Khi nghĩ về định kiến và thiên vị,
ta thường nghĩ đến những người
độc ác và ngu xuẩn
làm điều ngu xuẩn và độc ác.
Điều này được tóm tắt rất hay
bởi nhà phê bình người Anh
William Hazlitt
ông viết,
"Định kiến là con đẻ của ngu dốt."
Tôi muốn thuyết phục mọi người
rằng ở đây có sự nhầm lẫn.
Tôi sẽ cố thuyết phục
rằng định kiến và thiên vị
là tự nhiên,
và nhiều khi hợp lí,
thậm chí phù hợp với đạo đức,
một khi chúng ta hiểu điều này,
chúng ta sẽ ở chỗ tốt hơn
để nhận biết chúng
khi chúng đi vào chỗ sai,
khi chúng để lại
những hậu quả tệ hại,
và chúng ta ở một vị trí tốt hơn
để biết cần phải làm gì
khi điều đó xảy ra.
Vậy, hãy bắt đầu với sự rập khuôn.
Hãy nhìn vào tôi,
bạn biết tên tôi,
bạn biết vài điều về tôi,
và bạn có thể đưa ra
những đánh giá.
Bạn có thể đoán
về chủng tộc của tôi,
liên kết chính trị của tôi
niềm tin tôn giáo của tôi
Và quan trọng là, đánh giá đó
có xu hướng đúng.
Chúng ta rất giỏi những thứ này.
Và chúng ta giỏi
những thứ như vậy
vì khả năng nhận dạng mẫu người
của chúng ta
không phải là một nhận định
tùy ý trong đầu,
mà là một kết quả cụ thể
của một quá trình
khái quát chung hơn,
qua những cái
chúng ta trải nghiệm
với sự vật và con người
trong thế giới
rồi được ta sắp xếp phân loại,
và ta có thể dùng kinh nghiệm
để khái quát hóa
về những trường hợp mới
thuộc những phân loại đó.
Mọi người ở đây
đều có nhiều kinh nghiệm
với những cái ghế, những quả táo
và những con chó,
và dựa vào đó,
bạn có thể thấy
những trường hợp mới/xa lạ
và bạn có thể ức đoán,
bạn có thể ngồi trên ghế,
bạn có thể ăn quả táo,
con chó sẽ sủa.
Nhưng bây giờ,
có thể ta đã nhầm.
Cái ghế có thể sập
nếu bạn ngồi lên,
quả táo có thể có độc,
con chó có thể không sủa,
và thực tế, đây là con chó Tessie của tôi,
nó không sủa.
Nhưng phần lớn trường hợp khác,
chúng ta giỏi việc này.
Đa phần, chúng ta đều đoán đúng
cả về lĩnh vực xã hội
và không thuộc về xã hội,
và nếu chúng ta
không thể làm điều đó,
nếu ta không thể đoán định
những ca mới chúng ta gặp phải,
thì chúng ta đã không thể tồn tại.
Và thực tế, Hazlitt sau này
trong một bài luận rất hay
đã thừa nhận điều này.
Ông viết, "Không có sự giúp đỡ của
định kiến và thói quen,
tôi đã không thể tìm đường
qua căn phòng
hay không biết xử lý
trong các tình huống,
hoặc cảm giác ra sao
trong bất kỳ quan hệ nào ở đời."
Hay nói về thiên vị.
Đôi khi chúng ta
phân chia thế giới
thành ta với họ,
hay trong nhóm và ngoài nhóm
đôi khi chúng ta làm như vậy
chúng ta biết mình làm sai
và chúng ta thấy cũng xấu hổ.
Nhưng có những lúc,
chúng ta thấy tự hào
Chúng ta công khai
thừa nhận điều đó.
Ví dụ yêu thích của tôi về điều này
là câu hỏi từ vị khán giả
trong buổi tranh luận của Đảng Cộng Hòa
trước vòng bầu cử cuối cùng
(Video) Anderson Cooper: Xin mời câu hỏi,
từ khán phòng, về viện trợ nước ngoài?
Mời bà.
