WEBVTT

00:00:00.844 --> 00:00:03.222
Khi nghĩ về định kiến và thiên vị,

00:00:03.222 --> 00:00:05.366
ta thường nghĩ đến những người
độc ác và ngu xuẩn

00:00:05.366 --> 00:00:07.820
làm điều ngu xuẩn và độc ác.

00:00:07.820 --> 00:00:09.890
Điều này được tóm tắt rất hay

00:00:09.890 --> 00:00:12.358
bởi nhà phê bình người Anh 
William Hazlitt

00:00:12.358 --> 00:00:15.293
ông viết, 
"Định kiến là con đẻ của ngu dốt."

00:00:15.293 --> 00:00:17.405
Tôi muốn thuyết phục mọi người

00:00:17.405 --> 00:00:19.040
rằng ở đây có sự nhầm lẫn.

00:00:19.040 --> 00:00:20.772
Tôi sẽ cố thuyết phục

00:00:20.772 --> 00:00:22.495
rằng định kiến và thiên vị

00:00:22.495 --> 00:00:25.783
là tự nhiên, 
và nhiều khi hợp lí,

00:00:25.783 --> 00:00:27.614
thậm chí phù hợp với đạo đức,

00:00:27.614 --> 00:00:29.866
một khi chúng ta hiểu điều này,

00:00:29.866 --> 00:00:32.375
chúng ta sẽ ở chỗ tốt hơn 
để nhận biết chúng

00:00:32.375 --> 00:00:33.432
khi chúng đi vào chỗ sai,

00:00:33.432 --> 00:00:35.200
khi chúng để lại 
những hậu quả tệ hại,

00:00:35.200 --> 00:00:37.525
và chúng ta ở một vị trí tốt hơn
để biết cần phải làm gì

00:00:37.525 --> 00:00:39.207
khi điều đó xảy ra.

NOTE Paragraph

00:00:39.207 --> 00:00:42.234
Vậy, hãy bắt đầu với sự rập khuôn.
Hãy nhìn vào tôi,

00:00:42.234 --> 00:00:44.480
bạn biết tên tôi, 
bạn biết vài điều về tôi,

00:00:44.480 --> 00:00:46.309
và bạn có thể đưa ra 
những đánh giá.

00:00:46.309 --> 00:00:48.573
Bạn có thể đoán 
về chủng tộc của tôi,

00:00:48.623 --> 00:00:51.387
liên kết chính trị của tôi
niềm tin tôn giáo của tôi

00:00:51.387 --> 00:00:54.463
Và quan trọng là, đánh giá đó 
có xu hướng đúng.

00:00:54.473 --> 00:00:56.352
Chúng ta rất giỏi những thứ này.

00:00:56.352 --> 00:00:57.974
Và chúng ta giỏi 
những thứ như vậy

00:00:57.974 --> 00:01:00.907
vì khả năng nhận dạng mẫu người
của chúng ta

00:01:00.907 --> 00:01:03.910
không phải là một nhận định
tùy ý trong đầu,

00:01:03.910 --> 00:01:06.260
mà là một kết quả cụ thể

00:01:06.260 --> 00:01:07.916
của một quá trình 
khái quát chung hơn,

00:01:07.916 --> 00:01:09.735
qua những cái 
chúng ta trải nghiệm

00:01:09.735 --> 00:01:10.975
với sự vật và con người 
trong thế giới

00:01:10.975 --> 00:01:12.675
rồi được ta sắp xếp phân loại,

00:01:12.675 --> 00:01:14.781
và ta có thể dùng kinh nghiệm
để khái quát hóa

00:01:14.781 --> 00:01:17.271
về những trường hợp mới 
thuộc những phân loại đó.

00:01:17.271 --> 00:01:19.800
Mọi người ở đây 
đều có nhiều kinh nghiệm

00:01:19.800 --> 00:01:21.607
với những cái ghế, những quả táo 
và những con chó,

00:01:21.607 --> 00:01:23.470
và dựa vào đó, 
bạn có thể thấy

00:01:23.480 --> 00:01:25.748
những trường hợp mới/xa lạ
và bạn có thể ức đoán,

00:01:25.748 --> 00:01:27.418
bạn có thể ngồi trên ghế,

00:01:27.418 --> 00:01:29.684
bạn có thể ăn quả táo, 
con chó sẽ sủa.

00:01:29.684 --> 00:01:31.393
Nhưng bây giờ, 
có thể ta đã nhầm.

00:01:31.393 --> 00:01:32.783
Cái ghế có thể sập 
nếu bạn ngồi lên,

00:01:32.783 --> 00:01:33.863
quả táo có thể có độc, 
con chó có thể không sủa,

00:01:33.863 --> 00:01:37.975
và thực tế, đây là con chó Tessie của tôi,
nó không sủa.

00:01:37.975 --> 00:01:41.044
Nhưng phần lớn trường hợp khác, 
chúng ta giỏi việc này.

00:01:41.044 --> 00:01:42.794
Đa phần, chúng ta đều đoán đúng

00:01:42.794 --> 00:01:44.774
cả về lĩnh vực xã hội 
và không thuộc về xã hội,

00:01:44.774 --> 00:01:46.664
và nếu chúng ta
không thể làm điều đó,

00:01:46.664 --> 00:01:49.593
nếu ta không thể đoán định
những ca mới chúng ta gặp phải,

00:01:49.593 --> 00:01:51.279
thì chúng ta đã không thể tồn tại.

00:01:51.279 --> 00:01:54.789
Và thực tế, Hazlitt sau này
trong một bài luận rất hay

00:01:54.789 --> 00:01:55.889
đã thừa nhận điều này.

