1
00:00:00,844 --> 00:00:03,222
Kada pomislimo na predrasude
i pristrasnosti,

2
00:00:03,222 --> 00:00:05,366
skloni smo da mislimo na glupe
i zle ljude

3
00:00:05,366 --> 00:00:07,820
koji rade glupe i zle stvari.

4
00:00:07,820 --> 00:00:09,890
Ovu ideju je lepo sumirao

5
00:00:09,890 --> 00:00:12,358
britanski kritičar Vilijem Hezlit,

6
00:00:12,358 --> 00:00:15,293
koji je napisao: "Predrasuda je
dete neznanja."

7
00:00:15,293 --> 00:00:17,405
Želim da pokušam da vas ovde uverim

8
00:00:17,405 --> 00:00:19,040
da je ovo pogrešno.

9
00:00:19,040 --> 00:00:20,772
Želim da pokušam da vas uverim

10
00:00:20,772 --> 00:00:22,495
da su predrasude i pristrasnosti

11
00:00:22,495 --> 00:00:25,783
prirodne, često su racionalne,

12
00:00:25,783 --> 00:00:27,614
i često su čak i moralne,

13
00:00:27,614 --> 00:00:29,866
i mislim da čim ovo budemo razumeli,

14
00:00:29,866 --> 00:00:32,375
bićemo u boljem položaju da ih razumemo

15
00:00:32,375 --> 00:00:33,432
kada krenu po zlu,

16
00:00:33,432 --> 00:00:35,200
kada imaju užasne posledice,

17
00:00:35,200 --> 00:00:37,525
i bićemo u boljem položaju
da znamo šta da radimo

18
00:00:37,525 --> 00:00:39,207
kada se ovo dogodi.

19
00:00:39,207 --> 00:00:42,234
Dakle, počnimo sa stereotipima.
Vi me gledate,

20
00:00:42,234 --> 00:00:44,400
znate moje ime,
znate izvesne podatke o meni,

21
00:00:44,400 --> 00:00:46,309
i mogli biste da donesete
neke zaključke.

22
00:00:46,309 --> 00:00:49,162
Mogli biste da pravite pretpostavke
o mojoj nacionalnosti,

23
00:00:49,162 --> 00:00:52,443
mojoj političkoj pripadnosti,
mojim religijskim uverenjima.

24
00:00:52,443 --> 00:00:54,742
Stvar je u tome
da su ove procene uglavnom tačne.

25
00:00:54,742 --> 00:00:56,724
Mi smo veoma dobri u ovakvim stvarima.

26
00:00:56,724 --> 00:00:58,207
I veoma smo dobri

27
00:00:58,207 --> 00:01:00,940
jer naša sposobnost
da stereotipišemo ljude

28
00:01:00,940 --> 00:01:04,195
nije samo proizvoljni hir uma,

29
00:01:04,195 --> 00:01:06,511
već je pre specifičan primer

30
00:01:06,511 --> 00:01:08,166
opštijeg procesa,

31
00:01:08,166 --> 00:01:09,785
a to je da imamo iskustvo

32
00:01:09,785 --> 00:01:11,326
sa stvarima i ljudima u svetu

33
00:01:11,326 --> 00:01:12,575
koji upadaju u kategorije,

34
00:01:12,575 --> 00:01:15,381
i možemo da koristimo to iskustvo
da pravimo generalizacije

35
00:01:15,381 --> 00:01:17,390
o novim slučajevima ovih kategorija.

36
00:01:17,390 --> 00:01:19,757
Svako ovde ima dosta iskustva

37
00:01:19,757 --> 00:01:22,010
sa stolicama i jabukama i psima,

38
00:01:22,010 --> 00:01:23,776
i na osnovu toga, mogli biste uočiti

39
00:01:23,776 --> 00:01:25,998
nepoznate primere i mogli biste pogoditi,

40
00:01:25,998 --> 00:01:27,314
možete sedeti na stolici,

41
00:01:27,314 --> 00:01:30,087
možete pojesti jabuku, pas će lajati.

42
00:01:30,087 --> 00:01:31,882
Sad, možda grešimo.
Stolica bi mogla

43
00:01:31,882 --> 00:01:33,443
da se sruši ako sednete na nju,

44
00:01:33,443 --> 00:01:35,945
jabuka bi mogla biti otrovna,
pas možda ne bi lajao,

45
00:01:35,945 --> 00:01:38,535
i zapravo, ovo je moj pas Tesi,
koji ne laje.

46
00:01:38,535 --> 00:01:41,294
Ali većim delom, mi smo dobri u ovome.

47
00:01:41,294 --> 00:01:43,180
Većim delom, pravimo dobre pretpostavke

48
00:01:43,180 --> 00:01:45,464
kako u socijalnom
tako i u nesocijalnom domenu,

49
00:01:45,464 --> 00:01:47,223
i kad ne bismo mogli da to činimo,

50
00:01:47,223 --> 00:01:50,509
kad ne bismo mogli da nagađamo
o novim slučajevima na koje nailazimo,

51
00:01:50,509 --> 00:01:51,640
ne bismo preživeli.

52
00:01:51,640 --> 00:01:54,509
I zapravo, Hezlit kasnije
u svom izvrsnom eseju

53
00:01:54,509 --> 00:01:55,994
priznaje ovo.

