:35,116
które wymierzają kary
maskotkom z innym gustem.

171
00:06:35,116 --> 00:06:37,408
(Śmiech)

172
00:06:37,408 --> 00:06:41,450
Wszędzie widzimy ten rodzaj psychologii
grupy wewnętrznej i zewnętrznej.

173
00:06:41,450 --> 00:06:42,783
W starciach politycznych

174
00:06:42,783 --> 00:06:44,866
między grupami o różnych ideologiach,

175
00:06:44,866 --> 00:06:48,700
w skrajnych przypadkach wojny,

176
00:06:48,700 --> 00:06:51,658
gdzie grupa zewnętrzna
nie tylko dostaje mniej,

177
00:06:51,658 --> 00:06:53,158
wręcz się ją odczłowiecza,

178
00:06:53,158 --> 00:06:56,346
jak przy nazistowskim postrzeganiu Żydów

179
00:06:56,346 --> 00:06:58,116
jako robactwa lub wszy,

180
00:06:58,116 --> 00:07:01,658
lub amerykańskim postrzeganiu
Japończyków jako szczurów.

181
00:07:01,658 --> 00:07:04,450
Stereotypy też mogą przybrać zły obrót.

182
00:07:04,450 --> 00:07:06,576
Często są racjonalne i przydatne,

183
00:07:06,576 --> 00:07:08,533
ale czasami są irracjonalne,

184
00:07:08,533 --> 00:07:09,491
dają złe odpowiedzi,

185
00:07:09,491 --> 00:07:10,658
a innym razem

186
00:07:10,658 --> 00:07:13,855
prowadzą do niemoralnych konsekwencji.

187
00:07:13,855 --> 00:07:16,553
Przypadkiem najszerzej badanym

188
00:07:16,553 --> 00:07:17,743
jest przypadek rasy.

189
00:07:17,759 --> 00:07:19,399
Przeprowadzono fascynujące badanie

190
00:07:19,399 --> 00:07:20,700
przed wyborami w 2008 roku,

191
00:07:20,700 --> 00:07:24,159
w którym psycholodzy społeczni badali,

192
00:07:24,159 --> 00:07:26,950
w jakim stopniu kandydaci
kojarzą się z Ameryką,

193
00:07:26,950 --> 00:07:30,353
ściślej z amerykańską flagą.

194
00:07:30,353 --> 00:07:32,241
W jednym z badań porównywali

195
00:07:32,241 --> 00:07:34,366
Obamę i McCaina i odkryli, że McCaina

196
00:07:34,366 --> 00:07:37,575
postrzega się jako bardziej
amerykańskiego niż Obamę.

197
00:07:37,575 --> 00:07:39,950
Słysząc to, ludzie nie są zbyt zaskoczeni.

198
00:07:39,950 --> 00:07:41,908
McCain jest znanym bohaterem wojennym

199
00:07:41,908 --> 00:07:43,700
i wielu przyznałoby otwarcie,

200
00:07:43,700 --> 00:07:46,950
że jego historia jest bardziej
amerykańska niż Obamy.

201
00:07:46,950 --> 00:07:48,825
Ale porównano też Obamę

202
00:07:48,825 --> 00:07:51,451
z brytyjskim premierem Tonym Blairem

203
00:07:51,451 --> 00:07:53,528
i okazało się, że Blair
też jest postrzegany

204
00:07:53,528 --> 00:07:56,121
jako bardziej amerykański,

205
00:07:56,121 --> 00:07:57,668
mimo że badani dobrze wiedzieli,

206
00:07:57,668 --> 00:07:59,616
że nie jest Amerykaninem.

207
00:07:59,616 --> 00:08:01,908
Ale reagowali oczywiście

208
00:08:01,908 --> 00:08:04,366
na kolor skóry.

209
00:08:04,366 --> 00:08:07,283
Te stereotypy i uprzedzenia

210
00:08:07,283 --> 00:08:08,950
mają realne konsekwencje,

211
00:08:08,950 --> 00:08:10,726
zarówno subtelne, jak i bardzo ważne.

