WEBVTT

00:00:00.844 --> 00:00:03.222
Kur flasim për paragjykimin
dhe anesimin

00:00:03.222 --> 00:00:05.366
priremi të mendojmë 
për njerëzit budallenj e të lig,

00:00:05.366 --> 00:00:07.820
duke bërë budallallëqe e gjëra të liga.

00:00:07.820 --> 00:00:09.890
Kjo ide është përmbledhur bukur

00:00:09.890 --> 00:00:12.358
nga kritiku britanik William Hazlitt,

00:00:12.358 --> 00:00:15.293
i cili shkroi, 
"Paragjykimi është fëmija i injorancës"

00:00:15.293 --> 00:00:17.405
Do të mundohem t'ju bind këtu

00:00:17.405 --> 00:00:19.040
që kjo është e gabuar.

00:00:19.040 --> 00:00:20.772
Do të mundohem t'ju bind

00:00:20.772 --> 00:00:22.495
se paragjykimi e anësia

00:00:22.495 --> 00:00:25.783
janë natyrale, shpesh racionale,

00:00:25.783 --> 00:00:27.614
e shpesh madje edhe morale,

00:00:27.614 --> 00:00:29.866
dhe mendoj se sapo ta kuptojmë këtë,

00:00:29.866 --> 00:00:32.375
do të jemi në pozitë më të mirë 
për t'i kuptuar ato

00:00:32.375 --> 00:00:33.432
kur gjërat shkojnë keq,

00:00:33.432 --> 00:00:35.200
kur kanë pasoja të tmerrshme,

00:00:35.200 --> 00:00:37.525
dhe të jemi në pozitë më të mirë 
për të ditur se si të veprojmë

00:00:37.525 --> 00:00:39.207
kur këto ndodhin.

NOTE Paragraph

00:00:39.207 --> 00:00:42.234
Pra, fillojmë me stereotipet. 
Ju më shikoni mua,

00:00:42.234 --> 00:00:44.480
e dini emrin tim dhe disa fakte për mua,

00:00:44.480 --> 00:00:46.309
dhe mund të bëni disa gjykime.

00:00:46.309 --> 00:00:49.162
Mund të hamendësoni 
prejardhjen time etnike,

00:00:49.162 --> 00:00:52.443
prirjet politike, besimet religjioze.

00:00:52.443 --> 00:00:54.542
Cështja është se këto gjykime
mund të jenë të sakta.

00:00:54.542 --> 00:00:56.724
Ne jemi shumë të zotë në këso gjërash.

00:00:56.724 --> 00:00:58.207
Dhe ne jemi shumë të zotë në këso gjërash

00:00:58.207 --> 00:01:00.940
sepse aftësia jonë 
për të stereotipizuar njerëzit

00:01:00.940 --> 00:01:04.195
nuk është ndonjë lloj teke e e mendjes

00:01:04.195 --> 00:01:06.511
por është më tepër një shembull specifik

00:01:06.511 --> 00:01:08.166
i një procesi më të përgjithshëm,

00:01:08.166 --> 00:01:09.785
e që është se ne kemi eksperienca

00:01:09.785 --> 00:01:11.326
me gjëra e njerëz në botë

00:01:11.326 --> 00:01:12.575
që bien nëpër kategori,

00:01:12.575 --> 00:01:15.031
dhe ne mund të përdorim eksperiencat
tona për të bërë përgjithësime

00:01:15.031 --> 00:01:17.390
mbi shembujt e rinj të këtyre kategorive.

00:01:17.390 --> 00:01:19.757
Secili këtu ka mjaft eksperienca

00:01:19.757 --> 00:01:22.010
me karriget, mollët apo qente

00:01:22.010 --> 00:01:23.646
dhe duke u bazuar në atë eksperiencë, 
mund t'i shihni

00:01:23.646 --> 00:01:25.998
shembujt jo të njohur e të hamendësoni se;

00:01:25.998 --> 00:01:27.314
në karrige mund të uleni,

00:01:27.314 --> 00:01:29.879
mollën mund ta hani dhe se qeni leh.

00:01:29.879 --> 00:01:31.643
Por mund të jemi gabim.

00:01:31.643 --> 00:01:33.443
Karrigia mund të thyhet nëse uleni në të,

00:01:33.443 --> 00:01:35.665
molla mund të jetë e helmuar,
kurse qeni mund të mos leh,

00:01:35.665 --> 00:01:38.535
dhe në fakt, ky është qeni im Tessie, 
i cili nuk leh.

00:01:38.535 --> 00:01:41.294
Por në të shumtën e rasteve,
jemi të zotë në këtë.

00:01:41.294 --> 00:01:43.210
Në të shumtën e rasteve 
ne bëjmë supozime të mira

00:01:43.210 --> 00:01:45.024
në të dy fushat, atë shoqërore
dhe jo shoqërore,

00:01:45.024 --> 00:01:46.973
dhe po të mos mundeshim ta bënim kete,

00:01:46.973 --> 00:01:50.189
po të mos mundeshim të supozojmë 
shembujt e ri që ne ndeshim,

00:01:50.189 --> 00:01:51.640
ne nuk do të mbijetonim.

00:01:51.640 --> 00:01:54.509
Dhe në fakt, Hazlitt më tutje 
në esenë e tij të mrekullueshme

00:01:54.509 --> 00:01:55.994
e pranon këtë.