Khán giả: người dân Mỹ đang chịu khó khăn
trong chính nước mình ngay bây giờ
Tại sao chúng ta tiếp tục gửi viện trợ
cho các quốc gia khác
khi chúng ta cần những trợ giúp đó
cho chính mình?
AC: Thống Đốc Perry, vấn đề này thế nào?
(Vỗ tay)
Rick Perry: hoàn toàn, tôi nghĩ là nó ___
Paul Bloom: Mỗi người trên sân khấu
đều đồng ý với lập luận
trong câu hỏi của bà ấy,
nghĩa là: là người Mỹ,
chúng ta nên quan tâm hơn
đến người Mỹ
hơn là đến những người khác
Thực tế chung là người ta thường
bị ảnh hưởng
bởi cảm giác đoàn kết,
trung thành, tự hào, ái quốc
đối với đất nước
hay dân tộc mình.
Bất kể quan điểm chính trị,
nhiều người thấy tự hào là người Mỹ
và họ ưu ái nước Mỹ
hơn các nước khác
Công dân các nước khác
cũng cảm thấy tương tự về dân tộc mình
và chúng ta cũng cảm thấy như thế
về sắc tộc của chúng ta.
Nào, có thể vài bạn
sẽ phản đối điều này.
Một số người có thể
quá theo chủ nghĩa quốc tế
nên bạn nghĩ rằng
sắc tộc và dân tộc
không nên có ảnh hưởng đạo đức nào
Nhưng ngay cả những người
thời lưu cũng công nhận rằng
có sự lôi kéo
về nhóm người trong phạm vi
bạn bè và gia đình,
hay những người mà bạn thân thiết
vì chính bạn cũng có phân biệt
giữa ta với họ
Sự phân biệt này đủ tự nhiên
và đủ đạo đức,
nhưng có thể chệch hướng
đây là một phần của nghiên cứu
do nhà tâm lý xã hội vĩ đại Henri Tajfel.
Tajfel sinh ở Ba Lan vào năm 1919
Ông rời sang Pháp học đại học,
bởi vì ở Ba Lan,
người Do Thái không thể học đại học
Sau đó, ông nhập ngũ vào quân đội Pháp
trong Chiến tranh Thế giới II
Ông bị bắt và bị giam
trong một trại tù binh
Đó là thời gian khủng khiếp với ông,
vì nếu bị phát hiện là người Do Thái,
ông có thể bị chuyển đến trại tập trung,
nơi ông chắc chắn không thể sống sót.
Chiến tranh kết thúc, ông được thả
hầu hết bạn bè
và gia đình của ông đều chết.
Ông tham gia vào
các hoạt động khác nhau.
Ông giúp đỡ trẻ em mồ côi
trong chiến tranh.
Tuy nhiên, từ lâu
ông đã có sự quan tâm
dành cho khoa học về định kiến,
nên khi có một học bổng
uy tín của Anh Quốc
về định kiến được mở ra, ông đã đăng ký
và ông đã dành được nó,
sau đó, ông bắt đầu
sự nghiệp ấn tượng của mình.
Điểm khởi đầu sự nghiệp
là sự thấu hiểu
rằng cách mà hầu hết mọi người nghĩ
về Holocaust - nạn diệt chủng người Do Thái -
là sai lầm.
Nhiều người, hầu hết lúc đó đều cho rằng,
Holocaust là một kiểu đại diện cho
một số sai lầm bi kịch
của một bộ phận người Đức
một số sự thoái hóa gen,
một số cá nhân độc tài.
Tajfel phản đối điều này.
Ông cho rằng những gì
chúng ta thấy ở Holocaust
chỉ là sự cường điệu
của quá trình tâm lý tự nhiên
tồn tại trong mỗi chúng ta.
Để khám phá điều này, ông tiến hành
một loạt nghiên cứu kinh điển
với các người Anh trưởng thành.
trong một nghiên cứu của mình, ông đã
đặt đủ các loại câu hỏi cho họ,
sau đó, dựa vào câu trả lời của họ, ông nói
"Tôi đã xem xét các câu trả lời, và dựa vào đó,
tôi xác định rằng bạn hoặc là" -
ông nói với một nửa trong số họ -
''một người yêu Kadinsky,
bạn yêu tác phẩm của Kadinsky.
hoặc là một người yêu Klee,
bạn yêu tác phẩm của Klee."