00:01:55.899 --> 00:01:58.204
Ông viết, "Không có sự giúp đỡ của 
định kiến và thói quen,

00:01:58.204 --> 00:02:00.756
tôi đã không thể tìm đường
qua căn phòng

00:02:00.756 --> 00:02:03.408
hay không biết xử lý
trong các tình huống,

00:02:03.408 --> 00:02:07.891
hoặc cảm giác ra sao
trong bất kỳ quan hệ nào ở đời."

00:02:07.891 --> 00:02:08.991
Hay nói về thiên vị.

00:02:08.991 --> 00:02:11.358
Đôi khi chúng ta 
phân chia thế giới

00:02:11.358 --> 00:02:13.938
thành ta với họ, 
hay trong nhóm và ngoài nhóm

00:02:13.938 --> 00:02:15.200
đôi khi chúng ta làm như vậy

00:02:15.200 --> 00:02:16.920
chúng ta biết mình làm sai

00:02:16.920 --> 00:02:18.480
và chúng ta thấy cũng xấu hổ.

00:02:18.480 --> 00:02:19.740
Nhưng có những lúc,
chúng ta thấy tự hào

00:02:19.740 --> 00:02:21.293
Chúng ta công khai 
thừa nhận điều đó.

00:02:21.293 --> 00:02:23.006
Ví dụ yêu thích của tôi về điều này

00:02:23.006 --> 00:02:24.458
là câu hỏi từ vị khán giả

00:02:24.458 --> 00:02:27.980
trong buổi tranh luận của Đảng Cộng Hòa 
trước vòng bầu cử cuối cùng

00:02:28.000 --> 00:02:30.447
(Video) Anderson Cooper: Xin mời câu hỏi,

NOTE Paragraph

00:02:30.447 --> 00:02:33.999
từ khán phòng, về viện trợ nước ngoài? 
Mời bà.

00:02:33.999 --> 00:02:36.426
Khán giả: người dân Mỹ đang chịu khó khăn

NOTE Paragraph

00:02:36.426 --> 00:02:39.046
trong chính nước mình ngay bây giờ

00:02:39.046 --> 00:02:41.453
Tại sao chúng ta tiếp tục gửi viện trợ

00:02:41.453 --> 00:02:43.131
cho các quốc gia khác

00:02:43.131 --> 00:02:46.997
khi chúng ta cần những trợ giúp đó 
cho chính mình?

00:02:46.997 --> 00:02:49.570
AC: Thống Đốc Perry, vấn đề này thế nào?

NOTE Paragraph

00:02:49.570 --> 00:02:50.105
(Vỗ tay)

NOTE Paragraph

00:02:50.105 --> 00:02:52.682
Rick Perry: hoàn toàn, tôi nghĩ là nó ___

00:02:52.682 --> 00:02:55.040
Paul Bloom: Mỗi người trên sân khấu

NOTE Paragraph

00:02:55.040 --> 00:02:57.600
đều đồng ý với lập luận 
trong câu hỏi của bà ấy,

00:02:57.620 --> 00:03:00.041
nghĩa là: là người Mỹ, 
chúng ta nên quan tâm hơn

00:03:00.051 --> 00:03:01.726
đến người Mỹ 
hơn là đến những người khác

00:03:01.726 --> 00:03:04.296
Thực tế chung là người ta thường 
bị ảnh hưởng

00:03:04.296 --> 00:03:07.321
bởi cảm giác đoàn kết, 
trung thành, tự hào, ái quốc

00:03:07.321 --> 00:03:09.559
đối với đất nước 
hay dân tộc mình.

00:03:09.559 --> 00:03:12.725
Bất kể quan điểm chính trị, 
nhiều người thấy tự hào là người Mỹ

00:03:12.725 --> 00:03:15.090
và họ ưu ái nước Mỹ
hơn các nước khác

00:03:15.090 --> 00:03:18.442
Công dân các nước khác 
cũng cảm thấy tương tự về dân tộc mình

00:03:18.442 --> 00:03:20.822
và chúng ta cũng cảm thấy như thế 
về sắc tộc của chúng ta.

00:03:20.822 --> 00:03:22.962
Nào, có thể vài bạn 
sẽ phản đối điều này.

NOTE Paragraph

00:03:22.962 --> 00:03:24.712
Một số người có thể
quá theo chủ nghĩa quốc tế

00:03:24.712 --> 00:03:26.653
nên bạn nghĩ rằng 
sắc tộc và dân tộc

00:03:26.653 --> 00:03:28.817
không nên có ảnh hưởng đạo đức nào

00:03:28.817 --> 00:03:31.270
Nhưng ngay cả những người 
thời lưu cũng công nhận rằng

00:03:31.270 --> 00:03:32.482
có sự lôi kéo

00:03:32.482 --> 00:03:34.896
về nhóm người trong phạm vi
bạn bè và gia đình,

00:03:34.896 --> 00:03:37.357
hay những người mà bạn thân thiết

00:03:37.357 --> 00:03:38.728
vì chính bạn cũng có phân biệt

00:03:38.728 --> 00:03:40.839
giữa ta với họ

00:03:40.839 --> 00:03:43.064
Sự phân biệt này đủ tự nhiên

NOTE Paragraph

00:03:43.064 --> 00:03:45.977
và đủ đạo đức, 
nhưng có thể chệch hướng

00:03:45.977 --> 00:03:48.001
đây là một phần của nghiên cứu

00:03:48.001 --> 00:03:50.560
do nhà tâm lý xã hội vĩ đại Henri Tajfel.