54
00:01:55,994 --> 00:01:58,536
On piše: "Bez pomoći predrasude i navike,

55
00:01:58,536 --> 00:02:00,696
ne bih bio u stanju
da pronađem put kroz sobu,

56
00:02:00,696 --> 00:02:03,538
niti da znam kako da se rukovodim
u bilo kojim okolnostima,

57
00:02:03,538 --> 00:02:07,531
niti šta da osećam
u bilo kom životnom pogledu."

58
00:02:07,531 --> 00:02:09,040
Ili uzmite naklonosti.

59
00:02:09,040 --> 00:02:11,928
Ponekad delimo svet na nas protiv njih,

60
00:02:11,928 --> 00:02:13,749
na unutar grupe protiv van grupe,

61
00:02:13,749 --> 00:02:15,140
i ponekad kada ovo činimo,

62
00:02:15,140 --> 00:02:16,767
znamo da radimo nešto pogrešno,

63
00:02:16,767 --> 00:02:18,140
i nekako se stidimo toga.

64
00:02:18,140 --> 00:02:20,043
Ali u drugim prilikama se ponosimo time.

65
00:02:20,043 --> 00:02:21,436
Otvoreno to priznajemo.

66
00:02:21,436 --> 00:02:22,718
Moj omiljeni primer ovoga

67
00:02:22,718 --> 00:02:25,120
jeste pitanje koje je došlo iz publike

68
00:02:25,120 --> 00:02:27,837
na republikanskoj debati
pred poslednje izbore.

69
00:02:27,837 --> 00:02:30,129
(Video) Anderson Kuper:
Stižemo do vašeg pitanja,

70
00:02:30,129 --> 00:02:34,310
pitanja u sali, u vezi sa
inostranom pomoći? Da, gospođo.

71
00:02:34,310 --> 00:02:36,546
Žena: Američki narod pati

72
00:02:36,546 --> 00:02:39,183
u našoj zemlji baš sada.

73
00:02:39,183 --> 00:02:42,531
Zašto nastavljamo da šaljemo
inostranu pomoć

74
00:02:42,531 --> 00:02:43,847
drugim zemljama

75
00:02:43,847 --> 00:02:47,950
kada nam je potrebna sva pomoć
koju možemo da pribavimo za sebe?

76
00:02:47,950 --> 00:02:49,785
AK: Guverneru Peri, šta kažete na to?

77
00:02:49,785 --> 00:02:51,012
(Aplauz)

78
00:02:51,012 --> 00:02:53,350
Rik Peri: Apsolutno, ja smatram da -

79
00:02:53,350 --> 00:02:55,010
Pol Blum: Svako od ljudi na sceni

80
00:02:55,010 --> 00:02:56,981
se složio sa premisom njenog pitanja,

81
00:02:56,981 --> 00:02:59,440
a to je da bi, kao Amerikanci,
trebalo da više brinemo

82
00:02:59,440 --> 00:03:01,226
o Amerikancima nego o drugim ljudima.

83
00:03:01,226 --> 00:03:04,091
I zapravo, uopšte,
ljudima često upravljaju

84
00:03:04,091 --> 00:03:07,599
osećanja solidarnosti, lojalnosti,
ponosa, patriotizma,

85
00:03:07,599 --> 00:03:10,315
prema njihovoj zemlji ili prema
njihovoj etničkoj grupi.

86
00:03:10,315 --> 00:03:13,400
Bez obzira na politiku, mnogi ljudi
su ponosni što su Amerikanci,

87
00:03:13,400 --> 00:03:15,692
i favorizuju Amerikance u odnosu
na druge zemlje.

88
00:03:15,692 --> 00:03:18,312
Stanovnici drugih zemalja isto osećaju
za svoju naciju,

89
00:03:18,312 --> 00:03:20,798
i isto osećamo za naše nacionalnosti.

90
00:03:20,798 --> 00:03:22,482
Neki od vas mogu ovo odbaciti.

91
00:03:22,482 --> 00:03:24,413
Neki od vas mogu biti takve kosmopolite

92
00:03:24,413 --> 00:03:26,547
da mislite da nacionalnost i državljanstvo

93
00:03:26,547 --> 00:03:28,700
ne bi trebalo da imaju moralnog uticaja.

94
00:03:28,700 --> 00:03:31,462
Ali čak i vi sofisticirani prihvatate

95
00:03:31,462 --> 00:03:33,296
da bi trebalo da postoji neka prednost

96
00:03:33,296 --> 00:03:35,997
data unutar grupe u domenu
prijatelja i porodice,

97
00:03:35,997 --> 00:03:37,418
ljudi kojima ste bliski,

98
00:03:37,418 --> 00:03:38,979
i tako čak i vi pravite razliku

99
00:03:38,979 --> 00:03:40,954
između nas protiv njih.

100
00:03:40,954 --> 00:03:43,557
Sad, ova razlika je dovoljno prirodna

101
00:03:43,557 --> 00:03:46,481
i često dovoljno moralna,
ali može da pođe naopako,

102
00:03:46,481 --> 00:03:48,210
a ovo je bilo deo istraživanja

103
00:03:48,210 --> 00:03:50,969
sjajnog socijalnog psihologa
Henrija Tažfela.

104
00:03:50,969 --> 00:03:53,574
Tažfel je rođen u Poljskoj 1919. godine.