212
00:08:10,726 --> 00:08:14,707
W niedawno przeprowadzonym badaniu
naukowcy wystawili na sprzedaż

213
00:08:14,707 --> 00:08:17,116
na eBay'u karty baseballowe.

214
00:08:17,116 --> 00:08:20,116
Niektóre z nich trzymała biała dłoń,

215
00:08:20,116 --> 00:08:21,616
inne trzymała czarna dłoń.

216
00:08:21,616 --> 00:08:22,950
Były to te same karty.

217
00:08:22,950 --> 00:08:24,616
Te trzymane w czarnej dłoni

218
00:08:24,616 --> 00:08:27,325
otrzymały znacząco niższe oferty cenowe

219
00:08:27,325 --> 00:08:28,950
niż te trzymane w białej dłoni.

220
00:08:28,950 --> 00:08:31,453
Na Uniwersytecie Stanforda

221
00:08:31,453 --> 00:08:34,658
psycholodzy badali przypadki osób

222
00:08:34,658 --> 00:08:38,450
skazanych za morderstwo białych osób.

223
00:08:38,450 --> 00:08:41,575
Przy tych samych okolicznościach

224
00:08:41,575 --> 00:08:44,241
kara śmierci jest bardziej prawdopodobna,

225
00:08:44,241 --> 00:08:46,200
jeśli wyglądasz jak człowiek po prawej

226
00:08:46,200 --> 00:08:47,741
niż po lewej.

227
00:08:47,741 --> 00:08:50,191
Przede wszystkim dlatego,

228
00:08:50,191 --> 00:08:52,825
że mężczyzna po prawej jest
archetypowo bardziej czarny,

229
00:08:52,825 --> 00:08:54,616
bardziej afroamerykański,

230
00:08:54,616 --> 00:08:57,116
i to najwyraźniej wpływa na decyzje ludzi

231
00:08:57,116 --> 00:08:58,700
odnośnie tego, co z nim zrobić.

232
00:08:58,700 --> 00:09:00,284
Kiedy o tym wiemy,

233
00:09:00,284 --> 00:09:01,950
jak możemy z tym walczyć?

234
00:09:01,950 --> 00:09:03,575
Są różne sposoby.

235
00:09:03,575 --> 00:09:07,911
Jednym jest przemawianie
do ludzkich emocji,

236
00:09:07,911 --> 00:09:09,792
do ludzkiej empatii,

237
00:09:09,808 --> 00:09:12,149
co często robimy poprzez opowiadania.

238
00:09:12,149 --> 00:09:14,250
Jeśli jesteś liberalnym rodzicem

239
00:09:14,250 --> 00:09:15,881
i chcesz przekonać swoje dzieci

240
00:09:15,881 --> 00:09:17,771
do zalet nietradycyjnych rodzin,

241
00:09:17,771 --> 00:09:20,501
możesz im dać taką książkę. 
["Heather ma dwie mamusie"].

242
00:09:20,501 --> 00:09:22,793
Jeśli jesteś konserwatywny
i masz inne podejście,

243
00:09:22,793 --> 00:09:24,323
możesz im dać taką książkę.

244
00:09:24,323 --> 00:09:27,210
(Śmiech) ["Pomocy! Mamo!
Pod moim łóżkiem są liberałowie!"].

245
00:09:27,210 --> 00:09:29,396
Opowieści mogą zmieniać

246
00:09:29,396 --> 00:09:31,577
anonimowych obcych
w ludzi, którzy się liczą.

247
00:09:31,577 --> 00:09:34,283
To, że troszczymy się o ludzi,

248
00:09:34,283 --> 00:09:36,557
kiedy widzimy w nich jednostki,

249
00:09:36,557 --> 00:09:38,491
ma odzwierciedlenie w historii.

250
00:09:38,491 --> 00:09:40,211
Stalin powiedział podobno:

251
00:09:40,211 --> 00:09:41,843
"Jedna śmierć to tragedia,

252
00:09:41,843 --> 00:09:43,783
milion – to statystyka".

253
00:09:43,783 --> 00:09:45,450
Matka Teresa powiedziała:

254
00:09:45,450 --> 00:09:47,460
"Patrząc w tłum, niczego nie zrobię.