00:03:50.560 --> 00:03:52.999
Tajfel sinh ở Ba Lan vào năm 1919

00:03:52.999 --> 00:03:55.444
Ông rời sang Pháp học đại học,

00:03:55.444 --> 00:03:58.533
bởi vì ở Ba Lan, 
người Do Thái không thể học đại học

00:03:58.533 --> 00:04:00.818
Sau đó, ông nhập ngũ vào quân đội Pháp

00:04:00.818 --> 00:04:02.358
trong Chiến tranh Thế giới II

00:04:02.358 --> 00:04:03.741
Ông bị bắt và bị giam

00:04:03.741 --> 00:04:05.150
trong một trại tù binh

00:04:05.150 --> 00:04:07.451
Đó là thời gian khủng khiếp với ông,

00:04:07.451 --> 00:04:09.848
vì nếu bị phát hiện là người Do Thái,

00:04:09.848 --> 00:04:12.126
ông có thể bị chuyển đến trại tập trung,

00:04:12.126 --> 00:04:14.318
nơi ông chắc chắn không thể sống sót.

00:04:14.318 --> 00:04:16.380
Chiến tranh kết thúc, ông được thả

00:04:16.380 --> 00:04:18.857
hầu hết bạn bè 
và gia đình của ông đều chết.

00:04:18.857 --> 00:04:20.892
Ông tham gia vào 
các hoạt động khác nhau.

00:04:20.892 --> 00:04:22.259
Ông giúp đỡ trẻ em mồ côi 
trong chiến tranh.

00:04:22.259 --> 00:04:24.420
Tuy nhiên, từ lâu 
ông đã có sự quan tâm

00:04:24.420 --> 00:04:25.991
dành cho khoa học về định kiến,

00:04:25.991 --> 00:04:27.666
nên khi có một học bổng 
uy tín của Anh Quốc

00:04:27.666 --> 00:04:29.726
về định kiến được mở ra, ông đã đăng ký

00:04:29.726 --> 00:04:30.981
và ông đã dành được nó,

00:04:30.981 --> 00:04:33.258
sau đó, ông bắt đầu 
sự nghiệp ấn tượng của mình.

00:04:33.258 --> 00:04:35.588
Điểm khởi đầu sự nghiệp 
là sự thấu hiểu

00:04:35.588 --> 00:04:37.807
rằng cách mà hầu hết mọi người nghĩ

00:04:37.807 --> 00:04:40.257
về Holocaust - nạn diệt chủng người Do Thái - 
là sai lầm.

00:04:40.257 --> 00:04:42.723
Nhiều người, hầu hết lúc đó đều cho rằng,

00:04:42.723 --> 00:04:44.809
Holocaust là một kiểu đại diện cho

00:04:44.809 --> 00:04:47.660
một số sai lầm bi kịch 
của một bộ phận người Đức

00:04:47.660 --> 00:04:50.794
một số sự thoái hóa gen, 
một số cá nhân độc tài.

00:04:50.794 --> 00:04:53.178
Tajfel phản đối điều này.

00:04:53.178 --> 00:04:56.016
Ông cho rằng những gì 
chúng ta thấy ở Holocaust

00:04:56.016 --> 00:04:57.409
chỉ là sự cường điệu

00:04:57.409 --> 00:04:59.230
của quá trình tâm lý tự nhiên

00:04:59.230 --> 00:05:00.828
tồn tại trong mỗi chúng ta.

00:05:00.828 --> 00:05:04.569
Để khám phá điều này, ông tiến hành 
một loạt nghiên cứu kinh điển

00:05:04.569 --> 00:05:06.374
với các người Anh trưởng thành.

00:05:06.374 --> 00:05:09.078
trong một nghiên cứu của mình, ông đã

00:05:09.078 --> 00:05:10.607
đặt đủ các loại câu hỏi cho họ,

00:05:10.607 --> 00:05:12.409
sau đó, dựa vào câu trả lời của họ, ông nói

00:05:12.409 --> 00:05:14.383
"Tôi đã xem xét các câu trả lời, và dựa vào đó,

00:05:14.383 --> 00:05:16.140
tôi xác định rằng bạn hoặc là" -

00:05:16.140 --> 00:05:17.847
ông nói với một nửa trong số họ -

00:05:17.847 --> 00:05:20.603
''một người yêu Kadinsky, 
bạn yêu tác phẩm của Kadinsky.

00:05:20.603 --> 00:05:23.610
hoặc là một người yêu Klee, 
bạn yêu tác phẩm của Klee."

00:05:23.610 --> 00:05:25.138
Điều này hoàn toàn không có thật.

00:05:25.138 --> 00:05:28.164
Các câu trả lời không có gì liên quan 
đến Kadinsky hay Klee cả.

00:05:28.164 --> 00:05:30.892
Họ có lẽ chưa bao giờ nghe nói 
đến những nghệ sĩ này.

00:05:30.892 --> 00:05:32.952
Tajfel chỉ ngẫu hứng chia họ ra như vậy.

00:05:32.952 --> 00:05:36.313
Nhưng ông khám phá ra rằng 
các mục phân loại là quan trọng,

00:05:36.313 --> 00:05:39.434
Vì vậy khi sau đó ông đưa 
cho các đối tượng nghiên cứu tiền

00:05:39.434 --> 00:05:40.740
họ thích đưa tiền đó

00:05:40.740 --> 00:05:42.570
cho các thành viên trong nhóm của họ

00:05:42.570 --> 00:05:44.773
hơn là cho thành viên trong nhóm khác.

00:05:44.773 --> 00:05:47.170
Tệ hơn nữa, 
điều họ thực sự thích thú nhất là

00:05:47.170 --> 00:05:48.576
đặt ra những khác biệt

00:05:48.576 --> 00:05:50.412
giữa nhóm họ và các nhóm khác,

00:05:50.412 --> 00:05:52.680
vì thế họ dành hết tiền 
cho nhóm mình

00:05:52.680 --> 00:05:57.118
nếu nhờ vậy họ cho nhóm khác ít tiền hơn.