105
00:03:53,574 --> 00:03:55,403
Otišao je na univerzitet u Francuskoj,

106
00:03:55,403 --> 00:03:58,268
jer kao Jevrejin nije mogao
da ide na univerzitet u Poljskoj,

107
00:03:58,268 --> 00:04:00,778
i zatim se priključio francuskoj vojsci

108
00:04:00,778 --> 00:04:02,061
u Drugom svetskom ratu.

109
00:04:02,061 --> 00:04:03,830
Bio je uhvaćen i završio je

110
00:04:03,830 --> 00:04:05,361
kao zarobljenik ratnog logora,

111
00:04:05,361 --> 00:04:07,348
i to je bilo zastrašujuće vreme za njega,

112
00:04:07,348 --> 00:04:09,316
jer ako bi bilo otkriveno da je Jevrejin,

113
00:04:09,316 --> 00:04:11,638
mogao bi biti premešten
u koncentracioni logor,

114
00:04:11,638 --> 00:04:13,400
gde najverovatnije ne bi preživeo.

115
00:04:13,400 --> 00:04:15,987
I zapravo, kada se rat završio
i on je bio oslobođen,

116
00:04:15,987 --> 00:04:18,492
većina njegovih prijatelja
i porodice su bili mrtvi.

117
00:04:18,492 --> 00:04:20,329
On se uključio u različite poslove.

118
00:04:20,329 --> 00:04:21,860
Pomagao je ratnim siročićima.

119
00:04:21,860 --> 00:04:23,591
Ali je imao dugotrajno interesovanje

120
00:04:23,591 --> 00:04:25,136
za nauku predrasuda,

121
00:04:25,136 --> 00:04:27,796
i tako kada se pojavila prestižna
britanska stipendija

122
00:04:27,796 --> 00:04:29,641
za stereotipe, prijavio se za nju,

123
00:04:29,641 --> 00:04:30,998
i dobio ju je,

124
00:04:30,998 --> 00:04:33,188
i onda je započela
ova neverovatna karijera.

125
00:04:33,188 --> 00:04:35,847
A ono čime je počela
njegova karijera jeste uvid da je

126
00:04:35,847 --> 00:04:37,777
način na koji su mnogi ljudi razmišljali

127
00:04:37,777 --> 00:04:39,893
o holokaustu bio pogrešan.

128
00:04:39,893 --> 00:04:42,299
Mnogi ljudi, većina ljudi u to vreme,

129
00:04:42,299 --> 00:04:44,200
vide holokaust kao nekakvu

130
00:04:44,200 --> 00:04:47,204
tragičnu grešku Nemaca,

131
00:04:47,204 --> 00:04:51,038
neku genetsku mrlju,
neku autoritarnu ličnost.

132
00:04:51,038 --> 00:04:53,096
A Tažfel je ovo odbacio.

133
00:04:53,096 --> 00:04:55,639
Tažfel je rekao da je
ono što vidimo u holokaustu

134
00:04:55,639 --> 00:04:57,950
samo preuveličavanje

135
00:04:57,950 --> 00:04:59,728
normalnih psiholoških procesa

136
00:04:59,728 --> 00:05:01,489
koji postoji u svakom od nas.

137
00:05:01,489 --> 00:05:04,174
I da bi ovo istražio,
uradio je seriju klasičnih studija

138
00:05:04,174 --> 00:05:05,918
sa britanskim adolescentima.

139
00:05:05,918 --> 00:05:07,107
U jednoj od tih studija,

140
00:05:07,107 --> 00:05:10,019
britanskim adolescentima
je postavljao najrazličitija pitanja,

141
00:05:10,019 --> 00:05:11,903
i zatim je na osnovu odgovora govorio -

142
00:05:11,903 --> 00:05:14,260
"Pogledao sam vaše odgovore,
i na osnovu njih,

143
00:05:14,260 --> 00:05:16,357
odredio sam da ste ili" -

144
00:05:16,357 --> 00:05:17,363
polovini je rekao -

145
00:05:17,363 --> 00:05:20,320
"ljubitelj Kandinskog,
volite dela Kandinskog,

146
00:05:20,320 --> 00:05:23,298
ili ljubitelj Klea, volite dela Klea."

147
00:05:23,298 --> 00:05:25,114
To je bilo potpuno izmišljeno.

148
00:05:25,114 --> 00:05:27,924
Njihovi odgovori nisu imali veze
sa Kandinskim ili Kleom.

149
00:05:27,924 --> 00:05:30,132
Oni verovatno nisu čuli za te umetnike.

150
00:05:30,132 --> 00:05:32,872
On ih je samo proizvoljno podelio.

151
00:05:32,872 --> 00:05:36,143
Ali ono što je otkrio jeste
da su ove kategorije bile od značaja,

152
00:05:36,143 --> 00:05:38,654
tako da kada je kasnije
davao subjektima novac,

153
00:05:38,654 --> 00:05:40,330
oni su preferirali da daju novac

154
00:05:40,330 --> 00:05:42,130
članovima sopstvene grupe

155
00:05:42,130 --> 00:05:43,963
nego članovima druge grupe.

156
00:05:43,963 --> 00:05:46,290
Još gore,
bili su zapravo najzainteresovaniji

157
00:05:46,290 --> 00:05:48,296
da utvrde razliku

158
00:05:48,296 --> 00:05:50,862
između njihove grupe i drugih grupa,

159
00:05:50,862 --> 00:05:53,040
tako da bi prepustili novac
za sopstvenu grupu

160
00:05:53,040 --> 00:05:58,018
ako bi čineći to
mogli da daju drugoj grupi još manje.