00:01:55.994 --> 00:01:58.536
Ai shkruan, "Pa ndihmën 
e paragjykimit dhe zakonit,

00:01:58.536 --> 00:02:00.876
s'do të mund ta gjeja rrugën nëpër dhomë;

00:02:00.876 --> 00:02:03.328
apo të di të sillem në çfarëdo rrethana,

00:02:03.328 --> 00:02:07.531
e as të di se çfarë të ndjej 
në çfarëdo relacioni në jetë."

00:02:07.531 --> 00:02:09.040
Apo ta marrim anësinë p.sh.

00:02:09.040 --> 00:02:10.748
Ndonjëherë ne ndajmë botën në

00:02:10.748 --> 00:02:13.749
ne-dhe-ata, dhe "në grup" 
kundrejt "jashtë-grupit",

00:02:13.749 --> 00:02:14.910
dhe kur ndonjëherë e bëjmë këtë

00:02:14.910 --> 00:02:15.908
e dimë se jemi duke bërë diçka gabim,

00:02:15.908 --> 00:02:17.915
dhe jemi disi të turpëruar prej saj.

00:02:17.915 --> 00:02:18.768
Por herë të tjera jemi krenar për atë gjë.

00:02:18.768 --> 00:02:19.623
Ne haptazi e pranojmë atë.

00:02:19.623 --> 00:02:21.436
Shembulli im i preferuar i kesaj

00:02:21.436 --> 00:02:22.718
është një pyetje që erdhi nga audienca

00:02:22.718 --> 00:02:27.683
në një debat Republikan,
para zgjedhjeve të fundit.

NOTE Paragraph

00:02:27.683 --> 00:02:30.129
(Video) Anderson Cooper: 
Të vijmë tek pyetja juaj,

00:02:30.129 --> 00:02:34.310
pyetja nga salla, për ndihmat e jashtme?
Po, zonjë.

NOTE Paragraph

00:02:34.310 --> 00:02:36.546
Gruaja: Populli amerikan po vuan

00:02:36.546 --> 00:02:39.183
këtu ne këtë vend, tani.

00:02:39.183 --> 00:02:42.531
Pse ne vazhdojmë të dërgojmë ndihma jashtë

00:02:42.531 --> 00:02:43.847
shteteve tjera

00:02:43.847 --> 00:02:47.950
kur ne vetë jemi në nevojë për të gjithë 
ndihmën që mund të marrim?

NOTE Paragraph

00:02:47.950 --> 00:02:49.645
AC: Guvernator Perry, si thoni për këtë?

NOTE Paragraph

00:02:49.645 --> 00:02:51.012
(Duartrokitje)

00:02:51.012 --> 00:02:53.350
Rick Perry: Absolutisht, 
unë mendoj se është --

NOTE Paragraph

00:02:53.350 --> 00:02:55.010
Paul Bloom: Të gjithë në skenë

00:02:55.010 --> 00:02:56.981
u pajtuan me premisën e pyetjes,

00:02:56.981 --> 00:02:59.100
që është: se ne si Amerikane, 
duhet të kujdesemi më shumë

00:02:59.100 --> 00:03:01.226
për Amerikanët se për njerëzit e tjerë.

00:03:01.226 --> 00:03:04.091
Dhe në fakt, në përgjithësi, 
njerëzit shpesh tunden

00:03:04.091 --> 00:03:07.599
nga ndjenjat e solidaritetit, besnikërisë,
krenarisë e patriotizmit

00:03:07.599 --> 00:03:09.511
kundrejt vendit apo grupit të tyre etnik.

00:03:09.511 --> 00:03:13.400
Pavarësisht politikës tuaj, shumë njerëz 
ndihen krenar që janë Amerikan

00:03:13.400 --> 00:03:15.462
dhe preferojnë më shumë Amerikën 
ndaj shteteve tjera.

00:03:15.462 --> 00:03:18.312
Qytetarët e shteteve tjera ndjejnë 
të njëjtën për shtetet e tyre,

00:03:18.312 --> 00:03:20.798
dhe ne ndjejmë të njëjtën për etninë tonë.

NOTE Paragraph

00:03:20.798 --> 00:03:22.020
Disa nga ju mund të mos e pranojë këtë.

00:03:22.020 --> 00:03:24.203
Disa nga ju mund jeni aq kosmopolitan

00:03:24.213 --> 00:03:26.547
sa të mendoni se nacionaliteti e etniciteti

00:03:26.547 --> 00:03:28.700
s'duhet të kenë ndikime morale.

NOTE Paragraph

00:03:28.700 --> 00:03:31.462
Por madje edhe 
më të sofistikuarit e pranojnë

00:03:31.462 --> 00:03:33.296
se duhet të ketë një lloj tërheqje

00:03:33.296 --> 00:03:35.997
në drejtim të ndër-grupit, 
në sferën e shoqërisë apo familjes,

00:03:35.997 --> 00:03:37.418
të njerëzve me të cilët jeni të afërt ,

00:03:37.418 --> 00:03:38.979
dhe kështu, madje edhe ju bëni dallime

00:03:38.979 --> 00:03:40.954
në mes nesh dhe tyre.

NOTE Paragraph

00:03:40.954 --> 00:03:43.557
Tani, dallimi është mjaft natyral

00:03:43.557 --> 00:03:46.481
dhe shpesh, mjaft i moralshëm, 
por mund të shkoje mbrapsht.

00:03:46.481 --> 00:03:48.210
Kjo gjë ishte pjesë e hulumtimit

00:03:48.210 --> 00:03:50.969
të një psikologu të madh social,
Henri Tajfel.

00:03:50.969 --> 00:03:53.574
Tajfel ka lindur në Poloni, më 1919.