NOTE Paragraph

00:05:57.118 --> 00:06:00.056
Sự thiên vị được thể hiện 
từ khi còn nhỏ.

00:06:00.056 --> 00:06:02.626
Bạn đồng nghiệp và là vợ tôi,
Karen Wynn, ở đại học Yale

00:06:02.626 --> 00:06:04.727
đã làm một loạt nghiên cứu với trẻ em

00:06:04.727 --> 00:06:06.949
cô ấy đã đưa cho các em 
những con thú bông,

00:06:06.949 --> 00:06:09.394
và các con thú bông 
có sự ưu tiên với đồ ăn

00:06:09.394 --> 00:06:11.836
Một trong những con thú bông 
có thể thích đậu xanh,

00:06:11.836 --> 00:06:13.541
Con khác có thể thích bánh quy giòn.

00:06:13.541 --> 00:06:16.250
Họ thí nghiệm với các em bé 
có sự ưu tiên với đồ ăn

00:06:16.250 --> 00:06:18.850
các em bé thông thường 
thích bánh quy giòn hơn.

00:06:18.850 --> 00:06:20.972
Nhưng vấn đề là điều đó 
có ảnh hưởng

00:06:20.972 --> 00:06:24.998
đến cách các em đối xử với thú bông không? 
Nó có ảnh hưởng rất nhiều.

00:06:24.998 --> 00:06:26.967
Các bé có xu hướng thích thú bông

00:06:26.967 --> 00:06:28.756
có cùng sở thích ăn uống với mình,

00:06:28.756 --> 00:06:31.312
tệ hơn nữa, 
các bé thích những thú bông

00:06:31.312 --> 00:06:34.797
trừng trị các thú bông khác 
vì có sở thích ăn uống khác.

00:06:34.797 --> 00:06:37.604
(Cười)

NOTE Paragraph

00:06:37.604 --> 00:06:40.436
Chúng ta luôn thấy tâm lý 
trong và ngoài nhóm.

00:06:40.436 --> 00:06:42.900
Chúng ta thấy 
trong mâu thuẫn chính trị

00:06:42.900 --> 00:06:45.074
giữa các nhóm
có hệ tư tưởng khác biệt.

00:06:45.074 --> 00:06:48.670
Chúng ta thấy trong các trường hợp 
cực đoan của chiến tranh,

00:06:48.670 --> 00:06:51.827
khi nhóm ngoại không chỉ nhận được ít hơn

00:06:51.827 --> 00:06:53.335
mà còn bị đối xử vô nhân đạo,

00:06:53.335 --> 00:06:55.985
như quan điểm của Nazi 
cho người Do Thái

00:06:55.985 --> 00:06:57.440
là sâu bọ, chấy rận,

00:06:57.440 --> 00:07:01.196
hay quan điểm của người Mỹ 
coi người Nhật là chuột cống.

NOTE Paragraph

00:07:01.196 --> 00:07:03.550
Định kiến cũng có thể bị méo mó.

00:07:03.550 --> 00:07:06.251
Thường thì chúng có lý và hữu ích,

00:07:06.251 --> 00:07:08.355
nhưng đôi khi chúng lại vô lý

00:07:08.355 --> 00:07:10.251
chúng đưa ra các câu trả lời sai

00:07:10.251 --> 00:07:11.478
và những lúc khác

00:07:11.478 --> 00:07:13.963
dẫn đến những hậu quả vô đạo đức.

00:07:13.963 --> 00:07:16.381
Trường hợp được nghiên cứu nhiều nhất

00:07:16.381 --> 00:07:17.448
là vấn đề chủng tộc.

00:07:17.448 --> 00:07:19.175
Có một nghiên cứu hấp dẫn

00:07:19.175 --> 00:07:20.929
trước cuộc bầu cử năm 2008

00:07:20.929 --> 00:07:23.955
trong đó các nhà tâm lý xã hội 
tìm hiểu khía cạnh

00:07:23.955 --> 00:07:27.397
điều gì làm cho các ứng viên 
được liên kết với nước Mỹ,

00:07:27.397 --> 00:07:31.002
tựa như sự liên tưởng vô thức 
với lá cờ Mỹ.

00:07:31.002 --> 00:07:32.358
Một trong các nghiên cứu so sánh

00:07:32.358 --> 00:07:34.372
Obama và McCain, và họ thấy rằng McCain

00:07:34.372 --> 00:07:37.766
được cho là Mỹ hơn Obama,

00:07:37.766 --> 00:07:40.339
Ở một chừng mực nào đó, 
người ta không ngạc nhiên nghe điều này

00:07:40.339 --> 00:07:42.257
McCain là anh hùng chiến tranh nổi tiếng,

00:07:42.257 --> 00:07:43.916
và nhiều người dứt khoát nói rằng

00:07:43.916 --> 00:07:46.616
ông ấy "Mỹ hoá" hơn Obama.

00:07:46.616 --> 00:07:48.553
Nhưng họ cũng so sánh Obama

00:07:48.553 --> 00:07:51.069
với Thủ tướng Anh Tony Blair,

00:07:51.069 --> 00:07:53.330
và họ tìm ra rằng Blair cũng được cho là

00:07:53.330 --> 00:07:55.837
"Mỹ hoá" hơn Obama,

00:07:55.837 --> 00:07:57.910
ngay cả khi các đối tượng rõ ràng hiểu rằng

00:07:57.910 --> 00:08:00.900
ông ấy không phải là người Mỹ.

00:08:00.900 --> 00:08:02.324
Họ đã trả lời, tất nhiên,

00:08:02.324 --> 00:08:05.375
là vì màu da của ông ấy.