Điều này hoàn toàn không có thật.
Các câu trả lời không có gì liên quan
đến Kadinsky hay Klee cả.
Họ có lẽ chưa bao giờ nghe nói
đến những nghệ sĩ này.
Tajfel chỉ ngẫu hứng chia họ ra như vậy.
Nhưng ông khám phá ra rằng
các mục phân loại là quan trọng,
Vì vậy khi sau đó ông đưa
cho các đối tượng nghiên cứu tiền
họ thích đưa tiền đó
cho các thành viên trong nhóm của họ
hơn là cho thành viên trong nhóm khác.
Tệ hơn nữa,
điều họ thực sự thích thú nhất là
đặt ra những khác biệt
giữa nhóm họ và các nhóm khác,
vì thế họ dành hết tiền
cho nhóm mình
nếu nhờ vậy họ cho nhóm khác ít tiền hơn.
Sự thiên vị được thể hiện
từ khi còn nhỏ.
Bạn đồng nghiệp và là vợ tôi,
Karen Wynn, ở đại học Yale
đã làm một loạt nghiên cứu với trẻ em
cô ấy đã đưa cho các em
những con thú bông,
và các con thú bông
có sự ưu tiên với đồ ăn
Một trong những con thú bông
có thể thích đậu xanh,
Con khác có thể thích bánh quy giòn.
Họ thí nghiệm với các em bé
có sự ưu tiên với đồ ăn
các em bé thông thường
thích bánh quy giòn hơn.
Nhưng vấn đề là điều đó
có ảnh hưởng
đến cách các em đối xử với thú bông không?
Nó có ảnh hưởng rất nhiều.
Các bé có xu hướng thích thú bông
có cùng sở thích ăn uống với mình,
tệ hơn nữa,
các bé thích những thú bông
trừng trị các thú bông khác
vì có sở thích ăn uống khác.
(Cười)
Chúng ta luôn thấy tâm lý
trong và ngoài nhóm.
Chúng ta thấy
trong mâu thuẫn chính trị
giữa các nhóm
có hệ tư tưởng khác biệt.
Chúng ta thấy trong các trường hợp
cực đoan của chiến tranh,
khi nhóm ngoại không chỉ nhận được ít hơn
mà còn bị đối xử vô nhân đạo,
như quan điểm của Nazi
cho người Do Thái
là sâu bọ, chấy rận,
hay quan điểm của người Mỹ
coi người Nhật là chuột cống.
Định kiến cũng có thể bị méo mó.
Thường thì chúng có lý và hữu ích,
nhưng đôi khi chúng lại vô lý
chúng đưa ra các câu trả lời sai
và những lúc khác
dẫn đến những hậu quả vô đạo đức.
Trường hợp được nghiên cứu nhiều nhất
là vấn đề chủng tộc.
Có một nghiên cứu hấp dẫn
trước cuộc bầu cử năm 2008
trong đó các nhà tâm lý xã hội
tìm hiểu khía cạnh
điều gì làm cho các ứng viên
được liên kết với nước Mỹ,
tựa như sự liên tưởng vô thức
với lá cờ Mỹ.
Một trong các nghiên cứu so sánh
Obama và McCain, và họ thấy rằng McCain
được cho là Mỹ hơn Obama,
Ở một chừng mực nào đó,
người ta không ngạc nhiên nghe điều này
McCain là anh hùng chiến tranh nổi tiếng,
và nhiều người dứt khoát nói rằng
ông ấy "Mỹ hoá" hơn Obama.
Nhưng họ cũng so sánh Obama
với Thủ tướng Anh Tony Blair,
và họ tìm ra rằng Blair cũng được cho là
"Mỹ hoá" hơn Obama,
ngay cả khi các đối tượng rõ ràng hiểu rằng
ông ấy không phải là người Mỹ.