161
00:05:58,018 --> 00:06:00,136
Čini se da se ova sklonost
javlja veoma rano.

162
00:06:00,136 --> 00:06:02,536
Tako je moja koleginica i žena,
Karen Vin, na Jejlu

163
00:06:02,536 --> 00:06:04,197
uradila niz istraživanja sa bebama

164
00:06:04,197 --> 00:06:06,979
gde je izlagala bebe lutkama,

165
00:06:06,979 --> 00:06:09,244
i te lutke imaju
određene preferencije za hranu.

166
00:06:09,244 --> 00:06:11,426
Jedna od lutaka bi mogla da voli boraniju.

167
00:06:11,426 --> 00:06:14,001
Druga lutka bi mogla da voli
integralne krekere.

168
00:06:14,001 --> 00:06:16,370
Testiraju bebine lične preferencije hrane

169
00:06:16,370 --> 00:06:19,060
i bebe tipično više vole
integralne krekere.

170
00:06:19,060 --> 00:06:21,672
Ali pitanje je, da li je ovo važno bebama

171
00:06:21,672 --> 00:06:24,788
u tome kako tretiraju lutke?
A znači dosta.

172
00:06:24,788 --> 00:06:26,307
One obično preferiraju lutku

173
00:06:26,307 --> 00:06:29,786
koja ima isti ukus za hranu
kakav one imaju,

174
00:06:29,786 --> 00:06:32,342
i još gore, one zapravo preferiraju lutke

175
00:06:32,342 --> 00:06:35,327
koje kažnjavaju lutke
sa različitim ukusom za hranu.

176
00:06:35,327 --> 00:06:37,604
(Smeh)

177
00:06:37,604 --> 00:06:41,236
Mi stalno vidimo ovu vrstu unutargrupne,
izvangrupne psihologije.

178
00:06:41,236 --> 00:06:42,900
Vidimo je u političkim sukobima

179
00:06:42,900 --> 00:06:45,314
unutar grupa sa različitim ideologijama.

180
00:06:45,314 --> 00:06:48,940
Vidimo je u svojoj krajnosti
u slučajevima rata,

181
00:06:48,940 --> 00:06:52,157
gde spoljnoj grupi ne samo
da je dato manje,

182
00:06:52,157 --> 00:06:53,745
već je ona dehumanizovana,

183
00:06:53,745 --> 00:06:55,985
kao u nacističkoj perspektivi Jevreja

184
00:06:55,985 --> 00:06:58,070
kao gamadi ili vašaka,

185
00:06:58,070 --> 00:07:02,306
ili američkoj perspektivi
o Japancima kao pacovima.

186
00:07:02,306 --> 00:07:04,520
Stereotipi takođe mogu da pođu naopako.

187
00:07:04,520 --> 00:07:06,781
Dakle, često su racionalni i korisni,

188
00:07:06,781 --> 00:07:08,355
ali ponekad su iracionalni,

189
00:07:08,355 --> 00:07:09,581
daju pogrešne odgovore,

190
00:07:09,581 --> 00:07:10,798
a u drugim prilikama

191
00:07:10,798 --> 00:07:12,973
vode do očigledno nemoralnih posledica.

192
00:07:12,973 --> 00:07:15,781
A slučaj koji je bio najviše izučavan

193
00:07:15,781 --> 00:07:17,178
je slučaj rase.

194
00:07:17,178 --> 00:07:18,855
Postoji fascinantno istraživanje

195
00:07:18,855 --> 00:07:20,929
koje je prethodilo izborima 2008. godine

196
00:07:20,929 --> 00:07:23,955
gde su socijalni psiholozi
promatrali opseg

197
00:07:23,955 --> 00:07:27,397
u kojem su kandidati
bili povezivani sa Amerikom,

198
00:07:27,397 --> 00:07:30,592
kao u nesvesnoj asocijaciji
sa američkom zastavom.

199
00:07:30,592 --> 00:07:32,358
U jednoj od studija su uporedili

200
00:07:32,358 --> 00:07:34,372
Obamu i Mekejna,
i pronašli su da je Mekejn

201
00:07:34,372 --> 00:07:37,766
više smatran Amerikancem nego Obama,

202
00:07:37,766 --> 00:07:40,569
i do izvesne mere,
ljudi nisu toliko iznenađeni što to čuju.

203
00:07:40,569 --> 00:07:42,257
Mekejn je proslavljeni ratni heroj,

204
00:07:42,257 --> 00:07:43,916
i mnogi ljudi bi eksplicitno rekli

205
00:07:43,916 --> 00:07:46,616
da ima više američku priču od Obame.

206
00:07:46,616 --> 00:07:48,553
Ali su takođe uporedili Obamu

207
00:07:48,553 --> 00:07:51,069
sa britanskim premijerom Tonijem Blerom,

208
00:07:51,069 --> 00:07:53,330
i otkrili su da je Bler takođe smatran

209
00:07:53,330 --> 00:07:55,837
kao više američki od Obame,

210
00:07:55,837 --> 00:07:57,910
iako su subjekti eksplicitno shvatali

211
00:07:57,910 --> 00:08:00,900
da on uopšte nije Amerikanac.