255
00:09:47,460 --> 00:09:49,368
Patrząc na jednostkę, zareaguję”.

256
00:09:49,378 --> 00:09:50,950
Psycholodzy badali to zjawisko.

257
00:09:50,950 --> 00:09:52,908
W pewnym badaniu

258
00:09:52,908 --> 00:09:55,154
uczestnicy dostali listę faktów o kryzysie

259
00:09:55,154 --> 00:09:58,950
i zbadano, ile wpłaciliby na zbiórkę,

260
00:09:58,950 --> 00:10:00,991
żeby rozwiązać ten kryzys.

261
00:10:00,991 --> 00:10:03,690
Drugiej grupie nie podano żadnych faktów,

262
00:10:03,690 --> 00:10:05,546
ale przedstawiono im jedną osobę,

263
00:10:05,546 --> 00:10:07,450
podano imię i pokazano twarz.

264
00:10:07,450 --> 00:10:10,344
Ci ludzie byli o wiele hojniejsi.

265
00:10:10,344 --> 00:10:12,450
To nic nowego

266
00:10:12,450 --> 00:10:15,519
dla osób zaangażowanych
w działalność charytatywną.

267
00:10:15,519 --> 00:10:17,119
Zwykle nie zasypuje się ludzi

268
00:10:17,119 --> 00:10:18,825
faktami i statystykami.

269
00:10:18,825 --> 00:10:20,242
Pokazuje się raczej twarze,

270
00:10:20,242 --> 00:10:21,741
pokazuje się ludzi.

271
00:10:21,741 --> 00:10:24,450
Możliwe, że wyrażając
współczucie wobec jednostki,

272
00:10:24,450 --> 00:10:28,026
może ono być przeniesione na grupę,

273
00:10:28,026 --> 00:10:29,801
do której ta jednostka należy.

274
00:10:29,801 --> 00:10:32,257
To Harriet Beecher Stowe.

275
00:10:32,257 --> 00:10:33,981
Historia, może zmyślona, mówi o tym,

276
00:10:33,981 --> 00:10:36,258
że prezydent Lincoln zaprosił ją

277
00:10:36,258 --> 00:10:38,686
do Białego Domu w trakcie wojny secesyjnej

278
00:10:38,686 --> 00:10:40,241
i powiedział do niej:

279
00:10:40,241 --> 00:10:43,578
"Więc ty jesteś tą małą kobietą,
która wywołała tę wielką wojnę”.

280
00:10:43,578 --> 00:10:44,946
Mówił o "Chacie wuja Toma”.

281
00:10:44,946 --> 00:10:47,431
"Chata wuja Toma" nie jest 
wielkim dziełem filozofii

282
00:10:47,431 --> 00:10:50,658
czy teologii, może nawet nie literatury,

283
00:10:50,658 --> 00:10:52,200
ale skłania ludzi do tego,

284
00:10:52,200 --> 00:10:55,408
żeby postawili się w sytuacji osób,

285
00:10:55,408 --> 00:10:57,826
w której inaczej by się nie znaleźli,

286
00:10:57,826 --> 00:10:59,989
żeby postawili się w sytuacji niewolników.

287
00:10:59,989 --> 00:11:02,741
To równie dobrze mogło być katalizatorem

288
00:11:02,741 --> 00:11:04,720
wielkiej przemiany społecznej.

289
00:11:04,720 --> 00:11:06,063
Obserwując Amerykę

290
00:11:06,078 --> 00:11:08,450
w ciągu kilku ostatnich dziesięcioleci,

291
00:11:08,450 --> 00:11:12,658
można śmiało przypuszczać,
że takie programy jak "The Cosby Show"

292
00:11:12,658 --> 00:11:15,450
radykalnie zmieniły podejście
Amerykanów do Afroamerykanów,

293
00:11:15,450 --> 00:11:18,260
a programy takie jak
"Will i Grace” i "Współczesna rodzina”

294
00:11:18,260 --> 00:11:19,613
zmieniły stosunek Amerykanów

295
00:11:19,613 --> 00:11:21,158
do homoseksualistów.