00:03:53.574 --> 00:03:55.713
Ai shkoi në Francë për të studiuar,

00:03:55.713 --> 00:03:58.268
sepse, meqë ishte hebre, 
s'mund të vijonte universitetin në Poloni,

00:03:58.268 --> 00:04:00.778
pastaj ai u rreshtua në ushtrinë Franceze

00:04:00.778 --> 00:04:02.061
në Luftën e dytë botërore.

00:04:02.061 --> 00:04:03.830
Ai u kap dhe përfundoi

00:04:03.830 --> 00:04:05.361
në një kamp të burgosurish të luftës,

00:04:05.361 --> 00:04:07.628
dhe kjo ishte e tmerrshme për të

00:04:07.628 --> 00:04:09.316
sepse po të ishte zbuluar që ishte hebre

00:04:09.316 --> 00:04:11.408
do të ishte zhvendosur 
në ndonjë kamp koncentrimi

00:04:11.408 --> 00:04:13.400
ku me gjasë nuk do të mbijetonte.

00:04:13.400 --> 00:04:15.987
Dhe në fakt, kur mbaroi lufta dhe ai u lirua

00:04:15.987 --> 00:04:18.492
shumica e shokëve 
e familjarëve të tij kishin vdekur.

00:04:18.492 --> 00:04:20.329
Ai u përfshi në shumë aktivitete.

00:04:20.329 --> 00:04:21.860
Ndihmonte jetimët e luftës.

00:04:21.860 --> 00:04:23.591
Por ai kishte një interes të fortë

00:04:23.591 --> 00:04:25.136
në shkencën e paragjykimeve,

00:04:25.136 --> 00:04:27.796
dhe kështu kur u paraqit një bursë 
prestigjioze britaneze

00:04:27.796 --> 00:04:29.641
mbi stereoptipet, ai aplikoi

00:04:29.641 --> 00:04:30.998
dhe e fitoi atë,

00:04:30.998 --> 00:04:33.188
e filloi karrieren e tij te shkëlqyeshme.

00:04:33.188 --> 00:04:35.937
Dhe, ajo që shenoi fillimet 
ne karrierën e tij ishte perceptimi

00:04:35.937 --> 00:04:37.777
se ajo çfarë shumica e njerëzve mendonin

00:04:37.777 --> 00:04:39.893
për Holokaustin ishte gabim.

00:04:39.893 --> 00:04:42.299
Shumë njerëz, shumica e tyre në atë kohë,

00:04:42.299 --> 00:04:44.200
e shihnin Holokaustin si një lloj treguesi

00:04:44.200 --> 00:04:47.204
të një të mete tragjike në anën e gjërmanëve,

00:04:47.204 --> 00:04:51.038
një lloj njolle gjenetike, 
një personalitet autoritar.

00:04:51.038 --> 00:04:53.096
Por Tajfel e kundërshtoi këtë.

00:04:53.096 --> 00:04:55.639
Tajfel tha se ajo çfarë 
ne shohim në Holokaustin

00:04:55.639 --> 00:04:57.950
është vetëm një lloj ekzagjerimi

00:04:57.950 --> 00:04:59.728
i proceseve normale psikologjike

00:04:59.728 --> 00:05:01.489
që ekzistojnë në secilin prej nesh.

00:05:01.489 --> 00:05:04.174
Dhe për ta hulumtuar këtë,
ai bëri një seri studimesh klasike

00:05:04.174 --> 00:05:05.918
me adoleshente britanik.

00:05:05.918 --> 00:05:07.467
Në njërin nga studimet e tij, ai shtronte

00:05:07.467 --> 00:05:10.019
pyetje të shumëllojshme
adoleshentëve britanik,

00:05:10.019 --> 00:05:11.903
dhe me pas, bazuar në 
përgjigjet e tyre, ai tha

00:05:11.903 --> 00:05:14.260
"I kam shikuar përgjigjet e juaja,
dhe bazuar në to,

00:05:14.260 --> 00:05:16.357
kam përcaktuar se ju jeni ose " -

00:05:16.357 --> 00:05:17.363
u tha gjysmës së tyre -

00:05:17.363 --> 00:05:20.320
"adhurues i Kandinskit, 
i pelqeni krijimet e Kandinskit,

00:05:20.320 --> 00:05:23.298
apo adhurues i Klee,
i pelqeni krijimet e Klee."

00:05:23.298 --> 00:05:25.114
E gjitha ishte false.

00:05:25.114 --> 00:05:27.404
Përgjigjet e tyre s'kishin të bënin 
asgjë me Kandinskin apo Klee-n.

00:05:27.404 --> 00:05:30.132
Ata me gjasë as që kishin dëgjuar 
për këta artiste.

00:05:30.132 --> 00:05:32.872
Ai vetëm kishte bërë 
një ndarje të rëndomtë.

00:05:32.872 --> 00:05:36.143
Por ajo çfarë ai zbuloi ishte 
që ato kategori u bënë të rëndësishme,

00:05:36.143 --> 00:05:38.654
kështu kur më vonë 
ai u dha subjekteve para,

00:05:38.654 --> 00:05:40.330
ata preferonin t'ju jepnin para

00:05:40.330 --> 00:05:42.130
anëtarëve të grupit të tyre

00:05:42.130 --> 00:05:43.963
më parë se anëtarëve të grupeve të tjera.