212
00:08:00,900 --> 00:08:02,434
Ali oni su reagovali, naravno,

213
00:08:02,434 --> 00:08:05,375
na boju njegove kože.

214
00:08:05,375 --> 00:08:07,426
Ovi stereotipi i pristrasnosti

215
00:08:07,426 --> 00:08:09,206
imaju posledice u stvarnom svetu,

216
00:08:09,206 --> 00:08:11,748
ujedno suptilne i vrlo značajne.

217
00:08:11,748 --> 00:08:14,410
U jednoj skorijoj studiji, istraživači

218
00:08:14,410 --> 00:08:17,679
su stavljali oglase na Ibej
za prodaju bejzbol kartica.

219
00:08:17,679 --> 00:08:20,413
Neke od njih su držale bele ruke,

220
00:08:20,413 --> 00:08:21,631
a druge crne.

221
00:08:21,631 --> 00:08:23,210
To su bile iste bejzbol kartice.

222
00:08:23,210 --> 00:08:24,724
One koje su držale crne ruke

223
00:08:24,724 --> 00:08:26,521
su dobile znatno manje ponude

224
00:08:26,521 --> 00:08:29,005
nego one koje su držale bele ruke.

225
00:08:29,005 --> 00:08:31,367
U istraživanju obavljenom na Stenfordu,

226
00:08:31,367 --> 00:08:35,597
psiholozi su ispitivali slučaj ljudi

227
00:08:35,597 --> 00:08:39,166
osuđenih zbog ubistva bele osobe.

228
00:08:39,166 --> 00:08:41,970
Ispostavilo se,
kada se sve ostalo drži konstantnim,

229
00:08:41,970 --> 00:08:44,340
znatno je verovatnije
da ćete biti pogubljeni

230
00:08:44,340 --> 00:08:46,247
ako izgledate kao čovek sa desne strane

231
00:08:46,247 --> 00:08:48,090
nego kao čovek sa leve strane,

232
00:08:48,090 --> 00:08:50,119
a to je većim delom jer

233
00:08:50,119 --> 00:08:52,653
čovek desno izgleda
više prototipski crno,

234
00:08:52,653 --> 00:08:55,283
više prototipski afroamerički,

235
00:08:55,283 --> 00:08:57,332
i ovo očigledno utiče na odluke ljudi

236
00:08:57,332 --> 00:08:59,103
o tome šta da urade sa njim.

237
00:08:59,103 --> 00:09:00,650
Sada kada znamo sve ovo,

238
00:09:00,650 --> 00:09:02,307
kako da se borimo sa time?

239
00:09:02,307 --> 00:09:03,929
Postoje različiti pristupi.

240
00:09:03,929 --> 00:09:05,363
Jedan pristup je privući

241
00:09:05,363 --> 00:09:07,409
emocionalne reakcije ljudi,

242
00:09:07,409 --> 00:09:09,542
privući empatiju ljudi,

243
00:09:09,542 --> 00:09:11,415
i često to i radimo kroz priče.

244
00:09:11,415 --> 00:09:13,980
Tako da ako ste liberalni roditelj

245
00:09:13,980 --> 00:09:15,852
i želite da podstaknete svoju decu

246
00:09:15,852 --> 00:09:18,226
da veruju u vrednosti
netradicionalnih porodica,

247
00:09:18,226 --> 00:09:20,189
možda ćete im dati knjigu kao što je ova.

248
00:09:20,189 --> 00:09:22,365
Ako ste konzervativni
i imate drugačiji stav,

249
00:09:22,365 --> 00:09:24,456
možda ćete im dati knjigu kao što je ova.

250
00:09:24,456 --> 00:09:25,905
(Smeh)

251
00:09:25,905 --> 00:09:29,241
Ali uopšteno, priče mogu pretvoriti

252
00:09:29,241 --> 00:09:31,473
anonimne strance u ljude koji su važni,

253
00:09:31,473 --> 00:09:34,158
i ideja da nam je stalo do ljudi

254
00:09:34,158 --> 00:09:36,070
kada se fokusiramo na njih kao individue

255
00:09:36,070 --> 00:09:38,139
je ideja koja se javljala kroz istoriju.

256
00:09:38,139 --> 00:09:40,722
Tako je Staljin navodno rekao:

257
00:09:40,722 --> 00:09:42,339
"Pojedinačna smrt je tragedija,

258
00:09:42,339 --> 00:09:44,379
milion smrti je statistički podatak",

259
00:09:44,379 --> 00:09:45,830
a Majka Tereza je rekla:

260
00:09:45,830 --> 00:09:47,841
"Ako pogledam masu, nikada neću delovati.

261
00:09:47,841 --> 00:09:49,696
Ako pogledam pojedinca, hoću."

262
00:09:49,696 --> 00:09:51,766
Psiholozi su istraživali ovo.

263
00:09:51,766 --> 00:09:53,157
Na primer, u jednoj studiji,

264
00:09:53,157 --> 00:09:55,850
ljudima su dali listu činjenica o krizi,

265
00:09:55,850 --> 00:10:00,106
i posmatrano je koliko će oni donirati

266
00:10:00,106 --> 00:10:01,690
da bi razrešili krizu,

267
00:10:01,690 --> 00:10:03,737
a drugoj grupi nisu dali nikakve činjenice

268
00:10:03,737 --> 00:10:05,625
ali im je govoreno o pojedincu

269
00:10:05,625 --> 00:10:08,065
i dato im je ime i lice,

270
00:10:08,065 --> 00:10:11,284
i ispostavlja se
da su oni dali daleko više.