296
00:11:21,158 --> 00:11:22,915
Chyba nie przesadzam, twierdząc,

297
00:11:22,915 --> 00:11:25,908
że głównym katalizatorem
moralnej zmiany w Ameryce

298
00:11:25,908 --> 00:11:28,991
jest serial komediowy.

299
00:11:28,991 --> 00:11:31,340
Ale nie chodzi tylko o emocje.

300
00:11:31,340 --> 00:11:32,465
Chcę zakończyć apelem

301
00:11:32,465 --> 00:11:33,616
do siły rozumu.

302
00:11:33,616 --> 00:11:36,026
W znakomitej książce:

303
00:11:36,026 --> 00:11:37,611
”Zmierzch przemocy”

304
00:11:37,611 --> 00:11:38,953
Steven Pinker pisze,

305
00:11:38,953 --> 00:11:41,367
że Stary Testament każe kochać bliźniego,

306
00:11:41,367 --> 00:11:44,750
a Nowy Testament mówi,
żeby miłować nieprzyjaciół,

307
00:11:44,750 --> 00:11:46,756
ale tak naprawdę
nie kocham żadnego z nich,

308
00:11:46,756 --> 00:11:48,408
ale nie chcę ich zabić.

309
00:11:48,408 --> 00:11:50,284
Wiem, że mam wobec nich zobowiązania,

310
00:11:50,284 --> 00:11:53,325
ale moje moralne uczucia wobec nich, 
moje moralne przekonania

311
00:11:53,325 --> 00:11:56,330
odnośnie tego, jak powinienem się
wobec nich zachowywać,

312
00:11:56,330 --> 00:11:57,741
nie opierają się na miłości.

313
00:11:57,741 --> 00:12:00,330
Opierają się na rozumieniu praw człowieka,

314
00:12:00,330 --> 00:12:03,095
na wierze, że ich życie jest
tak samo wartościowe dla nich,

315
00:12:03,095 --> 00:12:04,878
jak moje życie dla mnie.

316
00:12:04,878 --> 00:12:06,851
Pinker popiera swoją tezę opowieścią

317
00:12:06,851 --> 00:12:08,576
wielkiego filozofa, Adama Smitha,

318
00:12:08,576 --> 00:12:10,051
którą też chcę wam przekazać,

319
00:12:10,051 --> 00:12:11,071
trochę dopasowując ją

320
00:12:11,071 --> 00:12:12,366
do współczesności.

321
00:12:12,366 --> 00:12:14,919
Adam Smith najpierw prosi,
żebyście wyobrazili sobie

322
00:12:14,919 --> 00:12:16,604
śmierć tysięcy ludzi w kraju,

323
00:12:16,604 --> 00:12:20,461
który nie jest ci znany.

324
00:12:20,461 --> 00:12:24,648
Mogą to być Chiny, Indie
lub kraj w Afryce.

325
00:12:24,648 --> 00:12:27,215
Smith pyta, jakbyś zareagował?

326
00:12:27,215 --> 00:12:29,058
Powiedzielibyście: "Wielka szkoda!",

327
00:12:29,058 --> 00:12:31,205
a wasze życie toczyłoby się dalej.

328
00:12:31,205 --> 00:12:33,445
Otworzylibyście stronę "New York Timesa"

329
00:12:33,445 --> 00:12:36,238
i przeczytali o tym,
a to się przecież zdarza na co dzień,

330
00:12:36,238 --> 00:12:37,851
i żylibyście dalej swoim życiem.

331
00:12:37,851 --> 00:12:39,991
Potem Smith każe sobie wyobrazić,

332
00:12:39,991 --> 00:12:41,408
że dowiadujesz się, że jutro

333
00:12:41,408 --> 00:12:44,296
mają ci odciąć mały palec.

334
00:12:44,296 --> 00:12:46,151
Smith uważa, że to miałoby znaczenie.

335
00:12:46,151 --> 00:12:47,471
Nie mógłbyś spać w nocy,

336
00:12:47,471 --> 00:12:48,655
ciągle byś o tym myślał.

337
00:12:48,655 --> 00:12:51,110
Tu trzeba zadać pytanie:

338
00:12:51,110 --> 00:12:53,617
Czy poświęciłbyś tysiące istnień,

339
00:12:53,617 --> 00:12:55,283
żeby uratować swój mały palec?