Họ đã trả lời, tất nhiên,
là vì màu da của ông ấy.
ĐỊnh kiến và sự thiên vị
có những hậu quả hiện thực,
tinh tế và hết sức quan trọng.
Trong một nghiên cứu gần đây,
các nhà nghiên cứu
cho một quảng cáo lên eBay
bán thẻ bóng chày
Một số thẻ được cầm
bởi người da trắng
số khác do người da đen cầm
Chúng đều cùng là một loại thẻ.
Những thẻ do người da đen cầm
được trả giá ít hơn đáng kể
so với những thẻ người da trắng cầm.
Trong một nghiên cứu tiến hành
tại Stanford,
các nhà tâm lý nghên cứu
các trường hợp của người
bị kết án do giết chết một người da trắng.
Kết quả là, các thông tin như nhau
bạn có rất nhiều khả năng sẽ bị hành hình
nếu bạn trông giống người đàn ông bên phải
hơn người đàn ông bên trái,
nguyên nhân chủ yếu là vì
người bên phải trông giống hơn
với nguyên mẫu người da đen,
với nguyên mẫu người Mỹ gốc Phi,
và điều đó ảnh hưởng
đến phán quyết của người ta
về việc nên làm gì với anh ta.
Bây giờ chúng ta đã hiểu về nó,
vậy chúng ta đối phó ra sao?
Có một vài con đường.
Một cách là giáo dục
về phản ứng tâm lý
về sự cảm thông,
mà chúng ta thường làm
qua các câu chuyện.
Nếu bạn là một vị phụ huynh cởi mở
bạn muốn khuyến khích con cái
tin vào các tiêu chuẩn
của gia đình phi truyền thống,
bạn có thể cho con xem sách như thế này.
[''Heather có hai mẹ'']
Nếu bạn là người bảo thủ và quan điểm khác,
bạn có thể cho con bạn xem sách như thế này.
(Cười) [''Cứu! Mẹ ơi! Có người Tự do
ở dưới giường con!'']
Nói chung, các câu chuyện có thể biến đổi
những người xa lạ vô danh
thành những người quan trọng,
và ý nghĩ chúng ta
quan tâm đến người khác
khi chúng ta tập trung vào họ
với tư cách là những cá nhân
là điều đã được chứng minh qua suốt lịch sử
Stalin có thể đã nói
''Một cái chết là một bi kịch,
triệu cái chết là một thống kê''
Mẹ Teresa đã nói
''Nếu tôi nhìn vào đám đông,
tôi sẽ không thể hành động.
Nếu tôi nhìn vào cá thể,
thì tôi có thể.''
Các nhà tâm lý
đã nghiên cứu điều này.
Ví dụ, trong một nghiên cứu
người ta nhận được một danh sách
về vấn đề của một khủng hoảng,
để xem họ sẽ đóng góp tới mức nào
để giải quyết vấn đề đó,
một nhóm khác
không nhận được thông tin nào
nhưng họ được cho biết về một cá nhân
với tên tuổi và nhận dạng,
Kết quả là họ đóng góp nhiều hơn.
Tôi nghĩ không có gì bí mật ở đây cả
với những người tham gia
hoạt động từ thiện.
Người ta thường không dồn cho mọi người
những thông tin và số liệu.
Mà bạn cho họ xem những khuôn mặt,
bạn giới thiệu con người với họ.
Có thể là bằng cách
mở rộng sự cảm thông tới
một cá nhân, có thể họ sẽ mở rộng
tới cộng đồng của cá nhân đó.
Đây là Harriet Beecher Stowe.
Câu chuyện, có lẽ chỉ là giai thoại,
rằng Tổng thống Lincoln mời cô ấy
tới Nhà Trắng vào giữa cuộc Nội chiến
và nói với cô ấy rằng,
''Cô là cô gái nhỏ bé
đã bắt đầu cuộc chiến lớn lao này."