271
00:10:11,284 --> 00:10:13,308
Ništa od ovoga nije tajna za ljude

272
00:10:13,308 --> 00:10:15,256
koji su angažovani
u dobrotvornom radu.

273
00:10:15,256 --> 00:10:17,904
Ljudi nisu skloni da preplave ljude

274
00:10:17,904 --> 00:10:19,227
činjenicama i statistikom.

275
00:10:19,227 --> 00:10:20,249
Umesto toga,

276
00:10:20,249 --> 00:10:21,985
pokazujete im lica i ljude.

277
00:10:21,985 --> 00:10:25,212
Moguće je da širenjem naših simpatija

278
00:10:25,212 --> 00:10:27,183
ka pojedincu, one se mogu raširiti

279
00:10:27,183 --> 00:10:30,061
prema grupi kojoj pojedinac pripada.

280
00:10:30,061 --> 00:10:32,527
Ovo je Herijet Bičer Stou.

281
00:10:32,527 --> 00:10:34,970
Priča, možda izmišljena,

282
00:10:34,970 --> 00:10:37,044
je da ju je predsednik Linkoln pozvao

283
00:10:37,044 --> 00:10:39,042
u Belu Kuću usred Građanskog rata

284
00:10:39,042 --> 00:10:40,496
i rekao joj:

285
00:10:40,496 --> 00:10:43,360
"Dakle, ti si ta mala dama
koja je započela ovaj veliki rat."

286
00:10:43,360 --> 00:10:45,175
A govorio je o "Čiča Tominoj kolibi".

287
00:10:45,175 --> 00:10:47,706
"Čiča Tomina koliba"
nije velika knjiga filozofije

288
00:10:47,706 --> 00:10:50,850
ili teologije
ili možda čak ni književnosti

289
00:10:50,850 --> 00:10:53,365
ali je obavila sjajan posao

290
00:10:53,365 --> 00:10:55,863
pridobijanja ljudi da se postave na mesto

291
00:10:55,863 --> 00:10:58,196
ljudi na čijem mestu se inače ne bi našli,

292
00:10:58,196 --> 00:11:00,598
da se postave na mesto robova.

293
00:11:00,598 --> 00:11:02,379
A to je mogao biti katalizator

294
00:11:02,379 --> 00:11:03,983
velike socijalne promene.

295
00:11:03,983 --> 00:11:06,345
U skorije vreme, posmatrajući Ameriku

296
00:11:06,345 --> 00:11:09,414
poslednjih nekoliko decenija,

297
00:11:09,414 --> 00:11:12,313
ima razloga verovati da su programi
kao što je "Kozbi Šou"

298
00:11:12,313 --> 00:11:15,251
radikalno izmenili stavove Amerikanaca
prema Afroamerikancima,

299
00:11:15,251 --> 00:11:18,174
dok su serije kao što je "Vil i Grejs"
i "Moderna porodica"

300
00:11:18,174 --> 00:11:19,597
promenile stavove Amerikanaca

301
00:11:19,597 --> 00:11:21,107
prema gej muškarcima i ženama.

302
00:11:21,107 --> 00:11:23,352
Mislim da nije preterivanje reći

303
00:11:23,352 --> 00:11:26,013
da su važni katalizatori
moralne promene u Americi

304
00:11:26,013 --> 00:11:28,776
bile situacione komedije.

305
00:11:28,776 --> 00:11:30,322
Ali ne radi se samo o emocijama,

306
00:11:30,322 --> 00:11:31,598
i želim da završim

307
00:11:31,598 --> 00:11:33,833
pozivajući se na moć razuma.

308
00:11:33,833 --> 00:11:35,989
U nekom trenutku u njegovoj divnoj knjizi

309
00:11:35,989 --> 00:11:37,412
"Bolji anđeli naše prirode",

310
00:11:37,412 --> 00:11:39,228
Stiven Pinker kaže,

311
00:11:39,228 --> 00:11:41,810
Stari zavet kaže - voli svog bližnjeg,

312
00:11:41,810 --> 00:11:44,532
a Novi zavet kaže
- voli svog neprijatelja,

313
00:11:44,532 --> 00:11:47,218
ali ja ne volim nikog od njih, ne zaista,

314
00:11:47,218 --> 00:11:48,885
ali ne želim da ih ubijem.

315
00:11:48,885 --> 00:11:50,751
Znam da imam obaveze prema njima,

316
00:11:50,751 --> 00:11:54,221
ali moja moralna osećanja prema njima,
moja moralna uverenja u vezi sa tim

317
00:11:54,221 --> 00:11:56,084
kako treba da se ponašam prema njima,

318
00:11:56,084 --> 00:11:57,871
nisu utemeljena u ljubavi.