00:05:43.963 --> 00:05:46.290
Për më keq, ata në të vërtet 
ishin të interesuar

00:05:46.290 --> 00:05:48.296
në vendosjen e dallimeve

00:05:48.296 --> 00:05:50.862
në mes të grupit të tyre dhe të tjerëve,

00:05:50.862 --> 00:05:52.770
që t'u jepnin parate grupit të tyre

00:05:52.770 --> 00:05:58.018
e duke bërë kështu, 
t'u jepnin edhe më pak grupit tjetër.

NOTE Paragraph

00:05:58.018 --> 00:06:00.236
Ky lloj paragjykimi duket se 
paraqitet shumë herët.

00:06:00.236 --> 00:06:02.536
Kolegia dhe gruaja ime, 
Karen Wynn, në Yale,

00:06:02.536 --> 00:06:04.147
ka bërë një seri studimesh me bebet

00:06:04.147 --> 00:06:06.979
duke ju treguar bebave disa kuklla

00:06:06.979 --> 00:06:09.244
të cilat kishin disa preferenca ushqimi.

00:06:09.244 --> 00:06:11.426
Kështu një nga kukllat 
pëlqente mashurkat.

00:06:11.426 --> 00:06:14.001
Kuklla tjetër pëlqente graham krakers.

00:06:14.001 --> 00:06:16.370
Testuan preferencat ushqimore të bebeve,

00:06:16.370 --> 00:06:19.060
ato zakonisht preferojnë graham krakers.

00:06:19.060 --> 00:06:21.672
Por shtrohet pyetja: a ka kjo rëndësi

00:06:21.672 --> 00:06:24.788
në atë se si sillen ato me kukllat?
Ka shumë rëndësi.

00:06:24.788 --> 00:06:26.307
Bebet preferonin kukllat

00:06:26.307 --> 00:06:29.786
me preferenca të njëjta ushqimi si ato,

00:06:29.786 --> 00:06:32.342
dhe për më keq, preferonin kukllat

00:06:32.342 --> 00:06:35.327
që ndëshkonin kukllat 
me preferenca tjera ushqimi.

00:06:35.327 --> 00:06:37.604
(Të qeshura)

NOTE Paragraph

00:06:37.604 --> 00:06:41.236
Ne shohim psikologjinë e ndër-grup,
jashtë-grupit, gjatë gjithë kohës.

00:06:41.236 --> 00:06:42.900
E shohim në përplasje politike

00:06:42.900 --> 00:06:45.314
brenda grupeve me ideologji të ndryshme.

00:06:45.314 --> 00:06:48.940
E shohim në skajshmëri në raste lufte,

00:06:48.940 --> 00:06:52.157
kur grupit të huaj jo vetëm 
që i jepet më pak

00:06:52.157 --> 00:06:53.745
por edhe eshte cnjerezuar,

00:06:53.745 --> 00:06:55.985
siç Nazit i shihnin hebrejte

00:06:55.985 --> 00:06:58.070
si parazit apo morra,

00:06:58.070 --> 00:07:02.306
apo perspektiva e Amerikanëve
ndaj japonezëve, si minj.

NOTE Paragraph

00:07:02.306 --> 00:07:04.520
Stereotipet mund po ashtu 
të shkojnë mbrapsht.

00:07:04.520 --> 00:07:06.781
Ato shpesh janë racionale e të dobishme,

00:07:06.781 --> 00:07:08.355
por ndonjëherë janë iracionale

00:07:08.355 --> 00:07:09.581
japin përgjigjie të gabuara,

00:07:09.581 --> 00:07:10.798
e herë të tjera,

00:07:10.798 --> 00:07:12.973
mund të cojnë në pasoja 
të dhimbshme imorale.

00:07:12.973 --> 00:07:15.781
Rasti që është studiuar më së shumti

00:07:15.781 --> 00:07:17.448
është ai i racës.

00:07:17.448 --> 00:07:18.855
Në një studim interesant,

00:07:18.855 --> 00:07:20.929
para zgjedhjeve të 2008-ës,

00:07:20.929 --> 00:07:23.955
psikologët sociale kishin vrojtuar masën

00:07:23.955 --> 00:07:27.397
e asocimit të kandidatëve me Amerikën,

00:07:27.397 --> 00:07:31.002
si një asocim i pavetëdishëm
me flamurin Amerikan.

00:07:31.002 --> 00:07:32.358
Në njërin prej studimeve krahasuan

00:07:32.358 --> 00:07:34.372
Obama-n dhe McCain, dhe gjetën se McCain

00:07:34.372 --> 00:07:37.766
mendohet të jetë më amerikan se Obama,

00:07:37.766 --> 00:07:40.339
dhe deri diku, njerëzit s'janë të befasuar
të dëgjojnë për këtë.

00:07:40.339 --> 00:07:42.257
McCain është një hero i njohur lufte ,

00:07:42.257 --> 00:07:43.916
dhe shumë njerëz do të thonin hapur

00:07:43.916 --> 00:07:46.616
se ai e ka historine Amerikane mbi
shpatulla më shumë se Obama.

00:07:46.616 --> 00:07:48.553
Por ata po ashtu krahasuan Obama-n

00:07:48.553 --> 00:07:51.069
me kryeministrin britanik Tony Blair,

00:07:51.069 --> 00:07:53.330
dhe gjetën se Blair po ashtu shihej si

00:07:53.330 --> 00:07:55.837
më shumë amerikan se Obama,

00:07:55.837 --> 00:07:57.910
edhe pse subjektet haptazi e dinin

00:07:57.910 --> 00:08:00.900
se ai nuk është fare amerikan.

00:08:00.900 --> 00:08:02.324
Por ata sigurisht i ishin përgjigjur

00:08:02.324 --> 00:08:05.375
ngjyrës së lëkurës.