Ông nói về cuốn ''Túp lều bác Tôm''
"Túp lều bác Tôm" không phải là
một cuốn sách tuyệt tác về triết học
về thần học hay kể cả của văn học,
nhưng nó đã làm được một điều to lớn
là giúp cho người ta đặt mình vào hoàn cảnh
của những người mà họ không bao giờ muốn rơi vào
hoàn cảnh của những người nô lệ.
Đó có thể là một chất xúc tác
cho sự thay đổi lớn lao của xã hội.
Mới gần đây, hãy nhìn vào nước Mỹ
trong vài thập kỷ qua
có một vài lý do để tin rằng những show
như "The Cosby Show''
đã thay đổi căn bản thái độ của người Mỹ
với người Mỹ gốc Phi,
trong khi những show như
''Will và Grace'' hay ''Gia đình hiện đại''
thay đổi thái độ của người Mỹ
đối với người đồng tính nam và nữ.
Không phải là cường điệu khi nói rằng
chất xúc tác chính ở Mỹ cho sự thay đổi đạo đức
là một vở hài kịch của tình huống.
Nó không chỉ là vấn đề của cảm xúc,
Tôi muốn kết thúc bằng lời kêu gọi
sử dụng sức mạnh của lý trí.
Ở một vài điểm trong cuốn sách tuyệt vời
''Những Thiên thần thánh thiện
của bản tính chúng ta'',
Steven Pinker chỉ ra
Kinh Cựu Ước nói
hãy yêu thương người lân cận của bạn,
còn Kinh Tân Ước nói,
hãy yêu thương kẻ thù của bạn.
nhưng tôi không yêu thương ai
trong số đó cả, thật sự không,
tuy nhiên tôi cũng chẳng muốn
giết chết họ.
Tôi biết tôi có nghĩa vụ của tôi với họ,
đạo đức của tôi có thiện cảm với họ,
niềm tin đạo đức của tôi
định hướng cách ứng xử của tôi với họ,
nhưng đó không phải xuất phát từ tình yêu.
Nền tảng của điều đó l
à sự thấu hiểu về quyền con người,
tin rằng cuộc sống của họ có giá trị với họ
giống như cuộc sống của tôi đối với tôi,
để bổ sung cho điều này,
ông đã kể một câu chuyện
bởi nhà triết học vĩ đại Adam Smith
và tôi cũng muốn kể câu chuyện này,
nhưng tôi sẽ điều chỉnh một chút
cho hợp với thời hiện đại.
Adam Smith yêu cầu bạn phải tưởng tượng đến
cái chết của hàng nghìn người
và tưởng tượng hàng nghìn người đó
ở một nước không quen thuộc với bạn.
Nó có thể là Trung Quốc hay Ấn Độ
hoặc một nước ở châu Phi.
Smith nói bạn sẽ phản ứng thế nào?
Và bạn có thể nói, điều đó quả là tồi tệ,
và bạn tiếp tục cuộc sống của mình.
Nếu bạn mở Thời báo New York
trên mạng hay gì khác,
bạn thấy, trong thực tế,
điều này vốn luôn diễn ra,
chúng ta vẫn tiếp tục cuộc sống của mình.
Tuy nhiên, thay vì đó, Smith nói
bạn được biết rằng ngày mai
ngón tay út của bạn sẽ bị chặt đứt.
Smith chỉ ra nó sẽ là vấn đề lớn.
Bạn có thể mất ngủ đêm đó
lo lắng nghĩ đến việc ấy.
Thế thì nó đặt ra một câu hỏi:
Liệu bạn có hy sinh hàng nghìn người
để cứu ngón tay út của bạn không?
Giờ thì cứ âm thầm trả lời trong đầu nhé,
Smith cho thấy rằng , hoàn toàn không,
thật là khủng khiếp.
Và một vấn đề nữa
như cách Smith đưa ra
''Khi cảm giác thụ động của chúng ta
hầu như luôn luôn
là ti tiện và ích kỷ,
làm sao các nguyên tắc chủ động của chúng ta
lại hào hiệp và cao quý đến vậy?''