319
00:11:57,871 --> 00:11:59,920
Utemeljena su
u razumevanju ljudskih prava,

320
00:11:59,920 --> 00:12:02,143
verovanju da je njihov život isto toliko

321
00:12:02,143 --> 00:12:04,499
vredan za njih
koliko i moj život za mene,

322
00:12:04,499 --> 00:12:06,431
i da bi ovo odbranio, on priča priču

323
00:12:06,431 --> 00:12:08,279
velikog filozofa Adama Smita,

324
00:12:08,279 --> 00:12:09,965
i želim da i ja ispričam ovu priču,

325
00:12:09,965 --> 00:12:11,261
mada ću je malčiće izmeniti

326
00:12:11,261 --> 00:12:12,939
zarad savremenog doba.

327
00:12:12,939 --> 00:12:14,840
Adam Smit počinje tražeći da zamislite

328
00:12:14,840 --> 00:12:16,741
smrt hiljada ljudi,

329
00:12:16,741 --> 00:12:18,781
i zamislite da su te hiljade ljudi

330
00:12:18,781 --> 00:12:21,020
u zemlji koja vam nije bliska.

331
00:12:21,020 --> 00:12:24,574
To bi mogla biti Kina ili Indija
ili neka zemlja u Africi.

332
00:12:24,574 --> 00:12:27,058
I Smit kaže, kako biste reagovali?

333
00:12:27,058 --> 00:12:29,215
Vi biste rekli, pa to je šteta,

334
00:12:29,215 --> 00:12:31,241
i nastavili biste
dalje sa svojim životom.

335
00:12:31,241 --> 00:12:33,870
Ako biste otvorili Njujork Tajms onlajn
ili tako nešto,

336
00:12:33,870 --> 00:12:36,420
i otkrili ovo,
a to nam se zapravo stalno dešava,

337
00:12:36,420 --> 00:12:37,941
idemo dalje našim životima.

338
00:12:37,941 --> 00:12:40,135
Ali zamislite umesto toga, kaže Smit,

339
00:12:40,135 --> 00:12:41,389
da saznate da će vam sutra

340
00:12:41,389 --> 00:12:43,928
odseći mali prst.

341
00:12:43,928 --> 00:12:46,097
Smit kaže, to bi bilo veoma bitno.

342
00:12:46,097 --> 00:12:47,508
Ne biste spavali te noći

343
00:12:47,508 --> 00:12:48,861
pitajući se o tome.

344
00:12:48,861 --> 00:12:50,880
Ovo postavlja pitanje:

345
00:12:50,880 --> 00:12:53,346
da li biste žrtvovali hiljade života

346
00:12:53,346 --> 00:12:55,315
da biste sačuvali svoj mali prst?

347
00:12:55,315 --> 00:12:57,633
Sada odgovorite na ovo
u privatnosti svoje glave,

348
00:12:57,633 --> 00:13:00,552
ali Smit kaže, apsolutno ne,

349
00:13:00,552 --> 00:13:02,244
kakva užasna pomisao.

350
00:13:02,244 --> 00:13:04,275
I to onda postavlja pitanje,

351
00:13:04,275 --> 00:13:05,649
i kako Smit to izražava:

352
00:13:05,649 --> 00:13:07,867
"Kada su naša pasivna osećanja skoro uvek

353
00:13:07,867 --> 00:13:09,315
tako grozna i sebična,

354
00:13:09,315 --> 00:13:11,030
kako to da su naši aktivni principi

355
00:13:11,030 --> 00:13:13,313
često tako velikodušni i plemeniti?"

356
00:13:13,313 --> 00:13:15,363
A Smitov odgovor je: "To je razum,

357
00:13:15,363 --> 00:13:17,138
princip, savest.

358
00:13:17,138 --> 00:13:18,679
Ovo nas poziva,

359
00:13:18,679 --> 00:13:22,104
glasom sposobnim da zaprepasti
najdrskiju od naših strasti,

360
00:13:22,104 --> 00:13:23,781
da smo samo jedan u mnoštvu,

361
00:13:23,781 --> 00:13:26,222
ni u kom pogledu bolji
nego bilo ko drugi u njemu."

362
00:13:26,222 --> 00:13:28,939
Ovaj poslednji deo je ono
što se često opisuje

363
00:13:28,939 --> 00:13:31,555
kao princip nepristrasnosti.

364
00:13:31,555 --> 00:13:34,184
Ovaj princip nepristrasnosti
se manifestuje

365
00:13:34,184 --> 00:13:35,931
u svim svetskim religijama,

366
00:13:35,951 --> 00:13:38,209
u svim različitim verzijama
zlatnog pravila,

367
00:13:38,209 --> 00:13:40,903
u svim svetskim moralnim filozofijama,
koje se razlikuju

368
00:13:40,903 --> 00:13:41,970
na mnogo načina

369
00:13:41,970 --> 00:13:44,964
ali dele pretpostavku
da bi trebalo procenjivati moralnost

370
00:13:44,964 --> 00:13:47,949
sa nepristrasne tačke gledišta.

371
00:13:47,949 --> 00:13:49,771
Najbolja artikulacija ovog stanovišta

372
00:13:49,771 --> 00:13:52,856
nije zapravo, za mene,
potekla od teologa ili filozofa,

373
00:13:52,856 --> 00:13:54,213
već od Hemfrija Bogarta

374
00:13:54,213 --> 00:13:55,760
na kraju "Kazablanke".