NOTE Paragraph

00:08:05.375 --> 00:08:07.426
ĐỊnh kiến và sự thiên vị

00:08:07.426 --> 00:08:09.076
có những hậu quả hiện thực,

00:08:09.076 --> 00:08:12.008
tinh tế và hết sức quan trọng.

00:08:12.008 --> 00:08:14.710
Trong một nghiên cứu gần đây, 
các nhà nghiên cứu

00:08:14.710 --> 00:08:17.539
cho một quảng cáo lên eBay 
bán thẻ bóng chày

00:08:17.539 --> 00:08:20.413
Một số thẻ được cầm 
bởi người da trắng

00:08:20.413 --> 00:08:21.631
số khác do người da đen cầm

00:08:21.631 --> 00:08:23.210
Chúng đều cùng là một loại thẻ.

00:08:23.210 --> 00:08:24.454
Những thẻ do người da đen cầm

00:08:24.454 --> 00:08:26.521
được trả giá ít hơn đáng kể

00:08:26.521 --> 00:08:29.005
so với những thẻ người da trắng cầm.

00:08:29.005 --> 00:08:31.367
Trong một nghiên cứu tiến hành 
tại Stanford,

00:08:31.367 --> 00:08:35.597
các nhà tâm lý nghên cứu 
các trường hợp của người

00:08:35.597 --> 00:08:39.166
bị kết án do giết chết một người da trắng.

00:08:39.166 --> 00:08:41.970
Kết quả là, các thông tin như nhau

00:08:41.970 --> 00:08:44.340
bạn có rất nhiều khả năng sẽ bị hành hình

00:08:44.340 --> 00:08:46.117
nếu bạn trông giống người đàn ông bên phải

00:08:46.117 --> 00:08:48.090
hơn người đàn ông bên trái,

00:08:48.090 --> 00:08:50.119
nguyên nhân chủ yếu là vì

00:08:50.119 --> 00:08:52.653
người bên phải trông giống hơn
với nguyên mẫu người da đen,

00:08:52.653 --> 00:08:55.283
với nguyên mẫu người Mỹ gốc Phi,

00:08:55.283 --> 00:08:57.332
và điều đó ảnh hưởng 
đến phán quyết của người ta

00:08:57.332 --> 00:08:59.103
về việc nên làm gì với anh ta.

NOTE Paragraph

00:08:59.103 --> 00:09:00.650
Bây giờ chúng ta đã hiểu về nó,

00:09:00.650 --> 00:09:02.307
vậy chúng ta đối phó ra sao?

00:09:02.307 --> 00:09:03.929
Có một vài con đường.

00:09:03.929 --> 00:09:05.363
Một cách là giáo dục

00:09:05.363 --> 00:09:07.409
về phản ứng tâm lý

00:09:07.409 --> 00:09:09.542
về sự cảm thông,

00:09:09.542 --> 00:09:11.415
mà chúng ta thường làm
qua các câu chuyện.

00:09:11.415 --> 00:09:13.980
Nếu bạn là một vị phụ huynh cởi mở

00:09:13.980 --> 00:09:15.852
bạn muốn khuyến khích con cái

00:09:15.852 --> 00:09:18.226
tin vào các tiêu chuẩn 
của gia đình phi truyền thống,

00:09:18.226 --> 00:09:20.499
bạn có thể cho con xem sách như thế này. 
[''Heather có hai mẹ'']

00:09:20.499 --> 00:09:22.225
Nếu bạn là người bảo thủ và quan điểm khác,

00:09:22.225 --> 00:09:24.156
bạn có thể cho con bạn xem sách như thế này.

00:09:24.156 --> 00:09:25.905
(Cười) [''Cứu! Mẹ ơi! Có người Tự do
ở dưới giường con!'']

00:09:25.905 --> 00:09:29.241
Nói chung, các câu chuyện có thể biến đổi

00:09:29.241 --> 00:09:31.473
những người xa lạ vô danh 
thành những người quan trọng,

00:09:31.473 --> 00:09:34.158
và ý nghĩ chúng ta 
quan tâm đến người khác

00:09:34.158 --> 00:09:35.860
khi chúng ta tập trung vào họ
với tư cách là những cá nhân

00:09:35.860 --> 00:09:38.139
là điều đã được chứng minh qua suốt lịch sử

00:09:38.139 --> 00:09:40.722
Stalin có thể đã nói

00:09:40.722 --> 00:09:42.339
''Một cái chết là một bi kịch,

00:09:42.339 --> 00:09:44.379
triệu cái chết là một thống kê''

00:09:44.379 --> 00:09:45.830
Mẹ Teresa đã nói

00:09:45.830 --> 00:09:47.371
''Nếu tôi nhìn vào đám đông, 
tôi sẽ không thể hành động.

00:09:47.371 --> 00:09:49.696
Nếu tôi nhìn vào cá thể,
thì tôi có thể.''

00:09:49.696 --> 00:09:51.766
Các nhà tâm lý 
đã nghiên cứu điều này.

00:09:51.766 --> 00:09:53.067
Ví dụ, trong một nghiên cứu

00:09:53.067 --> 00:09:55.850
người ta nhận được một danh sách 
về vấn đề của một khủng hoảng,

00:09:55.850 --> 00:10:00.106
để xem họ sẽ đóng góp tới mức nào

00:10:00.106 --> 00:10:01.690
để giải quyết vấn đề đó,

00:10:01.690 --> 00:10:03.527
một nhóm khác 
không nhận được thông tin nào

00:10:03.527 --> 00:10:05.625
nhưng họ được cho biết về một cá nhân

00:10:05.625 --> 00:10:08.065
với tên tuổi và nhận dạng,

00:10:08.065 --> 00:10:11.284
Kết quả là họ đóng góp nhiều hơn.