340
00:12:55,283 --> 00:12:57,850
Odpowiedzcie sobie w myśli na to pytanie.

341
00:12:57,850 --> 00:13:00,491
Smith twierdzi, że absolutnie nie,

342
00:13:00,491 --> 00:13:01,908
co za niedorzeczna myśl.

343
00:13:01,908 --> 00:13:03,366
Rodzi to pytanie,

344
00:13:03,366 --> 00:13:05,340
jak to ujmuje Smith:

345
00:13:05,340 --> 00:13:08,020
"Skoro nasze bierne uczucia
są prawie zawsze

346
00:13:08,020 --> 00:13:09,232
wstrętne i samolubne,

347
00:13:09,232 --> 00:13:11,552
jak to możliwe,
że nasze aktywne zasady są często

348
00:13:11,552 --> 00:13:13,061
tak hojne i szlachetne?”.

349
00:13:13,061 --> 00:13:15,283
Odpowiedź jest następująca:

350
00:13:15,293 --> 00:13:16,783
"To rozum, prawo i sumienie

351
00:13:16,783 --> 00:13:18,325
przemawiają do nas,

352
00:13:18,325 --> 00:13:21,750
mówią nam, choć czujemy się wyjątkowi,

353
00:13:21,750 --> 00:13:23,700
że jesteśmy tylko jednymi z wielu,

354
00:13:23,700 --> 00:13:26,340
i pod żadnym względem
nie jesteśmy lepsi niż inni".

355
00:13:26,340 --> 00:13:28,218
Ta ostatnia część jest często opisywana

356
00:13:28,218 --> 00:13:31,176
jako zasada bezstronności.

357
00:13:31,176 --> 00:13:33,566
Ta zasada pojawia się

358
00:13:33,566 --> 00:13:36,048
we wszystkich religiach świata,

359
00:13:36,048 --> 00:13:38,331
we wszystkich odmianach złotej zasady

360
00:13:38,331 --> 00:13:40,516
i we wszystkich
teoriach etycznych na świecie,

361
00:13:40,516 --> 00:13:42,910
które różnią się od siebie
pod wieloma względami,

362
00:13:42,910 --> 00:13:46,045
ale opierają się na założeniu,
że powinniśmy osądzać moralne czyny

363
00:13:46,045 --> 00:13:48,265
z bezstronnego punktu widzenia.

364
00:13:48,265 --> 00:13:50,655
Według mnie ten pogląd
został najlepiej wyrażony

365
00:13:50,655 --> 00:13:52,988
nie przez teologa czy filozofa,

366
00:13:52,988 --> 00:13:54,680
ale przez Humphreya Bogarta

367
00:13:54,680 --> 00:13:55,840
pod koniec "Casablanki”.

368
00:13:55,840 --> 00:13:57,548
Uwaga, spoiler!

369
00:13:57,548 --> 00:14:00,659
Mówi swojej kochance, że muszą się rozstać

370
00:14:00,659 --> 00:14:02,330
dla dobra ogółu

371
00:14:02,330 --> 00:14:04,250
i mówi do niej, nie będę udawał akcentu,

372
00:14:04,250 --> 00:14:06,230
ale mówi: "Niewiele trzeba, aby dostrzec,

373
00:14:06,230 --> 00:14:07,753
że problemy trzech małych ludzi

374
00:14:07,753 --> 00:14:10,424
są zupełnie nieważne
w tym szalonym świecie”.

375
00:14:10,424 --> 00:14:13,659
Rozum pozwala nam kontrolować popędy.

376
00:14:13,659 --> 00:14:14,908
Może motywować nas

377
00:14:14,908 --> 00:14:16,491
do wyrażania empatii,

378
00:14:16,491 --> 00:14:18,881
do napisania książki jak "Chata wuja Toma”

379
00:14:18,881 --> 00:14:20,632
lub do przeczytania takiej książki.