375
00:13:55,760 --> 00:13:59,386
Upozorenje za one koji nisu gledali,
on govori svojoj ljubavnici

376
00:13:59,386 --> 00:14:00,676
da moraju da se razdvoje

377
00:14:00,676 --> 00:14:02,269
zbog opšteg dobra,

378
00:14:02,269 --> 00:14:04,093
i kaže joj, a neću da oponašam akcent,

379
00:14:04,093 --> 00:14:05,945
no kaže: "Ne treba puno da bismo videli

380
00:14:05,945 --> 00:14:07,274
da problemi tri mala čoveka

381
00:14:07,274 --> 00:14:10,385
nisu ravni brdu pasulja
u ovom ludom svetu."

382
00:14:10,385 --> 00:14:13,465
Naš razum može dovesti do toga
da pređemo preko naših strasti.

383
00:14:13,465 --> 00:14:15,241
Naš razum nas može motivisati

384
00:14:15,241 --> 00:14:16,542
da povećamo našu empatiju,

385
00:14:16,542 --> 00:14:18,929
da napišemo knjigu
kao što je "Čiča Tomina koliba",

386
00:14:18,929 --> 00:14:20,652
ili je pročitamo,

387
00:14:20,652 --> 00:14:23,346
i naš razum nas može motivisati
da stvorimo

388
00:14:23,346 --> 00:14:25,308
običaje i tabue i zakone

389
00:14:25,308 --> 00:14:27,230
koji će nas sprečiti

390
00:14:27,230 --> 00:14:28,794
da postupamo po našim impulsima

391
00:14:28,794 --> 00:14:30,423
kada, kao racionalna bića, osećamo

392
00:14:30,423 --> 00:14:32,168
da bi trebalo da budemo zauzdani.

393
00:14:32,168 --> 00:14:33,791
To je ono što je ustav.

394
00:14:33,791 --> 00:14:36,712
Ustav je nešto
što je postavljeno u prošlosti

395
00:14:36,712 --> 00:14:38,019
i važi za sadašnjost,

396
00:14:38,019 --> 00:14:39,314
i ono što on kaže jeste,

397
00:14:39,314 --> 00:14:41,531
bez obzira koliko bismo mogli
da ponovo biramo

398
00:14:41,531 --> 00:14:43,834
popularnog predsednika za treći mandat,

399
00:14:43,834 --> 00:14:46,289
bez obzira na to
koliko beli Amerikanci mogu birati

400
00:14:46,289 --> 00:14:49,997
da misle da žele da obnove
instituciju ropstva, ne možemo.

401
00:14:49,997 --> 00:14:51,673
Obavezali smo se.

402
00:14:51,673 --> 00:14:54,090
Mi se takođe obavezujemo
i na druge načine.

403
00:14:54,090 --> 00:14:56,848
Znamo da kada treba odabrati nekog

404
00:14:56,848 --> 00:14:59,799
za posao, za nagradu,

405
00:14:59,799 --> 00:15:02,757
mi smo snažno pristrasni
u odnosu na njihovu rasu,

406
00:15:02,757 --> 00:15:05,053
pristrasni smo u odnosu na njihov pol,

407
00:15:05,053 --> 00:15:07,268
u odnosu na to koliko su privlačni,

408
00:15:07,268 --> 00:15:09,919
i nekad možemo reći:
"Pa dobro, tako treba da bude."

409
00:15:09,919 --> 00:15:12,226
Ali drugi put kažemo: "Ovo je pogrešno."

410
00:15:12,226 --> 00:15:14,115
A da bismo se izborili sa ovim,

411
00:15:14,115 --> 00:15:16,366
ne samo da se više trudimo,

412
00:15:16,366 --> 00:15:19,247
već umesto toga postavljamo situacije

413
00:15:19,247 --> 00:15:22,406
gde ovi drugi izvori informacija
ne mogu da nas učine pristrasnim,

414
00:15:22,406 --> 00:15:23,906
zbog čega mnogi orkestri

415
00:15:23,906 --> 00:15:26,366
slušaju muzičare na audiciji iza paravana,

416
00:15:26,366 --> 00:15:27,610
tako da imaju jedino

417
00:15:27,610 --> 00:15:30,303
informacije za koje veruju
da treba da budu značajne.

418
00:15:30,303 --> 00:15:32,626
Smatram da predrasude i pristrasnosti

419
00:15:32,626 --> 00:15:35,720
ilustruju fundamentalnu dvojnost
ljudske prirode.

420
00:15:35,720 --> 00:15:39,496
Imamo intuiciju, instinkte, emocije,

421
00:15:39,496 --> 00:15:41,657
i oni utiču na naše rasuđivanje
i naše radnje

422
00:15:41,657 --> 00:15:43,988
na dobar i loš način,

423
00:15:43,988 --> 00:15:47,610
ali smo takođe sposobni
za racionalno promišljanje

424
00:15:47,610 --> 00:15:49,045
i inteligentno planiranje,

425
00:15:49,045 --> 00:15:51,862
i možemo ih koristiti da,
u nekim slučajevima,

426
00:15:51,862 --> 00:15:53,805
pokrenemo i negujemo naše emocije,

427
00:15:53,805 --> 00:15:56,573
a u drugim slučajevima, da ih zaustavimo.

428
00:15:56,573 --> 00:15:57,807
I na ovaj način

429
00:15:57,807 --> 00:16:00,574
nam razum pomaže da stvorimo bolji svet.

430
00:16:00,574 --> 00:16:02,918
Hvala vam.

431
00:16:02,918 --> 00:16:05,672
(Aplauz)