NOTE Paragraph

00:08:05.375 --> 00:08:07.426
Këto paragjykime e anësi

00:08:07.426 --> 00:08:08.876
kanë pasoja në botën reale,

00:08:08.876 --> 00:08:11.748
delikate dhe shumë të rëndësishme.

00:08:11.748 --> 00:08:14.410
Në një studim së fundi, hulumtuesit

00:08:14.410 --> 00:08:17.679
vendosën reklama në eBay 
për shitjen e kartave të bejsbollit.

00:08:17.679 --> 00:08:20.413
Disa të mbajtura nga duar të bardha,

00:08:20.413 --> 00:08:21.631
të tjera nga duar të zeza.

00:08:21.631 --> 00:08:23.210
Ishin të njëjtat karta bejsbolli.

00:08:23.210 --> 00:08:24.454
Ato të mbajtura nga duart e zeza

00:08:24.454 --> 00:08:26.521
morën oferta ndjeshëm më të vogla

00:08:26.521 --> 00:08:29.005
se ato të mbajtura nga duart e bardha.

00:08:29.005 --> 00:08:31.367
Në një studim të bërë në Stanford,

00:08:31.367 --> 00:08:35.597
psikologët hulumtuan rastet e personave

00:08:35.597 --> 00:08:39.166
të dënuar për vrasjen 
e një personi të bardhë.

00:08:39.166 --> 00:08:41.970
Rezultoi se, në rrethana 
të pandryshueshme,

00:08:41.970 --> 00:08:44.340
ju jeni në mënyrë të konsiderueshme me
më shumë gjasë që të ekzekutoheni

00:08:44.340 --> 00:08:46.117
nëse dukeni si njeriu në të djathtë

00:08:46.117 --> 00:08:48.090
sesa se si ai në të majtë,

00:08:48.090 --> 00:08:50.119
dhe kjo në masë të madhe sepse

00:08:50.119 --> 00:08:52.653
njeriu në të djathtë duket 
më prototip i njeriut të zi,

00:08:52.653 --> 00:08:55.283
më prototipik afro-amerikan,

00:08:55.283 --> 00:08:57.332
dhe kjo me sa duket ndikon 
në vendimet e njerëzve

00:08:57.332 --> 00:08:59.103
në lidhje me fatin e personit.

NOTE Paragraph

00:08:59.103 --> 00:09:00.650
Pra tani që e dimë këtë,

00:09:00.650 --> 00:09:02.307
si mund ta luftojmë ?

00:09:02.307 --> 00:09:03.929
Ka rrugë të ndryshme.

00:09:03.929 --> 00:09:05.363
Njëra rrugë është të evokojmë

00:09:05.363 --> 00:09:07.409
drejt përgjigjeve emocionale të njerëzve,

00:09:07.409 --> 00:09:09.542
të empatisë së njerëzve,

00:09:09.542 --> 00:09:11.415
dhe shumicën e herëve 
këtë e bëjmë përmes tregimeve.

00:09:11.415 --> 00:09:13.980
Kështu nëse ju jeni një prind liberal

00:09:13.980 --> 00:09:15.852
dhe doni të inkurajoni fëmijën tuaj

00:09:15.852 --> 00:09:18.226
që të besoje në cilësitë 
e familjes jotradicionale,

00:09:18.226 --> 00:09:20.499
ju mund t'i jepni libra si :
"Heather ka dy Nëna"

00:09:20.499 --> 00:09:22.225
Nëse jeni tradicional dhe 
keni qëndrime të tjera,

00:09:22.225 --> 00:09:24.156
ju mund t'ju jepni libra si :

00:09:24.156 --> 00:09:25.905
(Të qeshura) " Ndihmë! Mami! 
Ka liberalë nën krevatin tim!"

00:09:25.905 --> 00:09:29.241
Por në përgjithësi, 
tregimet mund të shndërrojnë

00:09:29.241 --> 00:09:31.473
të huajt anonim në
persona që kanë rëndësi,

00:09:31.473 --> 00:09:34.158
dhe ideja se ne kujdesemi për njerëzit

00:09:34.158 --> 00:09:35.860
dhe fokusohemi në ata si individë

00:09:35.860 --> 00:09:38.139
është një ide e shfaqur 
përgjatë historisë.

00:09:38.139 --> 00:09:40.722
Kështu Stalini thoshte,

00:09:40.722 --> 00:09:42.339
"Një vdekje është tragjedi,

00:09:42.339 --> 00:09:44.379
miliona vdekje janë një statistikë,"

00:09:44.379 --> 00:09:45.830
kurse Nëne Tereza thoshte:

00:09:45.830 --> 00:09:47.371
"Nëse shoh masën, kurrë nuk do të veproj.

00:09:47.371 --> 00:09:49.696
Nëse shoh njërin, do të veproj."

00:09:49.696 --> 00:09:51.766
Psikologët e kanë hulumtuar këtë.

00:09:51.766 --> 00:09:53.067
P.sh., në një studim,

00:09:53.067 --> 00:09:55.850
njerëzve u ishte dhënë 
një listë faktesh mbi një krizë,

00:09:55.850 --> 00:10:00.106
dhe ishte parë se sa para 
do të dhuronin ata

00:10:00.106 --> 00:10:01.690
për ta zgjidhur krizën.

00:10:01.690 --> 00:10:03.527
Grupit tjetër nuk i ishin dhënë fare fakte

00:10:03.527 --> 00:10:05.625
por ju ishte treguar
në lidhje me një individ

00:10:05.625 --> 00:10:08.065
ju ishte dhënë emri e treguar fytyra,

00:10:08.065 --> 00:10:11.284
dhe doli se për të personat 
dhuruan më shumë.