Câu trả lời của Smith là ''Đó là lý trí
nguyên tắc và lương tâm,
Điều này kêu gọi chúng ta
với một tiếng gọi có khả năng làm kinh ngạc
sự tự tin quá mức của đam mê,
chúng ta chỉ là một trong vô số,
bình đẳng như bất kỳ ai khác.''
Phần cuối này là cái thường được gọi
là nguyên tắc của sự công bằng.
Nguyên tắc này được thể hiện rõ ràng
qua tất cả tôn giáo trên thế giới,
trong tất cả hình thức khác nhau
của các nguyên tắc vàng
và tất cả luân lý đạo đức của thế giới,
tuy có khác nhau theo nhiều cách thức
nhưng cùng chia sẻ một tiền đề
rằng chúng ta nên đánh giá đạo đức
như một kiểu quan điểm về sự công bằng.
Diễn đạt hay nhất quan điểm này
với tôi, thật sự không phải bởi nhà
thần học hay triết học
mà là từ Humphrey Bogart
trong phần cuối phim ''Casablanca''
Anh ta nói với người tình
rằng họ phải chia ly
cho những điều tốt đẹp cao cả,
và anh nói với cô,
tôi sẽ không nhại giọng anh ấy
rằng ''Chẳng khó để nhận ra '
vấn đề của ba con người nhỏ bé
đừng góp thêm vào bể khổ
của thế giới cuồng điên này''
Lý trí sẽ giúp chúng ta
chế ngự cảm xúc
Lý trí thúc đẩy chúng ta
mở rộng lòng cảm thông
thôi thúc chúng ta viết một cuốn truyện
như ''Túp lều Bác Tôm,''
hay đọc một cuốn truyện như vậy.
lý trí còn giúp ta sáng tạo ra
các phong tục, điều cấm kỵ và luật pháp
những thứ sẽ kiềm chế chúng ta
khỏi những hành động bốc đồng
khi, như những kẻ có lý trí, cảm thấy là
chúng ta nên kiềm chế.
Đó chính là Hiến pháp.
Hiến pháp là cái được thiết lập
từ trong quá khứ
được áp dụng trong hiện tại,
nó chính là cái tuyên bố
bất kể chúng ta có thể bỏ phiếu tái bầu
một vị tổng thổng yêu thích
cho nhiệm kỳ thứ ba
hay bất kể người Mỹ da trắng muốn chọn
duy trì chế độ nô lệ,
điều đó là không thể được.
Chúng ta giới hạn bản thân mình.
Và chúng ta ràng buộc bản thân
theo cách khác nữa.
Chúng ta biết khi phải lựa chọn ai đó
cho một công việc, một phần thưởng
chúng ta rất thiên vị bởi chủng tộc
chúng ta thiên vị bởi giới tính,
bởi sự hấp dẫn của người đó,
và đôi khi, chúng ta nói
''Thế đấy, kiểu nó phải thế''
Nhưng lúc khác chúng ta thấy
''Đó là sai lầm"
Vì thế để chiến đấu với nó,
chúng ta không chỉ phải cố gắng hơn
mà chúng ta còn phải
tạo nên các tình huống
trong đó các nguồn thông tin
không thể làm chúng ta thiên vị
Điều đó giải thích tại sao
nhiều nhạc sỹ dàn nhạc giao hưởng
đứng sau cánh gà,
vì thế thông tin duy nhất mà họ có
là thông tin mà họ cho là quan trọng.
Tôi nghĩ rằng định kiến và thiên vị
biểu hiện tính hai mặt căn bản
của bản tính con người.
Chúng ta có trực giác, bản năng, cảm xúc,
và chúng tác động lên
phán xét và hành động của chúng ta
kể cả tốt và xấu,
nhưng chúng ta cũng có
khả năng cân nhắc hợp lý
và hoạch định thông minh,
chúng ta có thể sử dụng điều này,
trong một vài trường hợp,
để thôi thúc và nuôi dưỡng
cảm xúc của chúng ta,
hoặc để kiềm chế,
trong những trường hợp khác.
Và đó chính là cách
lý trí giúp chúng ta
xây một thế giới tốt đẹp hơn.
Xin cảm ơn.
(Vỗ tay)