00:10:11.284 --> 00:10:13.145
Tôi nghĩ không có gì bí mật ở đây cả

00:10:13.145 --> 00:10:15.256
với những người tham gia 
hoạt động từ thiện.

00:10:15.256 --> 00:10:17.904
Người ta thường không dồn cho mọi người

00:10:17.904 --> 00:10:19.227
những thông tin và số liệu.

00:10:19.227 --> 00:10:20.249
Mà bạn cho họ xem những khuôn mặt,

00:10:20.249 --> 00:10:21.985
bạn giới thiệu con người với họ.

00:10:21.985 --> 00:10:25.212
Có thể là bằng cách
mở rộng sự cảm thông tới

00:10:25.212 --> 00:10:27.183
một cá nhân, có thể họ sẽ mở rộng

00:10:27.183 --> 00:10:30.061
tới cộng đồng của cá nhân đó.

NOTE Paragraph

00:10:30.061 --> 00:10:32.527
Đây là Harriet Beecher Stowe.

00:10:32.527 --> 00:10:34.970
Câu chuyện, có lẽ chỉ là giai thoại,

00:10:34.970 --> 00:10:37.044
rằng Tổng thống Lincoln mời cô ấy

00:10:37.044 --> 00:10:39.042
tới Nhà Trắng vào giữa cuộc Nội chiến

00:10:39.042 --> 00:10:40.626
và nói với cô ấy rằng,

00:10:40.626 --> 00:10:43.290
''Cô là cô gái nhỏ bé 
đã bắt đầu cuộc chiến lớn lao này."

00:10:43.290 --> 00:10:45.175
Ông nói về cuốn ''Túp lều bác Tôm''

00:10:45.175 --> 00:10:47.706
"Túp lều bác Tôm" không phải là 
một cuốn sách tuyệt tác về triết học

00:10:47.706 --> 00:10:50.850
về thần học hay kể cả của văn học,

00:10:50.850 --> 00:10:53.365
nhưng nó đã làm được một điều to lớn

00:10:53.365 --> 00:10:55.863
là giúp cho người ta đặt mình vào hoàn cảnh

00:10:55.863 --> 00:10:58.196
của những người mà họ không bao giờ muốn rơi vào

00:10:58.196 --> 00:11:00.598
hoàn cảnh của những người nô lệ.

00:11:00.598 --> 00:11:02.379
Đó có thể là một chất xúc tác

00:11:02.379 --> 00:11:03.983
cho sự thay đổi lớn lao của xã hội.

NOTE Paragraph

00:11:03.983 --> 00:11:06.345
Mới gần đây, hãy nhìn vào nước Mỹ

00:11:06.345 --> 00:11:09.414
trong vài thập kỷ qua

00:11:09.414 --> 00:11:12.563
có một vài lý do để tin rằng những show 
như "The Cosby Show''

00:11:12.563 --> 00:11:15.251
đã thay đổi căn bản thái độ của người Mỹ 
với người Mỹ gốc Phi,

00:11:15.251 --> 00:11:18.234
trong khi những show như 
''Will và Grace'' hay ''Gia đình hiện đại''

00:11:18.234 --> 00:11:19.597
thay đổi thái độ của người Mỹ

00:11:19.597 --> 00:11:20.897
đối với người đồng tính nam và nữ.

00:11:20.897 --> 00:11:23.352
Không phải là cường điệu khi nói rằng

00:11:23.352 --> 00:11:26.013
chất xúc tác chính ở Mỹ cho sự thay đổi đạo đức

00:11:26.013 --> 00:11:28.906
là một vở hài kịch của tình huống.

NOTE Paragraph

00:11:28.906 --> 00:11:30.322
Nó không chỉ là vấn đề của cảm xúc,

00:11:30.322 --> 00:11:31.598
Tôi muốn kết thúc bằng lời kêu gọi

00:11:31.598 --> 00:11:33.833
sử dụng sức mạnh của lý trí.

00:11:33.833 --> 00:11:35.989
Ở một vài điểm trong cuốn sách tuyệt vời

00:11:35.989 --> 00:11:38.462
''Những Thiên thần thánh thiện 
của bản tính chúng ta'',

00:11:38.462 --> 00:11:39.228
Steven Pinker chỉ ra

00:11:39.228 --> 00:11:41.810
Kinh Cựu Ước nói 
hãy yêu thương người lân cận của bạn,

00:11:41.810 --> 00:11:44.532
còn Kinh Tân Ước nói, 
hãy yêu thương kẻ thù của bạn.

00:11:44.532 --> 00:11:47.218
nhưng tôi không yêu thương ai 
trong số đó cả, thật sự không,

00:11:47.218 --> 00:11:48.885
tuy nhiên tôi cũng chẳng muốn 
giết chết họ.

00:11:48.885 --> 00:11:50.751
Tôi biết tôi có nghĩa vụ của tôi với họ,

00:11:50.751 --> 00:11:54.221
đạo đức của tôi có thiện cảm với họ,
niềm tin đạo đức của tôi

00:11:54.221 --> 00:11:55.934
định hướng cách ứng xử của tôi với họ,

00:11:55.934 --> 00:11:57.981
nhưng đó không phải xuất phát từ tình yêu.