00:10:11.284 --> 00:10:13.145
Asgjë nga këto, mendoj,
se nuk janë sekrete

00:10:13.145 --> 00:10:15.256
për njerëzit e angazhuar 
në punë bamirësie.

00:10:15.256 --> 00:10:17.904
Ata nuk i permbytin njerëzit

00:10:17.904 --> 00:10:19.227
me fakte e statistika.

00:10:19.227 --> 00:10:20.249
Përkundrazi, iu tregoni atyre fytyra,

00:10:20.249 --> 00:10:21.985
iu tregoni njerëz.

00:10:21.985 --> 00:10:25.212
Dhe është e mundur 
që duke zgjeruar simpatinë

00:10:25.212 --> 00:10:27.183
ndaj një personi, ajo mund të shpërndahet

00:10:27.183 --> 00:10:30.061
edhe tek grupi të cilit i përket individi.

NOTE Paragraph

00:10:30.061 --> 00:10:32.527
Kjo është Harriet Beecher Stowe.

00:10:32.527 --> 00:10:34.970
Tregimi i saj, mbase jo autentik,

00:10:34.970 --> 00:10:37.044
ishte se Presidenti Lincoln e kishte ftuar

00:10:37.044 --> 00:10:39.042
në Shtëpinë e Bardhë 
në mes të Luftës Civile

00:10:39.042 --> 00:10:40.626
dhe i tha asaj,

00:10:40.626 --> 00:10:43.290
"Pra, ju jeni zonja e vogël 
që filloi këtë luftë të madhe."

00:10:43.290 --> 00:10:45.175
Ai e kishte fjalën për
"Kasollja e xha' Tomit"

00:10:45.175 --> 00:10:47.706
"Kasollja e xha' Tomit" nuk është 
ndonjë libër i madh filozofie

00:10:47.706 --> 00:10:50.850
apo teologjie, apo mbase edhe letërsie,

00:10:50.850 --> 00:10:52.426
por ja arrin

00:10:52.426 --> 00:10:55.863
që t'i vendose lexuesit në këpucët

00:10:55.863 --> 00:10:58.196
e atyre njerëzve, që në të kundërtën,
nuk do ta kishin menduar kurre,

00:10:58.196 --> 00:11:00.598
t'i vendose në këpucët e skllevërve.

00:11:00.598 --> 00:11:02.379
Dhe ajo lehtë mund 
të ketë qenë katalizator

00:11:02.379 --> 00:11:03.983
për ndryshime të mëdha sociale.

NOTE Paragraph

00:11:03.983 --> 00:11:06.345
Duke shikuar Amerikën së fundi,

00:11:06.345 --> 00:11:09.414
në dekadat e fundit,

00:11:09.414 --> 00:11:12.563
ka arsye për të besuar 
se show si "The Cosby Show"

00:11:12.563 --> 00:11:15.251
ka ndryshuar në mënyrë radikale qëndrimet
amerikane kundrejt afro-amerikanëve,

00:11:15.251 --> 00:11:18.234
ndersa show si "Will and Grace" 
dhe "Modern Family"

00:11:18.234 --> 00:11:19.597
ndryshuan qëndrimet amerikane

00:11:19.597 --> 00:11:20.897
kundrejt burrave e grave homoseksual.

00:11:20.897 --> 00:11:23.352
S'mendoj që është ekzagjerim të thuhet

00:11:23.352 --> 00:11:26.013
se katalizatorët më të mëdhenj 
të ndryshimeve morale në Amerikë

00:11:26.013 --> 00:11:28.906
kanë qenë situatat komike.

NOTE Paragraph

00:11:28.906 --> 00:11:30.322
Por s'ka të bëjë vetëm me emocione,

00:11:30.322 --> 00:11:31.598
dhe dua ta përfundoj duke i bere apel

00:11:31.598 --> 00:11:33.833
fuqisë se arsyes.

00:11:33.833 --> 00:11:35.989
Në një moment në këtë 
libër të mrekullueshëm

00:11:35.989 --> 00:11:37.212
"The Better Angles of Out Nature," ose 
"Renia e dhunes"

00:11:37.212 --> 00:11:39.228
Steven Pinker thotë:

00:11:39.228 --> 00:11:41.810
Testamenti i vjetër thotë duaje fqinjin,

00:11:41.810 --> 00:11:44.532
kurse Testamenti i Ri thotë duaje armikun,

00:11:44.532 --> 00:11:47.218
por unë se dua asnjërin prej tyre, vërtet,

00:11:47.218 --> 00:11:48.885
por as s'dua t'i vras.

00:11:48.885 --> 00:11:50.751
E di se kam një obligim ndaj tyre,

00:11:50.751 --> 00:11:54.221
por ndjenjat e mia morale, besimet morale,

00:11:54.221 --> 00:11:55.934
në lidhje me atë sesi 
të veproj ndaj të tjerëve,

00:11:55.934 --> 00:11:57.981
nuk janë të bazuara në dashuri.

00:11:57.981 --> 00:11:59.920
Në çfarë ato janë të bazuara 
janë të drejtat e njeriut,

00:11:59.920 --> 00:12:02.143
një besim se jeta e tyre 
është e vlefshme për ta

00:12:02.143 --> 00:12:04.499
sa edhe e imja për mua,

00:12:04.499 --> 00:12:06.431
dhe për të mbështetur këtë,
ai rrëfen një tregim

00:12:06.431 --> 00:12:08.279
të filozofit të madh Adam Smith,

00:12:08.279 --> 00:12:09.965
dhe unë dua t'ua rrëfej 
atë tregim po ashtu,

00:12:09.965 --> 00:12:11.261
edhe pse, do ta përshtat pak

00:12:11.261 --> 00:12:12.939
për kohët moderne.