380
00:14:20,632 --> 00:14:23,271
Rozum może motywować nas do tworzenia

381
00:14:23,271 --> 00:14:25,035
zwyczajów, zakazów, praw,

382
00:14:25,035 --> 00:14:26,633
które powstrzymają nas

383
00:14:26,633 --> 00:14:28,428
przed działaniem pod wpływem impulsu,

384
00:14:28,428 --> 00:14:30,236
kiedy czujemy, że jako istoty rozumne,

385
00:14:30,236 --> 00:14:32,071
powinniśmy być ograniczeni prawem.

386
00:14:32,071 --> 00:14:33,450
Do tego służy konstytucja.

387
00:14:33,450 --> 00:14:35,975
Konstytucja to coś,
co powstało w przeszłości

388
00:14:35,975 --> 00:14:37,895
i obowiązuje w teraźniejszości.

389
00:14:37,895 --> 00:14:38,840
Według niej

390
00:14:38,840 --> 00:14:41,292
nieważne, jak bardzo pragniemy
ponownie wybrać

391
00:14:41,292 --> 00:14:43,423
popularnego prezydenta
na trzecią kadencję,

392
00:14:43,423 --> 00:14:46,149
nieważne, jak mocno
biali Amerykanie mogą wierzyć,

393
00:14:46,149 --> 00:14:49,866
że niewolnictwo powinno być
przywrócone, nie możemy tego zrobić.

394
00:14:49,866 --> 00:14:51,116
Jesteśmy ograniczeni.

395
00:14:51,116 --> 00:14:53,454
Ograniczamy się też na inne sposoby.

396
00:14:53,454 --> 00:14:58,521
Wiemy, że przy wyborze kogoś do pracy,

397
00:14:58,521 --> 00:15:00,031
do otrzymania nagrody,

398
00:15:00,031 --> 00:15:02,851
dyskryminujemy ludzi ze względu na rasę,

399
00:15:02,851 --> 00:15:04,492
płeć,

400
00:15:04,492 --> 00:15:06,519
atrakcyjność

401
00:15:06,519 --> 00:15:09,741
i czasami możemy powiedzieć:
„To dobrze, tak powinno być”,

402
00:15:09,741 --> 00:15:11,783
ale innym razem mówimy: „To jest złe”.

403
00:15:11,783 --> 00:15:13,533
Zatem, żeby to zwalczyć,

404
00:15:13,533 --> 00:15:15,783
nie tylko staramy się bardziej,

405
00:15:15,783 --> 00:15:18,200
ale też tworzymy sytuacje,

406
00:15:18,200 --> 00:15:22,325
w których inne źródła informacji
nie mogą wpłynąć na naszą decyzję,

407
00:15:22,325 --> 00:15:23,633
dlatego wiele orkiestr

408
00:15:23,633 --> 00:15:25,593
przesłuchuje muzyków za zasłoną,

409
00:15:25,593 --> 00:15:27,866
żeby zdobyć wyłącznie istotne informacje,

410
00:15:27,866 --> 00:15:30,158
te, które mają znaczenie.

411
00:15:30,158 --> 00:15:32,949
Myślę, że uprzedzenia i stronniczość

412
00:15:32,949 --> 00:15:35,575
ilustrują pierwotną dwoistość
ludzkiej natury.

413
00:15:35,575 --> 00:15:39,158
Mamy przeczucia, instynkty, emocje,

414
00:15:39,158 --> 00:15:41,934
które wpływają na nasze oceny i działania

415
00:15:41,934 --> 00:15:43,450
w dobry i zły sposób,

416
00:15:43,450 --> 00:15:47,616
ale jesteśmy też zdolni
do racjonalnych przemyśleń

417
00:15:47,616 --> 00:15:49,330
i inteligentnego planowania,

418
00:15:49,330 --> 00:15:51,992
Tych zdolności możemy użyć
w niektórych sytuacjach,

419
00:15:51,992 --> 00:15:54,142
żeby czasem wzmocnić emocje,

420
00:15:54,142 --> 00:15:56,950
a czasem je stłumić.

421
00:15:56,950 --> 00:15:58,136
W ten właśnie sposób

422
00:15:58,136 --> 00:16:00,950
rozum pomaga nam tworzyć lepszy świat.

423
00:16:00,950 --> 00:16:02,985
Dziękuję.

424
00:16:02,985 --> 00:16:07,405
(Brawa)