00:11:57.981 --> 00:11:59.920
Nền tảng của điều đó l
à sự thấu hiểu về quyền con người,

00:11:59.920 --> 00:12:02.143
tin rằng cuộc sống của họ có giá trị với họ

00:12:02.143 --> 00:12:04.499
giống như cuộc sống của tôi đối với tôi,

00:12:04.499 --> 00:12:06.431
để bổ sung cho điều này, 
ông đã kể một câu chuyện

00:12:06.431 --> 00:12:08.279
bởi nhà triết học vĩ đại Adam Smith

00:12:08.279 --> 00:12:09.965
và tôi cũng muốn kể câu chuyện này,

00:12:09.965 --> 00:12:11.261
nhưng tôi sẽ điều chỉnh một chút

00:12:11.261 --> 00:12:12.939
cho hợp với thời hiện đại.

NOTE Paragraph

00:12:12.939 --> 00:12:14.840
Adam Smith yêu cầu bạn phải tưởng tượng đến

00:12:14.840 --> 00:12:16.741
cái chết của hàng nghìn người

00:12:16.741 --> 00:12:18.781
và tưởng tượng hàng nghìn người đó

00:12:18.781 --> 00:12:21.020
ở một nước không quen thuộc với bạn.

00:12:21.020 --> 00:12:24.574
Nó có thể là Trung Quốc hay Ấn Độ 
hoặc một nước ở châu Phi.

00:12:24.574 --> 00:12:27.058
Smith nói bạn sẽ phản ứng thế nào?

00:12:27.058 --> 00:12:29.365
Và bạn có thể nói, điều đó quả là tồi tệ,

00:12:29.365 --> 00:12:31.241
và bạn tiếp tục cuộc sống của mình.

00:12:31.241 --> 00:12:33.460
Nếu bạn mở Thời báo New York 
trên mạng hay gì khác,

00:12:33.460 --> 00:12:36.420
bạn thấy, trong thực tế, 
điều này vốn luôn diễn ra,

00:12:36.420 --> 00:12:37.941
chúng ta vẫn tiếp tục cuộc sống của mình.

00:12:37.941 --> 00:12:40.135
Tuy nhiên, thay vì đó, Smith nói

00:12:40.135 --> 00:12:41.389
bạn được biết rằng ngày mai

00:12:41.389 --> 00:12:43.928
ngón tay út của bạn sẽ bị chặt đứt.

00:12:43.928 --> 00:12:46.097
Smith chỉ ra nó sẽ là vấn đề lớn.

00:12:46.097 --> 00:12:47.508
Bạn có thể mất ngủ đêm đó

00:12:47.508 --> 00:12:48.861
lo lắng nghĩ đến việc ấy.

00:12:48.861 --> 00:12:50.880
Thế thì nó đặt ra một câu hỏi:

00:12:50.880 --> 00:12:53.346
Liệu bạn có hy sinh hàng nghìn người

00:12:53.346 --> 00:12:55.315
để cứu ngón tay út của bạn không?

00:12:55.315 --> 00:12:57.633
Giờ thì cứ âm thầm trả lời trong đầu nhé,

00:12:57.633 --> 00:13:00.552
Smith cho thấy rằng , hoàn toàn không,

00:13:00.552 --> 00:13:02.244
thật là khủng khiếp.

00:13:02.244 --> 00:13:04.275
Và một vấn đề nữa

00:13:04.275 --> 00:13:05.649
như cách Smith đưa ra

00:13:05.649 --> 00:13:07.867
''Khi cảm giác thụ động của chúng ta 
hầu như luôn luôn

00:13:07.867 --> 00:13:09.315
là ti tiện và ích kỷ,

00:13:09.315 --> 00:13:10.780
làm sao các nguyên tắc chủ động của chúng ta

00:13:10.780 --> 00:13:13.313
lại hào hiệp và cao quý đến vậy?''

00:13:13.313 --> 00:13:15.363
Câu trả lời của Smith là ''Đó là lý trí

00:13:15.363 --> 00:13:17.138
nguyên tắc và lương tâm,

00:13:17.138 --> 00:13:18.679
Điều này kêu gọi chúng ta

00:13:18.679 --> 00:13:22.104
với một tiếng gọi có khả năng làm kinh ngạc 
sự tự tin quá mức của đam mê,

00:13:22.104 --> 00:13:23.781
chúng ta chỉ là một trong vô số,

00:13:23.781 --> 00:13:26.222
bình đẳng như bất kỳ ai khác.''

NOTE Paragraph

00:13:26.222 --> 00:13:28.347
Phần cuối này là cái thường được gọi

00:13:28.347 --> 00:13:31.555
là nguyên tắc của sự công bằng.

00:13:31.555 --> 00:13:34.184
Nguyên tắc này được thể hiện rõ ràng

00:13:34.184 --> 00:13:35.931
qua tất cả tôn giáo trên thế giới,

00:13:35.951 --> 00:13:38.209
trong tất cả hình thức khác nhau 
của các nguyên tắc vàng

00:13:38.209 --> 00:13:40.663
và tất cả luân lý đạo đức của thế giới,

00:13:40.663 --> 00:13:42.450
tuy có khác nhau theo nhiều cách thức

00:13:42.450 --> 00:13:46.054
nhưng cùng chia sẻ một tiền đề
rằng chúng ta nên đánh giá đạo đức

00:13:46.054 --> 00:13:48.239
như một kiểu quan điểm về sự công bằng.