NOTE Paragraph

00:12:12.939 --> 00:12:14.840
Pra, Adam Smith fillon
duke ju kërkuar që të imagjinoni

00:12:14.840 --> 00:12:16.741
vdekjen e mijëra njerëzve,

00:12:16.741 --> 00:12:18.781
dhe të imagjinoni se ata mijëra njerëz

00:12:18.781 --> 00:12:21.020
janë nga një shtet me të cilin
nuk jeni familjar.

00:12:21.020 --> 00:12:24.574
Mund të jetë Kina, India apo 
ndonjë shtet në Afrikë.

00:12:24.574 --> 00:12:27.058
Dhe Smith thotë: si do të reagonit ?

00:12:27.058 --> 00:12:29.365
Dhe ju do të thoshit: paj', shumë keq,

00:12:29.365 --> 00:12:31.241
dhe vazhdoni me jetën tuaj.

00:12:31.241 --> 00:12:33.460
Sikur të hapnit The New York Times
online apo diçka të ngjashme,

00:12:33.460 --> 00:12:36.420
do të shihnit se kjo, dhe në fakt na
ndodh gjatë gjithë kohës,

00:12:36.420 --> 00:12:37.941
ne vazhdojmë me jetët tona.

NOTE Paragraph

00:12:37.941 --> 00:12:40.135
Por imagjinoni, Smith thotë:

00:12:40.135 --> 00:12:41.389
sikur të kuptonit se nesër

00:12:41.389 --> 00:12:43.928
do t'ju pritet gishti i vogël.

00:12:43.928 --> 00:12:46.097
Smith thotë: kjo do të kishte 
shumë rëndësi.

00:12:46.097 --> 00:12:47.508
Ju s'do të flinit atë natë

00:12:47.508 --> 00:12:48.861
duke menduar për atë gjë.

00:12:48.861 --> 00:12:50.880
Dhe kjo ngre pyetjen:

00:12:50.880 --> 00:12:53.346
A do të sakrifikoni mijëra jetë

00:12:53.346 --> 00:12:55.315
për të shpëtuar gishtin tuaj të vogël?

00:12:55.315 --> 00:12:57.633
Përgjigjuni kësaj pyetje 
në fshehtësinë e mëndjes suaj,

00:12:57.633 --> 00:13:00.552
por Smith thotë: absolutisht jo,

00:13:00.552 --> 00:13:02.244
çfarë mendimi i tmerrshëm.

00:13:02.244 --> 00:13:04.275
Dhe kjo ngre pyetjen,

00:13:04.275 --> 00:13:05.649
siç e shtron Smith,

00:13:05.649 --> 00:13:07.867
"Kur ndjenjat tona pasive 
janë gati gjithmonë

00:13:07.867 --> 00:13:09.315
aq të pista dhe egoiste,

00:13:09.315 --> 00:13:10.780
si ndodh që principet tona aktive

00:13:10.780 --> 00:13:13.313
duhet të jenë shpesh 
aq bujare e aq fisnike?"

00:13:13.313 --> 00:13:15.363
Dhe përgjigja e Smith është:
" Është arsyeja,

00:13:15.363 --> 00:13:17.138
principi, vetëdija.

00:13:17.138 --> 00:13:18.679
Kjo na fton,

00:13:18.679 --> 00:13:22.104
me një zë që mund të habisë 
edhe pasionet tona më kryengritëse,

00:13:22.104 --> 00:13:23.781
se ne jemi vetëm një pjesë e morisë ,

00:13:23.781 --> 00:13:26.222
jo më të mirë se të tjerët,
në çfarëdo aspekti."

NOTE Paragraph

00:13:26.222 --> 00:13:28.347
Dhe kjo pjesa e fundit është 
ajo që shpesh përshkruhet si

00:13:28.347 --> 00:13:31.555
principi i paanshmërisë.

00:13:31.555 --> 00:13:34.184
Ky princip i paanshmërisë zbulon veten

00:13:34.184 --> 00:13:35.931
në të gjitha religjionet botërore,

00:13:35.951 --> 00:13:38.209
në të gjitha versionet e ndryshme 
të rregullit të artë,

00:13:38.209 --> 00:13:40.663
dhe në të gjitha filozofite
morale të botës,

00:13:40.663 --> 00:13:41.970
të cilat ndryshojnë në shumë mënyra

00:13:41.970 --> 00:13:44.964
por ndajnë supozimin 
se ne duhet të gjykojmë moralin

00:13:44.964 --> 00:13:47.949
nga një këndvështrim i paanshëm.

NOTE Paragraph

00:13:47.949 --> 00:13:49.771
Artikulimi më i mirë i kësaj pikëpamje

00:13:49.771 --> 00:13:52.856
në fakt, sipas meje, 
nuk është ai i një teologu apo filozofi,

00:13:52.856 --> 00:13:54.213
por i Humphrey Bogart

00:13:54.213 --> 00:13:55.760
në fund të "Casablanka."

00:13:55.760 --> 00:13:59.536
Ai i thotë të dashurës

00:13:59.536 --> 00:14:00.676
se ata duhet të ndahen

00:14:00.676 --> 00:14:02.269
për të mirën e përgjithshme,

00:14:02.269 --> 00:14:04.133
e i thotë asaj, nuk do ta imitoj aksentin,

00:14:04.133 --> 00:14:05.915
por ai i thotë asaj,
"S'duhet shumë për të parë

00:14:05.915 --> 00:14:07.274
se problemet e tre njerëzve të vegjël

00:14:07.274 --> 00:14:10.385
nuk peshojne, në këtë botë të çmendur."

NOTE Paragraph

00:14:10.385 --> 00:14:13.665
Arsyeja mund të na bëjë
që të shtypim pasionet tona.

00:14:13.665 --> 00:14:15.381
Arsyeja mund të na motivoje

00:14:15.381 --> 00:14:16.602
që të zgjerojmë empatinë,

00:14:16.602 --> 00:14:18.929
të na motivoje që të shkruajmë 
një libër si "Kasollja e xha Tomit,"

00:14:18.929 --> 00:14:20.652
apo të lexojmë një libër si 
"Kasollja e xha' Tomit,"

00:14:20.652 --> 00:14:23.346
dhe arsyeja mund të na 
motivojë që të krijojmë

00:14:23.346 --> 00:14:25.308
zakone, tabu e ligje

00:14:25.308 --> 00:14:27.118
që do të na përmbajnë

00:14:27.118 --> 00:14:28.794
nga të vepruarit sipas impulseve

00:14:28.794 --> 00:14:30.383
kur, si qenie racionale, ndjejmë

00:14:30.383 --> 00:14:31.778
se duhet të përmbahemi.

00:14:31.778 --> 00:14:33.791
Dhe kjo është ajo çfarë Kushtetuta është.

00:14:33.791 --> 00:14:36.712
Një Kushtetutë është 
diçka e krijuar në të kaluarën

00:14:36.712 --> 00:14:38.019
që aplikohet në të tashmen

00:14:38.019 --> 00:14:39.004
dhe çfarë thotë,

00:14:39.004 --> 00:14:41.231
pavarësisht se sa shumë 
mund të duam që ta rizgjedhim

00:14:41.231 --> 00:14:43.834
një president popullor 
për një mandat të tretë,

00:14:43.834 --> 00:14:45.929
pavarësisht se sa shumë Amerikanë
të bardhë mund të zgjedhin

00:14:45.929 --> 00:14:49.997
që të ndjejnë se duan te rivendosin 
institucionin e skllavërisë, nuk mundemi.

00:14:49.997 --> 00:14:51.673
Duhet ta kufizojme veten.

NOTE Paragraph

00:14:51.673 --> 00:14:54.090
Ne e kufizojmë veten 
edhe në forma tjera, po ashtu.

00:14:54.090 --> 00:14:56.848
E dimë se kur vjen puna 
tek zgjedhja e dikujt

00:14:56.848 --> 00:14:59.799
për një punë, çmim,

00:14:59.799 --> 00:15:02.757
ne paragjykojme fuqishëm nga raca e tyre,

00:15:02.757 --> 00:15:05.053
nga gjinia,

00:15:05.053 --> 00:15:07.268
nga ajo se sa tërheqës janë,

00:15:07.268 --> 00:15:09.919
dhe ndonjëherë mund të themi,
"Paj mirë, kështu duhet të jetë."

00:15:09.919 --> 00:15:12.226
Por herë të tjera themi,
"Kjo është gabim."

00:15:12.226 --> 00:15:14.115
Dhe për ta luftuar këtë,

00:15:14.115 --> 00:15:16.366
ne jo thjesht përpiqemi më shumë,

00:15:16.366 --> 00:15:19.367
por më mirë, ajo që bëjmë
është krijimi i situatave

00:15:19.367 --> 00:15:22.406
ku burimet tjera të informacionit
të mos mund të na bëjnë paragjykues,

00:15:22.406 --> 00:15:23.721
dhe kjo është arsye pse shumë orkestra

00:15:23.721 --> 00:15:26.366
bëjnë audicionet për muzikantë
prapa perdeve,

00:15:26.366 --> 00:15:27.610
në mënyrë që i vetmi informacion që marrin

00:15:27.610 --> 00:15:30.303
të jetë ai që ata besojnë 
të jetë e rëndësishme.

00:15:30.303 --> 00:15:32.626
Mendoj se anesimi dhe paragjykimi

00:15:32.626 --> 00:15:35.720
ilustrojnë dualitetin fundamental
të natyrës njerëzore.

00:15:35.720 --> 00:15:39.496
Ne kemi ndjeshmëri të brendshme,
instinkte, emocione,

00:15:39.496 --> 00:15:41.657
dhe ato ndikojnë 
në gjykimet e veprimet tona

00:15:41.657 --> 00:15:43.988
për mirë e për keq,

00:15:43.988 --> 00:15:47.610
por ne po ashtu jemi të aftë 
për maturi racionale

00:15:47.610 --> 00:15:49.045
dhe planifikim inteligjent,

00:15:49.045 --> 00:15:51.862
dhe mund t'i përdorim këto që,
në disa raste,

00:15:51.862 --> 00:15:53.805
të nxisim dhe ushqejmë emocionet tona,

00:15:53.805 --> 00:15:56.573
dhe në të tjera raste t'i ngurtësojmë ato.

00:15:56.573 --> 00:15:57.807
Dhe kjo është mënyra

00:15:57.807 --> 00:16:00.574
se si arsyeja na ndihmon 
që të krijojmë një botë më të mirë.

NOTE Paragraph

00:16:00.574 --> 00:16:02.918
Ju falemnderit.