NOTE Paragraph

00:13:48.239 --> 00:13:50.291
Diễn đạt hay nhất quan điểm này

00:13:50.291 --> 00:13:52.856
với tôi, thật sự không phải bởi nhà 
thần học hay triết học

00:13:52.856 --> 00:13:54.213
mà là từ Humphrey Bogart

00:13:54.213 --> 00:13:55.760
trong phần cuối phim ''Casablanca''

00:13:55.760 --> 00:13:58.836
Anh ta nói với người tình

00:13:58.836 --> 00:14:00.036
rằng họ phải chia ly

00:14:00.036 --> 00:14:02.179
cho những điều tốt đẹp cao cả,

00:14:02.179 --> 00:14:04.663
và anh nói với cô, 
tôi sẽ không nhại giọng anh ấy

00:14:04.663 --> 00:14:06.315
rằng ''Chẳng khó để nhận ra '

00:14:06.315 --> 00:14:08.164
vấn đề của ba con người nhỏ bé

00:14:08.164 --> 00:14:11.285
đừng góp thêm vào bể khổ
của thế giới cuồng điên này''

NOTE Paragraph

00:14:11.285 --> 00:14:13.665
Lý trí sẽ giúp chúng ta 
chế ngự cảm xúc

00:14:13.665 --> 00:14:15.381
Lý trí thúc đẩy chúng ta

00:14:15.381 --> 00:14:16.602
mở rộng lòng cảm thông

00:14:16.602 --> 00:14:18.929
thôi thúc chúng ta viết một cuốn truyện 
như ''Túp lều Bác Tôm,''

00:14:18.929 --> 00:14:20.652
hay đọc một cuốn truyện như vậy.

00:14:20.652 --> 00:14:23.346
lý trí còn giúp ta sáng tạo ra

00:14:23.346 --> 00:14:25.308
các phong tục, điều cấm kỵ và luật pháp

00:14:25.308 --> 00:14:27.118
những thứ sẽ kiềm chế chúng ta

00:14:27.118 --> 00:14:28.794
khỏi những hành động bốc đồng

00:14:28.794 --> 00:14:30.383
khi, như những kẻ có lý trí, cảm thấy là

00:14:30.383 --> 00:14:31.778
chúng ta nên kiềm chế.

00:14:31.778 --> 00:14:33.651
Đó chính là Hiến pháp.

00:14:33.651 --> 00:14:36.712
Hiến pháp là cái được thiết lập
từ trong quá khứ

00:14:36.712 --> 00:14:38.919
được áp dụng trong hiện tại,

00:14:38.919 --> 00:14:41.094
nó chính là cái tuyên bố

00:14:41.094 --> 00:14:43.371
bất kể chúng ta có thể bỏ phiếu tái bầu

00:14:43.371 --> 00:14:44.304
một vị tổng thổng yêu thích
cho nhiệm kỳ thứ ba

00:14:44.304 --> 00:14:46.839
hay bất kể người Mỹ da trắng muốn chọn

00:14:46.839 --> 00:14:49.347
duy trì chế độ nô lệ, 
điều đó là không thể được.

00:14:49.347 --> 00:14:51.343
Chúng ta giới hạn bản thân mình.

NOTE Paragraph

00:14:51.343 --> 00:14:53.800
Và chúng ta ràng buộc bản thân
theo cách khác nữa.

00:14:53.800 --> 00:14:56.848
Chúng ta biết khi phải lựa chọn ai đó

00:14:56.848 --> 00:14:59.799
cho một công việc, một phần thưởng

00:14:59.799 --> 00:15:02.757
chúng ta rất thiên vị bởi chủng tộc

00:15:02.757 --> 00:15:04.260
chúng ta thiên vị bởi giới tính,

00:15:04.260 --> 00:15:05.993
bởi sự hấp dẫn của người đó,

00:15:05.993 --> 00:15:09.528
và đôi khi, chúng ta nói 
''Thế đấy, kiểu nó phải thế''

00:15:09.528 --> 00:15:11.369
Nhưng lúc khác chúng ta thấy
''Đó là sai lầm"

00:15:11.369 --> 00:15:13.186
Vì thế để chiến đấu với nó,

00:15:13.186 --> 00:15:15.225
chúng ta không chỉ phải cố gắng hơn

00:15:15.225 --> 00:15:18.426
mà chúng ta còn phải
tạo nên các tình huống

00:15:18.426 --> 00:15:21.727
trong đó các nguồn thông tin 
không thể làm chúng ta thiên vị

00:15:21.727 --> 00:15:23.146
Điều đó giải thích tại sao

00:15:23.146 --> 00:15:25.621
nhiều nhạc sỹ dàn nhạc giao hưởng 
đứng sau cánh gà,

00:15:25.621 --> 00:15:27.296
vì thế thông tin duy nhất mà họ có

00:15:27.296 --> 00:15:29.810
là thông tin mà họ cho là quan trọng.

00:15:29.810 --> 00:15:31.936
Tôi nghĩ rằng định kiến và thiên vị

00:15:31.936 --> 00:15:35.180
biểu hiện tính hai mặt căn bản 
của bản tính con người.

00:15:35.180 --> 00:15:39.496
Chúng ta có trực giác, bản năng, cảm xúc,

00:15:39.496 --> 00:15:41.657
và chúng tác động lên 
phán xét và hành động của chúng ta

00:15:41.657 --> 00:15:43.988
kể cả tốt và xấu,

00:15:43.988 --> 00:15:47.610
nhưng chúng ta cũng có 
khả năng cân nhắc hợp lý

00:15:47.610 --> 00:15:49.045
và hoạch định thông minh,

00:15:49.045 --> 00:15:51.862
chúng ta có thể sử dụng điều này,
trong một vài trường hợp,

00:15:51.862 --> 00:15:53.805
để thôi thúc và nuôi dưỡng 
cảm xúc của chúng ta,

00:15:53.805 --> 00:15:56.573
hoặc để kiềm chế,
trong những trường hợp khác.

00:15:56.573 --> 00:15:57.807
Và đó chính là cách

00:15:57.807 --> 00:16:00.574
lý trí giúp chúng ta 
xây một thế giới tốt đẹp hơn.

NOTE Paragraph

00:16:00.574 --> 00:16:02.918
Xin cảm ơn.

NOTE Paragraph

00:16:02.918 --> 00:16:06.623
(Vỗ tay)